ห้องสมุดออนไลน์ของวอชเทาเวอร์
ห้องสมุดออนไลน์
ของวอชเทาเวอร์
ไทย
  • คัมภีร์ไบเบิล
  • สิ่งพิมพ์
  • การประชุม
  • ทต น. 107-111
  • พระธรรมเล่มที่ 16—นะเฮมยา

ไม่มีวีดีโอสำหรับรายการนี้

ขออภัย โหลดวีดีโอนี้ไม่ได้

  • พระธรรมเล่มที่ 16—นะเฮมยา
  • “พระคัมภีร์ทุกตอนมีขึ้นโดยการดลใจจากพระเจ้าและเป็นประโยชน์”
  • หัวเรื่องย่อย
  • เรื่องที่คล้ายกัน
  • เนื้อ​เรื่อง​ใน​นะเฮมยา
  • เหตุ​ที่​เป็น​ประโยชน์
  • จุดเด่นจากพระธรรมนะเฮมยา
    หอสังเกตการณ์ประกาศราชอาณาจักรของพระยะโฮวา 2006
  • “จงเอาชนะความชั่วด้วยความดีต่อ ๆ ไป”
    หอสังเกตการณ์ประกาศราชอาณาจักรของพระยะโฮวา 2007
  • เขา​สร้าง​กำแพง​ขึ้น​มา​ใหม่
    ใช้​ชีวิต​แบบ​ที่​พระเจ้า​พอ​ใจ​อย่าง​กล้า​หาญ
  • “โอ้พระเจ้าของข้าพเจ้า ขอทรงระลึกถึงข้าพเจ้าด้วยความโปรดปราน”
    หอสังเกตการณ์ประกาศราชอาณาจักรของพระยะโฮวา 2011
ดูเพิ่มเติม
“พระคัมภีร์ทุกตอนมีขึ้นโดยการดลใจจากพระเจ้าและเป็นประโยชน์”
ทต น. 107-111

พระ​ธรรมเล่ม​ที่ 16—นะเฮมยา

ผู้​เขียน: นะเฮมยา

สถาน​ที่​เขียน: ยะรูซาเลม

เขียน​เสร็จ: หลัง​ปี 443 ก.ส.ศ.

ครอบ​คลุม​ระยะ​เวลา: 456-หลัง​ปี 443 ก.ส.ศ.

1. นะเฮมยา​อยู่​ใน​ตำแหน่ง​อะไร​ที่​ได้​รับ​ความ​ไว้​วางใจ และ​อะไร​เป็น​สิ่ง​สำคัญ​ที่​สุด​ใน​ความ​คิด​ของ​ท่าน?

นะเฮมยา ซึ่ง​ชื่อ​ของ​ท่าน​หมายความ​ว่า “ยาห์​ทรง​ปลอบ​ประโลม” เป็น​ข้าราชการ​ชาว​ยิว​ของ​กษัตริย์​อาร์​ทา​เซอร์เซส [อะระธาสัศธา] (ลอนกีมานุส) แห่ง​เปอร์เซีย. ท่าน​เป็น​ผู้​ริน​น้ำจัณฑ์​ถวาย​กษัตริย์. นี่​เป็น​ตำแหน่ง​ที่​ได้​รับ​ความ​ไว้​วางใจ​และ​มี​เกียรติ​อย่าง​ยิ่ง เป็น​ตำแหน่ง​ที่​พึง​ปรารถนา เพราะ​สามารถ​เข้า​ถึง​กษัตริย์​ใน​เวลา​ที่​ท่าน​สำราญ​พระทัย​และ​อยู่​พร้อม​จะ​แสดง​ความ​โปรดปราน. อย่าง​ไร​ก็​ตาม นะเฮมยา​เป็น​หนึ่ง​ใน​ผู้​ถูก​เนรเทศ​ที่​ซื่อ​สัตย์​ซึ่ง​จัด​ให้​ยะรูซาเลม​อยู่​เหนือ​ความ “ชื่น​บาน” ส่วน​ตัว​ใด ๆ. (เพลง. 137:5, 6, ฉบับ​แปล​ใหม่) ไม่​ใช่​ตำแหน่ง​หรือ​ความ​มั่งคั่ง​ด้าน​วัตถุ​ที่​เป็น​เรื่อง​สำคัญ​ที่​สุด​ใน​ความ​คิด​ของ​นะเฮมยา แต่​เป็น​การ​ฟื้นฟู​การ​นมัสการ​พระ​ยะโฮวา.

2. สภาพการณ์​น่า​เศร้า​อะไร​ทำ​ให้​นะเฮมยา​หดหู่​ใจ แต่​เวลา​กำหนด​อะไร​กำลัง​ใกล้​เข้า​มา?

2 ใน​ปี 456 ก.ส.ศ. พวก​ที่ “เหลือ​อยู่​จาก​คน​ทั้ง​หลาย​ที่​ถูก​กวาด​เอา​ไป​เป็น​เชลย” คือ​ชน​ที่​เหลือ​ชาว​ยิว​ที่​ได้​กลับ​สู่​ยะรูซาเลม ไม่​เจริญ​รุ่งเรือง. พวก​เขา​อยู่​ใน​สภาพ​ที่​น่า​เศร้า. (นเฮม. 1:3) กำแพง​กรุง​เป็น​ซาก​หัก​พัง และ​ประชาชน​เป็น​ที่​ดูหมิ่น​ใน​สายตา​ของ​ปรปักษ์​ที่​มี​อยู่​เสมอ. นะเฮมยา​รู้สึก​หดหู่​ใจ. อย่าง​ไร​ก็​ตาม เป็น​เวลา​กำหนด​ที่​พระ​ยะโฮวา​จะ​ต้อง​ทำ​อะไร​สัก​อย่าง​ให้​เสร็จ​เกี่ยว​กับ​กำแพง​กรุง​ยะรูซาเลม. ไม่​ว่า​จะ​มี​ศัตรู​หรือ​ไม่ ยะรูซาเลม​กับ​กำแพง​ป้องกัน​จะ​ต้อง​ถูก​สร้าง​ขึ้น​เพื่อ​เป็น​เครื่อง​บอก​เวลา​อัน​เกี่ยว​ข้อง​กับ​คำ​พยากรณ์​ที่​พระ​ยะโฮวา​ได้​ทรง​ประทาน​แก่​ดานิเอล​ใน​เรื่อง​การ​มา​ของ​พระ​มาซีฮา. (ดานิ. 9:24-27) ดัง​นั้น พระ​ยะโฮวา​ทรง​ควบคุม​เหตุ​การณ์​ต่าง ๆ โดย​ใช้​นะเฮมยา​ผู้​ซื่อ​สัตย์​และ​มี​ใจ​แรง​กล้า​ให้​ดำเนิน​การ​จน​สำเร็จ​ตาม​พระทัย​ประสงค์​ของ​พระองค์.

