ห้องสมุดออนไลน์ของวอชเทาเวอร์
ห้องสมุดออนไลน์
ของวอชเทาเวอร์
ไทย
  • คัมภีร์ไบเบิล
  • สิ่งพิมพ์
  • การประชุม
  • ทต น. 275-279
  • พระธรรมเล่มที่ 49—เอเฟโซ

ไม่มีวีดีโอสำหรับรายการนี้

ขออภัย โหลดวีดีโอนี้ไม่ได้

  • พระธรรมเล่มที่ 49—เอเฟโซ
  • “พระคัมภีร์ทุกตอนมีขึ้นโดยการดลใจจากพระเจ้าและเป็นประโยชน์”
  • หัวเรื่องย่อย
  • เรื่องที่คล้ายกัน
  • เนื้อ​เรื่อง​ใน​เอเฟโซ
  • เหตุ​ที่​เป็น​ประโยชน์
  • บทนำของหนังสือเอเฟซัส
    คัมภีร์ไบเบิลฉบับแปลโลกใหม่ (ฉบับศึกษา)
  • เอกภาพจะมีแน่โดยทางพระคริสต์
    หอสังเกตการณ์ประกาศราชอาณาจักรของพระยะโฮวา 1990
  • ใจความสำคัญของหนังสือเอเฟซัส
    คัมภีร์ไบเบิลฉบับแปลโลกใหม่ (ฉบับศึกษา)
  • พระธรรมเล่มที่ 46—1 โกรินโธ
    “พระคัมภีร์ทุกตอนมีขึ้นโดยการดลใจจากพระเจ้าและเป็นประโยชน์”
ดูเพิ่มเติม
“พระคัมภีร์ทุกตอนมีขึ้นโดยการดลใจจากพระเจ้าและเป็นประโยชน์”
ทต น. 275-279

พระ​ธรรม​เล่ม​ที่ 49—เอเฟโซ

ผู้​เขียน: เปาโล

สถาน​ที่​เขียน: โรม

เขียน​เสร็จ: ประมาณ​ปี ส.ศ. 60-61

1. เปาโล​เขียน​จดหมาย​ฉบับ​นี้​ถึง​คริสเตียน​ชาว​เอเฟโซ​เมื่อ​ไร และ​ภาย​ใต้​สภาพการณ์​เช่น​ไร?

ลอง​นึก​ภาพ​ว่า​คุณ​อยู่​ใน​คุก. คุณ​อยู่​ที่​นั่น​เนื่อง​จาก​ถูก​กดขี่​ข่มเหง​เพราะ​การ​ที่​คุณ​ทำ​งาน​ด้วย​ใจ​แรง​กล้า​ใน​ฐานะ​มิชชันนารี​คริสเตียน. บัด​นี้ คุณ​ไม่​อาจ​เดิน​ทาง​และ​เยี่ยม​ประชาคม​ต่าง ๆ ได้​อีก​ต่อ​ไป​เพื่อ​เสริม​กำลัง​พวก​เขา​ให้​เข้มแข็ง​ขึ้น คุณ​จะ​ทำ​อะไร? คุณ​เขียน​จดหมาย​ไป​ถึง​คน​เหล่า​นั้น​ที่​เข้า​มา​เป็น​คริสเตียน​เนื่อง​จาก​งาน​ประกาศ​ของ​คุณ​ได้​มิ​ใช่​หรือ? พวก​เขา​คง​อยาก​รู้​ว่า​คุณ​เป็น​อย่าง​ไร​มิ​ใช่​หรือ และ​พวก​เขา​คง​จำเป็น​ต้อง​ได้​รับ​การ​หนุน​กำลังใจ​มิ​ใช่​หรือ? แน่นอน! ดัง​นั้น คุณ​จึง​เริ่ม​เขียน​จดหมาย. บัด​นี้​คุณ​กำลัง​ทำ​เหมือน​ที่​อัครสาวก​เปาโล​ทำ​ตอน​ท่าน​ถูก​คุม​ขัง​ที่​โรม​เป็น​ครั้ง​แรก​เมื่อ​ประมาณ​ปี ส.ศ. 59-61. ท่าน​ได้​อุทธรณ์​ต่อ​กายะซา​และ​แม้​ว่า​กำลัง​รอ​การ​พิจารณา​คดี​และ​ถูก​ควบคุม​ตัว แต่​ท่าน​มี​อิสระ​จะ​ทำ​กิจกรรม​บาง​อย่าง​ได้. เปาโล​เขียน​จดหมาย​จาก​โรม “ถึง​ชาว​เอเฟโซ” (ล.ม.) อาจ​เป็น​ใน​ปี ส.ศ. 60 หรือ 61 และ​ให้​ตุคิโก​ส่ง​จดหมาย​นั้น โดย​มี​โอเนซิมุส (โอเนซิโม) ร่วม​ทาง​ไป​ด้วย.—เอเฟ. 6:21; โกโล. 4:7-9.

2, 3. อะไร​ที่​พิสูจน์​แน่ชัด​ว่า​เปาโล​เป็น​ผู้​เขียน​และ​ใน​ขณะ​เดียว​กัน​ก็​พิสูจน์​ว่า​พระ​ธรรม​เอเฟโซ​เป็น​ส่วน​ของ​สารบบ​พระ​คัมภีร์?

2 เปาโล​ระบุ​ตัว​ท่าน​เอง​ว่า​เป็น​ผู้​เขียน​ใน​คำ​แรก​เลย​ที​เดียว และ​พาด​พิง​ถึง​หรือ​กล่าว​ถึง​ตัว​ท่าน​เอง​สี่​ครั้ง​ว่า​เป็น “ผู้​ที่​ถูก​จำจอง​เพราะ​เห็น​แก่​องค์​พระ​ผู้​เป็น​เจ้า.” (เอเฟ. 1:1; 3:1, 13; 4:1; 6:20) ข้อ​โต้​แย้ง​ที่​ว่า​เปาโล​ไม่​ใช่​ผู้​เขียน​จึง​ตก​ไป. เชสเตอร์ บีทตี พาไพรัส หมาย​เลข 2 (P46) ซึ่ง​เชื่อ​กัน​ว่า​เขียน​ขึ้น​ประมาณ​ปี ส.ศ. 200 นั้น มี 86 แผ่น​จาก​โคเดกซ์​ฉบับ​หนึ่ง​ซึ่ง​บรรจุ​จดหมาย​ต่าง ๆ ของ​เปาโล. ใน​จดหมาย​เหล่า​นั้น​มี​จดหมาย​ที่​เขียน​ถึง​คริสเตียน​ชาว​เอเฟโซ​ด้วย จึง​แสดง​ว่า​พระ​ธรรม​เอเฟโซ​ถูก​จัด​ไว้​กับ​จดหมาย​ฉบับ​ต่าง ๆ ที่​ท่าน​เขียน​ใน​เวลา​นั้น.

