ไฟไหม้! คุณจะใช้เครื่องดับเพลิงชนิดไหน?
บ่อยครั้งเราเดินผ่านโดยไม่ได้สนใจเลยกับยามตัวเล็ก ๆ ที่ไม่พูดไม่จาซึ่งอยู่ที่ผนัง! ถึงกระนั้น สักวันหนึ่งมันอาจช่วยสำนักงานหรือโรงงานหรือแม้แต่บ้านของเราให้รอดพ้นจากอัคคีภัย. เครื่องดับเพลิงแบบยกหิ้วสามารถช่วยให้ปัญหาเล็กน้อย—เช่น เกิดไฟลุกขึ้นในกระทะหรือม่านติดไฟจากเครื่องทำความร้อน—ไม่ลุกลามจนควบคุมไว้ไม่อยู่. เช่นเดียวกับอาวุธที่ใช้โต้ตอบทันควัน เครื่องดับเพลิงถูกออกแบบไว้ให้สยบศัตรูอันร้ายกาจก่อนที่ศัตรูจะรวบรวมกำลังพลกันได้.
เนื่องจากศัตรูในกรณีนี้มีหลายแบบ—เพลิงที่เกิดจากไม้, เพลิงที่เกิดจากน้ำมันและก๊าซ, เพลิงที่เกิดจากไฟฟ้า—เครื่องดับเพลิงแบบยกหิ้วจึงมีหลายแบบด้วย. เป็นเรื่องธรรมดาที่คุณคงต้องการรู้จักทั้งศัตรูและอาวุธของคุณ. ทั้งนี้ไม่ได้หมายความว่าต้องมีความรู้ความชำนาญแบบนักดับเพลิงมืออาชีพ แต่หมายถึงการรู้หลักการพื้นฐานบางอย่าง. ยกตัวอย่าง คุณจะทำอย่างไรในสถานการณ์ต่อไปนี้?
คนทำขนมกำลังเร่งความร้อนชั้นวางในเตาอบซึ่งมีแม่พิมพ์ 20 อันที่ทาน้ำมันไว้เรียบร้อยเพื่อเตรียมอบขนมปัง. แต่ตัวควบคุมอุณหภูมิเกิดเสียขึ้นมา และอุณหภูมิเพิ่มสูงจนเกิดควันขึ้นที่น้ำมัน. คนทำขนมสวมถุงมือแล้วรีบเปิดเตาอบและดึงชั้นวางออกมา. แต่ด้วยการทำอย่างนั้น เขาทำให้น้ำมันที่ร้อนจนควันขึ้นนั้นสัมผัสกับอากาศซึ่งมีอยู่มากมายภายนอก. ฟุ่บ! เปลวไฟที่ลุกไหม้ขึ้นเองพุ่งขึ้นถึงเพดาน. คนทำขนมซึ่งไม่ได้รับอันตรายจากไฟรีบวิ่งออกไปและกลับมาภายในไม่กี่วินาทีพร้อมกับเครื่องดับเพลิงชนิดคาร์บอนไดออกไซด์ และรีบดับไฟโดยไม่รอช้า. แต่กลับมีควันเพิ่มขึ้นทันที และน้ำมันก็ติดไฟขึ้นมาอีก. เป็นอย่างนี้ซ้ำ ๆ ถึงสี่ครั้ง! เพราะกลัวว่าก๊าซในถังดับเพลิงจะหมดเสียก่อน คนทำขนมจึงดึงผ้าห่มกันไฟออกมาจากกล่องซึ่งติดตั้งอยู่ที่ผนังใกล้ ๆ และโยนผ้านั้นคลุมลงบนชั้นเตาอบ. ด้วยความโล่งใจ ผ้าห่มกันไฟนั้นทำให้ไฟดับลง—และไม่ลุกไหม้ขึ้นมาอีก.