3. (ก) อะไร​พิสูจน์​ว่า​นะเฮมยา​เป็น​ผู้​เขียน และ​เป็น​ไป​อย่าง​ไร​ที่​พระ​ธรรม​นี้​ถูก​เรียก​ว่า​นะเฮมยา? (ข) ช่วง​ว่าง​นาน​เท่า​ไร​ที่​แยก​พระ​ธรรม​นี้​จาก​พระ​ธรรม​เอษรา และ​พระ​ธรรม​นะเฮมยา​ครอบ​คลุม​ช่วง​ปี​ใด​บ้าง?

3 ไม่​มี​ข้อ​สงสัย​ว่า​นะเฮมยา​เป็น​ผู้​เขียน​พระ​ธรรม​ที่​เรียก​ตาม​ชื่อ​ท่าน. คำ​ขึ้น​ต้น​ที่​ว่า “ถ้อย​คำ​ของ​ท่าน​นะเฮมยา​บุตร​ชาย​ของ​ฮะคัลยา” และ​การ​ใช้​สรรพนาม​บุรุษ​ที่​หนึ่ง​ใน​การ​เขียน​ย่อม​พิสูจน์​เรื่อง​นี้​อย่าง​ชัดเจน. (นเฮม. 1:1) แต่​เดิม​พระ​ธรรม​เอษรา​และ​นะเฮมยา​เป็น​พระ​ธรรม​เล่ม​เดียว​กัน​เรียก​ว่า เอษรา. ต่อ​มา ชาว​ยิว​แบ่ง​พระ​ธรรม​นี้​เป็น​เอษรา​ฉบับ​ต้น​และ​ฉบับ​สอง และ​ต่อ​มา​เอษรา​ฉบับ​สอง​จึง​เป็น​ที่​รู้​จัก​กัน​ใน​ชื่อ​นะเฮมยา. มี​ช่วง​ว่าง​ราว 12 ปี​คั่น​ระหว่าง​เหตุ​การณ์​ใน​ตอน​จบ​ของ​เอษรา​และ​ตอน​เริ่ม​ต้น​ของ​นะเฮมยา​ซึ่ง​มี​ประวัติศาสตร์​ที่​ครอบ​คลุม​ระยะ​เวลา​ตั้ง​แต่​ปลาย​ปี 456 ก.ส.ศ. จน​กระทั่ง​ภาย​หลัง​ปี 443 ก.ส.ศ.—1:1; 5:14; 13:6.

4. พระ​ธรรม​นะเฮมยา​สอดคล้อง​กับ​ส่วน​อื่น ๆ ของ​พระ​คัมภีร์​อย่าง​ไร?

4 พระ​ธรรม​นะเฮมยา​สอดคล้อง​กับ​ส่วน​อื่น ๆ ของ​พระ​คัมภีร์​ที่​มี​ขึ้น​โดย​การ​ดล​ใจ​ซึ่ง​พระ​ธรรม​นี้​ก็​เป็น​ส่วน​หนึ่ง​อย่าง​ถูก​ต้อง. พระ​ธรรม​นี้​มี​กล่าว​พาด​พิง​มาก​มาย​หลาย​ครั้ง​ถึง​พระ​บัญญัติ โดย​กล่าว​ถึง​เรื่อง​ต่าง ๆ เช่น การ​สมรส​กับ​ชน​ต่าง​ประเทศ (บัญ. 7:3; นเฮม. 10:30), การ​กู้​ยืม (เลวี. 25:35-38; บัญ. 15:7-11; นเฮม. 5:2-11), และ​การ​ฉลอง​เทศกาล​ตั้ง​ทับ​อาศัย (บัญ. 31:10-13; นเฮม. 8:14-18). นอก​จาก​นั้น พระ​ธรรม​นี้​ชี้​ถึง​ตอน​เริ่ม​ต้น​แห่ง​ความ​สำเร็จ​เป็น​จริง​ของ​คำ​พยากรณ์​ของ​ดานิเอล​ที่​ว่า ยะรูซาเลม​จะ​ได้​รับ​การ​บูรณะ​แต่​ใช่​ว่า​ปราศจาก​การ​ต่อ​ต้าน “ใน​ยาม​ทุกข์​อัน​แสน​เข็ญ.”—ดานิ. 9:25.

5. (ก) หลักฐาน​จาก​แหล่ง​ใด​บ้าง​ระบุ​ว่า​ปี​ที่​อาร์ทาเซอร์เซส​ขึ้น​ครอง​อำนาจ​เป็น​ปี 475 ก.ส.ศ.? (ข) ปี​อะไร​คือ​ปี​ที่ 20 แห่ง​รัชกาล​ของ​ท่าน? (ค) พระ​ธรรม​นะเฮมยา​และ​ลูกา​เชื่อม​โยง​อย่าง​ไร​กับ​ความ​สำเร็จ​แห่ง​คำ​พยากรณ์​ของ​ดานิเอล​อัน​เกี่ยว​กับ​พระ​มาซีฮา?

