Jehowa Mbishaka Wɔladi La Mɛtɛ Lo Yɛdikɔ Y’efula
“Dimi layowakɔnɔya ndo layowasholɛ wɔladi la mɛtɛ lo yɛdikɔ y’efula.”—JEREMIYA 33:6, NW.
WƆLADI! Ande woho wôkombolawɔ ko hawoleke tanema lo lɔsɛnɔ l’anto lee! Djekoleko eleko kɛnɛ ka 20 hongi eleko ka wɔladi. Lo dihole dia tɔ monga eleko ka wɔladi, tɔ kakɛnyi ata ahende wakaleke lɔnyɔi efula lo lɔsɛnɔ l’anto. L’ɔkɔngɔ wa ta dia ntondo di’andja w’otondo, wakasale Société des Nations (Tshunda dia Wedja) dia mbidja wɔladi l’andja w’otondo. Koko ɔlɔngɔswamelo ɔsɔ wakakite tatala. L’ɔkɔngɔ wa ta dia hende di’andja w’otondo, wakayosalaka ɔlɔngɔswamelo wa Wedja Wosanganyi (O.N.U.) l’oyango akɔ wâmɛ. Sho mbala kânga tojurunalɛ tatomba lushi la lushi toto, kete tayɛna woho watahekɔ ɔlɔngɔswamelo akɔ ɔsɔ mbidja wɔladi.
2 Onde sho kokaka mamba l’ɔtɛ w’ɔnɛ ɛlɔngɔswamelo w’anto hawokoke mbela wɔladi? Kema. Ambeta ɛnɔnyi ndekana 2 500, Isariyɛlɛ, wodja wakasɔnama oma le Nzambi, akakondja wetshelo ɔmɔtshi lo dikambo sɔ. L’eleko k’esambele N.T.D., wɔladi w’Isariyɛlɛ wakadjama lo wâle oma le Babilɔna, wodja wakaleke wolo l’andja w’otondo lo nshi shɔ. Isariyɛlɛ akendɛka le Edjibito dia kondja wɔladi. Koko Edjibito akakite tatala. (Jeremiya 37:5-8; Ezekiyele 17:11-15) L’ɔnɔnyi 607 N.T.D., alembe w’Ase Babilɔna wakanyukola pele dia Jerusalɛma ndo wakatshumbe tɛmpɛlɔ kaki Jehowa. Ɔsɔku mbakɔshi Isariyɛlɛ wetshelo oma lo pâ kakawɛnyi ɔnɛ ekɔ anyanya mbɛkama le ɛlɔngɔswamelo w’anto. Lo dihole dia kondja wɔladi, wodja wakatɔlama la wolo otsha la Babilɔna, lo lɔhɔmbɔ.—2 Ekondo 36:17-21.
3 Koko, la ntondo k’ɔkwɛlɔ wa Jerusalɛma, Jehowa akɛnya ɔnɛ, aha Edjibito, koko nde ndamɛ mbayela Isariyɛlɛ wɔladi. Ɔnkɔnɛ mbakandalake lo tshimbo ya Jeremiya ate: “[Dimi layowakɔnɔya ndo layowasholɛ wɔladi la mɛtɛ lo yɛdikɔ y’efula, NW]. Dimi layukaluya asi Juda ndu asi Isariyele wakatolama lu fumbi. Dimi layâshikike uku akiwo nshi ya ntundu.” (Jeremiya 33:6, 7) Daka dia Jehowa diakatatɛ kotshama l’ɔnɔnyi 539 N.T.D. lam’akalɛmbiama Babilɔna ko Ase Isariyɛlɛ tshungɔ oma lo lɔhɔmbɔ. (2 Ekondo 36:22, 23) Oya l’etenyi ka komelo k’ɔnɔnyi 537 N.T.D., olui ɔmɔtshi w’Ase Isariyɛlɛ wakasale Difɛstɔ dia Totombotombo mbala ka ntondo lo nkɛtɛ y’Isariyɛlɛ l’ɔkɔngɔ w’ɛnɔnyi 70 w’etondo! L’ɔkɔngɔ wa difɛstɔ diakɔ, vɔ wakatatɛ mbɔsa tɛdikɔ dia mbika tɛmpɛlɔ kaki Jehowa. Asolo awɔ ngande wakiwɔ na? Ɔkɔndɔ wakafundama mbutaka ɔnɛ: “Wudja tshe wakadjaka waelu w’ongenongeno wandula [Jehowa] ne dia etshina ka luudu la [Jehowa] kambuhikama.”—Ezera 3:11.