เป็นเรื่องธรรมดา เราต้องการใช้เครื่องมือที่ดีที่สุดเท่าที่จะหาได้เพื่อดับไฟซึ่งไหม้ไม่มากนักแต่ก็เป็นอันตราย. แต่หากคนทำขนมทราบเกี่ยวกับการลุกไหม้เอง—ซึ่งมีโอกาสสูงที่จะเกิดขึ้นได้เมื่อไรก็ตามที่มีควัน—เขาอาจเพียงแต่ปิดสวิตช์เตาอบ, ปล่อยให้ประตูเตาอบปิดไว้อย่างเดิม, และรอให้เตาอบค่อย ๆ เย็นลงเอง. หรือเขาอาจใช้ผ้าห่มกันไฟเสียแต่แรก และหากจำเป็น ค่อยใช้เครื่องดับเพลิงชนิดคาร์บอนไดออกไซด์. ไม่ว่าจะอย่างไร ประสบการณ์นี้ชี้ถึงคุณค่าของความรู้พื้นฐานเกี่ยวกับไฟและวิธีที่ดีที่สุดในการดับไฟ.
“สามเหลี่ยม” ที่หมายถึงไฟ
คำที่เรียกกันว่าสามเหลี่ยมไฟนั้นเป็นสูตรง่าย ๆ ซึ่งบอกถึงปัจจัยที่ทำให้เกิดการลุกไหม้: เชื้อเพลิง บวกกับออกซิเจน บวกกับความร้อน เท่ากับไฟ. ด้วยการขจัดองค์ประกอบเพียงอย่างใดอย่างหนึ่ง ไม่เพียงแต่คุณจะสามารถดับไฟได้ แต่ยังป้องกันไม่ให้ไฟลุกไหม้ขึ้นมาอีก. ให้เรามาดูกันว่าจะทำเช่นนั้นได้อย่างไร.
เชื้อเพลิง: เช่นเดียวกับคนเรา เมื่อไม่มีอาหาร (เชื้อเพลิง) ไฟก็ดับ. นักผจญเพลิงใช้หลักข้อนี้ในการดับไฟป่าและไฟลามทุ่ง โดยพวกเขาจะถางทางทำแนวสกัดไฟดักเส้นทางหลักที่ไฟจะผ่าน. สำหรับในครัว การขจัดเชื้อเพลิงอาจหมายถึงเพียงแค่ปิดแก๊ส. อย่างไรก็ตาม ในกรณีอื่น การขจัดเชื้อเพลิงอาจทำได้ยากหรือทำไม่ได้เลย.
ออกซิเจน: เช่นเดียวกับคนเราอีกเหมือนกัน ไฟต้องการอากาศหายใจ. คุณอาจดับไฟได้โดยตักดินโยนเข้าใส่ไฟหรือใช้ผ้าห่มกันไฟคลุมทับ. อนึ่ง ระดับออกซิเจนไม่จำเป็นต้องลดลงจนถึงศูนย์ไฟจึงจะดับ. หากคุณลดระดับออกซิเจนจากที่มีอยู่ตามปกติในอากาศรอบตัวเรา 21 เปอร์เซ็นต์ให้เหลือสัก 15 เปอร์เซ็นต์ สสารหลายอย่าง—เช่นของเหลวติดไฟและแม้แต่ของแข็งบางชนิด—จะไม่ลุกไหม้อีกต่อไป.
ความร้อน: แหล่งความร้อนที่ทำให้เกิดการลุกไหม้อาจได้แก่เตาไฟ, ปลั๊กไฟฟ้าที่ถูกใช้งานเกินกำลัง, ประกายไฟหรือเถ้าถ่าน, ฟ้าผ่า, หรือความร้อนซึ่งเกิดจากผักหญ้าที่เน่าสลาย, สารเคมีระเหยง่าย, หรือสิ่งอื่น ๆ อีกหลายอย่าง. จำไว้ว่า หากคุณเห็นควัน โดยเฉพาะหากควันนั้นลอยขึ้นมาจากไขมันหรือน้ำมันปรุงอาหารในภาชนะที่ตั้งอยู่บนแหล่งความร้อน อาจเกิดการลุกไหม้เองได้ในไม่กี่อึดใจ.
