Ngɔndɔ ka nɛi

Ngande wakokaso nkondja wahɔ oma l’olimu wakamba dikumanyi? Sho koka mbokoya mbetawɔ ndo ɛnyɛlɔ kawɔ k’ɔlɔlɔ ndo sho koka mpokamɛ alako w’oma lo Bible watoshawɔ. (Hɛb. 13:7, 17) Dikumanyi tokaka ngandji ndo vɔ nangaka dia sho ndeka ndjasukanya la Nzambi. Naka vɔ wambɛna dia sho mbetshaka nsanganya kana totashisha ohetoheto aso, vɔ wayotokimanyiya esadi eto. Vɔ wayotohokamɛ ndo oma laasɔ wayotokeketsha la ngandji ndo wayotosha alako wa lomba w’oma lo Bible. Onde wɛ mbɔsaka ekimanyielo kawɔ oko djembetelo yɛnya dia Jehowa kokaka ngandji? Ohɔ dia ondo bu dui dia wɔdu le dikumanyi dia tosha dako. Ko ngande wakokayɛ mbetɛ akambo wɔdu dia dikumanyi kosha dako? Onga l’okitshakitsha, lowando ndo onto lakokawɔ nsawola la nde aha l’okakatanu. Ɔsa ekimanyielo kawɔ oko djembetelo ya ngandji ka Nzambi. Wɛ ayokondja wahɔ ndo dikumanyi wayɔngɛnangɛna nkamba olimu awɔ. w18.03 31 od. 15, 16

Ana ntshikitana; vɔ tshɛ hawokoke ntshunda lo lɔlɔnga laamɛ. Ana amɔ shihodiaka akambo wa mɛtɛ, mbɔsaka tɛdikɔ ta lomba ndo nangaka batizama etena kekewɔ akɛnda. Akina hawonge suke dia batizama polo ndo waya topalanga. Ambutshi wa lomba hawotshutshuya anawɔ dia batizama. Koko, vɔ kimanyiyaka ɔna tshɛ dia mpama lo nyuma lo ndjela akoka ande. Ambutshi koka monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ etena kakitanyiya ɔnawɔ awui wele lo divɛsa di’ɛlɔ. Koko, vɔ la dia mbohɔka dia oyango awɔ ele wa nkimanyiya anawɔ dia monga ambeki w’Akristo. La dui sɔ lo yimba, vɔ la dia ndjambola ɔnɛ: ‘Onde ɔnami aya l’ewo kakoka dia ndjakimɔ ndamɛ le Nzambi ndo batizama?’ w18.03 9 od. 6

Naka tambetawɔ dia ntshɔ laka onto lakatelɛ, hatohombe mbitola, paka l’ɔtɛ w’ɔkɔkɔ w’oshika. Koka monga ko ɔnɛ lakatelɛ akayalɔngɔsɔla dia tolongola, ko naka sho mbitola kete welo wakandadje tshɛ wayɔtɔ l’ashi. (Mat. 5:37) Anto amɔ tonaka ntshɔ laka onto ɔmɔtshi lakawaelɛ l’oyango wa ntshɔ laka onto lafɔnyawɔ ɔnɛ nde ndeka ohomba. Onde ɔsɔ ekɔ ngandji ndo dilɛmiɛlɔ? Sho la dia ngɛnangɛna kɛnɛ tshɛ kayotosha onto lakatelɛ. (Luka 10:7) Naka sho pombaka mbitola, kete dia mɛnya ngandji ndo dilɛmiɛlɔ, ayonga dimɛna sho mbewoya onto lakatelɛ esadi eto. Ekɔ ohomba nto dia nɛmiya mbekelo ya lo dihole dieso. L’ahole amɔ, vɔ nongolaka kaanga angɛndangɛnda wahawele, koko l’ahole akina paka wambokelɛ ko wɛ ntshɔ. Lo ndjela mbekelo mɔtshi, angɛndangɛnda tonaka la loshilambo mbala ka ntondo ndo ka hende dia ntshɔ dia tɔlɛ, koko l’ahole akina, ekɔ kɔlɔ ntona mbala ka ntondo kelɛwɔ onto. Tena tshɛ sho la dia nsala la wolo dia mbeya kana onto lakatelɛ ayɔngɛnangɛna l’ɔtɛ wakandatelɛ. w18.03 18 od. 20-21

Aha monga tsho la ewo ka lo Bible, kete tambotshunda lo nyuma. (1 Ku. 4:29, 30; 11:4-6) Ko ahombaso nsala nto laadiko dia monga la ewo ka lo Bible? Sho la dia ntetemala nkeketsha mbetawɔ kaso. (Kɔl. 2:6, 7) Yoho mɔtshi y’ohomba ele, mbeka dibuku ‘Nyotshikale lo ngandji ka Nzambi.’ Dui sɔ diayokokimanyiya dia mbeya woho wa nkamba l’atɔndɔ wa lo Bible lo lɔsɛnɔ layɛ. Naka wɛ amboshidiya mbeka dibuku sɔ, onde wɛ hakoke mbeka ekanda ekina wakoka kokimanyiya dia nkeketsha mbetawɔ kayɛ? (Kɔl. 1:23) Onde wɛ kanaka yimba la kɛnɛ kekayɛ ndo nɔmbaka Jehowa dia kokimanyiya dia mbeya woho wakokayɛ nkamba l’awui wekayɛ lo lɔsɛnɔ layɛ? Etena kekaso ndo kakanaso yimba, sho la dia nsala dui sɔ l’oyango wa monga la nsaki k’oma k’ɛse otema ka ngɛnyangɛnya ndo nkitanyiya Jehowa. (Os. 40:8; 119:97) Sho pombaka nto ntona dui tshɛ diakoka toshimba dia mpama lo nyuma.​—Tito 2:11, 12. w18.02 24-25 od. 7-9