4 L’ɔkɔngɔ wa vɔ tatɛ mbika luudu lɔsɔ l’ɔngɛnɔngɛnɔ tshɛ, Ase Isariyɛlɛ wakakɔmɔ etema oma le atunyi awɔ ko wakemadja olimu wa wokelo. L’ɔkɔngɔ w’ɛnɔnyi ɛmɔtshi, Jehowa akunyiya omvutshi Hangai nde la Zɛkariya dia vɔ mpashahasha Ase Isariyɛlɛ woho wa vɔ shidiya olimu wa wokelo. Ande ɔngɛnɔngɛnɔ wakalole l’etema awɔ lam’akawoke Hangai ata lo dikambo dia tɛmpɛlɔ kakahombe mbikama ate: “Lutumbu la luudu lone [la l’ɔkɔngɔ, NW] layuleka la ntundu wuki, mbata [Jehowa] Kanga lulimbilimbi. Ndu lu dihuli ne, kayumukimo [wɔladi, NW], mbata [Jehowa] Kanga lulimbilimbi.”—Hangai 2:9.
Jehowa Kotshaka Alaka Ande
5 Lo dibuku dia lo Bible dielɛwɔ Zekariya, sho mbalaka lokema la waɛnɛlɔ ndo la pɔlɔfɛsi yakakeketsha ekambi wa Nzambi lo nshi ya ntondo, l’eleko ka samalo N.T.D. Pɔlɔfɛsi yakɔ yâmɛ yekɔ lo tetemala tɛnya ɔnɛ mɛtɛ Jehowa ayotosukɛ. Yɔ toshaka ɛkɔkɔ w’eshika watotshutshuya dia sho mbetawɔ ɔnɛ Jehowa ayosha anto ande wɔladi ndo lo nshi yaso nyɛ. Oko ɛnyɛlɔ, lo tshapita y’enanɛi ya dibuku diɔlame lokombo lande, omvutshi Zɛkariya akate tshɛkɛta nyɛ mbala dikumi y’etondo: ‘Jehowa kata ate.’ Etena tshɛ katondjande tshɛkɛta shɔ, yɔ tatɛka mɛnya dui di’oma le Nzambi di’endana la wɔladi w’anto ande. Alaka amɔtshi oma l’atei w’alaka asɔ wakakotshama lo nshi yaki Zɛkariya. Tshɛ wakakotshama kana wekɔ lo takotshama nshi nyɛ.
“Dimi Layoka Kandjema lo Dikambo dia Siɔna”
6 Tshɛkɛta shɔ tanemaka ntondotondo lo Zekariya 8:2, lɛnɛ âlaso ɔnɛ: “[Jehowa] Kanga lulimbilimbi kata ati: [Dimi layoka kandjema lo dikambo dia Siɔna la kandjema ka woke, ndo la kɛlɛ k’efula mbayomoka kandjema lo dikambo diawɔ, NW].” Daka dia Jehowa di’ɔnɛ nde ayoka kandjema, ayoyala l’ohetoheto w’efula, lo dikambo di’anto ande diakɛnyaka ɔnɛ nde ayokukola sso ɔlɔlɔ lo mbakaloyɛ wɔladi awɔ woho wakiwɔ ntondo. Okalwelo w’Isariyɛlɛ lo nkɛtɛ yande ndo wokelo wa tɛmpɛlɔ akikɔ djembetelo yakɛnyaka ohetoheto ɔsɔ.
7 Ko kayotota lo dikambo dia wanɛ wakalɔshanaka l’ekambi wa Jehowa na? Oko wakinde l’ohetoheto kana la kandjema lo dikambo di’anto ande, woho akɔ wâmɛ mbakandoke ndo atunyi asɔ “kele k’efula.” Etena kakatɛmɔlaka Ase Juda waki la kɔlamelo lo tɛmpɛlɔ kakahikama nto, vɔ wakakokaka mbohɔ etombelo wa kɔlɔ wakakomɛ Babilɔna, wodja wa wolo waki lo nshi shɔ ko ambɔkɔ. Vɔ wakakoke nto kanyiya ɔkwɛlɔ w’atunyi wakayangaka mbashimba dia vɔ mbika tɛmpɛlɔ. (Ezera 4:1-6; 6:3) Ndo vɔ wakakoke mbisha Jehowa losaka nɛ dia nde akakotsha daka diande. Ohetoheto ande akawadjɛ otshumba!