3 ผู้​เขียน​เกี่ยว​กับ​การ​เผยแพร่​กิตติคุณ​ใน​สมัย​แรก ๆ ยืน​ยัน​ว่า เปาโล​เขียน​จดหมาย​ฉบับ​นี้​และ​ยืน​ยัน​ว่า​เป็น​จดหมาย “ถึง​ชาว​เอเฟโซ.” ตัว​อย่าง​เช่น อิเรแนอุส​แห่ง​ศตวรรษ​ที่​สอง​ได้​ยก​เอเฟโซ 5:30 ไป​กล่าว​ดัง​ต่อ​ไป​นี้: “ดัง​ที่​ท่าน​เปาโล​ที่​นับถือ​กล่าว​ไว้​ใน​จดหมาย​ถึง​ชาว​เอเฟโซ​ว่า เรา​ทั้ง​หลาย​เป็น​อวัยวะ​แห่ง​พระ​กาย​ของ​พระองค์.” เคลเมนต์​แห่ง​อะเล็กซานเดรีย​ใน​ศตวรรษ​เดียว​กัน​ได้​ยก​เอเฟโซ 5:21 ขึ้น​มา​เขียน​ว่า “เหตุ​ฉะนั้น​ก็​เช่น​เดียว​กัน ท่าน​เขียน​ใน​จดหมาย​ถึง​ชาว​เอเฟโซ​ว่า จง​ยอม​อยู่​ใต้​อำนาจ​กัน​และ​กัน​ด้วย​เกรง​กลัว​พระเจ้า.” ออริเกน​ซึ่ง​เขียน​ใน​ช่วง​ครึ่ง​แรก​ของ​ศตวรรษ​ที่​สาม​ได้​ยก​เอเฟโซ 1:4 ไป​กล่าว​ใน​ถ้อย​คำ​ที่​ว่า “แต่​ใน​จดหมาย​ถึง​ชาว​เอเฟโซ​ก็​เช่น​กัน ท่าน​อัครสาวก​ใช้​สำนวน​เดียว​กัน​เมื่อ​ท่าน​กล่าว​ว่า ผู้​ได้​ทรง​เลือก​เรา​ไว้​ตั้ง​แต่​ก่อน​ทรง​วาง​ราก​สร้าง​โลก.”a ยูเซบิอุส ผู้​เชี่ยวชาญ​อีก​คน​หนึ่ง​ใน​ด้าน​ประวัติศาสตร์​ของ​คริสเตียน​ใน​สมัย​แรก ๆ (ประมาณ​ปี ส.ศ. 260-340) รวม​พระ​ธรรม​เอเฟโซ​ไว้​ใน​สารบบ​พระ​คัมภีร์ และ​นัก​เขียน​เกี่ยว​กับ​การ​เผยแพร่​กิตติคุณ​ใน​สมัย​แรก ๆ ส่วน​ใหญ่​ก็​อ้างอิง​ถึง​เอเฟโซ​ใน​ฐานะ​ที่​เป็น​ส่วน​ของ​พระ​คัมภีร์​ที่​มี​ขึ้น​โดย​การ​ดล​ใจ.b

4. อะไร​ทำ​ให้​บาง​คน​คาด​คะเน​ว่า พระ​ธรรม​เอเฟโซ​ถูก​เขียน​ถึง​ที่​อื่น แต่​มี​หลักฐาน​อะไร​สนับสนุน​ว่า​เอเฟโซ​เป็น​ปลาย​ทาง​ของ​จดหมาย​นี้?

4 เชสเตอร์ บีทตี พาไพรัส, สำเนา​ต้น​ฉบับ​วาติกัน​หมาย​เลข 1209, และ​สำเนา​ต้น​ฉบับ​ไซนายติก​ละ​คำ​ว่า “ใน​เอเฟโซ” ใน​บท 1 ข้อ 1 และ​ดัง​นั้น​จึง​ไม่​ได้​ระบุ​ปลาย​ทาง​ของ​จดหมาย. ข้อ​เท็จ​จริง​นี้ ประกอบ​กับ​การ​ที่​ไม่​มี​คำ​ทักทาย​บุคคล​ใน​เอเฟโซ (แม้​เปาโล​ได้​ทำ​งาน​อยู่​ที่​นั่น​ถึง​สาม​ปี) ทำ​ให้​บาง​คน​คาด​คะเน​ว่า จดหมาย​ฉบับ​นี้​อาจ​เขียน​ถึง​ที่​อื่น หรือ​ไม่​ก็​เป็น​จดหมาย​เวียน​ถึง​ประชาคม​ต่าง ๆ ใน​เอเชีย​ไมเนอร์ ซึ่ง​รวม​ทั้ง​เอเฟโซ​ด้วย. อย่าง​ไร​ก็​ตาม สำเนา​ต้น​ฉบับ​อื่น​ส่วน​ใหญ่​มี​คำ​ว่า “ใน​เอเฟโซ” อยู่​ด้วย และ​ตาม​ที่​เรา​ได้​สังเกต​มา​แล้ว​ใน​ตอน​ต้น พวก​ผู้​เขียน​เกี่ยว​กับ​การ​เผยแพร่​กิตติคุณ​ใน​สมัย​แรก ๆ ต่าง​ยอม​รับ​ว่า​จดหมาย​ฉบับ​นี้​เป็น​จดหมาย​ถึง​คริสเตียน​ชาว​เอเฟโซ.

5. มี​อะไร​ที่​น่า​สนใจ​เกี่ยว​กับ​เมือง​เอเฟโซ​ใน​สมัย​ของ​เปาโล?