Dia monga la mbetawɔ l’ɛnyɛlɔ ka Nɔa, sho la dia monga ambeki w’eshika w’Ɔtɛkɛta wa Nzambi, nkamba la kɛnɛ kekaso, ndo mbetawɔ dia ewɔ kɛsɔ tokenga ndo tɔlɔmbɔla. (1 Pe. 1:13-15) Lo nsala ngasɔ, mbetawɔ ndo lomba l’oma le Nzambi layotokokɛ oma lo tolonga ta mayɛlɛ ta Satana ndo yimba ya kɔlɔ ya l’andja ɔnɛ. (2 Kɔr. 2:11) Anto efula wa l’andja ɔnɛ nangaka awui wa ngala, awui wa mindo ndo ndjelaka nsaki yawɔ ya kɔlɔ. (1 Jni. 2:15, 16) Vɔ minyaka yimba dia taya suke l’ekomelo k’andja ɔnɛ wa kɔlɔ. Tatohɛke dia etena kakɛdika Yeso nshi yaso la ya Nɔa, nde kɔtɛkɛta dikambo di’awui wa ngala kana wa mindo, koko dia waale wa mbekola yimba diaha kambɛ Nzambi. (Mat. 24:36-39) Yambola wate: ‘Onde lɔsɛnɔ lami mɛnyaka dia dimi mɛtɛ mbeyaka Jehowa? Onde mbetawɔ kami tshutshuyakami dia nsala kɛnɛ kata Jehowa dia kekɔ ɔlɔlɔ ndo mbetsha anto akina kɛnɛ kalanga Nzambi dia vɔ nsala?’ Ekadimwelo ayɛ lo ambola asɔ wayokokimanyiya dia mbeya kana wɛ lawɔ ekɔ lo ‘nkɛndakɛnda la Nzambi ka mɛtɛ.’​—Eta. 6:9. w18.02 9-10 od. 8-10

Hatotokoka mbewɔ tshɛ lo tshɛ onto tshɛ lele la waonga wa kɔlɔ. Ondo tekɔ lo nkamba kaamɛ la wɔ, ntshɔ la kalasa kaamɛ la wɔ kana mbidjasɛ kaamɛ la wɔ. Koko, hatohombe nkanyiya kana nsala awui oko vɔ. Sho koka nkeketsha diɔtɔnganelo diasaso la Jehowa lo mbekaka Bible ndo mbɔtɔ lɔngɛnyi l’anto wawoka ngandji. Sho nangaka nto nkimanyiya anto akina dia mbeya Jehowa. Yanga waaso wa nsambisha ndo lɔmba Jehowa dia kokimanyiya dia mbuta dui di’ɔlɔlɔ l’etena kahombama. Sho la dia nsala di’anto akina mbeya ɔnɛ sho tekɔ Ɛmɛnyi wa Jehowa. Lo nsala ngasɔ, lɔkɛwɔ laso la dimɛna layotombola Nzambi, koko aha sho. Jehowa akatetsha dia “ntona akambo wa kɔlɔ ndo nsaki y’andja ɔnɛ ndo dia nsɛna la yimba y’ɔlɔlɔ, la losembwe ndo omamemelo le Nzambi l’atei wa dikongɛ nɛ di’akambo.” (Tito 2:11-14) Naka sho mbokoya Jehowa ndo nsala kɛnɛ kalangande, kete anto akina wayɛna dui sɔ ndo anto amɔ koka kaanga mbuta ɔnɛ: “Sho nangaka ntshɔ kaamɛ la nyu, nɛ dia takoke dia Nzambi ekɔ kaamɛ la nyu.”​—Zɛk. 8:23. w18.01 31 od. 17-18

Onde dui sɔ nembetshiyaka di’ekɔ kɔlɔ sho ndjalanga? Ndooko, ndjalanga ekɔ dimɛna ndo ohomba. Jehowa akatotonge lo yoho shɔ. Yeso akate ate: “Langa wonyayɛ onto oko wayalangayɛ.” (Makɔ 12:31) Lo mɛtɛ, hatokoke nanga anto akina naka hatoyalangi. Bible totɛka nto ɔnɛ: “Waomi pombaka nanga wadɛwɔ oko alemba awɔ hita. Pami kalanga wadɛnde ndjalangaka ndamɛ, nɛ dia ndooko pami kahetsha demba diande hita, koko nde dileshaka ndo dilɔngɔsɔlaka.” (Ɛf. 5:28, 29) Mbokɛmaka hwe dia sho la dia ndjalanga lo yɛdikɔ mɔtshi. Ndjalanga kɔtɛkɛtami lo 2 Timɔte 3:2 ekɔ ngandji ka lokaki. Naka anto amɔ ndekaka ndjalanga, vɔ koka kanyiya efula lo dikambo diawɔ ndeka woho wahombawɔ nkanyiya. (Rɔmɔ 12:3) Vɔ ndekaka ndjakiyanya lo dikambo diawɔhita. Vɔ hawoleke ndjakiyanya lo dikambo di’anto akina. Etena kalana akambo, vɔ pangwɛka anto akina lo dihole dia ndjaanya. Anto wa lokaki asɔ bu l’ɔngɛnɔngɛnɔ wa mɛtɛ. w18.01 23 od. 4-5

