Ɔsɔnwɛlɔ ayɛ wa atɔndɔ
ONDE wɛ ekɔ onto layela atɔndɔ? Onde wɛ mbɔsaka di’atɔndɔ wendana la lɔkɛwɔ wambeta loowe lo yɛdikɔ mɔtshi? Kɛnɛ kele lanɛ ele, onto tshɛ nɔmbɔmwaka la weho ɛmɔtshi w’atɔndɔ wetawɔnde dia wekɔ ohomba. Lo ndjela dibuku The New Shorter Oxford English Dictionary, tɔndɔ koka nembetshiyama oko “ɔlɛmbɛ watshutshuya onto dia sala dikambo di’ɔlɔlɔ.” Atɔndɔ mongaka la shɛngiya lo tɛdikɔ tɔsaso ndo tɛnyaka lɔkɛwɔ lahombaso monga lalɔ. Atɔndɔ kokaka mbɔsama oko busɔlɛ.
Ɛnyɛlɔ, Yeso akakeketsha ambeki ande dia vɔ kitanyiya tɔndɔ dielɛwɔ ɔnɛ Yɛdikɔ Yoleki Dimɛna, diatanema lo Mateu 7:12 lɛnɛ atawɔ ɔnɛ: “Okone nyutsheli antu akambu tshe uku alanganyu vo nyutshela.” Ambeki waki Confucius kitanyiyaka tɔndɔ dielɛwɔ li ndo dielɛwɔ ren dialɔmba anto dia monga la waonga anɛ: ngandji, ndjakitshakitsha, dilɛmiyɛlɔ ndo kɔlamelo. Kânga anto wahayasha l’awui w’ɔtɛmwɛlɔ wekɔ l’awui amɔtshi wetshawɔ lo dihole dia ntondo kana ɛlɛmbɛ ɛmɔtshi washikikɛ lɔkɛwɔ lahomba monga lawɔ.
Weho akɔna w’atɔndɔ wahombaso sɔna?
Hatohombe mbohɛ di’atɔndɔ kokaka monga ɔlɔlɔ kana kɔlɔ. Ɛnyɛlɔ, l’ɛnɔnyi akumi weke kambeta ɛnɛ anto efula wakeyamaka oma lo dionga diawɔ dia moi-d’abord, mbut’ate dimi-ntondo. Kânga mbele anto efula kokoka mbeya tshɛkɛta shɔ kana mbɔsa di’oko yɔ hayendana lawɔ, dionga sɔ tanemaka le anto efula mbut’ate yoho ya dionga yonga l’anto efula l’ɔtɛ wahawayele ɛlɛmbɛ wa lâdiko wendana la lɔkɛwɔ. Oyadi dionga sɔ diakeyamaka kana bu, dionga dia dimi-ntondo ekɔ ɔkɛnɛmwɛlɔ wa lokaki, wele mbala efula kakatanyema la nsaki ka lomombo. Ombewoyi ɔmɔtshi wa nsango ya lo televiziɔ la Chine akate ate: “Tekɔ paka l’atɔndɔ ahende. Dimɔtshi ele ndjakotshɛ ehomba. Ndo dikina ele ndjamɔtshɛ falanga.”
Dionga dia dimi-ntondo koka mbɔsama oko lowolo lele l’atɔtɔ. Ngande wakoka lowolo lele l’atɔtɔ monga la shɛngiya le busɔlɛ? Naka diangɔ dihende sɔ diambosukana, kete dikɔnga dia lo busɔlɛ diayɛlɛ otsha lo lɛkɛ lahadiahombe mbɛlɛ. Woho akɔ wamɛ mbele, dionga dia dimi-ntondo kokaka ndanya busɔlɛ wɛnya onto lɔkɛwɔ lahombande monga lalɔ, kana ndanya ɛlɛmbɛ wendana la lɔkɛwɔ l’ɔlɔlɔ ko konya onto ‘l’ofukutanu polo lo nde mbetsha nsaki yande lo dihole dia ntondo.
Onde wɛ koka mamba naka vɔ kotɛ ɔnɛ aha ɛlɔ la lui mamonga anto la dionga dia dimi-ntondo? Dionga sɔ diakatatɛ l’ekambɔ k’Ɛdɛna lam’akatakɔ ambutshi aso wa ntondo ɛlɛmbɛ wendana la lɔkɛwɔ wakadje Otungi aso. Dikambo sɔ mbakalanya busɔlɛ wakawaɛnyaka lɔkɛwɔ lahomba monga lawɔ. Oko wewɔ ana waki Adama la Eva, anto wambotshimba yimba la yoho ya dionga sɔ, diowelɛ atete edja ɔnɛ “dimi-ntondo.”—Etatelu 3:6-8, 12.
Lo nshi nyɛ yelamɛ lo prɔfɛsiya ka lo Bible ɔnɛ “nshi y’ekumelu,” ya ‘wolo mbikikɛ’ mamboleka anto monga la dionga sɔ. Anto efula “wayuyalanga.” Kema dikambo dia diambo dia kânga sho shamɛ tshutshuyamaka dia monga la dionga sɔ dia dimi-ntondo.—2 Timote 3:1-5.
Ondo wɛ koka monga kanyi ɔtɔi la dikɛnda dielɛwɔ Olaf, lakafundɛ Bɛtɛlɛ kɛmɔtshi k’Ɛmɛnyi wa Jehowa ka l’Erɔpɛ ate: “Ekɔ wolo efula tshikala la lɔkɛwɔ l’ɔlɔlɔ, djekoleko le so akɛnda. Lam’alanganyu, nyotetemale la toholaka ohomba wa ndjelaka atɔndɔ wa lo Bible.”
Olaf aki la yimba ya shɛnɔdi. Atɔndɔ waki Nzambi koka tokimanyiya, oyadi dikɛnda kana opalanga dia kitanyiya ɛlɛmbɛ wa lâdiko wendana la lɔkɛwɔ. Vɔ koka tokimanyiya dia shika tanga la ntondo ka dionga dia dimi-ntondo oyadi tekɔ ladiɔ kana bu. Naka wɛ nangaka mbeka akambo efula lo kɛnɛ kendana la woho wakoka kokimanyiya atɔndɔ wa lo Bible, kete sɛdingola sawo diayela l’ɔlɔlɔ tshɛ.
[Esato wa lo lɛkɛ 4]
Ɛlɔ kɛnɛ anto efula hawodje yimba l’ehomba w’anto akina