5 ข้อมูล​เกี่ยว​กับ​ภูมิ​หลัง​บาง​อย่าง​ของ​เมือง​เอเฟโซ​จะ​ช่วย​เรา​ให้​เข้าใจ​วัตถุ​ประสงค์​ของ​จดหมาย​ฉบับ​นี้. ใน​ศตวรรษ​แรก​แห่ง​สากล​ศักราช เอเฟโซ​มี​ชื่อเสียง​ใน​เรื่อง​เวทมนตร์, มายา​การ, โหราศาสตร์, และ​การ​นมัสการ​อะระเตมี​เทพ​ธิดา​แห่ง​การ​เจริญ​พันธุ์.c รอบ ๆ รูป​ปั้น​เทพ​ธิดา​องค์​นี้​มี​วิหาร​อัน​โอ่อ่า​โอฬาร​ตั้ง​อยู่​ซึ่ง​ถือ​กัน​ว่า​เป็น​หนึ่ง​ใน​สิ่ง​มหัศจรรย์​ทั้ง​เจ็ด​ของ​โลก​โบราณ. ตาม​ที่​มี​การ​ขุด​ค้น​สถาน​ที่​นี้​ใน​ศตวรรษ​ที่ 19 วิหาร​นี้​ถูก​สร้าง​บน​ลาน​ขนาด​กว้าง​ประมาณ 240 ฟุต​และ​ยาว​ประมาณ 418 ฟุต. ตัว​วิหาร​เอง​กว้าง​ราว 164 ฟุต​และ​ยาว​ราว 343 ฟุต. วิหาร​นี้​มี​เสา​หิน​อ่อน 100 ต้น แต่​ละ​ต้น​สูง 55 ฟุต. หลังคา​มุง​ด้วย​กระเบื้อง​หิน​อ่อน​สี​ขาว​ขนาด​ใหญ่. กล่าว​กัน​ว่า​มี​การ​ใช้​ทอง​แทน​ปูน​ใน​การ​เชื่อม​รอย​ต่อ​ระหว่าง​ก้อน​หิน​อ่อน. วิหาร​นี้​ดึงดูด​นัก​ท่อง​เที่ยว​จาก​ทั่ว​โลก และ​ผู้​มา​เยือน​นับ​แสน​จะ​หลั่งไหล​กัน​เข้า​มา​ใน​เมือง​นี้​ใน​ช่วง​เทศกาล. ช่าง​เงิน​ใน​เอเฟโซ​ดำเนิน​ธุรกิจ​ที่​ทำ​กำไร​ดี​ด้วย​การ​ขาย​ศาล​จำลอง​ขนาด​เล็ก​ของ​พระ​อะระเตมี​ซึ่ง​ทำ​ด้วย​เงิน​แก่​พวก​นัก​ท่อง​เที่ยว​เป็น​ของ​ที่​ระลึก.

6. การ​งาน​ของ​เปาโล​ใน​เมือง​เอเฟโซ​กว้างขวาง​เพียง​ใด?

6 เปาโล​แวะ​ใน​เมือง​เอเฟโซ​ระหว่าง​การ​เดิน​ทาง​เผยแพร่​ใน​ต่าง​ประเทศ​รอบ​ที่​สอง​ของ​ท่าน​เพื่อ​ประกาศ​ช่วง​สั้น ๆ และ​จาก​นั้น​ก็​ให้​อะกุลา​และ​ปริศกิลา​อยู่​ที่​นี่​เพื่อ​ทำ​งาน​ต่อ. (กิจ. 18:18-21) ท่าน​กลับ​มา​อีก​ใน​การ​เดิน​ทาง​เผยแพร่​ใน​ต่าง​ประเทศ​รอบ​ที่​สาม​และ​พัก​อยู่​ประมาณ​สาม​ปี ประกาศ​และ​สอน “ทาง​นั้น” แก่​หลาย​คน. (กิจ. 19:8-10; 20:31) เปาโล​ทำ​งาน​หนัก​ขณะ​อยู่​ใน​เอเฟโซ. ใน​หนังสือ​ของ เอ. อี. เบลี ชื่อ​ชีวิต​ประจำ​วัน​ใน​สมัย​คัมภีร์​ไบเบิล (ภาษา​อังกฤษ) เขา​เขียน​ว่า “กิจ​ปกติ​ของ​เปาโล​คือ​ทำ​งาน​อาชีพ​ตั้ง​แต่​อรุณ​รุ่ง​จน​ถึง 11 น. (กิจ. 20:34, 35) ซึ่ง​เป็น​เวลา​ที่​ตุระโน​สอน​เสร็จ​แล้ว จาก​นั้น​ตั้ง​แต่ 11 น. จน​ถึง 16 น. ท่าน​จะ​สั่ง​สอน​ใน​ห้อง​ประชุม, จัด​ประชุม​กับ​ผู้​ช่วย . . . และ​สุด​ท้าย​ท่าน​จะ​ไป​เผยแพร่​กิตติคุณ​ตาม​บ้าน​ซึ่ง​กิน​เวลา​ตั้ง​แต่ 16 น. จน​ถึง​ดึก. (กิจ. 20:20, 21, 31) มี​คน​สงสัย​ว่า​ท่าน​หา​เวลา​ตอน​ไหน​รับประทาน​อาหาร​และ​นอน​หลับ.”—1943 หน้า 308.

7. การ​ประกาศ​ของ​เปาโล​ด้วย​ใจ​แรง​กล้า​ก่อ​ผล​อะไร?

7 ใน​การ​ประกาศ​ด้วย​ใจ​แรง​กล้า​นี่​เอง​ที่​เปาโล​เปิดโปง​การ​ใช้​รูป​เคารพ​ใน​การ​นมัสการ. การ​ทำ​เช่น​นี้​ทำ​ให้​ผู้​ที่​ทำ​และ​ขาย​รูป​เคารพ​โกรธ​แค้น เช่น ช่าง​เงิน​ชื่อ​เดเมเตรียว และ​ใน​ที่​สุด​เปาโล​จำ​ต้อง​ออก​จาก​เมือง​นี้​ไป​ใน​ขณะ​ที่​มี​ความ​โกลาหล​วุ่นวาย.—กิจ. 19:23–20:1.

8. จดหมาย​ของ​เปาโล​ถึง​คริสเตียน​ชาว​เอเฟโซ​นับ​ว่า​เหมาะ​กับ​เวลา​ที่​สุด​ใน​ด้าน​ใด​บ้าง?

