ห้องสมุดออนไลน์ของวอชเทาเวอร์
ห้องสมุดออนไลน์
ของวอชเทาเวอร์
ไทย
  • คัมภีร์ไบเบิล
  • สิ่งพิมพ์
  • การประชุม
  • มส บท 9 น. 114-127
  • เอกภพอันน่าเกรงขาม

ไม่มีวีดีโอสำหรับรายการนี้

ขออภัย โหลดวีดีโอนี้ไม่ได้

  • เอกภพอันน่าเกรงขาม
  • ชีวิต—เกิดขึ้นมาอย่างไร? โดยวิวัฒนาการหรือมีผู้สร้าง?
  • หัวเรื่องย่อย
  • เรื่องที่คล้ายกัน
  • ขนาด​ที่​น่า​ทึ่ง
  • กลุ่ม​กาแล็กซี
  • การ​จัด​ระบบ​คล้ายคลึง​กัน
  • อะไร​อยู่​เบื้อง​หลัง​การ​จัด​ระบบ​นี้?
  • มี​กฎหมาย​ก็​ต้อง​มี​ผู้​ออก​กฎหมาย
  • ผู้​จัด​ระเบียบ​และ​ผู้​ออก​กฎ
  • แหล่ง​ของ​พลัง​งาน
  • การ​เริ่ม​ต้น​ที่​ไม่​ยุ่งเหยิง
  • เอกภพของเราเกิดขึ้นอย่างไร?—การโต้แย้ง
    พระผู้สร้างผู้ใฝ่พระทัยในตัวคุณมีไหม?
  • เอกภพอันน่าเกรงขามเกิดโดยบังเอิญหรือ?
    ตื่นเถิด! 2000
  • จักรวาลบอกอะไรเรา?
    ตื่นเถิด! 2021
  • เอกภพมีตอนเริ่มต้นจริง ๆ หรือ?
    ตื่นเถิด! 1999
ดูเพิ่มเติม
ชีวิต—เกิดขึ้นมาอย่างไร? โดยวิวัฒนาการหรือมีผู้สร้าง?
มส บท 9 น. 114-127

บท 9

เอกภพ​อัน​น่า​เกรง​ขาม

1, 2. (ก) เรา​จะ​พรรณนา​อย่าง​ไร​เกี่ยว​กับ​ท้องฟ้า​ที่​ประกอบ​ด้วย​วัตถุ​ต่าง ๆ? (ข) คน​ช่าง​คิด​มัก​จะ​ตั้ง​คำ​ถาม​อะไร คำ​ตอบ​ที่​ได้​มา​ช่วย​ชี้​ชัด​ใน​เรื่อง​ใด?

เป็น​เวลา​หลาย​พัน​ปี​ที​เดียว​ที่​ผู้​คน​รู้สึก​ทึ่ง​เมื่อ​เห็น​ท้องฟ้า​ที่​เต็ม​ไป​ด้วย​ดวง​ดาว. ใน​คืน​ที่​แจ่ม​ใส ดาว​ต่าง ๆ ที่​สวย​งาม​ประดับ​ฟ้า​เหมือน​เพชร​ที่​ส่อง​ประกาย​งาม​ใน​ความ​มืด. คืน​เดือน​หงาย​แสง​จันทร์​สาด​ส่อง​โลก​ดู​สวย​งาม​อีก​แบบ​หนึ่ง.

2 เหล่า​คน​ที่​คิด​ถึง​สิ่ง​ที่​เห็น​นี้​มัก​จะ​สงสัย​ว่า ‘มี​อะไร​อยู่​ใน​อวกาศ? มัน​ถูก​จัด​เป็น​ระบบ​อย่าง​ไร? เรา​จะ​มี​ทาง​รู้​ไหม​ว่า​มัน​เริ่ม​ต้น​อย่าง​ไร?’ คำ​ตอบ​สำหรับ​คำ​ถาม​เหล่า​นี้​คง​จะ​ช่วย​เรา​ให้​เข้าใจ​อย่าง​ถูก​ต้อง​ยิ่ง​ขึ้น​ถึง​เหตุ​ผล​ความ​เป็น​มา​ของ​แผ่นดิน​โลก​พร้อม​กับ​มนุษย์​และ​ชีวิต​แบบ​อื่น ๆ และ​อนาคต​จะ​เป็น​อย่าง​ไร.

3. ผล​อย่าง​หนึ่ง​ที่​ได้​จาก​ความ​รู้​ซึ่ง​ทวี​มาก​ขึ้น​ใน​ด้าน​เอกภพ​นั้น​ได้​แก่​อะไร?

3 หลาย​ศตวรรษ​มา​แล้ว เชื่อ​กัน​ว่า​เอกภพ​ประกอบ​ด้วย​ดวง​ดาว​เพียง​ไม่​กี่​พัน​ดวง ซึ่ง​มอง​เห็น​ด้วย​ตา​เปล่า. แต่​ปัจจุบัน​ด้วย​อุปกรณ์​ที่​มี​กำลัง​สูง​ใช้​ตรวจ​หา​ท้องฟ้า นัก​วิทยาศาสตร์​ทราบ​ว่า​มี​มาก​ยิ่ง​กว่า​นั้น​อีก​มาก​นัก. ที่​จริง​แล้ว สิ่ง​ที่​ได้​พบ​นั้น​น่า​เกรง​ขาม​ยิ่ง​กว่า​ที่​ใคร ๆ เคย​คาด​คิด. จิต​มนุษย์​รู้สึก​ตะลึง​กับ​ความ​มโหฬาร​และ​ความ​ซับซ้อน​ของ​มัน. เป็น​อย่าง​ที่​วารสาร แนชันแนล จีออกราฟิค กล่าว​ไว้​ว่า​สิ่ง​ซึ่ง​มนุษย์​กำลัง​เรียน​รู้​ขณะ​นี้​เรื่อง​เอกภพ “ทำ​ให้​เขา​งง​งัน​ไป.”1

ขนาด​ที่​น่า​ทึ่ง

4. มี​การ​ค้น​พบ​อะไร​ใน​ปี 1920?

