BIBLIƆTƐKƐ WA LO ƐTƐRNƐTƐ wa Watchtower
Watchtower
BIBLIƆTƐKƐ WA LO ƐTƐRNƐTƐ
Ɔtɛtɛla
  • BIBLE
  • EKANDA
  • NSANGANYA
  • g21 No. 3 lk. 6-7
  • Wetshelo wakondjaso oma lo diangɔ diasɛna

Ndooko vidɛo yele lo kɛnɛ kɔsɔnyiyɛ.

Otokimwe, munga kakongi etena kakayatelesharjɛki vidɛo.

  • Wetshelo wakondjaso oma lo diangɔ diasɛna
  • Emɔ!—2021
  • Awui wa woho akɔ
  • Woho akona wakokaso mbeya one Nzambi eko
    Onde na Nzambi tokaneka mete ondo?
Emɔ!—2021
g21 No. 3 lk. 6-7
Tshɔngu ya lɛvirɛ.

Tshɔngu ya lo lɛvirɛ yekɔ mɛtɛ ehekesa. Yɔ kongɛma dimɛna la noyau kelɛwɔ ADN wasala dia mɛmba ndo ntshikitanya wa molécules​—awui asɔ tshɛ wekɔ ohomba efula lo lɔsɛnɔ la tshɔngu.

Wetshelo wakondjaso oma lo diangɔ diasɛna

Diangɔ diasɛna mbolaka, kɛndakɛndaka ndo fulanɛka ahole tshɛ. Diɔ mbetɛka planɛtɛ kaso dihole dia laande dia olangala efula. Ndo ɛlɔ kɛnɛ anto wamboleka mbeya awui efula wendana la diangɔ diasɛna oleki nshi ya ntondo. Kakɔna katotɛ lɔsɛnɔ lo kɛnɛ kendana la kiɔkɔ yalɔ? Tɔsɛdingole awui wayela anɛ.

Woho wele diangɔ diasɛna hamanema mfundo mɛnyaka dia diɔ diakatongama. Diangɔ diasɛna diakakengama oma lo totenyi ta totshitshɛ telamɛ tɔtshɔngu. Tshɔngu tshɛ pombaka nsala awui efula wa wolo dia ɛngɔ kasɛna tetemala nsɛna ndo fulanɛ. Ngasɔ mbahombadiɔ salema oyadi kaanga le ɛngɔ ka tshitshɛ kele la lɔsɛnɔ. Ɛnyɛlɔ, tshɔngu tshɛ ya lo lɛvirɛ yakambawɔ layɔ dia nsala mapa, yekɔ etongami ka tshitshɛ efula kele la lɔsɛnɔ. Lo mbɛdika la tshɔngu y’onto mɛnamaka dia tshɔngu ya lo lɛvirɛ yekɔ tshitshɛ efula. Koko yɔ yekɔ ɛngɔ kaha manema mfundo. ADN tanemaka l’atei wa tshɔngu tshɛ. Ndo nto, tshɔngu tshɛ yekɔ la “woho ɔmɔtshi” wasalayɔ dia nkondja mbo ya ndɛ yele layɔ ohomba dia nsɛna. Naka ndooko diangɔ dia ndɛ, wolo wa tshɔngu kitakitaka ndo mongaka ko hayokamba aya oko ambolala djɔ. Diakɔ diele lɛvirɛ koka mombama edja efula lo nkuku ko lɔ ndjokondja wolo etena kayowoyokamba la lɔ dia nsala mapa.

Ambeyi wa siansɛ wambeka tɔtshɔngu ta lo lɛvirɛ l’edja k’ɛnɔnyi efula, l’oyango wa vɔ nshihodia tɔtshɔngu t’anto dimɛna. Koko ekɔ awui efula wahawatashihodia. Ross King, ombetsha ɔmɔtshi wa l’inivɛrsite wa Teknoloji wa Chalmers la Suède mbutaka ɔnɛ: “Ase bioloji bu efula dia nsala eyangelo dia nshihodia woho wakamba kaanga lɛvirɛ.”