‘Osomba w’Akambo wa Mɛtɛ’
8 Mbala ka hende, Zɛkariya akafunde ate: “[Jehowa] kata ati.” Ɛtɛkɛta akɔna wakate Jehowa mbala kɛsɔ na? “Dimi layukalula la Siona, ndu layudjase l’atei a Jerusalema. Ku Jerusalema ayetama usumba [w’akambo wa mɛtɛ, NW] la ukungu wa [Jehowa] Kanga lulimbilimbi, ati: Ukungu w’ekila.” (Zekariya 8:3) La ntondo k’ɔnɔnyi 607 N.T.D., Jerusalɛma komonga kânga yema tshitshɛ oko osomba w’akambo wa mɛtɛ. Ɛlɔmbɛdi la amvutshi wa lɛkɔ wakalɛkaka mbo y’otsho, wakasalaka ditshelo dia nsɔnyi ndo anto wa lɛkɔ wakatɔmbɔkɔ. (Jeremiya 6:13; 7:29-34; 13:23-27) Ko l’ɔnɔnyi ɔsɔ, anto wa Nzambi wakikɔ lo mbika tɛmpɛlɔ, ɔsɔku mbakawɛnyaka kɔlamelo yawɔ lo ɔtɛmwɛlɔ wa pudipudi. Lo yoho ya lo nyuma, Jehowa akadjasɛ nto l’atei wa Jerusalɛma. Mɛtɛ y’endana l’ɔtɛmwɛlɔ wa pudipudi yakatatɛ tɛkɛtama nto l’osomba ɔsɔ, diɔ diakɔ diakakoke Jerusalɛma ndjelamɛ ɔnɛ ‘osomba w’akambo wa mɛtɛ.’ Lam’ele osomba akɔ ɔsɔ wakikɔ lo dikona, vɔ wakakoke mbelamɛ ɔnɛ: “ukungu wa [Jehowa].”
9 Kânga mbaki awui asɔ ahende ohomba efula le Isariyɛlɛ wa ntondo, vɔ wekɔ la kitshimudi y’efula le so l’etena kɛnɛ kambosukana eleko ka 20 otsha l’ekomelo katɔ. Ambeta suke l’ɛnɔnyi 80, lam’akalɔ̂maka ta dia ntondo di’andja w’otondo, yema y’akitami nunu tanu, wanɛ wakɛnyaka didjidji diaki ‘Isariyɛlɛ wa Nzambi’ l’etena kɛsɔ, wakatshu lo lɔhɔmbɔ la lo nyuma, oko wakatshu Isariyɛlɛ otsha la Babilɔna lo lɔhɔmbɔ. (Ngalatiya 6:16) Lo ndjela pɔlɔfɛsi, vɔ wakalembetshiyama oko edo wokalemi l’ɔsɛsɛ. Koko, vɔ wakikɔ la saki k’oma ka tshina di’otema ka tɛmɔla Jehowa “lu [n]yuma la lu mete.” (Joani 4:24) Ɔnkɔnɛ, l’ɔnɔnyi 1919, Jehowa akâtshungola oma lo lɔhɔmbɔ lam’akandawaolola oma lo nyɔi ka lo nyuma. (Enyelo 11:7-13) Ɔsɔku mbakakadimola Jehowa la dui dia wolo tshɛ ate: ‘eelo,’ lo dimbola nɛ dia lo pɛlɔfɛsi k’Isaya: “Undi, utundu wa kete mbeyaka mbuto lushi otoi uka? Kana wudja mbuto l’etena otoi?” (Isaya 66:8) L’ɔnɔnyi 1919, ekambi wa Jehowa wakayoyala nto oko wodja wa lo nyuma lo “kete” yawɔ hita, mbuta ate lo kiongamu yawɔ ya lo nyuma lanɛ la nkɛtɛ.
10 Oko akawadjasɛ la lotui tshitshi lo nkɛtɛ shɔ, Akristo w’akitami wakakambaka olimu lo tɛmpɛlɔ ka woke ka lo nyuma kaki Jehowa. Vɔ wakasɔnama oko “ɔhɔmbɔ wa kɔlamelo ndo wa kɛsɔ,” ndo waketawɔ ɔkɛndɛ wa nama diangɔ diaki Yeso dia lanɛ la nkɛtɛ, diɛsɛ diewɔ ladiɔ polo ndo l’etena kɛnɛ kambosukana ekomelo k’eleko kɛnɛ ka 20. (Mateu 24:45-47) Vɔ wakalembetɛ ɔlɔlɔ ɔnɛ Jehowa ekɔ ‘Nzambi ka wɔladi.’—1 Tesalonika 5:23.