4 ใน​ศตวรรษ​หลัง ๆ นัก​ดาราศาสตร์​ซึ่ง​สำรวจ​ดู​ท้องฟ้า​ด้วย​กล้อง​โทรทรรศน์​รุ่น​แรก ๆ ได้​สังเกต​เห็น​การ​ก่อ​ตัว​ใน​ลักษณะ​เป็น​เมฆ. เขา​คิด​ว่า​มัน​เป็น​กลุ่ม​ของ​ก๊าซ​ที่​อยู่​ไม่​ไกล​นัก. แต่​แล้ว​ใน​ปี 1920 เมื่อ​มี​การ​ใช้​กล้อง​โทรทรรศน์​ที่​ใหญ่​และ​มี​กำลัง​สูง​กว่า จึง​พบ​ว่า “กลุ่ม​ก๊าซ” เหล่า​นี้​เป็น​สิ่ง​ที่​ใหญ่​โต​และ​สำคัญ​มาก​กว่า นั่น​คือ กาแล็กซี.

5. (ก) กาแล็กซี​คือ​อะไร? (ข) กาแล็กซี​ทาง​ช้าง​เผือก​ของ​เรา​ประกอบ​ด้วย​อะไร?

5 กาแล็กซี​คือ กลุ่ม​ดาว​กว้าง​ใหญ่ ก๊าซ​และ​วัตถุ​อื่น ซึ่ง​หมุน​รอบ​นิวเคลียส​ที่​เป็น​จุด​กลาง. กาแล็กซี​เคย​ถูก​เรียก​ว่า​เป็น​เอกภพ​ย่อย ๆ เพราะ​แต่​ละ​กาแล็กซี​ก็​เป็น​เหมือน​เอกภพ. ตัว​อย่าง​เช่น เรา​ลอง​พิจารณา​กาแล็กซี​ที่​เรา​อยู่​นี้​ซึ่ง​เรียก​ว่า ทาง​ช้าง​เผือก. ระบบ​สุริยะ​ของ​เรา​คือ​ดวง​อาทิตย์ โลก​และ​ดาว​เคราะห์​อื่น ๆ พร้อม​ด้วย​ดวง​จันทร์​ของ​มัน​เป็น​ส่วน​หนึ่ง​ของ​กาแล็กซี​นี้. แต่​เป็น​เพียง​ส่วน​เล็ก ๆ เพราะ​กาแล็กซี​ทาง​ช้าง​เผือก​ของ​เรา​ประกอบ​ด้วย​ดาว​มาก​กว่า​หนึ่ง​แสน​ล้านดวง! นัก​วิทยาศาสตร์​บาง​คน​ประมาณ​ว่า​มี​อย่าง​น้อย​สอง​ถึง​สี่​แสน​ล้าน​ดวง. และ​บรรณาธิการ​ทาง​วิทยาศาสตร์​ผู้​หนึ่ง​ถึง​กับ​พูด​ว่า “อาจ​มี​ดาว​ห้า​ถึง​สิบ​ล้าน​ล้าน​ดวง​ใน​กาแล็กซี​ทาง​ช้าง​เผือก.”2

6. กาแล็กซี​ของ​เรา​มี​เส้น​ผ่า​ศูนย์กลาง​ใหญ่​โต​ขนาด​ไหน?

6 เส้น​ผ่า​ศูนย์กลาง​กาแล็กซี​ของ​เรา​กว้าง​มาก​ถึง​ขนาด​ถ้า​คุณ​เดิน​ทาง​ด้วย​ความ​เร็ว​ของ​แสง (299,793 กิโลเมตร​ต่อ​วินาที) คุณ​ต้อง​ใช้​เวลา​ถึง 100,000 ปี คุณ​จึง​จะ​ข้าม​มัน​ได้! คิด​เป็น​ระยะ​ทาง​กี่​กิโลเมตร? ใน​ขณะ​ที่​แสง​เดิน​เป็น​ระยะ​ทาง​ประมาณ 10 ล้าน​ล้าน​กิโลเมตร​ใน​เวลา​หนึ่ง​ปี คูณ​จำนวน​นี้​ด้วย 100,000 และ​คุณ​จะ​ได้​คำ​ตอบ: กาแล็กซี​ทาง​ช้าง​เผือก​ของ​เรา​มี​เส้น​ผ่า​ศูนย์กลาง​ประมาณ​หนึ่ง​ล้าน​ล้าน​ล้าน (1,000,000,000,000,000,000) กิโลเมตร! พูด​กัน​ว่า ดาว​ต่าง ๆ ภาย​ใน​กาแล็กซี​นี้​อยู่​ใน​ระยะ​ห่าง​กัน​ประมาณ​หก​ปี​แสง​หรือ​ประมาณ​หก​สิบ​ล้าน​ล้าน​กิโลเมตร.

7. เคย​ประมาณ​กัน​ว่า​กาแล็กซี​ใน​เอกภพ​มี​จำนวน​เท่า​ไร?

7 เป็น​การ​ยาก​ยิ่ง​ที่​จิต​มนุษย์​จะ​หยั่ง​รู้​ถึง​ขนาด​และ​ระยะ​ทาง​เช่นนั้น. กระนั้น กาแล็กซี​ของ​เรา​เป็น​เพียง​ส่วน​ต้น ​ของ​สิ่ง​ซึ่ง​มี​อยู่​ใน​อวกาศ​ชั้น​นอก! มี​สิ่ง​ซึ่ง​น่า​ตื่น​ใจ​ยิ่ง​กว่า​นั้น. นั่น​ก็​คือ มี​การ​ตรวจ​พบ​กาแล็กซี​มาก​ถึง​ขนาด กล่าว​กัน​ว่า “มี​มาก​มาย​เหมือน​ใบ​หญ้า​ใน​ท้อง​ทุ่ง.”3 มี​ประมาณ​หนึ่ง​หมื่น​ล้าน​กาแล็กซี​ที่​เรา​ตรวจ​พบ​ได้​ใน​เอกภพ! แต่​ยัง​มี​อีก​มาก​ที่​อยู่​ไกล​เกิน​ระยะ​ของ​กล้อง​โทรทรรศน์​ใน​ปัจจุบัน. นัก​ดาราศาสตร์​บาง​คน​ประมาณ​ว่า​มี​ถึง 1,000,000 ล้าน​กาแล็กซี​ใน​เอกภพ! และ​แต่​ละ​กาแล็กซี​อาจ​มี​ดาว​อยู่​ถึง​หลาย​แสน​ล้าน​ดวง!

กลุ่ม​กาแล็กซี

8. กลุ่ม​กาแล็กซี​ต่าง ๆ นั้น ถูก​จัด​ไว้​อย่าง​ไร?