8 บัด​นี้ ใน​ขณะ​ถูก​คุม​ขัง​อยู่ เปาโล​คิด​ถึง​ปัญหา​ต่าง ๆ ที่​ประชาคม​เอเฟโซ​ต้อง​ประสบ​เนื่อง​จาก​ถูก​ห้อม​ล้อม​ด้วย​ผู้​นมัสการ​นอก​รีต​อีก​ทั้ง​อยู่​ใกล้​กับ​วิหาร​ที่​น่า​เกรง​ขาม​ของ​พระ​อะระเตมี. ไม่​ต้อง​สงสัย​ว่า​คริสเตียน​ผู้​ถูก​เจิม​เหล่า​นั้น​จำเป็น​ต้อง​ได้​รับ​การ​อธิบาย​โดย​ยก​ตัว​อย่าง​เปรียบ​เทียบ​ที่​เหมาะเจาะ​อย่าง​ที่​เปาโล​ให้​แก่​พวก​เขา​ใน​ตอน​นี้ โดย​แสดง​ให้​เห็น​ว่า​พวก​เขา​ประกอบ​เป็น “พระ​วิหาร​บริสุทธิ์” ซึ่ง​พระ​ยะโฮวา​สถิต​โดย​ทาง​พระ​วิญญาณ​ของ​พระองค์. (เอเฟ. 2:21, ล.ม.) “ความ​ลับ​อัน​ศักดิ์สิทธิ์” ซึ่ง​ถูก​เปิด​เผย​แก่​คริสเตียน​ชาว​เอเฟโซ​อัน​เกี่ยว​กับ​การ​บริหาร​งาน​ของ​พระเจ้า (วิธี​ของ​พระองค์​ใน​การ​จัด​การ​เรื่อง​ราว​ใน​ครอบครัว​ของ​พระองค์) ซึ่ง​พระองค์​จะ​ทรง​ใช้​ฟื้นฟู​เอกภาพ​และ​สันติ​สุข​โดย​ทาง​พระ​เยซู​คริสต์ คือ​สิ่ง​ที่​ก่อ​แรง​ดล​ใจ​และ​การ​ปลอบโยน​อย่าง​ใหญ่​หลวง​แก่​พวก​เขา. (1:9, 10) เปาโล​เน้น​เอกภาพ​ของ​ชาว​ยิว​และ​ชน​ต่าง​ชาติ​ใน​พระ​คริสต์. ท่าน​กระตุ้น​เตือน​ให้​เป็น​น้ำ​หนึ่ง​ใจ​เดียว​กัน ให้​เป็น​เอกภาพ. ดัง​นั้น ตอน​นี้​เรา​จึง​เข้าใจ​ได้​ถึง​วัตถุ​ประสงค์, คุณค่า, และ​การ​ได้​รับ​การ​ดล​ใจ​อย่าง​เห็น​ได้​ชัด​ของ​พระ​ธรรม​เล่ม​นี้.

เนื้อ​เรื่อง​ใน​เอเฟโซ

9. พระเจ้า​ทรง​ประทาน​ความ​รัก​ของ​พระองค์​อย่าง​เหลือ​ล้น​อย่าง​ไร และ​เปาโล​อธิษฐาน​เช่น​ไร?

9 พระ​ประสงค์​ของ​พระเจ้า​ใน​การ​ทำ​ให้​มี​เอกภาพ​โดย​พระ​คริสต์ (1:1–2:22). อัครสาวก​เปาโล​ส่ง​คำ​ทักทาย​มา. พระเจ้า​พึง​ได้​รับ​การ​สรรเสริญ​เนื่อง​ด้วย​พระ​กรุณา​อัน​ไม่​พึง​ได้​รับ​อัน​รุ่ง​โรจน์​ของ​พระองค์. พระ​กรุณา​นี้​เกี่ยว​ข้อง​กับ​การ​ที่​พระองค์​ทรง​เลือก​พวก​เขา​มา​ร่วม​สามัคคี​กับ​พระ​เยซู​คริสต์ ซึ่ง​โดย​อาศัย​พระ​เยซู​คริสต์​พวก​เขา​จึง​ได้​รับ​การ​ปลด​ปล่อย​ด้วย​ค่า​ไถ่​โดย​พระ​โลหิต​ของ​พระองค์. นอก​จาก​นั้น พระเจ้า​ทรง​ประทาน​ความ​รัก​แก่​พวก​เขา​อย่าง​เหลือ​ล้น​โดย​ทรง​เผย​ให้​ทราบ​ความ​ลับ​อัน​ศักดิ์สิทธิ์​แห่ง​พระทัย​ประสงค์​ของ​พระองค์. เนื่อง​จาก​พระองค์​ทรง​ประสงค์​ให้​มี​การ​บริหาร​งาน​เพื่อ “รวบ​รวม​สิ่ง​สารพัด​เข้า​ไว้​ใน​พระ​คริสต์​อีก” ซึ่ง​โดย​ร่วม​สามัคคี​กับ​พระองค์ พวก​เขา​ถูก​มอบหมาย​ให้​เป็น​ทายาท​ด้วย. (1:10, ล.ม.) เพื่อ​เป็น​เครื่อง​มัดจำ​ล่วง​หน้า​เกี่ยว​กับ​เรื่อง​นี้ พวก​เขา​จึง​ได้​รับ​การ​ประทับ​ตรา​โดย​พระ​วิญญาณ​บริสุทธิ์. เปาโล​อธิษฐาน​ขอ​ให้​พวก​เขา​เชื่อ​มั่น​ใน​ความ​หวัง​ซึ่ง​พวก​เขา​ได้​รับ​การ​ทรง​เรียก​และ​ให้​ตระหนัก​ว่า พระเจ้า​จะ​ทรง​ใช้​ฤทธิ์​เดช​เดียว​กัน​ต่อ​พวก​เขา ซึ่ง​พระองค์​ได้​ทรง​ใช้​ใน​การ​ปลุก​พระ​คริสต์​ให้​คืน​พระ​ชนม์​และ​ใน​การ​ตั้ง​พระ​คริสต์​ให้​อยู่​เหนือ​การ​ปกครอง​และ​อำนาจ​ทุก​อย่าง และ​ตั้ง​พระองค์​เป็น​ประมุข​เหนือ​สารพัด​สิ่ง​แก่​ประชาคม.

10. ชาว​เอเฟโซ​กลาย​มา​เป็น “พลเมือง​ร่วม​กับ​ชน​ผู้​บริสุทธิ์” อย่าง​ไร?