5 จะ​ว่า​อย่าง​ไร​กับ​ปี 455 ก.ส.ศ. ที่​นะเฮมยา​เดิน​ทาง​สู่​ยะรูซาเลม​เพื่อ​สร้าง​กำแพง​เมือง​ขึ้น​ใหม่? หลักฐาน​ทาง​ประวัติศาสตร์​ที่​ไว้​ใจ​ได้​จาก​แหล่ง​ข้อมูล​ของ​กรีซ, เปอร์เซีย, และ​บาบูโลน ชี้​ถึง​ปี 475 ก.ส.ศ. ว่า​เป็น​ปี​ที่​อาร์ทาเซอร์เซส​ขึ้น​มา​มี​อำนาจ​และ​ชี้​ว่า​ปี 474 ก.ส.ศ. เป็น​ปี​แรก​แห่ง​การ​ครอง​ราชย์​ของ​ท่าน.a นี่​ย่อม​ทำ​ให้​ปี 455 เป็น​ปี​ที่ 20 แห่ง​รัชกาล​ท่าน. นะเฮมยา 2:1-8 ระบุ​ว่า​ใน​ฤดู​ใบ​ไม้​ผลิ​ปี​นั้น คือ​ใน​เดือน​ไนซาน​ของ​ชาว​ยิว ที่​นะเฮมยา​ผู้​ริน​น้ำจัณฑ์​ถวาย​กษัตริย์​ได้​รับ​อนุญาต​จาก​กษัตริย์​ให้​บูรณะ​และ​สร้าง​ยะรูซาเลม, กำแพง​เมือง, และ​ประตู​เมือง​ขึ้น​ใหม่. คำ​พยากรณ์​ของ​ดานิเอล​กล่าว​ว่า 69 สัปดาห์​แห่ง​ปี หรือ 483 ปี จะ​เริ่ม “ตั้ง​แต่​มี​รับสั่ง​ออก​มา​ให้​กู้​กรุง​ยะรูซาเลม และ​ให้​สร้าง​ขึ้น​ใหม่​ไป​จน​กระทั่ง​ถึง​มาซีฮา​ผู้​นำ​นั้น”—คำ​พยากรณ์​ที่​สำเร็จ​อย่าง​น่า​ทึ่ง​ใน​คราว​การ​เจิม​พระ​เยซู​ใน​ปี 29 ส.ศ. เวลา​ที่​คง​สอดคล้อง​กับ​ประวัติศาสตร์​ทั้ง​ของ​ทาง​โลก​และ​ใน​พระ​คัมภีร์.b (ดานิ. 9:24-27; ลูกา 3:1-3, 23, ล.ม.) ที่​จริง พระ​ธรรม​นะเฮมยา​และ​ลูกา​เชื่อม​โยง​อย่าง​น่า​ทึ่ง​กับ​คำ​พยากรณ์​ของ​ดานิเอล​ใน​การ​แสดง​ว่า​พระ​ยะโฮวา​พระเจ้า​เป็น​ผู้​ประพันธ์​และ​ผู้​ทำ​ให้​คำ​พยากรณ์​แท้​สำเร็จ! พระ​ธรรม​นะเฮมยา​เป็น​ส่วน​ของ​คำ​พยากรณ์​ที่​มี​ขึ้น​โดย​การ​ดล​ใจ​อย่าง​แท้​จริง.

เนื้อ​เรื่อง​ใน​นะเฮมยา

6. (ก) รายงาน​อะไร​ทำ​ให้​นะเฮมยา​อธิษฐาน​ถึง​พระ​ยะโฮวา และ​คำ​ขอ​อะไร​ที่​กษัตริย์​อนุญาต? (ข) ชาว​ยิว​ตอบรับ​แผนการ​ของ​นะเฮมยา​อย่าง​ไร?

6 นะเฮมยา​ถูก​ส่ง​ไป​ยะรูซาเลม (1:1–2:20). นะเฮมยา​ทุกข์​ใจ​มาก​เนื่อง​ด้วย​รายงาน​จาก​ฮะนานี​ซึ่ง​กลับ​จาก​ยะรูซาเลม​มา​ยัง​ซูซัร​พร้อม​กับ​ข่าว​ความ​ทุกข์​ยาก​สาหัส​ของ​ชาว​ยิว​ที่​นั่น​รวม​ทั้ง​สภาพ​หัก​พัง​ของ​กำแพง​และ​ประตู​เมือง. ท่าน​อด​อาหาร​และ​อธิษฐาน​ทูล​ต่อ​พระ​ยะโฮวา “พระเจ้า​แห่ง​ฟ้า​สวรรค์, พระองค์​เป็น​ใหญ่​และ​เป็น​ที่​เกรง​กลัว​อย่าง​ยิ่ง, พระองค์​ทรง​ยั่งยืน​ใน​คำ​ทรง​สัญญา​และ​ประกอบ​ไป​ด้วย​ความ​เมตตา​กรุณา​ต่อ​คน​ทั้ง​ปวง​ที่​รัก​และ​เพียร​ประพฤติ​รักษา​บท​พระ​บัญญัติ​ทั้ง​หลาย​ของ​พระองค์.” (1:5) ท่าน​สารภาพ​เรื่อง​บาป​ของ​ยิศราเอล​และ​วิงวอน​พระ​ยะโฮวา​ให้​ระลึก​ถึง​ไพร่พล​เพื่อ​เห็น​แก่​พระ​นาม​ของ​พระองค์​เช่น​เดียว​กับ​ที่​พระองค์​ได้​ทรง​สัญญา​กับ​โมเซ. (บัญ. 30:1-10) เมื่อ​กษัตริย์​ถาม​นะเฮมยา​ถึง​สาเหตุ​ที่​ท่าน​มี​หน้า​ตา​หม่น​หมอง นะเฮมยา​ทูล​กษัตริย์​ถึง​สภาพ​ของ​ยะรูซาเลม​และ​ทูล​ขอ​อนุญาต​กลับ​ไป​บูรณะ​กรุง​และ​กำแพง. คำ​ขอ​ของ​ท่าน​ได้​รับ​อนุมัติ​และ​ท่าน​ได้​เดิน​ทาง​ไป​ยะรูซาเลม​ทันที. หลัง​จาก​ตรวจ​สภาพ​กำแพง​ใน​ตอน​กลางคืน​เพื่อ​ให้​คุ้น​เคย​กับ​งาน​ที่​อยู่​ข้าง​หน้า นะเฮมยา​ได้​เผย​แผนการ​ของ​ท่าน​ให้​ชาว​ยิว​ทราบ เน้น​ว่า​พระ​หัตถ์​ของ​พระเจ้า​อยู่​ด้วย​ใน​เรื่อง​นี้. ถึง​ตอน​นี้​พวก​เขา​กล่าว​ว่า “ให้​เรา​ทั้ง​ปวง​พา​กัน​ก่อ​สร้าง​เถิด.” (นเฮม. 2:18) เมื่อ​ชาว​ซะมาเรีย​ที่​อาศัย​อยู่​ใกล้​เคียง​และ​คน​อื่น ๆ ได้​ยิน​ว่า​งาน​ได้​เริ่ม​ต้น พวก​เขา​เริ่ม​เย้ย​หยัน​และ​ดูหมิ่น.

7. งาน​ดำเนิน​ไป​อย่าง​ไร และ​สถานการณ์​อะไร​ทำ​ให้​ต้อง​จัด​ระเบียบ​ใหม่?