8 ยัง​มี​มาก​กว่า​นั้น​อีก. กาแล็กซี​ที่​น่า​เกรง​ขาม​เหล่า​นี้​ไม่​ได้​อยู่​กระจัด​กระจาย​อย่าง​ไม่​มี​ระเบียบ​ใน​อวกาศ. ตาม​ปกติ กาแล็กซี​อยู่​เป็น​กลุ่ม​เป็น​หมู่​เฉพาะ​เหมือน​องุ่น​ใน​พวง. มี​การ​ค้น​พบ​และ​ถ่าย​รูป กลุ่ม​กาแล็กซี​เหล่า​นี้​ไว้​แล้ว​หลาย​พัน​กลุ่ม.

9. มี​อะไร​นับ​รวม​อยู่​ใน​กลุ่ม​กาแล็กซี​ของ​เรา?

9 ใน​บาง​กลุ่ม​อาจ​มี​กาแล็กซี​เพียง​ไม่​กี่​กาแล็กซี. ตัว​อย่าง​เช่น กาแล็กซี​ทาง​ช้าง​เผือก​ของ​เรา​เป็น​หนึ่ง​ใน​กลุ่ม​กาแล็กซี​ที่​มี​ยี่​สิบ​กาแล็กซี​โดย​ประมาณ. ภาย​ใน​กลุ่ม​นี้​มี​กาแล็กซี “เพื่อน​บ้าน” ซึ่ง​อาจ​เห็น​ได้​ด้วย​ตา​เปล่า​ใน​คืน​ที่​แจ่ม​ใส. นั่น​คือ กาแล็กซี​แอนโดรมีดา ซึ่ง​เป็น​รูป​ก้น​หอย​เหมือน​กับ​กาแล็กซี​ของ​เรา.

10. (ก) อาจ​มี​กาแล็กซี​จำนวน​เท่า​ใด​ใน​กลุ่ม​กาแล็กซี? (ข) ระยะ​ทาง​ระหว่าง​กาแล็กซี​หนึ่ง ๆ ห่าง​กัน​เท่า​ไร และ​ระยะ​ทาง​ระหว่าง​กลุ่ม​กาแล็กซี​ต่าง ๆ นั้น​ห่าง​กัน​เท่า​ไร?

10 กลุ่ม​กาแล็กซี​อื่น ๆ ประกอบ​ด้วย​หลาย​สิบ หลาย​ร้อย​หรือ​แม้​แต่​หลาย​พัน​กาแล็กซี. มี​กลุ่ม​หนึ่ง​ที่​เชื่อ​กัน​ว่า​มี​ถึง 10,000 กาแล็กซี! กาแล็กซี​ต่าง ๆ ภาย​ใน ​กลุ่ม​เดียว​กัน​อาจ​มี​ระยะ​ห่าง​กัน​โดย​เฉลี่ย​แล้ว​ราว ๆ หนึ่ง​ล้าน​ปี​แสง. แต่​ระหว่าง​กลุ่ม​กาแล็กซี​หนึ่ง​กับ​อีก​กลุ่ม​หนึ่ง​อาจ​มี​ระยะ​ห่าง​กัน​ถึง​หนึ่ง​ร้อย​เท่า​ของ​ระยะ​ดัง​กล่าว. และ​มี​หลักฐาน​ว่า​กลุ่ม​ต่าง ๆ นั้น​เรียง​กัน​อยู่​เป็น “หมวด​หมู่” เหมือน​กับ​พวง​องุ่น​หลาย ๆ พวง​ที่​ติด​อยู่​กับ​เถา​องุ่น. ช่าง​ใหญ่​โต​มหึมา​และ​เป็น​การ​จัด​ระบบ​ซึ่ง​แสดง​ถึง​สติ​ปัญญา​อัน​สูง​ส่ง​อะไร​เช่น​นั้น!

การ​จัด​ระบบ​คล้ายคลึง​กัน

11. เรา​พบ​ว่า​ใน​ระบบ​สุริยะ​ของ​เรา​มี​การ​จัด​ระบบ​ที่​คล้ายคลึง​กัน​อย่าง​ไร?

11 เมื่อ​พิจารณา​ระบบ​สุริยะ​ของ​เรา เรา​เห็น​ว่า​เป็น​วิธี​การ​จัด​ระบบ​ที่​ดี​เยี่ยม​เช่น​กัน. ดวง​อาทิตย์​ซึ่ง​เป็น​ดาว​ขนาด​กลาง​ดวง​หนึ่ง​เป็น “ศูนย์กลาง” ซึ่ง​โลก​และ​ดาว​เคราะห์​อื่น ๆ พร้อม​กับ​ดวง​จันทร์​ต่าง ๆ เคลื่อน​ไป​โดย​รอบ​ตาม​วงโคจร​ที่​แน่นอน. ปี​แล้ว​ปี​เล่า​ที่​ดวง​ดาว​เหล่า​นี้​โคจร​อย่าง​แม่นยำ​ตาม​หลัก​คณิตศาสตร์​กระทั่ง​นัก​ดาราศาสตร์​สามารถ​คำนวณ​ตำแหน่ง​ใด ๆ ของ​มัน​ได้​ล่วง​หน้า.

12. อะตอม​ถูก​จัด​ระบบ​ไว้​อย่าง​ไร?

12 ลอง​พิจารณา​อะตอม​ซึ่ง​เป็น​สิ่ง​ที่​เล็ก​สุด​ประมาณ เรา​พบ​ความแน่นอน​แม่นยำ​อย่าง​เดียว​กัน. อะตอม​เป็น​ระบบ​มหัศจรรย์​คล้าย​กับ​ระบบ​สุริยะ. มัน​ประกอบ​ด้วย​นิวเคลียส​ซึ่ง​มี​ประจุ​โปรตอน​และ​นิวตรอน ล้อม​รอบ​ด้วย​อีเล็คตรอน​เล็ก ๆ ที่​โคจร​โดย​รอบ. สสาร​ทุก​อย่าง​ประกอบ​ขึ้น​ด้วย​โครง​สร้าง​หลัก​เหล่า​นี้. สิ่ง​ที่​ทำ​ให้​สาร​ชนิด​หนึ่ง​ต่าง​จาก​อีก​ชนิด​หนึ่ง​ก็​คือ​จำนวน​ของ​โปรตอน​และ​นิวตรอน​ใน​นิวเคลียส รวม​ทั้ง​จำนวน​และ​การ​จัด​เรียง​ของ​อีเล็คตรอน​ที่​โคจร​โดย​รอบ​ด้วย. ทั้ง​นี้​เป็น​ระบบ​ที่​ละเอียด​ประณีต​ยิ่ง เนื่อง​จาก​ธาตุ​ต่าง ๆ ซึ่ง​ประกอบขึ้น​เป็น​วัตถุ​อาจ​จัด​เรียง​เป็น​ลำดับ​ได้​อย่าง​แน่นอน​โดย​อาศัย​จำนวน​โครง​สร้าง​หลัก​ที่​ปรากฏ​อยู่.

