Vɔ tetemalaka la kɛndakɛnda lo mɛtɛ
“Dimi kema la ongenongeno ukina wuleki one, dia mbuka nti: An’ami watokendakendaka lu mete.”—3 JOANI 4.
1. ‘Akambo wa mɛtɛ wa lokumu l’ɔlɔlɔ’ mendanaka la na?
JEHOWA mbetawɔka paka anto wɔtɛmɔla “lu nyuma la lu mete.” (Joani 4:24) Vɔ kitanyiyaka akambo wa mɛtɛ, mbetawɔka wetshelo tshɛ w’Akristo w’oma l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi. ‘Akambo wa mɛtɛ asɔ wa lokumu l’ɔlɔlɔ’ mendanaka la Yeso Kristo ndo l’oyindjamelo wa lowandji laki Jehowa oma lo tshimbo ya Diolelo. (Ngalatiya 2:14) Nzambi mbetawɔka di’anto walanga lokeso ‘munganɛ,’ koko di’onto kondja panda pombaka nde monga la mbetawɔ lo lokumu l’ɔlɔlɔ ndo kɛndakɛnda l’akambo wa mɛtɛ.—2 Tesalonika 2:9-12; Efeso 1:13, 14.
2. Lo dikambo diakɔna diaki ɔpɔstɔlɔ Joani l’ɔngɛnɔngɛnɔ efula, ndo diɔtɔnganelo dia ngande diaki lam’asande la Ngayo?
2 Apandjudi wa Diolelo wekɔ ‘anto wakamba kamɛ lo dikambo di’akambo wa mɛtɛ.’ L’ɛnyɛlɔ k’ɔpɔstɔlɔ Joani nde la Ngayo k’ɔngɛnyi ande, vɔ mbetawɔka akambo wa mɛtɛ la wolo tshɛ ndo kɛndakɛndaka lɔkɔ. Aha la mbohɛ ɔngɛnyi ande Ngayo, Joani akafunde ate: “Dimi kema la ongenongeno ukina wuleki one, dia mbuka nti: An’ami watokendakendaka lu mete.” (3 Joani 3-8) Kânga mbele aha Joani laki ɔpɔstɔlɔ w’osombe mbaketsha Ngayo akambo wa mɛtɛ, naka sho menda ɛnɔnyi waki l’ɔpɔstɔlɔ ɔsɔ, kete lotshundu l’Okristo laki lande, ndo ngandji k’ombutshi kaki lande akakoke mbotshutshuya dia mbɔsa dikɛnda dia pami sɔ oko ɔnande ɔmɔtshi la lo nyuma.
Akambo wa mɛtɛ ndo ɔtɛmwɛlɔ w’Okristo
3. Nsanganya yakasalaka Akristo wa ntondo yaki l’oyango ndo la wahɔ akɔna?
3 Dia mbeka akambo wa mɛtɛ, Akristo wa ntondo wakasanganaka lo tshumanelo diaki tena efula lo mvudu y’anto amɔtshi. (Romo 16:3-5) Vɔ wakakeketshanaka ndo wakatshutshuyanaka lo ngandji ndo l’elimu w’ɔlɔlɔ. (Heberu 10:24, 25) Lo dikambo di’Akristo wa l’ɛlɔmɔ wa lo nshi yakete, Tertullien, (c.155–l’ɔkɔngɔ wa 220 T.D.) akafunde ate: “Sho takasanganaka dia mbadia abuku waki Nzambi . . . Ɛtɛkɛta w’ekila ɛsɔ keketshaka mbetawɔ la elongamelo kaso ndo shikikɛka wɛkamu aso.”—Apology, tshapita 39.