11 Ko kayotota lo dikambo di’atunyi w’Isariyɛlɛ wa Nzambi na? Oko wele Jehowa l’ohetoheto lo dikambo di’anto ande, woho akɔ wâmɛ mbokande ndo atunyi awɔ kɛlɛ. Lam’akalɔ̂maka ta dia ntondo di’andja w’otondo, ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ wa Lokristokristo wakadje shɛngiya ya wolo efula—koko wakakite tatala—dia vɔ shila djui ya tshitshɛ y’Akristo wata akambo wa mɛtɛ oshiki. Lam’akalɔ̂maka ta dia hende di’andja w’otondo, ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ wa Lokristokristo wakikɔ kâmɛ lo dui ɔtɔi nɛ: Lo bɛkɛ diakɔ pende diakawanaka, vɔ wakatshutshuyaka lɛɛta dia sekɛ Ɛmɛnyi wa Jehowa. Koyanga nshi nyɛ, lo wedja efula ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ wekɔ lo tshutshuya lɛɛta dia sekɛ kana shimba olimu w’Akristo w’esambishelo wasala Ɛmɛnyi wa Jehowa.
12 Dikambo sɔ kopandɔ lo asho wa Jehowa. L’ɔkɔngɔ wa ta dia ntondo di’andja w’otondo, Lokristokristo, kâmɛ l’ɛtɛmwɛlɔ ekina wa lo Babilɔna ka Woke, wakakite tatala. (Enyelo 14:8) Ɔkwɛlɔ wa Lokristokristo wakeyama hwe lam’akatatɛ asui wa didjidji mbitshɔma, tatɛ oma l’ɔnɔnyi 1922, asui wakɛnɛmɔla nyɔi kande ka lo nyuma ndo wewola anto lo dikambo di’elanyelo kande kayaye. (Enyelo 8:7–9:21) Oko djembetelo yɛnya ɔnɛ otshulwelo w’asui wekɔ lo tatetemala, dako diaki l’ɔtɛ a dui w’ɔnɛ: “Ekomelo k’Ɛtɛmwɛlɔ wa Kashi Kaya Suke” diakashama l’andja w’otondo lo Mɔmbi 23, 1995, oma lâsɔ ko vɔ ndjokahanya miliyɔ nkama ya kɔpi ka numɛlɔ kɛmɔtshi ka lânde ka Nkumu ya Diolelo.
13 Ɛlɔ kɛnɛ, Lokristokristo laya ndo kɛtshi ka mamba. L’edja tshɛ k’eleko ka 20, anto wa lɔkɔ wakadiakana lam’asawɔ lo ata wa ngala wakatshɔkwamaka oma le asasɛrdɔsɛ la ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ wa lɔkɔ. Lo wedja ɛmɔtshi, shɛngiya ya Lokristokristo yaya yema tshikitiki. Lɔ lakafundamɛ elanyelo kâmɛ l’ɛtɛmwɛlɔ ekina wa lo Babilɔna ka Woke.—Enyelo 18:21.
Wɔladi le Anto wa Jehowa
14 Lo wedi okina, l’ɔnɔnyi ɔnɛ wa 1996, anto wa Jehowa wekɔ la wɔladi w’efula lo nkɛtɛ yawɔ yambɔlɔngɔswama oko wakiyɔ ntondo, oko wolembetshiyami dikambo diakɔ sɔ lo dui dia sato diakate Jehowa: “[Jehowa] Kanga lulimbilimbi kata ati: Esumbi w’apami la esumbi w’amantu wayudjase ntu l’esese wa Jerusalema, untu l’untu ukimedi okomba lu lunya, ne dia efula ka deku diawo. Esese w’usumba wayulula too l’akenda w’apami, la akenda w’amantu, watakenya l’esese awo.”—Zekariya 8:4, 5.