10 เนื่อง​ด้วย​พระ​เมตตา​อัน​อุดม​และ​ความ​รัก​อัน​ใหญ่​หลวง​ของ​พระองค์ พระเจ้า​จึง​ทรง​บันดาล​ให้​พวก​เขา​มี​ชีวิต​ถึง​แม้​พวก​เขา​เคย​ตาย​แล้ว​ใน​การ​ล่วง​ละเมิด​และ​การ​บาป และ​ทรง​โปรด​ให้​พวก​เขา​นั่ง​ด้วย​กัน “ใน​สวรรค์​สถาน​ร่วม​สามัคคี​กับ​พระ​คริสต์​เยซู.” (2:6, ล.ม.) ทั้ง​หมด​นี้​ก็​เนื่อง​ด้วย​พระ​กรุณา​อัน​ไม่​พึง​ได้​รับ​และ​ความ​เชื่อ และ​มิ​ใช่​ด้วย​ผล​จาก​การ​กระทำ​ใด ๆ ของ​พวก​เขา​เอง. พระ​คริสต์​ทรง​เป็น​สันติ​สุข​ของ​พวก​เขา​ผู้​ได้​ทรง​รื้อ​ฝา​กั้น คือ​กฎ​ของ​พระ​บัญญัติ ซึ่ง​ได้​กั้น​ชน​ต่าง​ชาติ​ไว้​จาก​ชาว​ยิว. บัด​นี้​ทั้ง​สอง​พวก​เข้า​เฝ้า​พระ​บิดา​โดย​ทาง​พระ​คริสต์. ฉะนั้น คริสเตียน​ชาว​เอเฟโซ​จึง​ไม่​ได้​เป็น​คน​ต่าง​ด้าว​อีก​ต่อ​ไป แต่​พวก​เขา​เป็น “พลเมือง​ร่วม​กับ​ชน​ผู้​บริสุทธิ์” และ​กำลัง​เติบโต​เป็น​พระ​วิหาร​บริสุทธิ์​ให้​พระ​ยะโฮวา​สถิต​โดย​พระ​วิญญาณ​ของ​พระองค์.—2:19, ล.ม.

11. “ความ​ลับ​อัน​ศักดิ์สิทธิ์” คือ​อะไร และ​เปาโล​อธิษฐาน​ขอ​อะไร​เพื่อ​คริสเตียน​ชาว​เอเฟโซ?

11 “ความ​ลับ​อัน​ศักดิ์สิทธิ์​เกี่ยว​กับ​พระ​คริสต์” (3:1-21). บัด​นี้ พระเจ้า​ได้​ทรง​เปิด​เผย​ให้​เหล่า​อัครสาวก​บริสุทธิ์​และ​ผู้​พยากรณ์​ของ​พระองค์​ทราบ “ความ​ลับ​อัน​ศักดิ์สิทธิ์​เกี่ยว​กับ​พระ​คริสต์ . . . คือ​ว่า ผู้​คน​จาก​ชาติ​ต่าง ๆ จะ​เป็น​ทายาท​ร่วม​และ​เป็น​อวัยวะ​ร่วม​แห่ง​กาย​และ​เป็น​ผู้​ร่วม​รับ​คำ​สัญญา​กับ​เรา​ร่วม​สามัคคี​กับ​พระ​คริสต์​เยซู​โดย​ทาง​ข่าว​ดี.” (3:4, 6, ล.ม.) ด้วย​พระ​กรุณา​อัน​ไม่​พึง​ได้​รับ​ของ​พระเจ้า เปาโล​ได้​มา​เป็น​ผู้​รับใช้​แห่ง​ข่าว​ดี​นี้ เพื่อ​ประกาศ​ความ​อุดม​บริบูรณ์​อัน​หา​ที่​สุด​มิ​ได้​ของ​พระ​คริสต์​และ​ทำ​ให้​คน​ทั้ง​หลาย​เข้าใจ​ว่า​ความ​ลับ​อัน​ศักดิ์สิทธิ์​มี​การ​บริหาร​อย่าง​ไร. โดย​ทาง​ประชาคม​นั่น​เอง​ที่​พระ​ปัญญา​หลาย​หลาก​ของ​พระเจ้า​เป็น​ที่​รู้​จัก. เนื่อง​ด้วย​เหตุ​นี้ เปาโล​จึง​อธิษฐาน​ขอ​ให้​พวก​เขา​ได้​รับ​กำลัง​เข้มแข็ง​โดย​พระ​วิญญาณ​ของ​พระเจ้า​เพื่อ​พวก​เขา​จะ​รู้​จัก​อย่าง​เต็ม​ที่​ถึง​ความ​รัก​ของ​พระ​คริสต์​ซึ่ง​เหนือ​กว่า​ความ​รู้ และ​ตระหนัก​ว่า​พระเจ้า​ทรง​สามารถ “ทำ​อย่าง​เหลือ​ล้น​เกิน​กว่า​สารพัด​สิ่ง​ที่​เรา​ทูล​ขอ​หรือ​คิด​ออก.”—3:20, ล.ม.

12. (ก) ชน​คริสเตียน​ควร​ประพฤติ​อย่าง​ไร และ​เพราะ​เหตุ​ใด? (ข) พระ​คริสต์​ทรง​ให้​ของ​ประทาน​อะไร และ​เพื่อ​จุด​ประสงค์​อะไร? (ค) มี​อะไร​เกี่ยว​ข้อง​อยู่​ด้วย​ใน​การ​สวม “บุคลิกภาพ​ใหม่”?