สำหรับไฟไหม้เล็ก ๆ ทุกชนิดโดยเฉพาะ
ในขณะที่หลายบ้านไม่มีเครื่องดับเพลิง ตามปกติกฎหมายจะกำหนดให้โรงงาน, สำนักงาน, และอาคารสาธารณะต้องมีเครื่องดับเพลิง. เครื่องดับเพลิงชนิดพื้นฐานคือ ชนิดน้ำ, เคมีเปียก, โฟม, เคมีแห้ง, และคาร์บอนไดออกไซด์. เครื่องดับเพลิงชนิดก๊าซฮาลอนนั้นเลิกใช้กันไปแล้ว เพราะเชื่อกันว่าเป็นสารที่ทำลายชั้นโอโซนในบรรยากาศของลูกโลก. เพื่อช่วยผู้ใช้ให้เลือกเครื่องดับเพลิงได้ถูกชนิดเมื่อเกิดกรณีฉุกเฉิน เครื่องดับเพลิงรุ่นต่าง ๆ ส่วนใหญ่มีภาพสัญลักษณ์บอกว่าที่ไหนใช้ได้และที่ไหนห้ามใช้ หรือไม่ก็อาจบอกไว้เป็นรหัสสี. และส่วนใหญ่มีตัวอักษร เช่น A, B, หรือ C บอกให้ทราบว่าใช้กับไฟประเภทไหน. ก๊าซที่อัดความดันไว้จะขับส่วนผสมออกฤทธิ์ออกมาทางหัวฉีดด้วยความเร็วสูงเมื่อบีบที่มือจับตรงส่วนหัว. เนื่องจากเครื่องดับเพลิงบรรจุก๊าซอัดความดัน จึงจำเป็นต้องมีการทดสอบเป็นระยะ ๆ. และควรติดตั้งเครื่องดับเพลิงไว้ใกล้ทางออกและในตำแหน่งที่นำมาใช้งานได้ง่าย. ตอนนี้ ให้เรามาพิจารณาเครื่องดับเพลิงแต่ละชนิดโดยสังเขป.
เครื่องดับเพลิงชนิดเคมีแห้งยับยั้งการลุกไหม้ด้วยกระบวนการทางเคมีและเกือบจะเรียกได้ว่าเป็นเครื่องดับเพลิงครอบจักรวาล. เคมีแห้งไม่เพียงมีประสิทธิภาพในการดับเพลิงประเภท A และประเภท B เท่านั้น แต่ยังใช้ดับเพลิงประเภท C (เครื่องใช้ไฟฟ้า) ได้ด้วย. ดังนั้น เครื่องดับเพลิงอเนกประสงค์ชนิดนี้ให้การปกป้องอย่างดีเยี่ยมสำหรับบ้านของคุณ. เคมีแห้งมักทำให้เลอะเทอะ—แต่ถึงตอนนั้นความเลอะเทอะคงเป็นเรื่องเล็กน้อยเมื่อเทียบกับความเสียหายจากไฟไหม้!
เครื่องดับเพลิงชนิดน้ำอัดความดันเหมาะมากสำหรับดับไฟที่ไหม้กระดาษ, ไม้, พลาสติก, ขยะ, หรือเส้นใย. เพลิงที่เกิดจากวัสดุเหล่านี้เรียกว่าเพลิงประเภท A. ประสิทธิภาพของน้ำในฐานะสารดับเพลิงอยู่ที่ความสามารถอันเยี่ยมยอดในการดูดซับความร้อน. เมื่อมีปริมาณมากพอ น้ำจะขจัดความร้อนได้เร็วกว่าที่ไฟสามารถทำให้เกิดขึ้น และด้วยเหตุนั้นจึงทำให้ไฟมอดลง. แต่อย่าใช้น้ำดับของเหลวที่ติดไฟ. การทำเช่นนั้นมีแต่จะทำให้ไฟลุกลามอย่างรุนแรง! นอกจากนั้น เนื่องจากน้ำเป็นตัวนำไฟฟ้า คุณไม่ควรใช้น้ำหรือเครื่องดับเพลิงชนิดน้ำในที่ซึ่งอาจมีสายไฟที่มีไฟ.