15 Ɛtɛkɛta ɛsɔ wa didjidji wa dimɛna efula mɛnyaka dikambo dimɔtshi dia diambo efula l’andja ɔnɛ wambolanyema l’ata—anto amɔtshi wekɔ lo wɔladi. Tatɛ oma l’ɔnɔnyi 1919, pɔlɔfɛsi kɛnɛ k’Isaya kakakotshama: “Ki, ki, kayali le one leli lasuki ndu le one leli etali, mbata [Jehowa]. Dimi layôkonoya. [Koko] . . . Ki kema le antu wa kolo, mbata [Nzambi kami, NW].” (Isaya 57:19-21) Mɛtɛ, anto wa Jehowa, kânga mbewɔ kema wa l’andja, vɔ hawokoke mbewɔ dia munandema la osukusuku wa wedja. (Joani 17:15, 16) Lo wedja ɛmɔtshi, vɔ wekɔ lo mbikikɛ ekakatanu wa wolo, ndo tɔtɔi tɔmɔtshi ndjakemaka. Koko, Akristo wa mɛtɛ wekɔ la wɔladi lo weoho ɛnɛ ehende w’ohomba. Ntondotondo, vɔ wekɔ la ‘wɔladi lam’asawɔ la Nzambi oma lo tshimbo ya [Nkumɛwɔ] Yeso Kristo.’ (Romo 5:1) Woho wa hende, vɔ wekɔ la wɔladi lam’asawɔ. Vɔ ndjatshutshuyaka dia monga la “lomba l’oma l’olongo,” lele ntondotondo ‘pudipudi, ko l’ɔkɔngɔ diko wɔladi.’ (Jakɔba 3:17, NW; Ngalatiya 5:22-24) Lâdiko dia lâsɔ, vɔ ngɛnangɛnaka efula lam’akongɛwɔ wɔladi wa mɛtɛ mɛtɛ l’etena kele “akanga a memakana wayukita kete, ndu wayongenangena la etshoko efula wa ki.”—Osambu 37:11.
16 Polo ndo lo nshi nyɛ, “esumbi w’apami la esumbi w’amantu,” mbuta ate Akristo w’akitami wanɛ wohɔ etshumba wakadje ɔlɔngɔswamelo wa Jehowa ntondotondo, wekekɔ l’atei wa wodja wa Jehowa. Kɔlamelo yawɔ ndo etete kawɔ mbɔsamaka la nɛmɔ efula. Akitami w’akɛnda wakɔshi ɔkɛndɛ wa nɔmbɔla olimu lo nshi ya pâ ya l’ɛnɔnyi wa 1930, polo ndo lo Ta dia Hende di’Andja w’Otondo ndo l’ɛnɔnyi w’ɔngɛnɔngɛnɔ w’ehamelo wakayoyelaka. Lâdiko dia lâsɔ, djekoleko tatɛ oma l’ɔnɔnyi 1935, “ului a wuki” w’“ekoko ekina” wakayakɛnɛmɔla vamɛ. (Enyelo 7:9; Joani 10:16) Lam’ele Akristo w’akitami wambotshunda esombe ndo waya bu efula, ɛkɔkɔ ekina wakatatɛ kamba olimu w’esambishelo ndo wambodianganya olimu akɔ lo nkɛtɛ k’otondo. L’ɛnɔnyi ɛnɛ wetshi, ɛkɔkɔ ekina wakahongomɔ oya lo nkɛtɛ y’anto wa Nzambi. Kɛdikɛdi, l’ɔnɔnyi wetshi oto, anto 338 491 wa l’atei awɔ wakalongola batismu oko djembetelo ya ndjakimɔ kawɔ le Jehowa! Mɛtɛ, anto asɔ w’eyoyo wekɔ akɛnda efula lo nyuma. Woho wewɔ eyoyo ndo ohetoheto awɔ mbɔsamaka la nɛmɔ efula lam’afudiawɔ ɔnɔngɔ wa wanɛ wemba esambu wa mandola ‘Nzambi kaso, ɔnɛ lodjashi lo kiti ka diolelo, ndo dia mandola Ɔna ɔkɔkɔ.’—Enyelo 7:10.
17 Ɛlɔ kɛnɛ, ‘ɛsɛsɛ wa lo ngelo wambolola l’ana w’akɛnda w’apami la wa amato.’ L’ɔnɔnyi w’olimu wa 1995, takalongola alapɔlɔ oma lo wedja 232 la asɛnga wa lo ndjale. Koko ndoko shɛmanedi ya wedja la wedja, ndoko lohetsho la kabila la kabila, ndoko kandjema ka kɔlɔ l’asa akitami la ɛkɔkɔ ekina. Vɔ tshɛ wekɔ lo tahame lo nyuma, wele kâmɛ lo ngandji. Nkumbo ka l’andja w’otondo k’Ɛmɛnyi wa Jehowa hafɔnyi ndoko l’ɔlɔngɔswamelo ɔtɔi l’andja ɔnɛ mɛtɛ.—Kolosai 3:14; 1 Petero 2:17.