Etena kekaso Bible, sho pokamɛka Jehowa ndo etena kalɔmbaso, sho sawolaka la nde. Okristo hahombe mbɔsa dɔmbɛlɔ tsho oko mbekelo kɛmɔ kana oko kiɔkɔ y’ekokelo yatokimanyiya dia ntondoya. Dɔmbɛlɔ ekɔ mɛtɛ sawo dia la Otungi aso. Jehowa nangaka kohokamɛ! (Flpɛ. 4:6) Diakɔ diele naka wɛ amboyakiyanya l’ɔtɛ wa dui diakɔna tshɛ, Bible kotɛka ɔnɛ “kitsha wotsho ayɛ le Jehowa.” (Os. 55:22) Onde wɛ mbetawɔka dui sɔ? Miliyɔ y’anangɛso ndo akadiyɛso koka kotɛ dia dako sɔ diakaakimanyiya. Diɔ koka kokimanyiya ndo wɛ! Dɔmbɛlɔ koshaka diaaso dia nsala awui efula oleki tsho nɔmba Jehowa dia kokimanyiya. Lo tena dimɔtshi sho ndjakiyanyaka efula l’ɔtɛ w’ekakatanu aso polo ndo hatoyɛna efula k’ɛtshɔkɔ wakondjaso. Wɛ koka mbɔsa yɛdikɔ ya kanyiyaka kaanga awui asato wakokayɛ monga la lowando le Jehowa. Oma laasɔ ko wɛ mbisha Jehowa losaka l’ɔtɛ w’ɛtshɔkɔ ɛsɔ. w17.12 25-26 od. 10-11

Nunu di’ambeki wa Bible wekɔ lo ndjakimɔ le Jehowa ndo wekɔ lo batizama. Efula wekɔ ɛlɔngɔlɔngɔ wakodiama lo akambo wa mɛtɛ ndo wakasɔnɛ yoho ya lɔsɛnɔ yoleki dimɛna. (Os. 1:1-3) Naka wɛ ekɔ ombutshi w’Okristo, kete ondo wɛ ekɔ lo kongɛɛ lushi layobatizama ɔnayɛ. (Ɛdika la 3 Joani 4.) Oko weyɛ ombutshi w’Okristo, wɛ nangaka di’ɔnayɛ mbeya efundelo w’ekila wendana ɛlɔ kɛnɛ la Afundelo wa lo Hɛbɛru ndo Afundelo w’Akristo wa lo Grɛkɛ. Kaanga ana weke akɛnda efula koka mbeka awui wendana l’anto ndo awui wa lo Bible. Okongamelo wa Jehowa ambototondjɛ abuku efula, tobukubu ndo tovidɛo takoka ambutshi nkamba la tɔ dia nkimanyiya anawɔ. Ɔnayɛ ekɔ l’ohomba wa mbeya kɛnɛ kele lo Bible dia nde nkeketsha diɔtɔnganelo diande la Jehowa. w17.12 18 od. 1; 19 od. 4

Onde wɛ ekɔ kadiyɛso kele la omi lahakambɛ Jehowa? Kakɔna kayoyosala naka wɛ ambɛna dia nde hakosalɛ awui lo yoho yahombama? Onde wɛ ayomala ndo ayowana la nde, ko onde kɛsɔ mbayolowanya dikambo? Ondo bu. Koko naka wɛ mbɔɔlɛmiya l’ɔtɛ wende owandji wa nkumbo, kete wɛ koka nkimanyiya nkumbo kayɛ dia tɔ ndeka monga lo wɔladi ndo wɛ ayotombola Jehowa ndo ɛnyɛlɔ kayɛ ka dimɛna koka nkonya omɛyɛ dia nanga kambɛ Jehowa, ko nyu tshɛ nyayokoka nkondja difuto. (1 Pe. 3:1, 2) Koka monga ko wɛ ekɔ ɔnangɛso lele la wadi lahakambɛ Jehowa. Naka wɛ mpemba mbɛnya akɔna ele owandji lo mbohangwɛhangwɛ, onde lo nsala ngasɔ mbayondokɔlɛmiya? Ndooko! Nzambi nongamɛka dia wɛ monga omi lokana ngandji lokoya Yeso. Yeso lele owandji w’etshumanelo mongaka tena tshɛ la solo dia lotutsha ndo la ngandji. (Luka 9:46-48) Naka wɛ mbokoya Yeso, kete l’edjedja ka wonya wadɛyɛ koka nanga dia ntɛmɔla Jehowa nde lawɔ. w17.11 28-29 od. 13-14

Anto wakanyiya oko ase andja ɔnɛ hawɔlɛmiya atɔndɔ wa Jehowa ndo naka hatongi la yewo, kete yema yema tokanyi tawɔ koka nkitshakitsha mbetawɔ kaso. Sho tshɛ mongaka lo waale wa monga la tokanyi ta l’andja ɔnɛ etena kendaso televiziɔ, l’Ɛtɛrnɛtɛ, l’olimu kana la kalasa. Kanyi shɔ yambokokanɛ lo wedja efula ɛlɔ kɛnɛ. Ondo anto wata ngasɔ hawokanyiya efula dia kana Nzambi ekɔ, koko mbeyaka tsho ngɛnangɛna woho wewɔ la lotshungɔ la nsala kɛnɛ tshɛ kalangawɔ. (Os. 10:4) Akina fɔnyaka dia ekɔ dimɛna mbuta ɔnɛ, “dimi koka monga l’atɔndɔ w’amɛna aha la monga la mbetawɔ le Nzambi.” Onde ekɔ dimɛna mbetawɔ ɔnɛ Otungi bu? Anto amɔ mongaka l’okandokando etena kendɛwɔ le ase siansɛ dia nkondja ekadimwelo. Koko akambo wa mɛtɛ wekɔ wɔdu. Ko naka luudu pombaka mbikama oma le onto ɔmɔ, ko kayotota dikambo dia diangɔ efula dia nsɛna! w17.11 20-21 od. 2-4