เครื่องดับเพลิงชนิดเคมีเปียกใช้สารละลายเกลืออัลคาไลในน้ำอัดความดัน และมีประสิทธิภาพสูงในการดับไฟที่ไหม้ไขมันและน้ำมันปรุงอาหาร แต่ดับไฟที่เกิดจากผลิตภัณฑ์ปิโตรเลียมได้ไม่ดี. เครื่องดับเพลิงชนิดนี้ยังมีประสิทธิภาพในการดับเพลิงประเภท A ด้วย.
เครื่องดับเพลิงชนิดโฟมใช้ได้ดีไม่เฉพาะกับเพลิงประเภท A เท่านั้น แต่โดยเฉพาะอย่างยิ่งกับเพลิงที่เกิดจากของเหลวติดไฟได้ (สารหล่อลื่นที่ใช้ในอุตสาหกรรม, เชื้อเพลิง, สี) ซึ่งจัดอยู่ในเพลิงประเภท B. เครื่องดับเพลิงชนิดโฟมมีสองแบบ ดังนั้น ควรตรวจดูว่าแบบไหนที่เหมาะกับความต้องการของคุณมากกว่า. เมื่อใช้กับของเหลวติดไฟได้ โฟมจะเคลือบของเหลวด้วยฟิล์มบาง ๆ เหนียวแน่นซึ่งกักไอระเหยที่ติดไฟไว้และยังกันออกซิเจนด้วย. ด้วยเหตุนั้น ต้องฉีดพ่นโฟมเบา ๆ ไม่ให้ทะลุลงไปในของเหลว แต่พ่นให้กระจายคลุมของเหลวนั้นให้ทั่ว. ควรระมัดระวังอย่าใช้โฟมใกล้ ๆ กับไฟฟ้า.
เครื่องดับเพลิงชนิดคาร์บอนไดออกไซด์อาจใช้ได้ดีกับเพลิงเกือบทุกประเภทยกเว้นเพลิงที่เกิดจากก๊าซ. เครื่องดับเพลิงชนิดนี้ทำงานโดยใช้หลักที่ว่า คาร์บอนไดออกไซด์แทนที่ออกซิเจน. แต่ดังที่เราเห็นแล้วก่อนหน้านี้ หากสิ่งของที่ติดไฟยังร้อนอยู่ การลุกไหม้เองอาจเกิดขึ้นอีก. คาร์บอนไดออกไซด์เป็นก๊าซ ดังนั้น เมื่อใช้ในที่โล่งซึ่งมีลมพัดจึงไม่ได้ผลเต็มที่. อย่างไรก็ตาม เนื่องจากไม่ทำให้เลอะเทอะ เครื่องดับเพลิงชนิดนี้จึงเป็นตัวเลือกที่เหมาะจะใช้กับเครื่องยนต์กลไกและเครื่องใช้อิเล็กทรอนิกส์ที่ละเอียดอ่อน. แต่ในที่ซึ่งมีพื้นที่จำกัด คาร์บอนไดออกไซด์อาจทำให้หายใจไม่ออก ดังนั้น หากคุณใช้ในที่อย่างนั้น เมื่อไฟดับแล้วควรรีบออกไปและปิดประตูเอาไว้.
ผ้าห่มกันไฟaเป็นเครื่องดับเพลิงที่ใช้สะดวก และเหมาะมากสำหรับเพลิงขนาดเล็กซึ่งไหม้ในที่จำกัด อย่างเช่นไฟที่อาจลุกไหม้บนกระทะหรือที่ส่วนเล็ก ๆ ของพรม. เพียงแต่ดึงผ้าห่มกันไฟออกมาจากกล่องเล็ก ๆ ซึ่งติดตั้งไว้ที่ผนัง คลี่ออกข้างหน้าตัวคุณเพื่อป้องกันตัวจากเปลวไฟ แล้วคลุมทับลงบนไฟ. แน่นอน ถ้าคุณยังไม่ได้ทำก็ควรรีบทำ คือตัดแหล่งที่มาของความร้อนทันที หากเป็นไปได้.