Onde Dikambo dia Wolo Efula le Jehowa?
18 L’ɔnɔnyi 1918, lâsɔ ko lofulo l’atshikadi w’akitami wakakɔmɔ etema lo lɔhɔmbɔ la lo nyuma lele paka nunu dimɔtshi to, ndoko onto lakakoke mɛna woho wayoyeta akambo lo nshi yayaye. Koko Jehowa akeyaka—oko wadishikikɛ dui diande dia nɛi nɛ dia pɔlɔfɛsi: “[Jehowa] Kanga lulimbilimbi kambula ati: Naka dikambu so diaki dikambu dia [wolo efula, NW] lu nshi sho lu ashu w’atshikadi a wudja one, dio mbeyaka ndjala dikambu dia [wolo efula, NW] lu ashu ami uka?”—Zekariya 8:6.
19 L’ɔnɔnyi 1919, nyuma ka Jehowa kakahɛtshahɛtsha anto ande nto dia vɔ sala olimu wakâkongɛka. Koko, onto l’onto akahombe monga la mbetawɔ dia mamema ɔlɔngɔswamelo wa tshitshɛ w’atɛmɔdi wa Jehowa. Vɔ kondjala efula, ndo vɔ koshihodiaka akambo efula. Koko, Jehowa akâkeketsha yema yema lo akambo w’endana l’ɔlɔngɔswamelo ndo akawasha akoka wa vɔ sala olimu w’Akristo w’esambishelo ka lokumu l’ɔlɔlɔ ndo wa mbetɛ anto ambeki. (Isaya 60:17, 19; Mateu 24:14; 28:19, 20) Nde akâkimanyiya yema yema dia vɔ mpotɔ akambo w’ohomba efula wele oko lomangemange l’akambo wa lowandji la l’andja w’otondo. Onde aki wolo efula le Jehowa dia nde kotsha lolango lande lo tshimbo ya djui ya tshitshɛ y’Ɛmɛnyi wa Jehowa? Kema, aha ɔsɔku! Dikambo sɔ shikikɛma lo lɛkɛ 18-21 la lo periodikɛ kɛnɛ, lɛnɛ ele kiombokombo y’olimu wakakambe Ɛmɛnyi wa Jehowa l’edja k’ɔnɔnyi w’olimu wa 1995.
‘Dimi Layoyala Nzambi Kawɔ’
20 Dui dia tanu nɛ mɛnyaka nto ɔngɛnɔngɛnɔ wele l’Ɛmɛnyi wa Jehowa ɛlɔ kɛnɛ: “[Jehowa] Kanga lulimbilimbi kata ati: Dimi layushimbela wudja ami uma lu kete ya lu leke l’ehutwelu, ndu uma lu kete ya lu leke l’edjelu. Dimi layutuwaosa, ku vo wayudjase l’atei a Jerusalema. Vo wayuyala wudja ami, la dimi layuyala [Nzambi kawɔ, NW], lu akambu wa mete, ndu lu akambu w’usimbwi.”—Zekariya 8:7, 8.
21 L’ɔnɔnyi ɔnɛ wa 1996, sho kokaka mbuta aha la mengenga ɔnɛ lokumu l’ɔlɔlɔ lakasambishama l’andja w’otondo, oma “lu leke l’ehutwelu” polo ndo “lu leke l’edjelu.” Wambetɛ anto wa lo wedja tshɛ ambeki ndo vɔ wekɔ lo mɛna ekotshamelo ka daka dia Jehowa nɛ: “Ana aye tshe wayetshama le [Jehowa].” (Isaya 54:13) Tekɔ la wɔladi nɛ dia tekɔ lo mbetshama oma le Jehowa. L’oyango ɔsɔ mbambotomba abuku l’ɛtɛkɛta ndekana 300. L’ɔnɔnyi wetshi oto, ɛtɛkɛta ekina 21 wakayokotshama. Ɛlɔ kɛnɛ, periodikɛ kelɛwɔ ɔnɛ Tshoto y’Etangelo kekɔ lo tomba mbala kakɔ ɔtɔi l’ɛtɛkɛta 111, ndo Réveillez-vous! l’ɛtɛkɛta 54. Nsanganya ya weke ya wodja w’otondo ndo ya wedja efula yekɔ djembetelo yɛnya wɔladi w’anto wa Nzambi lo sɛkɛ. Nsanganya ya lomingu la lomingu tokakatanyaka kâmɛ ndo toshaka ekeketshelo kele laso ohomba dia tshikala nge. (Heberu 10:23-25) Mɛtɛ, Jehowa ekɔ lo mbetsha anto ande ‘lo akambo wa mɛtɛ ndo wa losembwe.’ Nde ekɔ lo mbisha anto ande wɔladi. Ande diɛsɛ diele laso dia kondja wɔladi ɔsɔ w’efula ndo sho lawɔ lee!