Lande na kele ekɔ ohomba sho monga lo Eohwelo? Ɔkɔkɔ ɔmɔtshi ele, wɔtwɛlɔ wa lo nsanganya ekɔ yoho mɔtshi yatɛmɔlaso Jehowa. Sho koka monga l’eshikikelo dia Jehowa ndo Yeso mɛnaka onto tshɛ lasala la wolo dia mbɔtɔ lo losanganya loleki ohomba la l’ɔnɔnyi lɔsɔ. Sho nangaka dia Jehowa ndo Yeso mɛna dia tayonga lo Eohwelo, onyake tekɔ l’okakatanu woleki wolo. Etena kɛnyaso oma l’etsha aso dia nsanganya yaso yekɔ ohomba le so, sho mbishaka Jehowa ɔkɔkɔ okina wa nde nama lokombo laso lo “dibuku dia eohwelo.” Dibuku sɔ mbelamɛka nto ɔnɛ “dibuku dia lɔsɛnɔ.” Diɔ diekɔ la nkombo y’anto tshɛ walanga Jehowa dia mbasha lɔsɛnɔ la pondjo. (Ɛny. 20:15) Lo mingu ya la ntondo ka Eohwelo, sho koka mbɔsa etena dia nɔmba ndo nkana yimba efula lo kɛnɛ kendana la woho wele diɔtɔnganelo diaso la Jehowa.​—2 Kɔr. 13:5. w18.01 13 od. 4-5

Etena kakinde l’etei k’osomba w’eshamelo, onto lakalawɔ aki l’ekokelo. Jehowa akate lo dikambo di’esomba ɛsɔ ate: “Vɔ wayonga eshamelo le nyu.” (Jas. 20:2, 3) Jehowa kɔnɔmbaka di’onto lakalawɔ nyomolomboshama nto l’ɔtɛ wa dui diakɔ diaamɛ. Ndo nto, ɔsɔmbɔyishi wa dikila komonga la lotshungɔ la mbɔtɔ l’osomba ɔsɔ dia todiaka. Etena kaki onto lakalawɔ l’etei k’osomba ɔsɔ, nde aki l’ekokelo ka Jehowa. Nde komonga lo lokanu. Nde akakokaka nkamba olimu, nkimanyiya anto akina ndo kambɛ Jehowa lo wɔladi. Lo mɛtɛ, nde akakoke monga la lɔsɛnɔ l’ɔngɛnɔngɛnɔ ndo la dimɛna! Ekambi wa Nzambi ɛmɔ wakasale pɛkato ya weke tetemalaka ndjaɛndja onongo kaanga l’ɔkɔngɔ wa vɔ ndjatshumoya. Amɔ komaka polo lo mfɔnya dia Jehowa hatohɛ pondjo kɛnɛ kakawasale. Naka ndo wɛ mbayaoka ngasɔ, lam’alangɛ onga l’eshikikelo dia etena kakodimanyiya Jehowa, nde kodimanyiyaka tshɛ lo tshɛ. w17.11 9 od. 6; 11 od. 13-14

Yoho mɔtshi yakokaso nkeketsha kaamɛ ele, lo kanaka yimba dimɛna lo kɛnɛ kendana la kitshimudi ya mapa la vinyɔ. Sho la dia nsala dui sɔ la ntondo ka Eohwelo ndo djekoleko la dikɔlɔ diakɔ. (1 Kɔr. 11:23-25) Mapa waha la wodoya wekɔ didjidji dia demba dia kokele diakakimɔ Yeso oko olambo ndo vinyɔ ya beela yekɔ didjidji dia dikila diande. Sho la dia mbohɔka dia oshinga w’etshungwelo wa Yeso mɛnyaka tolembetelo tohende ta ngandji koleki woke. Ngandji kakatɛnya Jehowa lo nkimɔ Ɔnande lo dikambo diaso ndo Ngandji kakatɛnya Yeso lo mbetawɔ dia nkimɔ lɔsɛnɔ lande lo dikambo diaso. Naka sho kanaka yimba lo dikambo dia ngandji kawɔ, kete tɔ kayototshutshuya dia mbaoka ngandji. Ndo ngandji kokaso sho tshɛ Jehowa kayokeketsha kaamɛ kaso. w18.01 14 od. 11

Jehowa nangaka anto woho w’anyanya. Lo mɛtɛ, sho tekɔ ohomba efula le nde, diakɔ diakandakimɔ Ɔnande dia sho nkondja lɔsɛnɔ la pondjo. (Jni. 3:16) Naka Jehowa hakotshisha alaka ande wendana la nshi yayaye, kete Satana ndo atunyi akina wayonga la shadiya. Satana mbutaka dia Jehowa ekɔ kanga kashi ladima anto ande kɛnɛ kele ɔlɔlɔ ndo ekɔ lo nɔmbɔla lo yoho ya kɔlɔ. Atunyi wekɔ lo mbɔla alaka wa Jehowa ndo wekɔ lo mbuta ɔnɛ: “Lende ele woongelo ande wakalakema? Nɛ dia ntatɛ lo lushi lakalale watshɛso djɔ lo nyɔi, diangɔ tshɛ diekɔ paka woho wokodiongaka oma k’etongelo k’andja.” (2 Pe. 3:3, 4) Koko, Jehowa ayokotsha alaka ande. Nde ekɔ lo nshikikɛ dia oyindjamelo wa lowandji lande ayendana ndo la panda k’anto wele l’okitanyiya. (Isa. 55:10, 11) Lowandji la Jehowa pikama lo ngandji. Ɔnkɔnɛ, sho koka monga l’eshikikelo dia nde ayolangaka ndo ayɔsaka kɔlamelo y’ekambi ande la nɛmɔ nshi tshɛ.​—Eto. 34:6. w17.06 23 od. 7