12 การ​สวม “บุคลิกภาพ​ใหม่” (4:1–5:20). คริสเตียน​ควร​ประพฤติ​อย่าง​คู่​ควร​กับ​การ​ที่​พวก​เขา​ถูก​เรียก​คือ ด้วย​ความ​ถ่อม​ใจ, ด้วย​ความ​อด​กลั้น​ทน​นาน​และ​ความ​รัก, และ​ด้วย​เครื่อง​ผูก​พัน​แห่ง​สันติ​สุข​ที่​ทำ​ให้​เป็น​เอกภาพ. เพราะ​มี​พระ​วิญญาณ​เดียว, ความ​หวัง​เดียว, ความ​เชื่อ​เดียว, และ “มี​พระเจ้า​และ​พระ​บิดา​ของ​คน​ทั้ง​ปวง​องค์​เดียว ผู้​ทรง​อยู่​เหนือ​คน​ทั้ง​ปวง​และ​ทั่ว​คน​ทั้ง​ปวง​และ​ใน​คน​ทั้ง​ปวง.” (4:6, ล.ม.) ฉะนั้น พระ​คริสต์ “พระ​ผู้​เป็น​เจ้า​องค์​เดียว” ได้​ทรง​ประทาน​ผู้​พยากรณ์, ผู้​เผยแพร่​กิตติคุณ, ผู้​บำรุง​เลี้ยง, และ​ผู้​สอน “โดย​มุ่ง​หมาย​ที่​จะ​ปรับ​ผู้​บริสุทธิ์​ให้​เข้า​ที่​อีก​เพื่อ​งาน​รับใช้ เพื่อ​การ​ก่อ​ร่าง​สร้าง​พระ​กาย​ของ​พระ​คริสต์.” ดัง​นั้น เปาโล​เขียน​ว่า “โดย​พูด​ความ​จริง ด้วย​ความ​รัก ให้​เรา​เติบโต​ขึ้น​ใน​ทุก​สิ่ง​ใน​พระองค์​ผู้​ทรง​เป็น​ศีรษะ คือ​พระ​คริสต์” เป็น​ร่าง​กาย​ที่​เชื่อม​ต่อ​กัน​เป็น​อย่าง​ดี​โดย​มี​อวัยวะ​ทุก​ส่วน​ประสาน​งาน​กัน. (4:5, 12, 15, ล.ม.) วิถี​ทาง​ที่​ผิด​ศีลธรรม, ไร้​ประโยชน์, และ​โง่​เขลา​แห่ง​บุคลิกภาพ​เก่า​นั้น​ต้อง​ถอด​ทิ้ง; แต่​ละ​คน​ควร​ถูก​เปลี่ยน​ใหม่​ใน​พลัง​ที่​กระตุ้น​จิตใจ​ของ​เขา และ “สวม​บุคลิกภาพ​ใหม่​ซึ่ง​ได้​ถูก​สร้าง​ขึ้น​ตาม​พระทัย​ประสงค์​ของ​พระเจ้า​ใน​ความ​ชอบธรรม และ​ความ​ภักดี​ที่​แท้​จริง.” เพราะ​ทุก​คน​เป็น​ของ​กัน​และ​กัน พวก​เขา​จึง​ต้อง​พูด​ความ​จริง​และ​ละ​ทิ้ง​ความ​โกรธ​แค้น, การ​ลัก​ขโมย, คำ​พูด​น่า​รังเกียจ, ความ​ขมขื่น​ด้วย​เจตนา​ร้าย—ไม่​ทำ​ให้​พระ​วิญญาณ​บริสุทธิ์​ของ​พระเจ้า​เสีย​พระทัย. แต่​ให้​พวก​เขา “มี​ใจ​กรุณา​ต่อ​กัน, มี​ใจ​เมตตา​อัน​อ่อน​ละมุน, ให้​อภัย​ต่อ​กัน​ด้วย​ใจ​กว้าง​เหมือน​ดัง​ที่​พระเจ้า​ทรง​ให้​อภัย​ท่าน​ทั้ง​หลาย​ด้วย​ใจ​กว้าง​โดย​ทาง​พระ​คริสต์.”—4:24, 32, ล.ม.

13. เพื่อ​เป็น​ผู้​เลียน​แบบ​พระเจ้า คน​เรา​ต้อง​ทำ​อะไร​บ้าง?

13 ทุก​คน​ควร​เป็น​ผู้​เลียน​แบบ​พระเจ้า. การ​ผิด​ประเวณี, การ​โสโครก, และ​ความ​โลภ ไม่​ควร​แม้​แต่​จะ​เอ่ย​ถึง​ใน​ท่ามกลาง​พวก​เขา เพราะ​ว่า​ผู้​ที่​ทำ​การ​เหล่า​นี้​จะ​ไม่​ได้​รับ​มรดก​ใน​ราชอาณาจักร. เปาโล​เตือน​สติ​คริสเตียน​ชาว​เอเฟโซ​ว่า “จง​ดำเนิน​ต่อ​ไป​อย่าง​ลูก​ของ​ความ​สว่าง.” “จง​ระวัง​อย่าง​เข้มงวด” ใน​วิธี​ที่​ท่าน​ดำเนิน ใช้​ประโยชน์​เต็ม​ที่​จาก​เวลา​อัน​เหมาะ “เพราะ​สมัย​นี้​ชั่ว​ช้า.” ใช่​แล้ว พวก​เขา​จะ​ต้อง “สังเกต​เข้าใจ​ต่อ​ไป​ว่า​พระทัย​ประสงค์​ของ​พระ​ยะโฮวา​เป็น​เช่น​ไร” และ​สนทนา​กัน​เรื่อง​คำ​สรรเสริญ​พระเจ้า​ด้วย​การ​ขอบพระคุณ.—5:8, 15-17, ล.ม.

14. สามี​และ​ภรรยา​ต่าง​มี​หน้า​ที่​รับผิดชอบ​อะไร?

14 การ​ยอม​อยู่​ใต้​อำนาจ​อย่าง​เหมาะ​สม; การ​ต่อ​สู้​ของ​คริสเตียน (5:21–6:24). ภรรยา​ควร​ยอม​อยู่​ใต้​อำนาจ​สามี เหมือน​ประชาคม​ยอม​อยู่​ใต้​อำนาจ​พระ​คริสต์ และ​สามี​ควร​รัก​ภรรยา​ต่อ ๆ ไป “เช่น​เดียว​กับ​พระ​คริสต์​ได้​ทรง​รัก​ประชาคม.” ทำนอง​เดียว​กัน “ภรรยา​ควร​แสดง​ความ​นับถือ​อย่าง​สุด​ซึ้ง​ต่อ​สามี​ของ​ตน.”—5:25, 33, ล.ม.

15. เปาโล​แนะ​นำ​อะไร​เกี่ยว​กับ​บุตร​และ​บิดา​มารดา, ทาส​และ​นาย, และ​ยุทธภัณฑ์​ของ​คริสเตียน?