ผ้าห่มกันไฟยังเป็นเครื่องช่วยชีวิตได้ด้วยหากเสื้อผ้าที่คุณสวมอยู่เกิดติดไฟ. ในกรณีดังกล่าว จำหลักสำคัญข้อนี้ไว้: “หยุด ทิ้งตัวลงกับพื้น แล้วก็กลิ้ง.” อย่า วิ่ง; เพราะนั่นมีแต่จะทำให้ไฟลุกไหม้มากขึ้นไปอีก. หากตัวคุณเองหรือใครก็ได้สามารถพันผ้าห่มกันไฟรอบตัวคุณขณะที่คุณกลิ้งตัว คุณก็จะดับไฟได้เร็วยิ่งขึ้น.
ดีกว่าเครื่องดับเพลิง
แน่นอน การป้องกันอัคคีภัยที่ดีที่สุดคือการระวังไม่ให้เกิดไฟไหม้ขึ้น; ดังนั้น จงใช้วิจารณญาณ. เก็บไม้ขีดไฟและไฟแช็กให้ห่างมือเด็ก. ย้ายของทุกอย่างที่อยู่บนเตาหรือใกล้เตาซึ่งอาจติดไฟได้. ในการทำอาหาร อย่าสวมเสื้อผ้าหลวม ๆ หรือชายแขนเสื้อที่ห้อยแกว่งไปมาซึ่งอาจติดไฟ. ติดตั้งเครื่องตรวจจับควันในบ้านของคุณ.
ต่อไปนี้เป็นข้อแนะเพิ่มเติมบางอย่าง. อย่าใช้ปลั๊กไฟหรือปลั๊กพ่วงสายไฟเสียบอุปกรณ์หลาย ๆ อย่างจนเกินกำลัง. อย่าทิ้งไขมันหรือน้ำมันไว้บนเตาที่ติดไฟอยู่โดยไม่มีคนคอยดู. หากคุณวางถังแก๊สไว้ใกล้บ้าน ควรวางถังให้วาล์วควบคุมความปลอดภัยหันออกไปจากตัวบ้าน เพราะมันอาจกลายเป็นเครื่องพ่นไฟที่มีอานุภาพรุนแรงเมื่อเกิดไฟไหม้. ใช้ฟิวส์ไฟฟ้าขนาดที่ถูกต้อง. เปลี่ยนสายไฟที่ชำรุด.
คุณเคยคิดถึงการซ้อมหนีไฟไหม้ที่บ้านไหม? การซ้อมเช่นนี้อาจช่วยชีวิตได้จริง ๆ. นัดแนะให้ครอบครัวมาพบกัน ณ จุดใดจุดหนึ่ง—จุดใดก็ได้ที่เห็นได้ชัดว่าปลอดภัยซึ่งพบกันได้ง่ายไม่ว่ากลางวันหรือกลางคืน. และมอบหน้าที่รับผิดชอบให้บางคน: ใครจะช่วยเด็กเล็ก ๆ หรือผู้พิการให้หนีออกไปอย่างปลอดภัย? ใครจะเป็นคนเรียกรถดับเพลิง? ถูกแล้ว การซ้อมแบบนี้ช่วยชีวิตได้เนื่องจากมีการซ้อมว่าควรทำอย่างไร จึงสามารถปฏิบัติได้โดยอัตโนมัติและรวดเร็ว.
หากตกอยู่ในสถานการณ์ที่เลวร้ายมาก
จำไว้ว่า ทรัพย์สิ่งของหาใหม่ได้ แต่ชีวิตหามาทดแทนไม่ได้. อย่าเสี่ยงชีวิตเพื่อจะดับไฟ. อย่างไรก็ตาม หากเห็นว่าคุณสามารถดับไฟได้อย่างปลอดภัย จงทำในจุดที่คุณจะสามารถหนีออกมาได้. แต่หากคุณสงสัยว่าเครื่องดับเพลิงที่คุณมีเป็นชนิดที่ใช้กับไฟที่กำลังไหม้อยู่ได้หรือไม่หรือคุณคิดว่าเพลิงไหม้นั้นใหญ่เกินกว่าจะใช้เครื่องดับเพลิงดับได้ จงออกจากที่นั่นโดยเร็วและเรียกรถดับเพลิง.