Oma l’etena kakalake Jehowa olambo ɔsɔ, oko wɔkɔndwamidiɔ lo Etatelo 3:15, Nde akɔshi oko wamboshilaka kimɔma. Oma laasɔ, ɛnɔnyi 4 000 l’ɔkɔngɔ, Jehowa akakimɔ Ɔnande ɛtɔi lakandote lo dikambo di’anto. (Jni. 3:16) Ande lowando l’efula lele la so lo ngandji ka Jehowa lee! Sho koka mɛnya ngandji ka ndjahondja kaanga mbeso keema kokele, nɛ dia Jehowa akatotonge l’efanelo kande. Abɛlɛ akɛnya Nzambi ngandji ka ndjahondja etena kakandolambola kɛnɛ kakaleke dimɛna lo diangɔ diaki la nde. (Eta. 4:3, 4) Nɔa akɛnya ngandji ka ndjahondja etena kakandatetemala nsambisha losango laki Nzambi l’edja k’ɛnɔnyi efula, kaanga mbaki anto kopokamɛ. (2 Pe. 2:5) Abrahama akɛnya dia nde akokaka Nzambi ngandji k’efula ndeka oseka ɛngɔ tshɛ lo mbetawɔ nambola ɔnande la ngandji Isaka. (Jak. 2:21) L’ɛnyɛlɔ k’apami wa kɔlamelo asɔ, sho lawɔ nangaka monga la ngandji ka ngasɔ kaanga l’etena kele dui sɔ bu wɔdu. w17.10 7-8 od. 3-4

Oko wele Yeso Ɔlɔmbɛdi aso a Laadiko, tekɔ l’ɛkɔkɔ efula wa monga l’eshikikelo ɔnɛ “sho mbokama[ka] kɛtshi ndo dia ɔlɔlɔ waheyama mbɛdika tokimanyiya lo etena kahombama.” (Hɛb. 4:16) Dia nyanga eshamelo le Jehowa, sho la dia monga la mbetawɔ l’olambo wa Yeso. Onga la mbetawɔ ɔnɛ wɛ ekɔ lo nkondja wahɔ oma l’oshinga w’etshungwelo. (Ngal. 2:20, 21) Onga la mbetawɔ dia diɛsɛ l’oshinga w’etshungwelo Jehowa kodimanyiyaka pɛkato yayɛ. Onga la mbetawɔ dia oshinga w’etshungwelo koshaka elongamelo ka ndjɔsɛna pondjo pondjo. Olambo wa Yeso ekɔ woshasha wakakosha Jehowa! L’ɔkɔngɔ wa Jehowa todimanyiya pɛkato kaso, hatohombe mboka wɔma ɔnɛ nde ayokiohɔ nto kana ayonyomotosha dilanya l’ɔtɛ atɔ. (Os. 103:8-12) Eelo, sho koka monga l’eshikikelo tshɛ lo tshɛ ɔnɛ Jehowa todimanyiyaka. w17.11 11-12 od. 14-17.

L’otsho wa Dambo dia dikɔlɔ dia Nkumadiɔndjɔ dia ntondo, Yeso akasale dɔmbɛlɔ dia laande lo dikambo dia kaamɛ k’ohomba kele lam’asande la She. Jehowa akakadimola dɔmbɛlɔ di’Ɔnande la ngandji sɔ ndo ɛlɔ kɛnɛ miliyɔ y’anto mbetawɔka dia Jehowa mbakatome Ɔnande. Oleki nsanganya kina tshɛ, Eohwelo mɛnyaka hwe dia Ɛmɛnyi wa Jehowa wekɔ kaamɛ. L’ahole amɔ, ekɔ dui dia wolo efula di’anto wele la nkoho y’alemba yotshikitanyi nsangana kaamɛ lo nsanganya y’ɔtɛmwɛlɔ kana naka vɔ nsala dui sɔ, anto akina mbutaka ɔnɛ bu dimɛna. Koko kaamɛ ka ngasɔ kekɔ dui dia dimɛna efula lo washo wa Jehowa la Yeso. Oko weso ekambi wa Jehowa, bu dui dia diambo lo woho weso kaamɛ ngasɔ. Lo mɛtɛ Jehowa akatatshi dui sɔ.​—Ɛzk. 37:15-17; Zɛk. 8:23. w18.01 14 od. 7-9

“Ambiki” wakatone Mɛsiya aki ɛlɔmbɔdi w’ase Juda. Vɔ wakasale awui efula aha tsho mbɔsa Yeso oko onto l’anyanya kana ntona dia mbeetawɔ oko Kristo. Ase Juda efula wakootone lo nɔmba Pilato dia mbodiaka. (Luka 23:18-23) Lo mɛtɛ, ndo vɔ mbaki l’onongo wa nyɔi ka Yeso. Naka wakatone Yeso ndo wakodiake, ngande wakandayonga “dive dia woke dia tshuku”? Dui sɔ diakakoke salema paka naka nde akolwama. Ɔpɔstɔlɔ Petero akate ɔnɛ: “Yeso Kristo y’ose Nazarɛtɛ, ɔnɛ lakanyadiake l’otamba, ko Nzambi mboolola oma lo nyɔi.” (Ets. 3:15; 4:5-11; 1 Pe. 2:5-7) Kam’akandolwama, Yeso akayala tshɔi y’onto yele lokombo lande “lakashama le anto . . . lahomba toshimbɛ.”​—Ets. 4:12; Ɛf. 1:20. w17.12 9-10 od. 6-9