15 บุตร​ทั้ง​หลาย​ควร​อยู่​กับ​บิดา​มารดา​อย่าง​เป็น​น้ำ​หนึ่ง​ใจ​เดียว​กัน​ด้วย​การ​เชื่อ​ฟัง​และ​ตอบรับ​การ​ตี​สอน​ตาม​แนว​ทาง​ของ​พระเจ้า. ทาส​และ​นาย​ก็​เช่น​กัน​ควร​ประพฤติ​ตน​ให้​เป็น​ที่​พอ​พระทัย​พระเจ้า เนื่อง​จาก​พระองค์​ผู้​เป็น​นาย​ของ​ทุก​คน​นั้น “อยู่​ใน​สวรรค์ และ​พระองค์​ไม่​มี​ความ​ลำเอียง.” สุด​ท้าย ให้​ทุก​คน “รับ​เอา​พลัง​ต่อ ๆ ไป​ใน​องค์​พระ​ผู้​เป็น​เจ้า​และ​ใน​พลานุภาพ​แห่ง​ฤทธิ์​เดช​ของ​พระองค์” โดย​สวม​ยุทธภัณฑ์​ครบ​ชุด​จาก​พระเจ้า​เพื่อ​จะ​สามารถ​ยืน​มั่น​ต่อ​สู้​พญา​มาร​ได้. “ยิ่ง​กว่า​อะไร​ทั้ง​หมด จง​รับ​เอา​โล่​ใหญ่​แห่ง​ความ​เชื่อ” รวม​ทั้ง “ดาบ​แห่ง​พระ​วิญญาณ คือ​พระ​คำ​ของ​พระเจ้า” ด้วย. จง​อธิษฐาน​ต่อ ๆ ไป​และ​ตื่น​ตัว​เสมอ. เปาโล​ขอ​ให้​พวก​เขา​อธิษฐาน​เพื่อ​ท่าน​ด้วย เพื่อ​ท่าน​จะ​พูด​อย่าง​สะดวก​ใจ​เต็ม​ที่​ใน​การ “ประกาศ​ความ​ลับ​อัน​ศักดิ์สิทธิ์​แห่ง​ข่าว​ดี.”—6:9, 10, 16, 17, 19, ล.ม.

เหตุ​ที่​เป็น​ประโยชน์

16. พระ​ธรรม​เอเฟโซ​ให้​คำ​ตอบ​ที่​ใช้​ได้​จริง​สำหรับ​คำ​ถาม​อะไร​บ้าง และ​มี​กล่าว​ไว้​เช่น​ไร​เกี่ยว​กับ​บุคลิกภาพ​ซึ่ง​เป็น​ที่​พอ​พระทัย​พระเจ้า?

16 จดหมาย​ที่​มี​ถึง​คริสเตียน​ชาว​เอเฟโซ​นั้น​เกี่ยว​ข้อง​กับ​ชีวิต​คริสเตียน​เกือบ​ทุก​ด้าน. เมื่อ​คำนึง​ถึง​การ​ที่​ปัญหา​ซึ่ง​ก่อ​ความ​ทุกข์​เดือดร้อน​และ​การ​ทำ​ผิด​กฎหมาย​ใน​โลก​เพิ่ม​ขึ้น​อย่าง​รวด​เร็ว​ใน​สมัย​ปัจจุบัน คำ​แนะ​นำ​ที่​สม​เหตุ​ผล​และ​ใช้​ได้​จริง​ของ​เปาโล​จึง​นับ​ว่า​เป็น​ประโยชน์​อย่าง​แท้​จริง​แก่​ผู้​ที่​ปรารถนา​จะ​ดำเนิน​ชีวิต​ตาม​แนว​ทาง​ของ​พระเจ้า. บุตร​ควร​ประพฤติ​ตัว​อย่าง​ไร​ต่อ​บิดา​มารดา และ​บิดา​มารดา​ควร​ประพฤติ​ตัว​อย่าง​ไร​ต่อ​บุตร? สามี​มี​หน้า​ที่​รับผิดชอบ​อะไร​ต่อ​ภรรยา และ​ภรรยา​มี​หน้า​ที่​รับผิดชอบ​อะไร​ต่อ​สามี? แต่​ละ​คน​ใน​ประชาคม​จะ​ต้อง​ทำ​อะไร​เพื่อ​ธำรง​เอกภาพ​ใน​ความ​รัก​และ​ความ​บริสุทธิ์​สะอาด​ฝ่าย​คริสเตียน​ท่ามกลาง​โลก​ชั่ว? คำ​แนะ​นำ​ของ​เปาโล​ครอบ​คลุม​คำ​ถาม​เหล่า​นี้​ทั้ง​หมด และ​ท่าน​ยัง​เผย​ให้​เห็น​ต่อ​ไป​ถึง​สิ่ง​ที่​เกี่ยว​ข้อง​ด้วย​ใน​การ​สวม​บุคลิกภาพ​ใหม่​แบบ​คริสเตียน. โดย​การ​ศึกษา​พระ​ธรรม​เอเฟโซ ทุก​คน​จะ​สามารถ​ได้​รับ​ความ​เข้าใจ​แท้​ใน​เรื่อง​บุคลิกภาพ​ซึ่ง​เป็น​ที่​พอ​พระทัย​พระเจ้า​และ “ถูก​สร้าง​ขึ้น​ตาม​พระทัย​ประสงค์​ของ​พระเจ้า​ใน​ความ​ชอบธรรม​และ​ความ​ภักดี​ที่​แท้​จริง.”—4:24-32; 6:1-4; 5:3-5, 15-20, 22-33, ล.ม.

17. พระ​ธรรม​เอเฟโซ​เผย​ให้​เห็น​อะไร​เกี่ยว​กับ​การ​ร่วม​มือ​กับ​การ​จัด​เตรียม​ต่าง ๆ ใน​ประชาคม?

17 จดหมาย​ฉบับ​นี้​ยัง​เผย​ให้​ทราบ​วัตถุ​ประสงค์​ของ​การ​แต่ง​ตั้ง​และ​การ​มอบหมาย​หน้า​ที่​ใน​ประชาคม​ด้วย. ทั้ง​นี้ “โดย​มุ่ง​หมาย​ที่​จะ​ปรับ​ผู้​บริสุทธิ์​ให้​เข้า​ที่​อีก​เพื่อ​งาน​รับใช้ เพื่อ​การ​ก่อ​ร่าง​สร้าง​พระ​กาย​ของ​พระ​คริสต์” โดย​มี​เป้าหมาย​ที่​ความ​อาวุโส. โดย​การ​ร่วม​มือ​อย่าง​เต็ม​ที่​ใน​การ​จัด​เตรียม​เหล่า​นี้​ของ​ประชาคม คริสเตียน​สามารถ “ด้วย​ความ​รัก . . . เติบโต​ขึ้น​ใน​ทุก​สิ่ง​ใน​พระองค์​ผู้​ทรง​เป็น​ศีรษะ คือ​พระ​คริสต์.”—4:12, 15, ล.ม.

18. มี​การ​ทำ​ให้​อะไร​ซึ่ง​เกี่ยว​กับ “ความ​ลับ​อัน​ศักดิ์สิทธิ์” และ​พระ​วิหาร​ฝ่าย​วิญญาณ​เป็น​ที่​เห็น​ชัดเจน?

18 จดหมาย​ที่​มี​ถึง​คริสเตียน​ชาว​เอเฟโซ​เป็น​ประโยชน์​อย่าง​ยิ่ง​แก่​ประชาคม​รุ่น​แรก​ใน​การ​ทำ​ให้​ความ​เข้าใจ​เรื่อง “ความ​ลับ​อัน​ศักดิ์สิทธิ์​เกี่ยว​กับ​พระ​คริสต์” ชัดเจน​ขึ้น. ใน​จดหมาย​นี้​มี​การ​ทำ​ให้​เห็น​ชัดเจน​ว่า พร้อม​กัน​กับ​ชาว​ยิว​ที่​เชื่อ “ผู้​คน​จาก​ชาติ​ต่าง ๆ” ก็​ถูก​เรียก​ให้​เป็น “ทายาท​ร่วม​และ​เป็น​อวัยวะ​ร่วม​แห่ง​กาย​และ​เป็น​ผู้​ร่วม​รับ​คำ​สัญญา . . . ร่วม​สามัคคี​กับ​พระ​คริสต์​เยซู​โดย​ทาง​ข่าว​ดี.” ฝา​กั้น ซึ่ง​ก็​คือ “กฎ​ของ​พระ​บัญญัติ” ที่​เคย​กั้น​ชน​ต่าง​ชาติ​จาก​ชาว​ยิว​นั้น​ถูก​ยก​เลิก​ไป​แล้ว และ​บัด​นี้ โดย​ทาง​พระ​โลหิต​ของ​พระ​คริสต์ ทุก​คน​ได้​กลาย​มา​เป็น​พลเมือง​ร่วม​กับ​เหล่า​ผู้​บริสุทธิ์​และ​เป็น​สมาชิก​ใน​ครอบครัว​ของ​พระเจ้า. ต่าง​กัน​อย่าง​สิ้นเชิง​กับ​วิหาร​ของ​พระ​อะระเตมี​ของ​คน​นอก​รีต คน​เหล่า​นี้​ได้​รับ​การ​เสริม​สร้าง​ขึ้น​ด้วย​กัน​ให้​ร่วม​สามัคคี​กับ​พระ​คริสต์​เยซู​เพื่อ​เป็น​สถาน​ที่​ซึ่ง​พระเจ้า​สถิต​โดย​พระ​วิญญาณ เป็น “พระ​วิหาร​บริสุทธิ์​สำหรับ​พระ​ยะโฮวา.”—3:4, 6; 2:15, 21, ล.ม.

19. พระ​ธรรม​เอเฟโซ​ยัง​คง​ให้​ความ​หวัง​และ​การ​หนุน​กำลังใจ​อะไร​เรื่อย​มา​จน​ทุก​วัน​นี้?

19 ส่วน​ใน​เรื่อง “ความ​ลับ​อัน​ศักดิ์สิทธิ์” เปาโล​ก็​กล่าว​ไว้​เช่น​กัน​ถึง “การ​บริหาร​งาน . . . จะ​ทรง​รวบ​รวม​สิ่ง​สารพัด​เข้า​ไว้​ใน​พระ​คริสต์​อีก คือ​สิ่ง​ต่าง ๆ ใน​สวรรค์ [คน​เหล่า​นั้น​ที่​ถูก​เลือก​ให้​อยู่​ใน​ราชอาณาจักร​ฝ่าย​สวรรค์] และ​สิ่ง​ต่าง ๆ ที่​แผ่นดิน​โลก [คน​เหล่า​นั้น​ซึ่ง​จะ​อยู่​บน​แผ่นดิน​โลก​ใน​อาณา​เขต​แห่ง​ราชอาณาจักร].” โดย​วิธี​นี้ พระ​ประสงค์​อัน​ยิ่ง​ใหญ่​ของ​พระเจ้า​ใน​การ​ฟื้นฟู​สันติ​สุข​และ​เอกภาพ​ถูก​ทำ​ให้​เป็น​เรื่อง​เด่น. เกี่ยว​กับ​เรื่อง​นี้ เปาโล​ได้​อธิษฐาน​เพื่อ​ชาว​เอเฟโซ​ซึ่ง​มี​ตา​ใจ​ที่​ถูก​ทำ​ให้​เห็น​กระจ่าง​เพื่อ​ว่า​พวก​เขา​จะ​เข้าใจ​เต็ม​ที่​ถึง​ความ​หวัง​ซึ่ง​พระเจ้า​ทรง​เรียก​พวก​เขา​มา​และ​เห็น​ว่า “ทรัพย์​สมบัติ​อัน​รุ่ง​โรจน์​ซึ่ง​พระองค์​ทรง​มี​ให้​เป็น​มรดก​สำหรับ​เหล่า​ผู้​บริสุทธิ์​คือ​อะไร.” ถ้อย​คำ​เหล่า​นี้​คง​ต้อง​ให้​กำลังใจ​พวก​เขา​มาก​ที​เดียว​ใน​เรื่อง​ความ​หวัง​ของ​พวก​เขา. และ​จดหมาย​โดย​การ​ดล​ใจ​ที่​มี​ไป​ถึง​คริสเตียน​ชาว​เอเฟโซ​นี้​ยัง​คง​เสริม​สร้าง​ประชาคม​ใน​ทุก​วัน​นี้​อยู่ คือ​ว่า ‘ใน​ทุก​เรื่อง​เรา​จะ​เปี่ยม​ด้วย​ความ​บริบูรณ์​ทั้ง​สิ้น​ที่​พระเจ้า​ทรง​ประทาน.’—1:9-11, 18, ล.ม.; 3:19, ล.ม.

[เชิงอรรถ]

a ต้นตอ​และ​ประวัติศาสตร์​ของ​พระ​ธรรม​ต่าง ๆ ใน​คัมภีร์​ไบเบิล (ภาษา​อังกฤษ) 1868 ซี. อี. สโตว์ หน้า 357.

b นิว ไบเบิล ดิกชันนารี ฉบับ​พิมพ์​ครั้ง​ที่​สอง 1986 เรียบเรียง​โดย เจ. ดี. ดักลาส หน้า 175.

c การ​หยั่ง​เห็น​เข้าใจ​พระ​คัมภีร์ (ภาษา​อังกฤษ) เล่ม 1 หน้า 182.

    หนังสือภาษาไทย (1971-2026)
    ออกจากระบบ
    เข้าสู่ระบบ
    • ไทย
    • แชร์
    • การตั้งค่า
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • เงื่อนไขการใช้งาน
    • นโยบายการคุ้มครองข้อมูลส่วนบุคคล
    • การตั้งค่าความเป็นส่วนตัว
    • JW.ORG
    • เข้าสู่ระบบ
    แชร์