7 กำแพง​ถูก​สร้าง​ใหม่ (3:1–6:19). งาน​สร้าง​กำแพง​เริ่ม​ใน​วัน​ที่​สาม​ของ​เดือน​ที่​ห้า​โดย​มี​พวก​ปุโรหิต, เจ้านาย, และ​ประชาชน​ร่วม​แรง​กัน. ประตู​เมือง​และ​กำแพง​ระหว่าง​ประตู​ได้​รับ​การ​ซ่อมแซม​อย่าง​รวด​เร็ว. ซันบาลาต​ชาว​โฮโรน​ได้​เยาะเย้ย​ว่า “พวก​ยะฮูดา​คน​อ่อน​กำลัง​นี้​กระทำ​อะไร​กัน? . . . การ​งาน​ของ​เขา​จะ​สำเร็จ​ใน​วัน​เดียว​หรือ?” โตบิยา​ชาว​เมือง​อัมโมน​พูด​เยาะเย้ย​เสริม​ซ้ำ​เติม​อีก​ว่า “ที่​เขา​สร้าง​นั้น, ถ้า​มี​แต่​หมา​จิ้งจอก​ตัว​หนึ่ง​เดิน​ขึ้น​ไป, ก็​จะ​กระทำ​ให้​กำแพง​ของ​เขา​นั้น​หัก​พัง​เสีย.” (4:2, 3) ขณะ​ที่​สร้าง​กำแพง​ได้​สูง​ครึ่ง​หนึ่ง ปรปักษ์​ที่​รวมหัว​กัน​ต่าง​ก็​โกรธ​และ​คบ​คิด​กัน​จะ​ยก​มา​รบ​กับ​ยะรูซาเลม. แต่​นะเฮมยา​กระตุ้น​เตือน​ชาว​ยิว​ให้​ระลึก​เสมอ​ว่า “พระ​ยะโฮวา​ผู้​ทรง​ฤทธา​อัน​เป็น​ที่​น่า​กลัว” และ​ให้​ต่อ​สู้​เพื่อ​ครอบครัว​และ​บ้าน​ของ​ตน. (4:14) มี​การ​จัด​ระเบียบ​งาน​เสีย​ใหม่​เพื่อ​รับมือ​กับ​สถานการณ์​ที่​ตึงเครียด; บาง​คน​ถือ​ทวน​ยืน​ยาม​ขณะ​ที่​คน​อื่น ๆ ทำ​งาน​โดย​มี​ดาบ​แขวน​ที่​สะโพก​ของ​ตน.

8. นะเฮมยา​จัด​การ​ปัญหา​ระหว่าง​ชาว​ยิว​เอง​อย่าง​ไร?

8 อย่าง​ไร​ก็​ตาม ยัง​มี​ปัญหา​ระหว่าง​พวก​ยิว​เอง​ด้วย. บาง​คน​คิด​ดอกเบี้ย​เกิน​อัตรา​จาก​เพื่อน​ผู้​นมัสการ​พระ​ยะโฮวา​ซึ่ง​ขัด​กับ​กฎหมาย​ของ​พระองค์. (เอ็ก. 22:25) นะเฮมยา​แก้ไข​สถานการณ์​โดย​แนะ​นำ​ให้​ระวัง​การ​นิยม​วัตถุ​และ​ประชาชน​เต็ม​ใจ​ปฏิบัติ​ตาม. ส่วน​นะเฮมยา​นั้น ตลอด 12 ปี​ที่​ดำรง​ตำแหน่ง​ผู้​ว่า​ราชการ​นับ​ตั้ง​แต่​ปี 455 ก.ส.ศ. ถึง 443 ก.ส.ศ. ไม่​เคย​เรียก​ร้อง​ขนมปัง​ที่​ควร​จะ​เป็น​ของ​ผู้​ว่า​ราชการ​เนื่อง​จาก​ประชาชน​มี​งาน​หนัก​อยู่​แล้ว.

9. (ก) นะเฮมยา​รับมือ​กับ​กล​อุบาย​อัน​แนบ​เนียน​เพื่อ​ยุติ​การ​ก่อ​สร้าง​อย่าง​ไร? (ข) กำแพง​สร้าง​เสร็จ​ใน​เวลา​ใด?

9 บัด​นี้ ศัตรู​พยายาม​ใช้​กล​อุบาย​ที่​แนบ​เนียน​ขึ้น​อีก​เพื่อ​ยุติ​การ​ก่อ​สร้าง. พวก​เขา​เชิญ​นะเฮมยา​ให้​ลง​มา​ประชุม​กัน แต่​ท่าน​บอก​ว่า​ไม่​อาจ​ปลีก​เวลา​จาก​งาน​ใหญ่​ที่​ท่าน​กำลัง​ทำ​อยู่​ได้. ตอน​นี้​ซันบาลาต​จึง​กล่าวหา​นะเฮมยา​ว่า​กบฏ​และ​วาง​แผน​จะ​ตั้ง​ตัว​เป็น​กษัตริย์​ใน​ยูดา และ​เขา​แอบ​จ้าง​ชาว​ยิว​คน​หนึ่ง​มา​ขู่​นะเฮมยา​เพื่อ​ให้​ซ่อน​ตัว​ใน​พระ​วิหาร​ซึ่ง​เป็น​การ​ผิด. นะเฮมยา​ไม่​ยอม​กลัว​ตาม​คำ​ขู่ และ​ทำ​งาน​ที่​พระเจ้า​มอบหมาย​อย่าง​สงบ​และ​ด้วย​ความ​เชื่อ​ฟัง. กำแพง​เสร็จ​ใน “ห้า​สิบ​สอง​วัน.”—นเฮม. 6:15.

10. (ก) ประชาชน​อาศัย​อยู่​ที่​ไหน และ​ได้​มี​การ​ลง​ชื่อ​อะไร? (ข) ถึง​ตอน​นี้​มี​การ​เรียก​ประชุม​อะไร และ​รายการ​ใน​วัน​แรก​คือ​อะไร?

10 การ​สั่ง​สอน​ประชาชน (7:1–12:26). มี​ประชาชน​ไม่​กี่​คน​กับ​บ้าน​ไม่​กี่​หลัง​ใน​กรุง เพราะ​ชาว​ยิศราเอล​ส่วน​ใหญ่​อยู่​นอก​เมือง​ตาม​ที่​ดิน​มรดก​ของ​ตระกูล. พระเจ้า​สั่ง​นะเฮมยา​ให้​ประชุม​ขุนนาง​และ​ประชาชน​ทั้ง​ปวง​เพื่อ​ให้​ลง​ชื่อ​ตาม​ลำดับ​วงศ์​ตระกูล. ใน​การ​นี้​ท่าน​ค้น​บันทึก​ของ​ผู้​ที่​กลับ​จาก​บาบูโลน. ต่อ​จาก​นั้น​ท่าน​ได้​จัด​การ​ประชุม​แปด​วัน​ขึ้น​ที่​จัตุรัส​หน้า​ประตู​น้ำ. เอษรา​เริ่ม​ต้น​การ​ประชุม​จาก​ยก​พื้น​ไม้. ท่าน​สรรเสริญ​พระ​ยะโฮวา​และ​อ่าน​จาก​หนังสือ​พระ​บัญญัติ​ของ​โมเซ​ตั้ง​แต่​รุ่ง​เช้า​จน​ถึง​เที่ยง. ท่าน​ได้​รับ​ความ​ช่วยเหลือ​เป็น​อย่าง​ดี​จาก​ชาว​เลวี​คน​อื่น ๆ ซึ่ง​อธิบาย​พระ​บัญญัติ​แก่​ประชาชน​และ “อ่าน​หนังสือ​บท​พระ​บัญญัติ​ของ​พระเจ้า​ด้วย​เสียง​อัน​ดัง, แล้ว​อธิบาย​ให้​คน​ทั้ง​ปวง​รู้​เนื้อ​ความ​ที่​อ่าน​นั้น.” (8:8) นะเฮมยา​กระตุ้น​ประชาชน​ให้​จัด​เลี้ยง​อาหาร​กัน​และ​มี​ความ​ชื่นชม​ยินดี​อีก​ทั้ง​ให้​หยั่ง​รู้​ค่า​พลัง​แห่ง​ถ้อย​คำ​ที่​ว่า “ความ​โสมนัส​ยินดี​แห่ง​พระ​ยะโฮวา​เป็น​กำลัง​ของ​พวก​เจ้า​ทั้ง​หลาย.”—8:10.

11. การ​ประชุม​พิเศษ​อะไร​ที่​จัด​ขึ้น​ใน​วัน​ที่​สอง และ​การ​ประชุม​ดำเนิน​ไป​ด้วย​ความ​ปีติ​ยินดี​อย่าง​ไร?

11 ใน​วัน​ที่​สอง​ของ​การ​ประชุม เหล่า​ผู้​นำ​ประชาชน​ได้​ประชุม​พิเศษ​กับ​เอษรา​เพื่อ​ได้​รับ​ความ​หยั่ง​เห็น​เข้าใจ​ใน​พระ​บัญญัติ. พวก​เขา​เรียน​รู้​ว่า​ควร​ฉลอง​เทศกาล​ตั้ง​ทับ​อาศัย​ใน​เดือน​ที่​เจ็ด​นี้​เอง และ​พวก​เขา​เตรียม​การ​ทันที​เพื่อ​สร้าง​ทับ​อาศัย​สำหรับ​งาน​เลี้ยง​นี้​แด่​พระ​ยะโฮวา. “มี​ความ​ยินดี​เป็น​อัน​มาก” ขณะ​ที่​พวก​เขา​อยู่​ใน​ทับ​อาศัย​เป็น​เวลา​เจ็ด​วัน ฟัง​การ​อ่าน​พระ​บัญญัติ​ทุก​วัน. ใน​วัน​ที่​แปด​พวก​เขา​ถือ​เป็น​การ​ชุมนุม​บริสุทธิ์ “ตาม​แบบ​อย่าง​พระ​บัญญัติ.”—นเฮม. 8:17, 18; เลวี. 23:33-36.

12. (ก) ต่อ​มา​มี​การ​จัด​ประชุม​อะไร​ใน​เดือน​เดียว​กัน มี​อรรถบท​อะไร? (ข) มติ​อะไร​ที่​มี​การ​ยอม​รับ? (ค) มี​การ​จัด​อย่าง​ไร​เพื่อ​ให้​มี​ผู้​อาศัย​ใน​กรุง​ยะรูซาเลม?

12 ใน​วัน​ที่ 24 เดือน​เดียว​กัน ลูก​หลาน​ยิศราเอล​ได้​ประชุม​กัน​อีก​เพื่อ​แยก​ตัว​ต่าง​หาก​จาก​คน​ต่าง​ชาติ​ทั้ง​ปวง. พวก​เขา​ฟัง​การ​อ่าน​พระ​บัญญัติ​เป็น​พิเศษ​แล้ว​จึง​ฟัง​การ​ทบทวน​ใน​แบบ​ที่​ตรวจ​ดู​หัวใจ​เกี่ยว​กับ​วิธี​ที่​พระเจ้า​ทรง​ปฏิบัติ​กับ​พวก​ยิศราเอล ซึ่ง​นำ​โดย​ชาว​เลวี​กลุ่ม​หนึ่ง. โดย​มี​อรรถบท​ดัง​นี้: “จง​ยืน​ขึ้น​ขอบ​พระเดช​พระคุณ​พระ​ยะโฮวา​พระเจ้า​ของ​ตน​สืบ ๆ ไป​เป็น​นิจ: สาธุ​แก่​พระ​นาม​อัน​รุ่งเรือง​ของ​พระองค์​ให้​ประเสริฐ​เลิศ​ยิ่ง​กว่า​คำ​ยก​ยอ​และ​สรรเสริญ​ทั้ง​สิ้น.” (นเฮม. 9:5) จาก​นั้น​พวก​เขา​สารภาพ​บาป​ของ​บรรพบุรุษ​และ​ถ่อม​ใจ​วิงวอน​ขอ​พระ​พร​จาก​พระ​ยะโฮวา. การ​นี้​ทำ​ใน​แบบ​ลง​มติ​ซึ่ง​ยืน​ยัน​โดย​ที่​เหล่า​ตัว​แทน​ของ​ชาติ​ประทับ​ตรา​ไว้. ทั้ง​กลุ่ม​ตก​ลง​ใจ​จะ​ละ​เว้น​จาก​การ​สมรส​กับ​ชน​ชาติ​ต่าง ๆ ใน​แผ่นดิน​นั้น, จะ​ถือ​รักษา​ซะบาโต, และ​จะ​จัด​เตรียม​สำหรับ​งาน​รับใช้​ใน​พระ​วิหาร​และ​ผู้​ทำ​งาน​ที่​นั่น. หนึ่ง​คน​จาก​ทุก ๆ สิบ​คน​ถูก​เลือก​โดย​จับ​ฉลาก​เพื่อ​อยู่​เป็น​การ​ถาวร​ใน​ยะรูซาเลม ภาย​ใน​กำแพง​เมือง.