Lo ntɛkɛta dikambo dia mfɔnu ka woke kaya k’emembe, Yeso akate ate: “[Vɔ] wayɛna Ɔna onto ayaye lo wange wa l’olongo la wolo ndo la lotombo l’efula. Ko [Yeso] ayotoma andjelo ande la londjo la dimama dia wolo, ko vɔ wayotshumanya asɔnami ande kaamɛ.” (Mat. 24:29-31) Yeso “[a]yotshumanya asɔnami ande” etena kayondɔsa Akristo w’akitami tshɛ weke la nkɛtɛ otsha l’olongo. Dui sɔ diayosalema l’ɔkɔngɔ wa mfɔnu ka woke ntatɛ, koko la ntondo ka ta dia Armangɛdɔna. Lo ta sɔ, Yeso kaamɛ l’akitami 144 000 tshɛ wayɔlɔsha nkumi ya dikanga ya la nkɛtɛ ndo wayodja otshumba. (Ɛny. 17:12-14) Eohwelo k’ekomelo kayotɔtɔ ntondo ka Yeso ‘ndja’ dia ndjotshumanya akitami mbayonga Eohwelo k’ekomelo. w18.01 16 od. 15

L’olongo, Yeso ekɔ lo nsɛna “pondjo pondjo” ndo nde hɛnaki ɛhɔndɛlɔ pondjo. (Ɛny. 1:5, 18; Rɔmɔ 6:9; Kɔl. 1:18; 1 Pe. 3:18) Yeso akalake dia apɔstɔlɔ ande wa kɔlamelo wayolɛ kaamɛ la nde l’olongo. (Luka 22:28-30) Pɔɔlɔ akafunde ate: “Kristo akolɔ oma lo nyɔi, nde ekɔ ɔlɔnga wa wanɛ woladi djɔ lo nyɔi.” Oma laasɔ, Pɔɔlɔ akate dia anto akina wayolwama ndo wayotshɔ l’olongo, nde akate ate: “Onto l’onto lo dihole diande: Kristo mbele ɔlɔnga, oma laasɔ wanɛ wele waki Kristo lo etena ka woongelo ande.” (1 Kɔr. 15:20, 23) Aya ɛnɔnyi efula wele Ɛmɛnyi wa Jehowa wekɔ lo mɛnya tolembetelo t’oma lo Bible tashikikɛ dia “woongelo” wa Kristo wakatatɛ lo 1914. Tekɔ lo ntetemala nsɛna lo etena ka “woongelo ande” ndo ekomelo ka dikongɛ dia kɔlɔ nɛ kaya k’emembe. w17.12 10 od. 11; 11 od. 14-16

Shɛso ka ngandji nde lawɔ akavusha anto wakandokaka ngandji, ɛnyɛlɔ okambi ande Abrahama, Isaka, Jakɔbɔ, Mɔsɛ ndo nkumekanga Davidɛ. (Wal. 12:6-8; Mat. 22:31, 32; Ets. 13:22) Bible tɛnyaka dia Jehowa ekɔ lo nomɔlomɔ dikambo dia lushi layondolola apami wa kɔlamelo asɔ. (Jɔbɔ 14:14, 15) L’etena kɛsɔ, vɔ wayonga l’ɔngɛnɔngɛnɔ ndo la yoonge ya kokele. Jehowa akavusha Ɔnande ɛtɔi lakandote ‘lakandangɛnangɛnaka lo yoho ya laande.’ (Tok. 8:22, 30) Hatokoke kaanga nkanyiya nkandji kaki la Jehowa etena kakandɛnaka Ɔnande avɔ nyɔi ka kɔlɔ efula. (Jni. 5:20; 10:17) Sho koka monga l’eshikikelo tshɛ lo tshɛ ɔnɛ Jehowa ayotokimanyiya. Ɔnkɔnɛ, hatohombe mengenga mbɔlɔmba ndo mbɔkɛnɛmɔlɛ paa ndo ɔkɛyi w’efula wele la so. Ande esambelo kakondjaso dia mbeya ɔnɛ Jehowa shihodiaka nsaki yaso ndo toshaka esambelo kele la so ohomba lee!​—2 Kɔr. 1:3, 4. w17.07 13 od. 3-5

Ɛlɔ kɛnɛ, miliyɔ y’anto yekɔ lo ntɛmɔla Jehowa. Vɔ wekɔ l’ɔngɛnɔngɛnɔ dia mbosha “diangɔ dia[wɔ] dia nɛmɔ,” ɛnyɛlɔ wenya, wolo ndo diangɔ diawɔ dia l’emunyi. Lo nsala ngasɔ, vɔ wekɔ lo nsukɛ tɛmpɛlɔ ka Jehowa ka woke ka lo nyuma. (Tok. 3:9) Jehowa hohɛki pondjo olimu wakambaso ndo ngandji kɛnyaso lo dikambo diande. Lo nshi y’ekomelo nyɛ, ekambi wa Jehowa wekɔ lo nkamba olimu wa woke. Dui sɔ diekɔ lo salema diɛsɛ la ɛtshɔkɔ wa Jehowa ndo ɛlɔmbwɛlɔ ka Kristo. Ɔnkɔnɛ, ngɛnangɛna dihole diele la yɛ l’atei w’ekambi wa Jehowa ndo “[h]okamɛ dui dia Jehowa Nzambi ka[yɛ].” (Zɛk. 6:15) Lo nsala ngasɔ mbakokayɛ kokamɛ oma le Nkumekanga kaso ndo Ɔlɔmbɛdi a laadiko ndo oma le andjelo. Sala kɛnɛ tshɛ kakokayɛ nsala dia nsukɛ ɔtɛmwɛlɔ wa pudipudi. Jehowa ayokokokɛ l’edja tshɛ keke dikongɛ di’akambo nɛ ndo pondjo pondjo! w17.10 30 od. 18-19