อะไร​อยู่​เบื้อง​หลัง​การ​จัด​ระบบ​นี้?

13. เรา​พบ​ลักษณะ​อะไร​ตลอด​ทั่ว​เอกภพ?

13 อย่าง​ที่​พิจารณา​มา​แล้ว ขนาด​ของ​เอกภพ​น่า​เกรง​ขาม​จริง ๆ. การ​จัด​ระบบ​ก็​น่า​เกรง​ขาม​เช่น​กัน. จาก​สิ่ง​ใหญ่​โต​สุด​พรรณนา​จน​ถึง​สิ่ง​ที่​เล็ก​สุด​ประมาณ จาก​กลุ่ม​ของ​กาแล็กซี​จน​ถึง​อะตอม เอกภพ​มี​ลักษณะ​การ​จัด​ระบบ​ที่​ยอด​เยี่ยม. วารสาร​ดิสคัฟเวอร์ ​กล่าว​ว่า “เรา​พบ​เห็น​ความ​มี​ระเบียบ​นี้​ด้วย​ความ​ประหลาด​ใจ และ​นัก​ค้นคว้า​จักรวาล และ​นัก​ฟิสิกส์​ยัง​คง​ค้น​พบ​แง่​มุม​ใหม่​และ​น่า​ประหลาด​ใจ​เกี่ยว​กับ​ความ​เป็น​ระเบียบ. . . . เรา​มัก​จะ​พูด​ว่า​นี้​คือ​สิ่ง​อัศจรรย์ และ​เรา​ยัง​คง​พูด​ว่า​เอกภพ​ทั้ง​สิ้น​นั้น​มหัศจรรย์.”4 โครง​สร้าง​ที่​เป็น​ระเบียบ​นี้​เป็น​ที่​ยอม​รับ​กระทั่ง​ใน​คำ “คอสมอส” ซึ่ง​เป็น​คำ​ที่​ใช้​กัน​ใน​วิชา​ดาราศาสตร์​เพื่อ​พรรณนา​ถึง​เอกภพ. พจนานุกรม​เล่ม​หนึ่ง​ให้​ความ​หมาย​ของ​คำ​นี้​ว่า “เอกภพ​ที่​เป็น​ระเบียบ มี​ระบบ.”5

14. อดีต​นัก​อวกาศ​คน​หนึ่ง​กล่าว​อย่าง​ไร?

14 เจ. เกล็นน์ อดีต​นัก​บิน​อวกาศ​ได้​สังเกต “ความ​เป็น​ระเบียบ ​ของ​เอกภพ” และ​การ​ที่​กาแล็กซี​ต่าง ๆ “เคลื่อน​ตาม​วงโคจร​ที่​สัมพันธ์​กัน.” เขา​จึง​ได้​ถาม​ว่า “มัน​เกิด​ขึ้น​เอง​ได้​หรือ? การ​ที่​กลุ่ม​ของ​สิ่ง​ที่ล่อง​ลอย​เหล่า​นี้​เริ่ม​มี​วงโคจร​ของ​มัน​เอง เป็น​เหตุ​บังเอิญ​หรือ?” เขา​สรุป​ว่า “ผม​เชื่อ​อย่าง​นั้น​ไม่​ได้. . . . อำนาจ​บาง​อย่าง​จัด​สิ่ง​เหล่า​นี้​เข้า​อยู่​ใน​วงโคจร​และ​ให้​คง​อยู่​อย่าง​นั้น.”6

15. การ​ออก​แบบ​และ​การ​จัด​ระบบ​อย่าง​ถูก​ต้อง​แม่นยำ​ใน​เอกภพ​นั้น​บ่ง​ชี้​ถึง​อะไร?

15 จริง​ที​เดียว เอกภพ​ถูก​จัด​ระบบ​ไว้​อย่าง​แม่นยำ​มาก​จน​มนุษย์​สามารถ​ใช้​เป็น​มาตรฐาน​สำหรับ​กำหนด​เวลา. แต่​เครื่อง​กำหนด​เวลา​ใด ๆ ที่​มี​การ​ออก​แบบ​อย่าง​ดี​ย่อม​เป็น​ผล​งาน​ที่​ออก​มา​จาก​ความ​คิด​ที่​เป็น​ระเบียบ​ซึ่ง​มี​ความ​สามารถ​ใน​การ​ออก​แบบ. บุคคล​ที่​มี​เชาวน์​ปัญญา​เท่า​นั้น​ถึง​จะ​มี​ความ​คิด​ที่​เป็น​ระเบียบ. แล้ว​จะ​ว่า​อย่าง​ไร​กับ​แบบ​แผน​และ​ความ​แน่นอน​เชื่อถือ​ได้​ที่​ซับซ้อน​ยิ่ง​กว่า ซึ่ง​ปรากฏ​ทั่ว​เอกภพ? ทั้ง​หมด​นี้​ชี้​ถึง​ผู้​ออก​แบบ ผู้​สร้าง จิตใจ—เชาวน์​ปัญญา​มิ​ใช่​หรือ? และ​คุณ​เชื่อ​ว่า​จะ​มี​เชาวน์​ปัญญา​ต่าง​หาก​จาก​บุคคล​ได้​หรือ?

16. เรา​จำ​ต้อง​สรุป​อย่าง​ไร​เกี่ยว​กับ​เอกภพ?

16 เรา​หนี​เรื่อง​นี้​ไม่​พ้น: การ​จัด​ระบบ​ที่​ดี​เยี่ยม​ต้อง​อาศัย​ผู้​จัด​ระบบ​ที่​ดี​เยี่ยม. เรา​ไม่​เคย​ประสบ​พบ​เห็น​เลย​ว่า อะไร​ก็​ตาม​ที่​มี​การ​จัด​ระบบ​ไว้​อย่าง​ดี​จะ​เป็น​ขึ้น​เอง​โดย​อุบัติเหตุ. แต่​ประสบการณ์​ใน​ชีวิต​ของ​เรา​ชี้​ว่า​ทุก​อย่าง​ที่​มี​การ​จัด​ระบบ​ไว้ จะ​ต้อง​มี​ผู้​ที่​จัด​ให้​เป็น​ระบบ. เครื่องจักร​ทุก​ชนิด คอมพิวเตอร์ ตึก ถูก​แล้ว แม้​กระทั่ง​ดินสอ​และ​กระดาษ​มี​ผู้​คิด​ทำ​ขึ้น​มา มี​ผู้​จัด​ระบบ. ด้วย​เหตุ​ผล​ดัง​กล่าว​การ​จัด​ระบบ​ที่​ซับซ้อน​มาก​กว่า และ​น่า​ทึ่ง​อย่าง​ยิ่ง​ใน​เอกภพ​จะ​ต้อง​มี​ผู้​จัด​ระบบ​เช่น​กัน.