Etena kakanyiyayɛ woho wele kaanga yangangɔ ya tshitshɛ yele oko lɛvirɛ hamanema mfundo, onde wɛ fɔnyaka dia ɛngɔ kɛsɔ kakatongama oma le onto ɔmɔtshi? Onde wɛ fɔnyaka dia tshɔngu ya lo lɛvirɛ yakaye oyaya?

Lɔsɛnɔ kokaka ndja paka oma lo lɔsɛnɔ. ADN wakasalema la molécule welɛwɔ nucléotides. Tshɔngu tshɛ y’onto yekɔ la nucléotides miliyara 3.2. Diangɔ sɔ kengama lo yoho ya shikaa dia tshɔngu ntondja enzymes ndo protéines.

Ambewi wa siansɛ mbutaka dia naka nucléotides shɔ ndja kaamɛ mbala miliyara, kete yɔ koka monga l’akoka wa nkenga ADN paka mbala ɔtɔi. Mɛnamaka dia dui dia ngasɔ hakoke salema.

Kɛnɛ kele mɛtɛ ele, ndooko eyangelo wendana la awui wa siansɛ wambɛnya dia lɔsɛnɔ koka ndja mbala kakɔ ɔtɔi oma l’ɛngɔ kele bu la lɔsɛnɔ.

Lɔsɛnɔ l’onto lekɔ ɛngɔ ka laande. Tekɔ l’akoka watokimanyiya dia ngɛnangɛna la lɔsɛnɔ tshɛ lo tshɛ ndo lo toho tele ndooko diangɔ dikina diele la lɔsɛnɔ diakoka nsala ngasɔ. Tekɔ l’akoka wa nsala diangɔ, wa nkenga atshunda ndo wa mboka. Sho ngɛnangɛnaka efula alɛtɔ, solo, wendjo w’awui, kulɛrɛ ndo awui wɛnaso. Sho ndjakongɛka dikambo dia nshi yayaye ndo sho nyangaka dia mbeya oyango wele la lɔsɛnɔ.

Afɔnyayɛ? Onde awui asɔ wakaye leso l’ɔtɛ weso l’ohomba awɔ dia ntshikala la lɔsɛnɔ ndo fulanɛ? Kana onde vɔ mɛnyaka dia lɔsɛnɔ lekɔ woshasha w’oma le Otungi aso wa ngandji?

Tɔsɛdingole rɔbo welɛwɔ Adam wakakongɛma dia mbeka tɔtshɔngu ta lo lɛvirɛ

Rɔbo welɛwɔ Adam wekɔ la woke wele oko mutuka wa tshitshɛ. Vɔ wekɔ la frigo, la anya, la waa kamɛra, la recepteurs ndo la ɔrdinatɛrɛ ɛnɛi. Mashinyi wa diambo ɔsɔ wakakongɛma dia nsala eyangelo wa wolo wendana la tɔtshɔngu ta lo lɛvirɛ aha la nyanga ekimanyielo k’anto.

Ombeyi wa siansɛ ɔmɔtshi emadi suke la rɔbo welɛwɔ Adam wakakongɛma dia mbeka tɔtshɔngu ta lɛvirɛ.

Naka vɔ kotɛ ɔnɛ rɔbo welɛwɔ Adam wakatombe mbala kakɔ ɔtɔi aha l’onto mbosala, onde wɛ ayetawɔ? Ondo bu, koko tɔtshɔngu tasɛna, tatotshitshɛ tɔsɔ ndeka rɔbo ehekesa l’etale, naka rɔbo wekɔ la onto lakosale, ko kayotota dikambo dia tɔtshɔngu tele la lɔsɛnɔ?

Enda bɛnyɛlɔ di’amɛna diɛnya dia andja wakatongama. Yanga asawo ndo tovidɛo tele l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: “Onde akatongama kana akaye oyaya?” lo jw.org.

    Ekanda wa l’Ɔtɛtɛla (1983-2025)
    Tomba
    Ɔtɔ
    • Ɔtɛtɛla
    • Kahana l'onto
    • Nango
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Ɛlɛmbɛ w'okambelo
    • Awui wa sheke
    • Paramètres de confidentialité
    • JW.ORG
    • Ɔtɔ
    Kahana l'onto