Keema edja, tshunda dia pɔlitikɛ, ɛtɛmwɛlɔ, ndo awui w’okanda wa l’andja waki Satana diayanga komɛ. Omvutshi Ɛzɛkiyɛlɛ nde la omvutshi Zɛfaniya wakate dia paonyi la mfɛsa, diangɔ diokongaka nshi tshɛ ohomba le amundji w’okanda, hadiotonga la nɛmɔ nto. (Ɛzk. 7:19; Zɛf. 1:18) Ngande wayotoyaoka naka lɔsɛnɔ laso komɛ l’andja ɔnɛ ko sho nshihodia ɔnɛ takashisha ekundji wa mɛtɛ l’ɔtɛ w’ekundji wa kɔlɔ wa l’andja ɔnɛ? Sho koka ndjaoka oko pami kakakambe lɔsɛnɔ lande l’otondo dia nkondja falanga efula, ko akayeya dia falanga yakɔ tshɛ yaki kɔlɔ. (Tok. 18:11) Lomombo la l’emunyi la l’andja ɔnɛ layoshila. Ɔnkɔnɛ, toshishake diaaso diele la yɛ dia nkamba la lomombo layɛ la l’emunyi dia ndjayangɛ angɛnyi l’olongo. Kɛnɛ kasalaso lo dikambo dia Jehowa ndo dia Diolelo diande kayotɔngɛnyangɛnya mɛtɛ. w17.07 11 od. 16

Akristo amɔ wakasale pɛkato ka woke wakakishɛ. Ondo vɔ wakoke nsɔnyi kana konanga dia nyangiya anto akina. (Tok. 28:13) Koko, mbishɛ pɛkato mɛnyaka di’onto bu la ngandji, nɛ dia tɔ salɛka otshi wa pɛkato ndo anto akina kɔlɔ. Jehowa koka ntshika dia ntshɔkɔla etshumanelo la nyuma kande k’ekila ndo etshumanelo honga lo wɔladi. (Ɛf. 4:30) Diakɔ diele, naka Okristo ambosala pɛkato ka woke, kete ngandji ka mɛtɛ kayowotshuthuya dia mbutɛ dikumanyi ndo nkondja ekimanyielo kahombama. (Jak. 5:14, 15) Ngandji mbele dionga dioleki woke tshɛ. (1 Kɔr. 13:13) Tɔ kimanyiyaka anto dia mbeya waa na wele ambeki wa Yeso wa mɛtɛ ndo dia mɛna waa na mɛtɛ wokoya Jehowa, ɔnɛ lele Kiɔkɔ ya ngandji. Pɔɔlɔ akate ɔnɛ, naka nde bu la ngandji, kete nde akahombe monga onto l’anyanya. (1 Kɔr. 13:2) Ɔnkɔnɛ, nyɛsɔ totetemale mbokana ngandji aha tsho “lo ɛtɛkɛta” koko “lo etsha ndo lo mɛtɛ.”​—1 Jni. 3:18. w17.10 11 od. 17-18

Yɔsɛfu akonge la dihonga etena kakohembe wadi aki Pɔtifara dia nsala awui wa mindo wa dieyanelo. Yɔsɛfu akeyaka dia lɔsɛnɔ lande lakakoke monga lo waale naka nde ntona. Koko lo dihole dia mbeyana la nde, nde akonge la dihonga ndo akoolawɔ mbala kakɔ ɔtɔi. (Eta. 39:10, 12) Rahaba ekɔ ɛnyɛlɔ kekina k’onto laki la dihonga. Etena kakɔtɔ atɔpi w’ase Isariyɛlɛ lo luudu lande la Jeriko, la dihonga tshɛ nde akashɛ apami ahende asɔ ndo akaakimanyiya dia mbalawoya. (Jas. 2:4, 5, 9, 12-16) Etena kakaashimbe Asadukɛ diaha vɔ mbetsha awui wendana la Yeso, apɔstɔlɔ wa kɔlamelo wanɛ wakɛnyi dihonga diaki Yeso wakatone. (Ets. 5:17, 18, 27-29) Yɔsɛfu, Rahaba, Yeso ndo apɔstɔlɔ wakayashikikɛ dia nsala kɛnɛ kaki ɔlɔlɔ. Vɔ wakonge la dihonga, aha l’ɔtɛ wakawayaɛkɛ l’akoka awɔ hita, koko l’ɔtɛ wakawayaɛkɛ le Jehowa. Lo tena dieso l’ohomba wa dihonga, sho lawɔ la dia ndjaɛkɛ le Jehowa, koko aha le so shoamɛ.​—2 Tim. 1:7. w17.09 29 od. 6-9