มี​กฎหมาย​ก็​ต้อง​มี​ผู้​ออก​กฎหมาย

17. กฎ​เข้า​มา​เกี่ยว​ข้อง​อย่าง​ไร​ใน​เอกภพ?

17 นอก​จาก​นั้น เอกภพ​ทั้ง​สิ้น ตั้ง​แต่​อะตอม​ถึง​กาแล็กซี​ย่อม​ควบคุม​โดย​กฎ​ทาง​กายภาพ​ที่​แน่นอน. มี​กฎ​ควบคุม​เรื่อง​ต่าง ๆ เช่น ความ​ร้อน แสง เสียง​และ​ความ​ดึงดูด เป็น​ต้น. เอ็ส. ฮอว์​คิง นัก​ฟิสิกส์​บอก​ว่า “ยิ่ง​เรา​ตรวจ​สอบ​เอกภพ​มาก​ขึ้น เรา​พบ​ว่า​มัน​ไม่​ได้​เป็น​แบบ​ไร้​กฎเกณฑ์ แต่​อยู่​ภาย​ใต้​กฎเกณฑ์​ที่​ชัดเจน​ซึ่ง​ดำเนิน​งาน​ใน​ขอบ​เขตต่าง ๆ. ดัง​นั้น​จึง​มี​เหตุ​ผล​อย่าง​ยิ่ง​ที่​จะ​คาด​ว่า​มี​หลักการ​บาง​อย่าง​ที่​เป็น​ศูนย์​รวม ซึ่ง​ทำ​ให้​กฎ​ต่าง ๆ เป็น​ส่วน​ของ​กฎ​ที่​ยิ่ง​ใหญ่​กว่า.”7

18. ผู้​เชี่ยวชาญ​ด้าน​จรวด​คน​หนึ่ง​ลง​ความ​เห็น​อย่าง​ไร?

18 เวอร์เนอร์ ฟอน บราวน์ ผู้​เชี่ยวชาญ​ด้าน​จรวด​กล่าว​ให้​ชัดเจน​ขึ้น​อีก​ว่า “กฎ​ตาม​ธรรมชาติ​ต่าง ๆ ของ​เอกภพ​เป็น​สิ่ง​ที่​แน่นอน​มาก​จน​ไม่​ยาก​นัก​ที่​เรา​จะ​สร้าง​ยาน​อวกาศ​ที่​บิน​ไป​ถึง​ดวง​จันทร์ และ​สามารถ​กำหนด​แผนการ​บิน​ด้วย​ความ​แม่นยำ​ถึง​เสี้ยว​วินาที​ที​เดียว. ต้อง​มี​ใคร​สัก​คน​ตั้ง​กฎ​เหล่า​นี้​ขึ้น.”8 นัก​วิทยาศาสตร์​ซึ่ง​ต้องการ​ให้​จรวด​โคจร​รอบ​โลก​หรือ​ดวง​จันทร์​ได้​สำเร็จ จะ​ต้อง​ปฏิบัติ​สอดคล้อง​กับ​กฎ​สากล​ดัง​กล่าว.

19. เมื่อ​มี​ตัว​บท​กฎหมาย​ก็​ต้อง​มี​อะไร​ด้วย?

19 เมื่อ​เรา​คิด​ถึง​กฎหมาย​ต่าง ๆ เรา​ยอม​รับ​ว่า​กฎหมาย​ต้อง​มา​จาก​ผู้​ที่​ออก​กฎหมาย. ป้าย​จราจร​ที่​ให้​สัญญาณ​ว่า “หยุด” ต้อง​มา​จาก​บุคคล​บาง​คน​หรือ​บาง​กลุ่ม​ซึ่ง​ออก​กฎ​นั้น. เช่น​นั้น​จะ​ว่า​อย่าง​ไร​กับ​กฎ​ต่าง ๆ ทั้ง​สิ้น​ที่​ควบคุม​วัตถุ​ใน​เอกภพ? กฎ​ต่าง ๆ ที่​ยอด​เยี่ยม​เช่น​นั้น​คง​จะ​เป็น​ข้อ​ยืน​ยัน​ถึง​ผู้​ออก​กฎ​ที่​มี​เชาวน์​ปัญญา​สูง​ยิ่ง.

ผู้​จัด​ระเบียบ​และ​ผู้​ออก​กฎ

20. ไซเยนซ์ นิวส์ ตั้ง​ข้อ​สังเกต​อะไร?

20 หลัง​จาก​พูด​ถึง​สภาวะ​พิเศษ​ของ​ระเบียบ​และ​กฎ​ที่​ปรากฏ​ชัด​ใน​เอกภพ ไซเยนซ์ นิวส์ ตั้ง​ข้อ​สังเกต​ว่า การ​ไตร่ตรอง​ถึง​เรื่อง​เหล่า​นี้​ทำ​ให้​พวก​ที่​ศึกษา​เอกภพ​ไม่​สบาย​ใจ เพราะ​ดู​เหมือน​ว่า​สภาพ​ที่​พิเศษ​และ​แน่นอน​อย่าง​นั้น​ไม่​อาจ​เกิด​ขึ้น​ได้​โดย​บังเอิญ. ทาง​หนึ่ง​ที่​จะ​ตอบ​คำ​ถาม​นี้​ได้​คือ ยอม​รับ​ว่า​อำนาจ​ศักดิ์สิทธิ์​ได้​สร้าง​เอกภพ​นี้​ขึ้น​มา.”9

21. หลาย​คน​พอ​ใจ​จะ​สรุป​อย่าง​ไร?