[Study Questions]
1, 2. (a) Kakɔna kakasale wedja lo dikambo dia wɔladi? (b) L’ɔnɔnyi 607 N.T.D., wetshelo akɔna wakasha Jehowa Isariyɛlɛ lo kɛnɛ k’endana la wɔladi?
3. Lo ndjela ɛtɛkɛta wakate Jehowa l’onyɔ wa Jeremiya, naa akambo wa mamba wakasha Isariyɛlɛ wetshelo wa hende w’ohomba lo kɛnɛ k’endana la wɔladi?
4. Woho akɔna wakahashahasha Jehowa Ase Isariyɛlɛ dia vɔ sala olimu wa mbika tɛmpɛlɔ, ndo daka diakɔna diakandalake lo dikambo dia wɔladi?
5. Dikambo diakɔna diahombaso nembetɛ lo tshapita y’enanɛi ya Zekariya?
6, 7. Woho akɔna wakoke Jehowa ‘kandjema lo dikambo dia Siɔna la kɛlɛ k’efula’?
8. Lo nshi yaki Zɛkariya, woho akɔna wakakoke Jerusalɛma ndjoyala osomba w’akambo wa mɛtɛ, otshikitanyi la nshi ya ntondo?
9. Naa otshikitanu wa woke wakakomɛ ‘Isariyɛlɛ wa Nzambi’ l’ɔnɔnyi 1919?
10. Tatɛ oma l’ɔnɔnyi 1919, ɛtshɔkɔ akɔna wakakondja Akristo w’akitami lo “kete” yawɔ?
11. Woho akɔna wakayaɛnya ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ wa Lokristokristo ɔnɛ atunyi w’ekambi wa Nzambi mbewɔ?
12, 13. Woho akɔna wakɛnama kɛlɛ ka Jehowa le Lokristokristo?
14. Ɛtɛkɛta akɔna wa didjidji wa pɔlɔfɛsi watɛkɛta dikambo di’anto wodjashi lo wɔladi?
15. Wɔladi akɔna wele l’ekambi wa Jehowa kânga mbalɔ wedja ata?
16, 17. (a) Woho akɔna wakakeketsha “esumbi w’apami la esumbi w’amantu” kâmɛ la “akenda w’apami, la akenda w’amantu” ɔlɔngɔswamelo wa Jehowa na? (b) Kakɔna kɛnya wɔladi w’anto wa Jehowa lo sɛkɛ?
18, 19. Tatɛ oma l’ɔnɔnyi 1919, woho akɔna wakakotsha Jehowa kɛnɛ kakɛnamaka oko wolo efula lo asho w’anto?
20. Lo ndjela pɔlɔfɛsi, lo yɛdikɔ yakɔna yakawatatshi woho wayosalema otshumanyelo w’anto wa Nzambi?
21. Woho akɔna walamema wɔladi w’efula w’anto wa Jehowa ndo watawahame?
[Caption]
[Wembola]
[Caption on page 23]
Onde Wɛ Kokaka Nembetshiya?
◻ Lo nshi yaso nyɛ, woho akɔna wakoke Jehowa ‘kandjema la kɛlɛ k’efula’ lo dikambo di’anto ande?
◻ Woho akɔna wele anto wa Jehowa lo wɔladi, kânga lo wedja wambolanyema l’ata?
◻ Woho akɔna ‘wambolola ɛsɛsɛ wa ngelo l’akɛnda w’apami ndo w’amato’?
◻ Kakɔna kakalɔngɔswama ɔnɛ kele anto wa Jehowa wetshamake oma le nde?