Onto hakoke nkolola lonto l’edjedja la wolo ande hita. Mbala efula, anto wakakolola lonto lawɔ l’edjedja wakasale la wolo dia ntshikitanya yoho yawɔ ya lɔsɛnɔ y’edjedja. Kɛnɛ kakaakimanyiya ele wolo wele l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi ndo nyuma kande k’ekila. (Luka 11:13; Hɛb. 4:12) Dia nkondja wahɔ oma lo wolo ɔsɔ, sho la dia mbadiaka Bible lushi tshɛ, kanaka yimba lɔkɔ ndo nɔmbaka l’etete dia nkondja lomba ndo wolo wa nkamba la kɛnɛ kekaso. (Jas. 1:8; Os. 119:97; 1 Tɛs. 5:17) Sho kondjaka nto wahɔ oma l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi ndo oma le nyuma kande k’ekila etena kalɔngɔsɔlaso ndo kɔtɔso nsanganya ya l’etshumanelo. (Hɛb. 10:24, 25) Ndo sho nangaka nkamba la dihomɔ dikina efula diatosha okongamelo wa Jehowa. (Luka 12:42) Kaanga mbele Akristo la dia nkolola ndo aha nyomɔlɔta lonto l’edjedja dia ngɛnyangɛnya Jehowa, ekɔ awui akina efula wahombaso nsala. Sho la dia ndɔta lonto l’oyoyo ndo ntetemala monga la lɔ lo lɔsɛnɔ laso.​—Kɔl. 3:10. w17.08 21 od. 16-17

Nkumekanga Davidɛ akadiɛnɛ l’awui efula wa kɔlɔ. Jehowa akakite Davidɛ esɔ dia monga nkumekanga k’Isariyɛlɛ etena kakinde dikɛnda. Koko Davidɛ akahombe nkonga ɛnɔnyi 15 dia nde ndjonga nkumekanga kaanga lo dioho diande hita. (2 Sa. 2:3, 4) L’etena kɛsɔ, Davidɛ akahombe ndawɔ ndo ndjashɛ oma le nkumekanga Saolo lakayangaka dia mbodiaka. Etombelo waki la dui sɔ ele Davidɛ komonga la luudu lande hita. Nde akahombaka ntshikala lo wodja okina kana lo weoko w’ave l’oswe. L’ekomelo, Saolo akadiakema lo ta. Koko Davidɛ akahombe nkonga ɛnɔnyi ekina oko esambele dia ndjonga nkumekanga lo wodja w’Isariyɛlɛ w’otondo. (2 Sa. 5:4, 5) Lande na kaketawɔ Davidɛ dia nkonga la solo dia lotutsha tshɛ? Nde akeyaka dia Jehowa akolangaka ndo ayongaka la kɔlamelo le nde. Nde akakane yimba lo dikambo dia tena diakokimanyiya Jehowa lo nshi yakete ndo nde akakongɛka etena kakahombe Jehowa nkomiya ehemba ande. (Os. 13:6) Davidɛ akeyaka ɔnɛ dia nkondja ɛtshɔkɔ oma le Jehowa, aki ohomba nkonga. w17.08 6 od. 14-15

Oko watete nshi, ɛtɛkɛta wekɔ lo tatshikitana. Tɔtɛkɛta ndo ditelo koka ndjonga la tokitshimudi totshikitanyi efula la woho wakidiɔ ntondo. Ngasɔ mbediɔ ndo lo dikambo di’ɛtɛkɛta w’edjedja. Hɛbɛru ndo Grɛkɛ katɛkɛta anto nshi nyɛ ntshikitana la Hɛbɛru ndo Grɛkɛ kakafundama Bible. Anto efula hawoshihodia Bible lo ɛtɛkɛta w’edjedja wakatafundama ndo vɔ wekɔ l’ohomba wa tɔ kadimɔma. Anto amɔ fɔnyaka dia naka vɔ mbeka Hɛbɛru ndo Grɛkɛ k’edjedja, kete vɔ koka ndeka nshihodia Bible. Koko, koka monga ko dui sɔ howakimanyiya efula oko wafɔnyawɔ. Tekɔ la lowando l’efula lo woho wambokadimɔma Bible la tshondo kana etenyi l’ɛtɛkɛta suke la 3 000. Jehowa mbalanga di’anto wa lo “wedja tshɛ ndo waoho tshɛ ndo ɛtɛkɛta tshɛ” nkondja wahɔ oma lo Ɔtɛkɛta ande. (Ɛny. 14:6) Lo mɛtɛ, dui sɔ tokimanyiyaka dia ndeka ndjaoka suke la Nzambi kaso, ɔnɛ lokana ngandji ndo lele bu la shɔnɔdi. w17.09 19 od. 4

Naka wɛ ekɔ l’owotɔ ayɛ wakatshanyema, kete wɛ la dia mbahemɛ nsaki yayɛ dia mbewɔ asawo wele bu ohomba la nde. Ayonga dui dia wɔdu nsala ngasɔ naka wɛ mbohɔ ɔnɛ wɛ ekɔ lo mbokoya Jehowa ndo ekɔ lo nsala kɛnɛ kakɔlɔmbande. Sho kondjaka wahɔ oma l’ɛnyɛlɔ ka nkumekanga Davidɛ. Etena kakoosole Saolo nde la Shimei, Davidɛ komomala kana nkamba la lowandji lande dia mbasalɛ kɔlɔ. (1 Sa. 26:9-11; 2 Sa. 16:5-10) Koko, aha tena tshɛ mbaki Davidɛ la ndjakimɛ. Sho mbeyaka dui sɔ lo mbadia awui wendana la pɛkato kakandasale la Batɛ-Shɛba ndo woho wakandayange salɛ Nabala kanga lokaki akambo. (1 Sa. 25:10-13; 2 Sa. 11:2-4) Sho koka nkondja wetshelo w’ohomba oma le Davidɛ. Wetshelo wa ntondo ele, emendji wele l’atei w’ekambi wa Nzambi la dia monga la ndjakimɛ lo yoho ya laande diaha vɔ nkamba la lowandji lawɔ lo yoho ya kɔlɔ. Wetshelo wa hende ele, ndooko onto lahomba ndjaɛkɛ le nde ndaamɛ lo mfɔnya ɔnɛ nde hakoke pondjo nkɔ l’ohemba.​—1 Kɔr. 10:12. w17.09 5-6 od. 12-13