21 หลาย​คน​รวม​ทั้ง​พวก​นัก​วิทยาศาสตร์​ไม่​ยอม​รับ​อย่าง​นั้น. แต่​คน​อื่น ๆ ยอม​รับ​ตาม​ที่​หลักฐาน​ชี้​ถึง นั่น​คือ​เชาวน์​ปัญญา. เขา​ยอม​รับ​ว่า ความ​ใหญ่​โต​มหึมา ความ​เที่ยง​ตรง​แน่นอน และ​กฎเกณฑ์​ดัง​ที่​ปรากฏ​ตลอด​ทั่ว​เอกภพ​ไม่​มี​ทาง​จะ​เกิด​ขึ้น​โดย​บังเอิญ. ทั้ง​หมด​นี้​ต้อง​เป็น​ผล​งาน​ของ​สติ​ปัญญา​สูง​ส่ง.

22. ผู้​เขียน​คัมภีร์​ไบเบิล​คน​หนึ่ง​ระบุ​ผู้​ให้​กำเนิด​เอกภพ​ว่า​เป็น​ใคร?

22 นี่​เป็น​ข้อ​สรุป​ของ​ผู้​เขียน​พระ​คัมภีร์​ผู้​หนึ่ง​ซึ่ง​กล่าว​เกี่ยว​กับ​ท้องฟ้า​ว่า “จง​เงย​หน้า​มอง​ขึ้น​ไป​ดู​ท้องฟ้า และ​พิจารณา​ดู​ว่า​ใคร​ได้​สร้าง​สิ่ง​เหล่า​นี้? พระองค์​ผู้​ทรง​นำ​ดาว​ออก​มา​เป็น​หมวด​หมู่ และ​ทรง​เรียก​มัน​ออก​มา​ตาม​ชื่อ.” พระ​คัมภีร์​บอก​ให้​ทราบ​ว่า “พระองค์” นั้น​เป็น “ผู้​ได้​ทรง​สร้าง​ฟ้า​และ​กาง​ออก​ไว้​นั้น.”—ยะซายา 40:26; 42:5.

แหล่ง​ของ​พลัง​งาน

23, 24. จะ​ทำ​ให้​เกิด​สสาร​ขึ้น​ได้​อย่าง​ไร?

23 กฎ​ของ​เอกภพ​ควบคุม​สสาร​ที่​มี​อยู่. แต่​สสาร​เหล่า​นี้​มา​จาก​ที่​ไหน? คาร์ล เซ​กัน กล่าว​ใน​หนังสือ​คอสมอส ​ว่า “ใน​ตอน​เริ่ม​ต้น​ของ​เอกภพ​ไม่​มี​กาแล็กซี ดาว​หรือ​ดาว​เคราะห์ ไม่​มี​ชีวิต​หรือ​อารยธรรม​ใด ๆ.” เขา​พูด​ถึง​การ​เปลี่ยน​แปลง​จาก​สภาพ​ดัง​กล่าว​มา​เป็น​เอกภพ​ใน​ปัจจุบัน​ว่า​เป็น “การ​เปลี่ยน​รูป​ที่​น่า​ทึ่ง​ที่​สุด​ของ​สสาร​และ​พลัง​งาน​ซึ่ง​เรา​ได้​มี​โอกาส​รู้​ได้.”10

24 นั่น​แหละ​คือ​กุญแจ​ไข​ไป​สู่​ความ​เข้าใจ​ถึง​ความ​เป็น​มา​ของ​เอกภพ: การ​เปลี่ยน​รูป​ของ​พลัง​งาน​และ​สสาร​ต้อง​เกี่ยว​ข้อง​ด้วย. ความ​สัมพันธ์​นี้​ได้​ถูก​ยืน​ยัน​โดย​สูตร​อัน​ลือ​ชื่อ​ของ​ไอน์สไตน์ E=mc​2 (พลัง​งาน​มี​ค่า​เท่า​กับ​มวล​สาร​คูณ​ด้วย​กำลัง​สอง​ของ​ความ​เร็ว​แสง). ข้อ​สรุป​อัน​หนึ่ง​ที่​ได้​จาก​สูตร​นี้​คือ สสาร​อาจ​เกิด​ขึ้น​ได้​จาก​พลัง​งาน​เช่น​เดียว​กับ​ที่​พลัง​งาน​มหาศาล​อาจ​เกิด​ขึ้น​ได้​จาก​สสาร. ระเบิด​ปรมาณู​เป็น​ข้อ​พิสูจน์​ของ​กรณี​หลัง. ดัง​นั้น โจ​ซิป เคลเซค นัก​ฟิสิกส์​สาขา​อวกาศ​กล่าว​ว่า “อณู​พื้น​ฐาน​ส่วน​ใหญ่​หรือ​บาง​ที​ทั้ง​หมด​อาจ​สร้าง​ขึ้น​ได้​จาก​พลัง​งาน​ที่​เปลี่ยน​เป็น​วัตถุ.”11

25. นัก​วิทยาศาสตร์​ส่วน​ใหญ่​ยอม​รับ​เรื่อง​อะไร​ใน​ปัจจุบัน?

25 ดัง​นั้น มี​หลักฐาน​ทาง​วิทยาศาสตร์​ที่​ว่า แหล่ง​ของ​พลัง​งาน​ที่​ไม่​มี​ขอบ​เขต​จำกัด​คง​มี​วัตถุ​ดิบ​ที่​ใช้​สร้าง​สิ่ง​ใน​เอกภพ. ผู้​เขียน​พระ​คัมภีร์​ที่​อ้าง​ถึง​ก่อน​หน้า​นี้​ได้​สังเกต​ว่า แหล่ง​ของ​พลัง​งาน​นี้​เป็น​บุคคล​ที่​มี​เชาวน์​ฉลาด​มาก​และ​ดำรง​ชีวิต​เป็น​อยู่ โดย​กล่าว​ว่า “ด้วย​อานุภาพ​อัน​ยิ่ง​ใหญ่​และ​ฤทธิ์​เดช​อัน​แรง​กล้า ​ของ​พระองค์ ไม่​มี​สัก​ดวง​เดียว​ที่​ขาด​ไป.” ดัง​นั้น จาก​ทัศนะ​ของ​คัมภีร์​ไบเบิล แหล่ง​พลัง​งาน​ที่​ไม่​มี​ขอบ​เขต​จำกัด​นี้​อยู่​เบื้อง​หลัง​สิ่ง​ที่​เยเนซิศ 1:1 พรรณนา​ไว้​ว่า “เมื่อ​เดิม​นั้น​พระเจ้า​ได้​นฤมิต​สร้าง​ฟ้า​และ​ดิน.”