13. มี​การ​จัด​รายการ​ชุมนุม​อะไร​ขึ้น​เมื่อ​อุทิศ​กำแพง และ​ยัง​ผล​ให้​มี​การ​จัด​เตรียม​อะไร?

13 การ​อุทิศ​กำแพง (12:27–13:3). การ​อุทิศ​กำแพง​ที่​สร้าง​ใหม่​เป็น​เวลา​ของ​เสียง​เพลง​และ​ความ​สุข. นั่น​เป็น​โอกาส​แห่ง​การ​ชุมนุม​อีก​ครั้ง​หนึ่ง. นะเฮมยา​จัด​กลุ่ม​นัก​ร้อง​ขอบพระคุณ​กับ​ขบวน​แห่​เป็น​สอง​กลุ่ม​ใหญ่​ให้​เดิน​บน​กำแพง​ไป​กลุ่ม​ละ​ทาง สุด​ท้าย​จึง​มา​รวม​กัน​ถวาย​เครื่อง​บูชา​ที่​พระ​พระ​วิหาร​ของ​พระ​ยะโฮวา. มี​การ​จัด​เตรียม​เพื่อ​บริจาค​วัตถุ​สิ่ง​ของ​เพื่อ​สนับสนุน​พวก​ปุโรหิต​และ​ชาว​เลวี​ที่​พระ​วิหาร. การ​อ่าน​พระ​คัมภีร์​ต่อ​ไป​เผย​ให้​ทราบ​ว่า ไม่​ควร​อนุญาต​ให้​ชาว​อัมโมน​และ​ชาว​โมอาบ​เข้า​มา​ยัง​ที่​ประชุม และ​ดัง​นั้น พวก​เขา​จึง​เริ่ม​แยก​กลุ่ม​ชน​ที่​ปะปน​อยู่​ออก​จาก​ชน​ยิศราเอล.

14. จง​พรรณนา​ถึง​ความ​ชั่ว​ต่าง ๆ ที่​เกิด​ขึ้น​ระหว่าง​ที่​นะเฮมยา​ไม่​อยู่ และ​ขั้น​ตอน​ต่าง ๆ ที่​ท่าน​ลง​มือ​ทำ​เพื่อ​กำจัด​สิ่ง​เหล่า​นั้น.

14 การ​ขจัด​ความ​ไม่​สะอาด (13:4-31). หลัง​จาก​อยู่​ใน​บาบูโลน​ระยะ​หนึ่ง นะเฮมยา​ได้​กลับ​มา​ยัง​ยะรูซาเลม​และ​พบ​ว่า​ความ​ชั่ว​อย่าง​ใหม่​ได้​คืบ​คลาน​เข้า​มา​ใน​ท่ามกลาง​ชาว​ยิว. เรื่อง​ราว​ช่าง​เปลี่ยน​แปลง​รวด​เร็ว​จริง ๆ! เอ็ลยาซิพ​มหา​ปุโรหิต​ถึง​กับ​ทำ​ห้อง​อาหาร​ใน​ลาน​พระ​วิหาร​สำหรับ​โตบิยา​ชาว​อัมโมน​หนึ่ง​ใน​บรรดา​ศัตรู​ของ​พระเจ้า. นะเฮมยา​ไม่​ยอม​ชักช้า​เสีย​เวลา. ท่าน​โยน​ข้าวของ​เครื่อง​ใช้​ของ​โตบิยา​ทิ้ง​และ​ให้​ล้าง​ชำระ​ห้อง​อาหาร​ทั้ง​หมด. อนึ่ง ท่าน​พบ​ว่า​การ​บริจาค​สิ่ง​ของ​แก่​ชาว​เลวี​ได้​หยุด​ไป ดัง​นั้น พวก​เขา​จึง​ออก​ไป​นอก​ยะรูซาเลม​เพื่อ​ทำ​มา​หา​กิน. คติ​นิยม​การ​ค้า​แพร่​ไป​ทั่ว​กรุง. ไม่​มี​การ​ถือ​รักษา​ซะบาโต. นะเฮมยา​บอก​เขา​ว่า “พวก​เจ้า​ยัง​ซ้ำ​นำ​ความ​พิโรธ​ให้​มา​สวม​ทับ​พวก​ยิศราเอล​อีก​โดย​เหตุ​ที่​ปล่อย​วัน​ซะบาโต​ให้​เป็น​มลทิน​ไป.” (13:18) ท่าน​ปิด​ประตู​เมือง​ใน​วัน​ซะบาโต​เพื่อ​ไม่​ให้​พ่อค้า​เข้า​มา และ​ท่าน​สั่ง​พวก​เขา​ให้​ออก​ไป​ห่าง ๆ จาก​กำแพง​เมือง. แต่​ยัง​มี​การ​ชั่ว​ที่​ร้าย​กว่า​นั้น​อีก คือ​สิ่ง​ที่​พวก​เขา​ได้​ตก​ลง​ใจ​แล้ว​ว่า​จะ​ไม่​ทำ​อีก. พวก​เขา​ได้​นำ​ภรรยา​นอก​รีต​ชาว​ต่าง​ชาติ​เข้า​มา​ใน​กรุง. ลูก​ที่​เกิด​จาก​ความ​สัมพันธ์​แบบ​นี้​พูด​ภาษา​ยิว​ไม่​ได้​อีก​แล้ว. นะเฮมยา​เตือน​พวก​เขา​ให้​ระลึก​ว่า ซะโลโม​ได้​ทำ​บาป​เพราะ​นาง​สนม​ต่าง​ชาติ. เกี่ยว​กับ​ความ​บาป​นี้ นะเฮมยา​จึง​ขับ​ไล่​หลาน​ของ​เอ็ลยาซิพ​มหา​ปุโรหิต.c ต่อ​มา​ท่าน​จัด​ระเบียบ​คณะ​ปุโรหิต​และ​งาน​ของ​พวก​เลวี.

15. นะเฮมยา​ได้​ทูล​ขอ​อะไร​ด้วย​ใจ​ถ่อม?

15 นะเฮมยา​จบ​พระ​ธรรม​ที่​ท่าน​เขียน​ด้วย​คำ​ทูล​ขอ​ที่​เรียบ​ง่าย​และ​ด้วย​ความ​ถ่อม​ใจ​ที่​ว่า “ขอ​พระองค์​ทรง​ระลึก​ถึง​ข้าพเจ้า, และ​ทรง​สำแดง​ความ​เมตตา​กรุณา​แก่​ข้าพเจ้า.”—13:31.