4. Ohomba akɔna waki la wembelo w’esambo lo nsanganya y’Akristo?
4 Wembelo w’esambo aki nto dikambo dikina diakasalemaka lo nsanganya y’Akristo wa ntondo. (Efeso 5:19; Kolosai 3:16) Prɔfɛsɛrɛ Henry Chadwick akafunde dia Celsus laki ɔmɔnyɔdi ɔmɔtshi wa lo ntambe ka hende akate dia mɛnamaka di’esambo wakembaka wanɛ wakayataka vate Akristo “waki esambo w’amɛna wa mamba woho ɔnɛ wele esambo akɔ wakangɛnyangɛnyaka ndo asolo ande.” Chadwick akakotsha ate: “Clément ka l’Alexandrie mbele ofundji wa ntondo w’Okristo wakatɛkɛta dikambo dia woho wa mishiki wasungana Akristo kamba lawɔ. Nde akɛnya dia mishiki akɔ hawohombe monga woho wa mishiki wonyiya mposa ya dieyanelo.” (The Early Church, lɛkɛ 274-275) Oko wakembaka Akristo wa ntondo lam’akawasanganaka, mbele mbala efula Ɛmɛnyi wa Jehowa vɔ lawɔ membaka esambo wele l’awui w’oma lo Bible watombola Nzambi ndo Diolelo.
5. (a) Ngande wakalɔmbwamaka tshumanelo dia ntondo di’Akristo lo nyuma na? (b) Ngande wakakambaka Akristo wa mɛtɛ l’ɛtɛkɛta wa Yeso wele lo Mateu 23:8, 9?
5 Lo tshumanelo dia ntondo di’Akristo, dikumanyi waketshaka akambo wa mɛtɛ, ndo ekambi w’olimu wakakimanyiyaka asekawɔ ambetawudi lo toho totshikitanyi. (Filipi 1:1) Olui-walɔmbɔla wakayaɛkɛka l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi ndo le nyuma k’ekila mbakalɔmbɔlaka tshumanelo. (Etsha 15:6, 23-31) Vɔ kokambaka la titrɛ ya l’ɛtɛmwɛlɔ nɛ dia Yeso akalake ambeki ande ate: “Tanyetamaki umbetsha, ne dia nyu nyeko la umbetsha otoi, ku nyu tshe nyeko antu la onangu. Tanyetaki untu a lu kete nyati: Shesu, ne dia nyu nyeko la [Shɛnyu] otoi, [N]di eko l’ulungu.” (Mateu 23:8, 9) Lo akambo asɔ ndo l’akambo akina, sho tanaka diɔtɔnganelo di’efula lam’asa Akristo wa ntondo la Ɛmɛnyi wa Jehowa.
Wakahɛnyahɛnyama l’lɔtɛ wakawasambishaka akambo wa mɛtɛ
6, 7. Kânga mbakiwɔ amɛmbi wa lokumu l’ɔlɔlɔ la wɔladi, ngande wakɔsaka anto Akristo wa mɛtɛ?
6 Kânga mbakawasambishaka losango la Diolelo la wɔladi, Akristo wa ntondo wakahɛnyahɛnyama oko wakahɛnyahɛnyama Yeso. (Joani 15:20; 17:14) Ombewi w’ɛkɔndɔ John L. von Mosheim akɔsaka Akristo wa lo ntambe ka ntondo oko “olui w’anto wele la dionga dia memakana, anto waki komonga kânga la kanyi ɔtɔi ya kɔlɔ otsha le anto akina kana mbidja nsɛnɔ yawɔ lo wâle.” Dɔkɔtɛlɛ Mosheim akate dia “kɛnɛ kakatshutshuyaka ase Rɔma dia momalɛ Akristo, aki yoho yawɔ ya dimɛna efula ya tɛmɔla yaki kɔfɔnaka kânga yema la ditshelo di’ashidi di’anto akina diakawɔsaka oko ekila.” Nde akakotsha ate: “Vɔ kosalaka ɛkɔngɔ, takiwɔ la wa tɛmpɛlɔ, takiwɔ la mpingu, ndoko anto wakataka akambo wahataye l’atei awɔ, kana olui ɔmɔtshi w’ɛlɔmbɛdi kana w’ewandji wafunda akambo l’ɔtɛmwