ฮอร์โมนผู้ส่งสารชั้นยอดในร่างกาย
คุณกำลังเดินข้ามถนน. มีเสียงตะโกนว่า “ระวัง!” คุณหันมองและเห็นรถบรรทุกคันหนึ่งฝ่าไฟแดงมาและวิ่งตะบึงเข้าใส่คุณด้วยความเร็วสูง.
ร่างกายเตรียมคุณไว้พร้อมทันทีเพื่อปฏิบัติการฉุกเฉิน. สมองจะส่งสัญญาณด่วนไปยังต่อมหมวกไต ซึ่งจะตอบสนองด้วยการหลั่งอะดรีนาลีนและนอร์อะดรีนาลีนเข้าในกระแสโลหิตของคุณ. ฮอร์โมนเหล่านี้จะหยุดการส่งเลือดไปยังส่วนของร่างกายซึ่งไม่จำเป็นต้องใช้ทันทีในการหลบหลีกจากอันตรายนี้ และฮอร์โมนเหล่านี้เร่งเลือดไปเสริมกำลังให้กับสมอง, หัวใจ, และกล้ามเนื้อ.
อะดรีนาลีนและนอร์อะดรีนาลีนจะบังคับให้หัวใจเต้นแรงและเร็วขึ้น. มันทำให้หลอดลมในปอดขยายตัวกว้างขึ้น การหายใจเร็วขึ้น. มันจะเพิ่มปริมาณของน้ำตาลในเลือดเพื่อให้พลังงานสูงสุด. ในชั่วพริบตา ฮอร์โมนเหล่านี้ได้เตรียมคุณไว้พร้อมเพื่อปฏิบัติการที่ต้องใช้ทั้งกำลังและความอดทนเกินกว่าความสามารถปกติของคุณอย่างมาก.
รถบรรทุกพุ่งใกล้เข้ามาจนพื้นสั่นสะเทือน. จะช้าแม้แต่วินาทีไม่ได้แล้ว! คุณกระโดดหลบอย่างทรงอานุภาพเข้าข้างทาง คุณหายใจหอบ, หัวใจเต้นรัว, ท้องรู้สึกปั่นป่วน, มือไม้สั่น—แต่คุณยังมีชีวิตอยู่!
ในสถานการณ์เช่นนั้นฮอร์โมนช่วยชีวิตได้. แต่ฮอร์โมนทำหน้าที่มากกว่านั้นอีก. มันช่วยให้เราเจริญเติบโตและพัฒนาเป็นชายหญิงที่แข็งแรง. มันทำให้เรามีลักษณะทางเพศและมีการสืบพันธุ์ได้. มันจะช่วยเราในกรณีที่เรารู้สึกหนาวหรือร้อน, หิวอาหารหรือกระหายน้ำ, หรือมีเลือดออก, หรือเจ็บป่วย. และมันทำงานตลอดยี่สิบสี่ชั่วโมง!
แต่ฮอร์โมนเหล่านี้ทำงานร่วมกันอย่างไรในร่างกายของเรา? เพื่อช่วยเราเข้าใจเรื่องนี้ ให้เราพิจารณาว่าฮอร์โมนคืออะไร และมันทำหน้าที่อย่างไร.
การสื่อสารภายใน
ฮอร์โมนเป็นสารเคมีต่าง ๆ ที่สร้างขึ้นโดยต่อมไร้ท่อของเรา. คำว่า “ไร้ท่อ” หมายถึงว่าต่อมเหล่านี้หลั่งฮอร์โมนโดยตรงเข้าสู่กระแสโลหิต. เมื่อหัวใจสูบฉีดโลหิตไปทั่วร่างกาย ฮอร์โมนต่าง ๆ ก็จะกระจายอย่างรวดเร็วไปยังจุดหมายหลากหลายเพื่อทำหน้าที่ของมัน.
เพื่อที่พวกฮอร์โมนจะทำหน้าที่ของมันได้ ส่วนต่าง ๆ ในร่างกายจะต้องมีการติดต่อประสานงานกันอย่างดี. ในร่างกายเรามีระบบการติดต่อสื่อสารอันซับซ้อนสองระบบซึ่งส่งข้อมูลต่าง ๆ ที่ทำให้เราดำรงชีวิตอยู่ได้ และดำเนินไปอย่างราบรื่น—นั่นคือระบบต่อมไร้ท่อและระบบประสาท.
เพื่อจะแสดงตัวอย่างให้เห็นวิธีที่สองระบบนี้ทำงานร่วมกัน ให้เราลองพิจารณาเมืองเวนิส ประเทศอิตาลี เมืองที่ขึ้นชื่อในเรื่องคลองที่เชื่อมต่อกันมากมาย. ในเมืองเวนิส ผู้คนใช้ระบบโทรศัพท์เพื่อส่งข่าวไปยังส่วนต่าง ๆ ของเมือง. ในทำนองเดียวกัน ร่างกายส่งข่าวสารต่าง ๆ โดยทางระบบประสาท อันเป็นข่ายการสื่อสารความเร็วสูงที่ส่งสัญญาณด้วยเคมีไฟฟ้า. การกระจายข่าวสารของระบบประสาทเป็นแบบทันทีทันใด เหมือนการเรียกโทรศัพท์.
แน่ละ ข่าวสารยังอาจส่งไปได้โดยเรือกอนโดลา ซึ่งเป็นเรือยาวที่แล่นไปตามคลองอันลดเลี้ยวทั่วกรุง. ในร่างกาย ข่าวสารทางเคมี (ฮอร์โมน) ถูกส่งไปทางกระแสโลหิตหรือทางของเหลวอย่างอื่นในร่างกาย.
ถ้าเราเปรียบกระแสโลหิตกับคลองของกรุงเวนิส ฮอร์โมนก็เปรียบเหมือนขบวนเรือกอนโดลาที่ส่งข่าวสารไปที่นั่นบ้างที่นี่บ้าง จากหลายแห่งไปสู่ปลายทางมากมาย. ฮอร์โมนเหล่านี้เดินทางไปยังกล้ามเนื้อ, อวัยวะ, หรือต่อมต่าง ๆ ห่างไกลจากต้นตอของมัน. เมื่อถึงปลายทาง มันจะเริ่มทำชุดของปฏิกิริยาทางเคมีอันซับซ้อนทันทีเพื่อบรรลุหน้าที่ของมัน.
แต่การทำหน้าที่เหล่านี้ได้รับการควบคุมและประสานกันอย่างไร? เพื่อได้คำตอบนี้ ให้เราไปที่ศูนย์บัญชาการของระบบต่อมไร้ท่อและดูว่ามีการทำอะไรที่นั่น.
ต่อมใต้สมอง—เจ้าแห่งต่อมทั้งปวง
ผู้ดูแลระบบต่อมไร้ท่อคือต่อมใต้สมอง (pituitary gland) อวัยวะสีเทาแดงขนาดเล็กซึ่งมีก้านเรียวเชื่อมต่อกับสมองและอยู่ในโพรงกระดูกขนาดเล็กตรงหลังและเหนือจมูก.
ต่อมใต้สมองดูไม่น่าประทับใจเลย. มันมีขนาดเท่าเม็ดถั่วเขียว และหนักเพียง 0.6 กรัม. แต่ถึงแม้จะมีขนาดเล็ก แต่ความรับผิดชอบก็มีมหาศาล. มันถูกเรียกว่าเจ้าแห่งต่อมทั้งปวง เป็นวาทยกรของเหล่าต่อมไร้ท่อทั้งหลาย. มันเป็นเหมือนนักบริหารธุรกิจซึ่งมีสำนักงานที่เต็มไปด้วยกิจการตลอดเวลา มีข่าวสารเข้าออกระหว่างแผนกต่าง ๆ มากมาย.
สำหรับงานบางอย่าง ต่อมใต้สมองจะมอบหน้าที่ให้ต่อมไร้ท่ออื่น. เช่น ต่อมใต้สมองจะส่งข่าวสารทางฮอร์โมนเข้าในกระแสโลหิตสั่งให้ต่อมไทรอยด์ผลิตและหลั่งฮอร์โมนอีกสามชนิด. ฮอร์โมนเหล่านี้ควบคุมการเผาผลาญพลังงาน, ความร้อนในร่างกาย, และการดูแลซ่อมแซมกระดูก. ในทำนองเดียวกันต่อมใต้สมองก็สั่งต่อมเพศให้ผลิตฮอร์โมนซึ่งทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงของร่างกายเมื่อย่างเข้าวัยหนุ่มสาว. เจ้าแห่งต่อมนี้ยังได้สั่งงานต่อมหมวกไตให้ผลิตฮอร์โมนหลายตัวที่ควบคุมความดันโลหิตและรักษาความสมดุลของเกลือในร่างกาย.
แต่ ในบางครั้งต่อมใต้สมองจะจัดการเรื่องบางอย่างด้วยตัวเอง โดยส่งสารในรูปของฮอร์โมนซึ่งมีผลต่อการเจริญเติบโตของกระดูกและกล้ามเนื้อ. ฮอร์โมนเหล่านี้กระทั่งเป็นตัวควบคุมความสูงของเราด้วยซ้ำ.
ยิ่งกว่านั้น ต่อมใต้สมองมีบทบาทสำคัญมากในการคลอดทารก. เพื่อช่วยมารดาในขณะคลอด ต่อมใต้สมองจะหลั่งออกซิโทซิน ซึ่งเป็นฮอร์โมนกระตุ้นการบีบตัวของมดลูก. เมื่อศีรษะของทารกเคลื่อนมาถึงช่องคลอด สมองจะส่งข่าวไปที่ต่อมใต้สมองขอให้มีการหลั่งออกซิโทซินมากขึ้นเพื่อช่วยในขั้นตอนสุดท้ายของการคลอด. ก่อนหน้านั้น ฮอร์โมนจากต่อมใต้สมองได้ทำการกระตุ้นการสร้างน้ำนมของเต้านมแม่ตลอดมา. ดังนั้นเมื่อทารกคลอดมา มารดาจึงอยู่พร้อมที่จะให้นมบุตรได้.
นายของเจ้าแห่งต่อม
ในขณะที่ต่อมใต้สมองควบคุมดูแลต่อมอื่น ๆ นั้น มันก็มีนายของมันเองด้วย—นั่นคือไฮโปทาลามัส. นี้เป็นกลุ่มของเซลล์ประสาทซึ่งใหญ่ไม่เกินปลายนิ้วหัวแม่มือของคุณ. ส่วนนี้อยู่ที่ฐานของสมองและมีการเชื่อมโยงกับต่อมใต้สมอง. หน้าที่ของมันไม่ได้มีเพียงดูแลการทำงานของระบบต่อมไร้ท่อเท่านั้น แต่ยังประสานการทำงานของระบบประสาทอิสระด้วย.
ส่วนหนึ่งในหน้าที่ของไฮโปทาลามัสก็คือการทดสอบส่วนประกอบและอุณหภูมิของเลือด. เลือดจะไหลผ่านไฮโปทาลามัสมากกว่าส่วนอื่น ๆ ของสมอง. ไฮโปทาลามัสจะยื่นอุปกรณ์ทดสอบลักษณะคล้ายนิ้วย่น ๆ ลงไปในเลือดที่ไหลผ่านนี้ ลักษณะคล้ายกับเราจุ่มนิ้วลงเพื่อทดสอบอุณหภูมิน้ำในอ่างอาบน้ำ. ถ้าเลือดมีอุณหภูมิต่ำเกินไป ไฮโปทาลามัสจะส่งคำสั่ง (ผ่านทางต่อมใต้สมองและต่อมไทรอยด์) เพื่อให้มีการหลั่งไทรอกซิน ซึ่งเป็นฮอร์โมนที่เพิ่มการเผาผลาญพลังงานในร่างกายเพื่อผลิตความร้อนทำให้เลือดอุ่นขึ้น.
เนื่องจากไฮโปทาลามัสทำงานโดยอัตโนมัติ ปกติเราจึงไม่รู้สึกถึงการทำงานอย่างหนักของมัน. กระนั้นมันมีผลต่อชีวิตประจำวันของเราทีเดียว. คุณรู้สึกหิวหรือ? นั่นเพราะเจ้าไฮโปทาลามัสของคุณได้ตรวจพบว่าน้ำตาลกลูโคสในเลือดมีน้อยเกินไป ดังนั้นมันจึงเตือนให้คุณรับประทานอาหาร. คุณรู้สึกกระหายน้ำหรือ? ไฮโปทาลามัสของคุณได้พบว่าปริมาณเกลือในเลือดของคุณมีสูงไปสักหน่อย. มันจึงบอกคุณว่า “ดื่มน้ำบ้างซิ.”
ไฮโปทาลามัสยังตรวจสอบระดับของแคลเซียมในเลือดด้วย. ถ้าขาดแคลเซียม สมอง, กล้ามเนื้อ, และประสาทไม่อาจทำงานอย่างปกติได้. เมื่อระดับของแคลเซียมในเลือดต่ำเกินไป ไฮโปทาลามัสจะดึงแคลเซียมออกมาจากกระดูก คล้ายกับที่เราถอนเงินจากธนาคาร. แคลเซียมจะถูกถอนออกมาได้อย่างไร? ไฮโปทาลามัสจะส่งสัญญาณฮอร์โมนไปยังต่อมใต้สมอง. ต่อมใต้สมองจะส่งคำสั่งของมันเองไปยังต่อมพาราไทรอยด์ซึ่งอยู่ที่คอ. ต่อมพาราไทรอยด์จะหลั่งพาราทอร์โมน ซึ่งจะวิ่งไปที่กระดูกเพื่อขอแคลเซียมออกมาสู่กระแสเลือด. เมื่อไฮโปทาลามัสเห็นว่าระดับแคลเซียมพอเหมาะแล้ว มันจะยกเลิกคำสั่งการถอนแคลเซียม.
แต่จะว่าอย่างไรถ้าไฮโปทาลามัสพบว่ามีแคลเซียมในเลือดมากเกินไป? อีกครั้งหนึ่งจะมีการใช้ผู้ส่งสารไปยัง ‘ธนาคารแคลเซียมในกระดูก’ แต่ แทนที่จะทำการถอน ก็กลับฝากแคลเซียม. ขั้นตอนเป็นดังนี้: ไฮโปทาลามัสจะส่งสารไปยังหัวหน้าฝ่ายบริหาร คือต่อมใต้สมอง. ต่อมใต้สมองจะส่งคำสั่งไปยังต่อมไทรอยด์. ต่อมไทรอยด์จะหลั่งฮอร์โมนแคลซิโทนิน ซึ่งจะนำแคลเซียมส่วนเกินจากเลือดไปไว้ในกระดูก.
การออกแบบด้วยสติปัญญา
เป็นการจัดระบบที่ยอดเยี่ยมอะไรเช่นนี้! ไฮโปทาลามัสควบคุมต่อมใต้สมอง ต่อมใต้สมองควบคุมต่อมอื่น ๆ และต่อมเหล่านั้นดูแลการทำงานในร่างกาย. และทั้งหมดนี้ดำเนินการโดยฮอร์โมนต่าง ๆ มากกว่า 30 ชนิดซึ่งแผ่ซ่านไปอย่างเงียบ ๆ ในร่างกายเพื่อดูแลสิ่งจำเป็นพื้นฐานที่สุดของร่างกายเรา. กระนั้น แม้จะมีความละเอียดซับซ้อนอย่างมาก ระบบต่อมไร้ท่อก็ทำงานได้อย่างมีประสิทธิภาพยิ่ง.
คัมภีร์ไบเบิลกล่าวไว้ว่า “พระเจ้าได้ทรงตั้งอวัยวะไว้ในกายตามชอบพระทัยพระองค์.” ผู้ประพันธ์บทเพลงสรรเสริญได้กล่าวอย่างเหมาะสมต่อพระเจ้าว่า “ข้าพเจ้าจะสรรเสริญพระองค์ เพราะข้าพเจ้าถูกสร้างอย่างน่าพิศวงในวิธีที่น่าเกรงขาม. พระราชกิจของพระองค์เป็นที่น่าพิศวง ดังที่จิตวิญญาณของข้าพเจ้าตระหนักทีเดียว”!—1 โกรินโธ 12:18; บทเพลงสรรเสริญ 139:14, ล.ม.
[กรอบ/แผนภูมิหน้า 22]
ต่อมไร้ท่อหลั่งฮอร์โมนเข้าในกระแสโลหิต.
ฮอร์โมนแพร่ไปสู่ส่วนอื่น ๆ ของร่างกายเพื่อบรรลุหน้าที่หลายอย่าง
ต่อมไพเนียล
ต่อมขนาดเล็กนี้อยู่ภายในฐานของสมอง หลั่งเมลาโทนิน ซึ่งเข้าใจกันว่าจะมีผลต่อความรู้สึกตื่นตัวและชีววงจรหลายอย่างในร่างกาย. หน้าที่แท้จริงของเมลาโทนินยังไม่เป็นที่ทราบกัน.
ต่อมเพศ
รังไข่ทั้งสอง (ในเพศหญิง) อยู่ในอุ้งเชิงกรานแต่ละข้างของมดลูก. รังไข่ผลิตฮอร์โมนเอสโตรเจน และโปรเจสเตอโรน. ฮอร์โมนสองตัวนี้ควบคุมรอบเดือนและมีผลต่อการพัฒนาลักษณะทางกายของเพศหญิงที่เติบโตเป็นสาวแล้ว.
ต่อมอัณฑะ (ในเพศชาย) อยู่ในถุงอัณฑะ ผลิตฮอร์โมนหลายตัวที่ควบคุมการพัฒนาลักษณะร่างกายของชายเมื่อเข้าสู่วัยหนุ่มและกระตุ้นให้มีการสร้างตัวอสุจิ.
ต่อมใต้สมอง
อวัยวะขนาดเท่าเม็ดถั่วเขียวนี้ ติดอยู่กับสมองด้วยก้านเรียว อยู่เหนือและหลังจมูก. ต่อมใต้สมองเป็นผู้ควบคุมดูแลต่อมอื่น ๆ ส่งสารทางเคมีไปยังต่อมไทรอยด์, ต่อมหมวกไต, และต่อมเพศ รวมทั้งต่อมไร้ท่ออื่น ๆ ด้วย. มันเป็นตัวหลักในการควบคุมความสูงและมีผลต่อการเจริญเติบโตของกระดูกและกล้ามเนื้อ. นอกจากนั้นมันยังเป็นตัวกระตุ้นการสร้างน้ำนมในเต้านมแม่ลูกอ่อน.
ต่อมไทรอยด์และพาราไทรอยด์
ต่อมเหล่านี้อยู่ที่คอ. ต่อมพาราไทรอยด์หลั่งฮอร์โมนที่ควบคุมระดับแคลเซียมเพื่อคงความแข็งแรงของกระดูก. ต่อมไทรอยด์สร้างฮอร์โมนอื่น ๆ ที่ควบคุมอัตราการใช้ออกซิเจนและอาหารเพื่อผลิตพลังงาน.
ต่อมหมวกไต
ต่อมหมวกไตทั้งสองอยู่เหนือไตทั้งสองข้าง สร้างอะดรีนาลีน และนอร์อะดรีนาลีน ทำให้ร่างกายเตรียมพร้อมที่จะต่อสู้หรือหนีในกรณีฉุกเฉิน. ฮอร์โมนอื่น ๆ ที่ถูกสร้างขึ้นที่นี่มีผลต่อการเผาผลาญคาร์โบไฮเดรต และโปรตีน ควบคุมปริมาณน้ำที่ไตจัดการ และกระตุ้นแหล่งสะสมอาหารของร่างกายเมื่อได้รับอาหารไม่ เพียงพอ.
ตับอ่อน
อยู่ใต้กระเพาะอาหารผลิตฮอร์โมนกลูคากอนและอินซูลิน ซึ่งเป็นตัวควบคุมระดับน้ำตาลในเลือด.
[แผนภูมิ]
(รายละเอียดดูจากวารสาร)
ต่อมไพเนียล
ต่อมใต้สมอง
ต่อมไทรอยด์
ต่อมหมวกไต
ตับอ่อน
อัณฑะ
[แผนภูมิ]
มดลูก
รังไข่