การ​เริ่ม​ต้น​ที่​ไม่​ยุ่งเหยิง

26. นัก​วิทยาศาสตร์​ส่วน​ใหญ่​ยอม​รับ​เรื่อง​อะไร​ใน​ปัจจุบัน?

26 ปัจจุบัน นัก​วิทยาศาสตร์​ยอม​รับ​กัน​ว่า เอกภพ​มี​ต้น​กำเนิด. ทฤษฎี​หนึ่ง​ที่​เด่น​พยายาม​อธิบาย​การ​กำเนิด​นี้​ว่า​เป็น​การ​ระเบิด​ใหญ่. ฟรานซิส คริก สังเกต​ว่า “การ​อธิบาย​ต้น​กำเนิด​ของ​เอกภพ​เกือบ​ทั้ง​หมด​ใน​ระยะ​หลัง ๆ มัก​จะ​อาศัย​ทฤษฎี​การ​ระเบิด​ใหญ่​เป็น​หลัก.”12 จัสโทร​พูด​ถึง “การ​ระเบิด” ใน​อวกาศ​นี้​ว่า​เป็น “ชั่ว​ขณะ​แห่ง​การ​สร้าง​จริง ๆ.”13 แต่​จอห์น กริบ​บิน นัก​ฟิสิกส์​สาขา​อวกาศ​ยอม​รับ​ใน​นิว​ไซเยนติสต์ ​ว่า ถึง​แม้​นัก​วิทยาศาสตร์ “อ้าง​ว่า​โดย​ส่วน​ใหญ่​แล้ว​สามารถ​อธิบาย​ได้​อย่าง​ละเอียด” ถึง​สิ่ง​ที่​เกิด​ขึ้น​หลัง​จาก “ชั่ว​ขณะ” นี้ แต่​อะไร​ที่​ทำ​ให้​เกิด “ชั่ว​ขณะ​ของ​การ​สร้าง นั้น​ยัง​คง​เป็น​เรื่อง​ลึกลับ.” และ​เขา​กล่าว​ว่า “ที่​จริง​แล้ว​อาจ​เป็น​พระเจ้า​สร้าง​ก็​ได้.”14

27. เหตุ​ใด​ทฤษฎี​การ​ระเบิด​ใหญ่​จึง​มี​ข้อ​จำกัด?

27 กระนั้น นัก​วิทยาศาสตร์​ส่วน​ใหญ่​ไม่​ยอม​รับ​ว่า​พระเจ้า​ก่อ “ชั่ว​ขณะ” นี้. ดัง​นั้น​มัก​จะ​กล่าว​กัน​ว่า การ​ระเบิด​นี้​เป็น​ไป​อย่าง​ยุ่งเหยิง​สับสน​เหมือน​การ​ระเบิด​ของ​ระเบิด​ปรมาณู. แต่​การ​ระเบิด​แบบ​นี้​ทำ​ให้​มี​การ​จัด​ระเบียบ​ดี​ขึ้น​ไหม? ระเบิด​ต่าง ๆ ที่​ทิ้ง​ลง​ใน​เมือง​ต่าง ๆ ระหว่าง​สงคราม​ทำ​ให้​มี​ตึก​ซึ่ง​ได้​ออก​แบบ​อย่าง​ดี มี​ถนน และ​สัญญาณ​จราจร​เกิด​ขึ้น​ได้​ไหม? ใน​ทาง​ตรง​ข้าม การ​ระเบิด​แบบ​นั้น​ทำ​ให้​เกิด​ซาก​ปรับ​หัก​พัง ไม่​มี​ระเบียบ ยุ่งเหยิง กระจัด​กระจาย. และ​ถ้า​ระเบิด​นั้น​เป็น​ระเบิด​ปรมาณู ความ​ไม่​เป็น​ระเบียบ​จะ​เป็น​แบบ​เบ็ดเสร็จ​อย่าง​ที่​เกิด​กับ​เมือง​ฮิโรชิมา​และ​นางาซากิ​ของ​ญี่ปุ่น​ใน​ปี 1945.

28. จะ​ต้อง​ลง​ความ​เห็น​อย่าง​ไร​เกี่ยว​กับ​พลัง​งาน​ที่​มี​กำลัง​สูง​ยิ่ง ซึ่ง​เข้า​มา​เกี่ยว​ข้อง​กับ​การ​สร้าง​เอกภพ?

28 หา​มิ​ได้ เพียง​แต่ “การ​ระเบิด” ก็​ไม่​อาจ​ก่อ​ให้​มี​เอกภพ​ที่​น่า​เกรง​ขาม​พร้อม​กับ​ระบบ การ​ออก​แบบ​และ​กฎเกณฑ์​ที่​น่า​ตื่น​ใจ​ขึ้น​มา​ได้. มี​แต่​ผู้​จัด​ระเบียบ​และ​ผู้​ออก​แบบ​ที่​ใหญ่​ยิ่ง​เท่า​นั้น​ที่​อาจ​ควบคุม​การ​ทำ​งาน​ของ​พลัง​ต่าง ๆ ที่​มี​กำลัง​มาก​ยิ่ง​เพื่อ​ให้​เกิด​ระบบ​และ​กฎ​ต่าง ๆ ที่​ดี​เยี่ยม​ขึ้น. ดัง​นั้น หลักฐาน​และ​เหตุ​ผล​ทาง​วิทยาศาสตร์​จึง​สนับสนุน​อย่าง​มั่นคง​ต่อ​คำ​แถลง​ของ​คัมภีร์​ไบเบิล​ที่​ว่า “ฟ้า​สวรรค์​แสดง​พระ​รัศมี​ของ​พระเจ้า และ​ท้องฟ้า​ประกาศ​พระ​หัตถกิจ.”—บทเพลง​สรรเสริญ 19:1.

29. สิ่ง​ที่​วิทยาศาสตร์​ได้​พบ​รวม​ทั้ง​สิ่ง​ที่​เรา​เอง​เห็น​นั้น​ยืน​ยัน​อะไร?