พึงทราบด้วยว่า ควัน โดยเฉพาะควันพิษจากสารสังเคราะห์ คร่าชีวิตผู้คนมากกว่าเปลวไฟ—อาจทำให้ตายได้ในเวลาไม่ถึงสองนาที! ดังนั้น เมื่อหนีออกจากอาคาร จงก้มตัวให้ต่ำเข้าไว้. ที่พื้นมีควันน้อยกว่าและอากาศเย็นกว่า. หากเป็นไปได้ เอาผ้าชุบน้ำหมาด ๆ ปิดปากไว้. ก่อนจะใช้ประตูบานใด ลองเอาหลังมือแตะดูก่อน. หากร้อน แสดงว่ามีไฟอยู่อีกด้านหนึ่ง; ให้หาทางออกจุดอื่น. และเมื่อออกประตูไปให้ปิดประตูทุกครั้ง. การทำอย่างนี้ช่วยจำกัดการไหลของออกซิเจนไปยังบริเวณที่มีไฟ. แน่ล่ะ เมื่อเกิดไฟไหม้ ห้ามใช้ลิฟต์เป็นอันขาด—ลิฟต์อาจกักคุณให้ติดอยู่ข้างในและแปรสภาพกลายเป็นเตาอบ!
ดังนั้น หากคุณประสงค์จะซื้อชุดป้องกันอัคคีภัยสำหรับบ้าน, รถยนต์, หรือสถานธุรกิจของคุณ นับว่าดีที่สุดที่จะปรึกษาเรื่องนี้กับเจ้าหน้าที่ดับเพลิงในท้องถิ่นของคุณ. รายละเอียดปลีกย่อยอาจแตกต่างกันไปในแต่ละประเทศ จึงไม่ได้ลงไว้ในบทความนี้.
ไม่ว่าจะอย่างไร ครั้งต่อไปที่คุณเห็นยามตัวเล็ก ๆ ที่ไม่พูดไม่จา ขอให้หยุดและทำความรู้จักคุ้นเคยให้ดีขึ้น. อาจเป็นได้ว่าสักวันหนึ่งคุณต้องเป็นหนี้บุญคุณเจ้าเครื่องดับเพลิงตัวน้อย ๆ นี้อย่างมาก.
[เชิงอรรถ]
a หากผ้าห่มกันไฟมีใช้กันโดยทั่วไปในประเทศของคุณ ควรตรวจสอบให้แน่ใจว่าคุณทราบวิธีใช้อย่างถูกต้อง. สมาคมป้องกันอัคคีภัยแห่งชาติของสหรัฐแถลงว่า “ควรเน้นไว้เลยว่า . . . ผ้าห่มกันไฟมีความสำคัญเป็นอันดับสอง. ควรใช้เฉพาะในกรณีที่ผ้านี้อยู่ใกล้มือ. . . . การใช้ผ้าห่มกันไฟไม่ถูกวิธีอาจทำให้เกิดอันตรายจากควันและไฟมากขึ้นหากผ้านี้ตลบควันขึ้นมาโดนหน้าหรือไม่ได้เอาผ้าออกหลังจากไฟดับแล้ว.”
[แผนผัง/ภาพหน้า 25]
(รายละเอียดดูจากวารสาร)
ไฟไหม้
เชื้อเพลิง
ความร้อน
ออกซิเจน
[ภาพหน้า 25]
ประเภท A
ประเภท B
[ที่มาของภาพหน้า 25]
Chubb Fire Safety
[แผนผังหน้า 26]
(รายละเอียดดูจากวารสาร)
หากเสื้อผ้าที่คุณสวมติดไฟ อย่าวิ่ง
1. หยุด
2. ทิ้งตัวลงกับพื้น
3. กลิ้ง
[ที่มาของภาพหน้า 26]
© Coastal Training Technologies Corp. Reproduced by Permission
[ภาพหน้า 24]
มีเครื่องดับเพลิงอเนกประสงค์มากมายสำหรับใช้ที่บ้าน
[ที่มาของภาพหน้า 24]
Above illustration: Reprinted with permission from NFPA 10 - 1998, Portable Fire Extinguishers, Copyright © 1998, National Fire Protection Association, Quincy, Massachusetts 02269. This reprinted material is not the complete and official position of the NFPA on the referenced subject which is represented only by the standard in its entirety.