เหตุ​ที่​เป็น​ประโยชน์

16. นะเฮมยา​เป็น​ตัว​อย่าง​ดี​เลิศ​แก่​ผู้​รัก​การ​นมัสการ​ที่​ถูก​ต้อง​ทั้ง​ปวง​ใน​ทาง​ใด​บ้าง?

16 ความ​เลื่อมใส​ที่​นะเฮมยา​มี​ต่อ​พระเจ้า​ควร​ก่อ​แรง​ดล​ใจ​แก่​ผู้​รัก​การ​นมัสการ​ที่​ถูก​ต้อง​ทุก​คน. ท่าน​สละ​ตำแหน่ง​ซึ่ง​ได้​รับ​ความ​โปรดปราน​จาก​กษัตริย์​เพื่อ​มา​เป็น​ผู้​ดู​แล​ที่​ถ่อม​ใจ​ท่ามกลาง​ไพร่พล​ของ​พระ​ยะโฮวา. ท่าน​ถึง​กับ​ปฏิเสธ​วัตถุ​สิ่ง​ของ​บริจาค​ที่​ท่าน​มี​สิทธิ์​ได้​รับ และ​ท่าน​ตำหนิ​อย่าง​หนักแน่น​ว่า​การ​นิยม​วัตถุ​เป็น​บ่วง​แร้ว. การ​มุ่ง​ติด​ตาม​และ​รักษา​การ​นมัสการ​พระ​ยะโฮวา​ด้วย​ใจ​แรง​กล้า​คือ​สิ่ง​ที่​นะเฮมยา​สนับสนุน​คน​ทั้ง​ชาติ​ให้​ทำ. (5:14, 15; 13:10-13) นะเฮมยา​เป็น​ตัว​อย่าง​ดี​เลิศ​แก่​เรา​ใน​การ​เป็น​คน​ไม่​เห็น​แก่​ตัว​และ​สุขุม​โดย​แท้, เป็น​คน​ที่​เอา​จริง​เอา​จัง, และ​กล้า​หาญ​เพื่อ​ความ​ชอบธรรม​เมื่อ​เผชิญ​อันตราย. (4:14, 19, 20; 6:3, 15) ท่าน​มี​ความ​เกรง​กลัว​พระเจ้า​อย่าง​ถูก​ต้อง​และ​สนใจ​เสริม​สร้าง​ความ​เชื่อ​ของ​เพื่อน​ผู้​รับใช้. (13:14; 8:9) ท่าน​ปฏิบัติ​ตาม​กฎหมาย​ของ​พระ​ยะโฮวา​อย่าง​แข็งขัน โดย​เฉพาะ​เมื่อ​เกี่ยว​ข้อง​กับ​การ​นมัสการ​แท้​และ​การ​ขจัด​อิทธิพล​ของ​คน​ต่าง​ชาติ เช่น การ​สมรส​กับ​คน​นอก​รีต.—13:8, 23-29.

17. โดย​วิธี​ใด​ที่​นะเฮมยา​เป็น​แบบ​อย่าง​อีก​เช่น​กัน​ใน​ด้าน​ความ​รู้​และ​ใน​การ​ปฏิบัติ​ตาม​กฎหมาย​ของ​พระเจ้า?

17 ตลอด​พระ​ธรรม​นี้​ปรากฏ​ชัด​ว่า​นะเฮมยา​มี​ความ​รู้​ดี​เรื่อง​กฎหมาย​ของ​พระ​ยะโฮวา​และ​ท่าน​ใช้​ความ​รู้​นี้​ให้​เป็น​ประโยชน์. ท่าน​ร้อง​ขอ​พระ​พร​จาก​พระเจ้า​เนื่อง​จาก​คำ​สัญญา​ของ​พระ​ยะโฮวา​ที่​พระ​บัญญัติ 30:1-4 โดย​เชื่อ​เต็ม​ที่​ว่า​พระ​ยะโฮวา​จะ​ทรง​ปฏิบัติ​อย่าง​ภักดี​เพื่อ​เห็น​แก่​ท่าน. (นเฮม. 1:8, 9) ท่าน​จัด​การ​ประชุม​ใหญ่​หลาย​ครั้ง โดย​มี​จุด​มุ่ง​หมาย​หลัก​เพื่อ​ทำ​ให้​พวก​ยิว​คุ้น​เคย​กับ​สิ่ง​ที่​เขียน​ไว้​ก่อน​หน้า​นั้น. ใน​การ​อ่าน​พระ​บัญญัติ นะเฮมยา​กับ​เอษรา​พากเพียร​ทำ​ให้​พระ​คำ​ของ​พระเจ้า​เป็น​ที่​กระจ่าง​แก่​ประชาชน​และ​จาก​นั้น​ก็​ปฏิบัติ​ตาม.—8:8, 13-16; 13:1-3.

18. การ​นำ​หน้า​อย่าง​จริงจัง​ของ​นะเฮมยา​ควร​ทำ​ให้​บทเรียน​อะไร​บ้าง​ฝัง​แน่น​ใน​ใจ​ผู้​ดู​แล​ทุก​คน?