29 ดัง​นั้น พระ​คัมภีร์​ให้​คำ​ตอบ​ซึ่ง​ทฤษฎี​วิวัฒนาการ​ไม่​อาจ​ตอบ​ได้​อย่าง​ชัด​แจ้ง. แทน​ที่​จะ​ทำ​ให้​เรา​จม​อยู่​ใน​ความ​มืด​ไม่​รู้​ว่า​อะไร​อยู่​เบื้อง​หลัง​การ​กำเนิด​ของ​ทุก​สิ่ง คัมภีร์​ไบเบิล​ให้​คำ​ตอบ​ที่​เข้าใจ​ได้​ง่าย​และ​ไม่​ซับซ้อน. พระ​คัมภีร์​ยืน​ยัน​สิ่ง​ที่​วิทยาศาสตร์​ได้​พบ​รวม​ทั้ง​สิ่ง​ที่​เรา​เอง​ได้​เห็น​ว่า ไม่​มี​อะไร​เกิด​ขึ้น​เอง. ถึง​แม้​ตัว​เรา​จะ​ไม่​ได้​อยู่​ตอน​ที่​เอกภพ​ถูก​สร้าง​ขึ้น แต่​เห็น​ชัด​ว่า​จะ​ต้อง​มี​ผู้​สร้าง​ที่​ยิ่ง​ใหญ่​เหมือน​อย่าง​ที่​คัมภีร์​ไบเบิล​ให้​เหตุ​ผล​ว่า “ด้วย​ว่า​ตึก​ทุก​หลัง​คง​มี​ผู้​สร้าง แต่​ว่า​ผู้​ทรง​สร้าง​สรรพสิ่ง​ทั้ง​ปวง​ก็​คือ​พระเจ้า.”—เฮ็บราย 3:4.

[คำ​โปรย​หน้า 115]

สิ่ง​ซึ่ง​มนุษย์​กำลัง​เรียน​รู้​ขณะ​นี้​เรื่อง​เอกภพ “ทำ​ให้​เขา​งง​งัน​ไป”

[คำ​โปรย​หน้า 117]

กาแล็กซี​ทาง​ช้าง​เผือก​ของ​เรา​ประกอบ​ด้วย​ดาว​มาก​กว่า​หนึ่ง​แสน​ล้าน​ดวง

[คำ​โปรย​หน้า 118]

กาแล็กซี​อยู่​เป็น​กลุ่ม​เป็น​หมู่ เหมือน​องุ่น​ใน​พวง

[คำ​โปรย​หน้า 122]

นัก​วิทยาศาสตร์ “ยัง​คง​ค้น​พบ​แง่​มุม​ใหม่​และ​น่า​ประหลาด​ใจ​เกี่ยว​กับ​ความ​เป็น​ระเบียบ”

[คำ​โปรย​หน้า 123]

การ​จัด​ระบบ​ที่​ดี​เยี่ยม​ต้อง​อาศัย​ผู้​จัด​ระบบ​ที่​ดี​เยี่ยม

[คำ​โปรย​หน้า 123]

เอกภพ “อยู่​ภาย​ใต้​กฎเกณฑ์​ที่​ชัดเจน”

[คำ​โปรย​หน้า 125]

“ดู​เหมือน​ว่า​สภาพ​ที่​พิเศษ​และ​แน่นอน​อย่าง​นั้น​ไม่​อาจ​เกิด​ขึ้น​ได้​โดย​บังเอิญ”

[ภาพ​เต็ม​หน้า 114]

[ภาพ​หน้า 116]

กาแล็กซี​รูป​ก้น​หอย

[ภาพ​หน้า 116, 117]

ระบบ​สุริยะ​ของ​เรา​ใน​ขอบ​สี่​เหลี่ยม​เล็ก​นิด​เดียว​เมื่อ​เทียบ​กับ​กาแล็กซี​ทาง​ช้าง​เผือก​ของ​เรา

[ภาพ​หน้า 119]

กาแล็กซี​แอนโดรมีดา ซึ่ง​คล้าย ๆ กับ​ทาง​ช้าง​เผือก​ของ​เรา เป็น​เพียง​ส่วน​เล็ก ๆ ของ​เอกภพ​อัน​น่า​เกรง​ขาม ซึ่ง​บาง​คน​ประมาณ​ว่า​มี​ถึง 100,000 ล้าน​กาแล็กซี

[ภาพ​หน้า 120, 121]

ดาว​เคราะห์​แห่ง​ระบบ​สุริยะ​ของ​เรา​โคจร​รอบ​ดวง​อาทิตย์​อย่าง​แม่นยำ

การ​จัด​ระบบ​ใน​อะตอม​มี​ความ​คล้ายคลึง​กับ​ระบบ​สุริยะ

[ภาพ​หน้า 122]

นาฬิกา​ที่​เที่ยง​ตรง​เป็น​ผล​งาน​ของ​ผู้​ออก​แบบ​ซึ่ง​มี​เชาวน์​ปัญญา. ความ​เที่ยง​ตรง​แม่นยำ​ยิ่ง​กว่า​ที่​ปรากฏ​ใน​เอกภพ น่า​จะ​เป็น​ผล​งาน​ของ​ผู้​ออก​แบบ​ที่​มี​ปัญญา​ใหญ่​ยิ่ง​กว่า​มิ​ใช่​หรือ?

[ภาพ​หน้า 124]

การ​เดิน​ทาง​ของ​จรวด​เข้า​สู่​วงโคจร​จะ​ต้อง​เป็น​ไป​ตาม​กฎ​ของ​การ​เคลื่อน​ไหว​และ​แรง​โน้มถ่วง. กฎ​ควบคุม​ดัง​กล่าว​ต้อง​มา​จาก​ผู้​ออก​กฎ

[ภาพ​หน้า 125]

การ​จราจร​ต้อง​เป็น​ผล​งาน​ของ​สติ​ปัญญา

[ภาพ​หน้า 126]

ระเบิด​ปรมาณู​แสดง​ให้​เห็น​ความ​สัมพันธ์​ระหว่าง​สสาร​และ​พลัง​งาน

[ภาพ​หน้า 126]

การ​ระเบิด​ทำ​ให้​ตึก​มี​การ​จัด​ระเบียบ​ดี​ขึ้น​ไหม?

[ภาพ​หน้า 127]

“ตึก​ทุก​หลัง​คง​มี​ผู้​สร้าง แต่​ว่า​ผู้​ทรง​สร้าง​สรรพสิ่ง​ทั้ง​ปวง​ก็​คือ​พระเจ้า.”—เฮ็บราย 3:4

    หนังสือภาษาไทย (1971-2026)
    ออกจากระบบ
    เข้าสู่ระบบ
    • ไทย
    • แชร์
    • การตั้งค่า
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • เงื่อนไขการใช้งาน
    • นโยบายการคุ้มครองข้อมูลส่วนบุคคล
    • การตั้งค่าความเป็นส่วนตัว
    • JW.ORG
    • เข้าสู่ระบบ
    แชร์