18 ความ​ไว้​วางใจ​เต็ม​เปี่ยม​ใน​พระ​ยะโฮวา​และ​การ​ทูล​ขอ​ด้วย​ใจ​ถ่อม​ของ​นะเฮมยา​ควร​ส่ง​เสริม​ให้​เรา​สร้าง​เจตคติ​แห่ง​การ​หมาย​พึ่ง​พระเจ้า​อย่าง​จริงจัง​เหมือน​กัน. จง​สังเกต​วิธี​ที่​คำ​อธิษฐาน​ของ​ท่าน​ถวาย​พระ​เกียรติ​แด่​พระเจ้า, แสดง​การ​ยอม​รับ​เรื่อง​การ​บาป​ของ​ไพร่พล, และ​วอน​ขอ​ให้​พระ​นาม​ของ​พระ​ยะโฮวา​เป็น​ที่​นับถือ​อัน​บริสุทธิ์. (1:4-11; 4:14; 6:14; 13:14, 29, 31) ที่​ว่า​ผู้​ดู​แล​ซึ่ง​มี​ใจ​แรง​กล้า​ผู้​นี้​เป็น​พลัง​ที่​เสริม​ความ​เข้มแข็ง​ท่ามกลาง​พลไพร่​ของ​พระเจ้า​เห็น​ได้​จาก​การ​ที่​พวก​เขา​พร้อม​จะ​ติด​ตาม​การ​ชี้​นำ​อัน​สุขุม​ของ​ท่าน​และ​ความ​ยินดี​ที่​พวก​เขา​ได้​รับ​ใน​การ​ทำ​ตาม​พระทัย​ประสงค์​ของ​พระเจ้า​ร่วม​กับ​ท่าน. นับ​เป็น​ตัว​อย่าง​ที่​ก่อ​แรง​ดล​ใจ​จริง ๆ! อย่าง​ไร​ก็​ตาม เมื่อ​ผู้​ดู​แล​ที่​สุขุม​ไม่​อยู่ ลัทธิ​วัตถุ​นิยม, การ​ทุจริต, และ​การ​ออก​หาก​อย่าง​โจ่งแจ้ง​ช่าง​คืบ​คลาน​เข้า​มา​เร็ว​นัก! แน่นอน เรื่อง​นี้​ควร​ทำ​ให้​ผู้​ดู​แล​ทุก​คน​ท่ามกลาง​ไพร่พล​ของ​พระเจ้า​ใน​ทุก​วัน​นี้​สำนึก​เสมอ​ถึง​ความ​จำเป็น​ต้อง​เป็น​คน​ที่​ว่องไว, ตื่น​ตัว, มี​ใจ​แรง​กล้า​เพื่อ​ผล​ประโยชน์​ของ​พี่​น้อง​คริสเตียน, รวม​ทั้ง​มี​ความ​เข้าใจ​และ​ความ​หนักแน่น​ใน​การ​นำ​หน้า​พวก​เขา​ใน​หน​ทาง​แห่ง​การ​นมัสการ​แท้.

19. (ก) นะเฮมยา​ใช้​พระ​คำ​ของ​พระเจ้า​อย่าง​ไร​เพื่อ​เสริม​ความ​มั่น​ใจ​ใน​คำ​สัญญา​เกี่ยว​กับ​ราชอาณาจักร? (ข) ความ​หวัง​เรื่อง​ราชอาณาจักร​กระตุ้น​ผู้​รับใช้​พระเจ้า​ใน​สมัย​นี้​อย่าง​ไร?

19 นะเฮมยา​สำแดง​ความ​ไว้​วางใจ​อัน​มั่นคง​ใน​พระ​คำ​ของ​พระเจ้า. ท่าน​ไม่​เพียง​เป็น​ผู้​สอน​พระ​คัมภีร์​ด้วย​ใจ​แรง​กล้า​เท่า​นั้น แต่​ท่าน​ยัง​ใช้​พระ​คัมภีร์​ใน​การ​กำหนดการ​สืบ​มรดก​ตาม​ลำดับ​วงศ์​ตระกูล​และ​การ​รับใช้​ของ​ปุโรหิต​กับ​พวก​เลวี​ท่ามกลาง​ไพร่พล​ที่​ได้​รับ​การ​ฟื้นฟู​ของ​พระเจ้า. (นเฮม. 1:8; 11:1–12:26; ยโฮ. 14:1–21:45) เรื่อง​นี้​คง​ต้อง​ชู​ใจ​ชาว​ยิว​ที่​เหลือ​อย่าง​ใหญ่​หลวง. เรื่อง​นี้​เสริม​ความ​มั่น​ใจ​ของ​พวก​เขา​ใน​คำ​สัญญา​อัน​ยิ่ง​ใหญ่​ที่​ทรง​ประทาน​ก่อน​หน้า​นั้น​เกี่ยว​กับ​พงศ์พันธุ์​และ​การ​บูรณะ​ที่​ใหญ่​กว่า​ซึ่ง​จะ​มี​ขึ้น​ภาย​ใต้​ราชอาณาจักร​ของ​พระองค์. ความ​หวัง​เรื่อง​การ​บูรณะ​ภาย​ใต้​ราชอาณาจักร​นั่น​แหละ​ที่​กระตุ้น​ผู้​รับใช้​ของ​พระเจ้า​ให้​ต่อ​สู้​อย่าง​กล้า​หาญ​เพื่อ​ผล​ประโยชน์​แห่ง​ราชอาณาจักร​และ​เอา​การ​เอา​งาน​ใน​การ​เสริม​สร้าง​การ​นมัสการ​แท้​ตลอด​ทั่ว​แผ่นดิน​โลก.

[เชิงอรรถ]

a การ​หยั่ง​เห็น​เข้าใจ​พระ​คัมภีร์ (ภาษา​อังกฤษ) เล่ม 2 หน้า 613-616.

b การ​หยั่ง​เห็น​เข้าใจ​พระ​คัมภีร์ (ภาษา​อังกฤษ) เล่ม 2 หน้า 899-901.

c นัก​ประวัติศาสตร์​ชาว​ยิว​บาง​คน​อ้าง​ว่า หลาน​คน​นี้​ของ​เอ็ลยาซิพ​ชื่อ​มะนาเซ และ​เขา​กับ​ซันบาลาต​พ่อตา​ของ​เขา​ได้​สร้าง​พระ​วิหาร​บน​ภูเขา​ฆะรีซิม​ซึ่ง​ได้​กลาย​เป็น​ศูนย์กลาง​การ​นมัสการ​ของ​ชาว​ซะมาเรีย​และ​เขา​ดำรง​ตำแหน่ง​ปุโรหิต​ที่​นั่น​ขณะ​มี​ชีวิต​อยู่. ฆะรีซิม​คือ​ภูเขา​ที่​พระ​เยซู​ตรัส​ถึง​ใน​โยฮัน 4:21.—พระ​วิหาร​หลัง​ที่​สอง​ใน​ยะรูซาเลม (ภาษา​อังกฤษ) 1908 ดับเบิลยู. ชอว์ คัลเดคอตต์ หน้า 252-255; ดู​หอสังเกตการณ์ (ภาษา​อังกฤษ) 15 กรกฎาคม 1960 หน้า 425-426.

    หนังสือภาษาไทย (1971-2026)
    ออกจากระบบ
    เข้าสู่ระบบ
    • ไทย
    • แชร์
    • การตั้งค่า
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • เงื่อนไขการใช้งาน
    • นโยบายการคุ้มครองข้อมูลส่วนบุคคล
    • การตั้งค่าความเป็นส่วนตัว
    • JW.ORG
    • เข้าสู่ระบบ
    แชร์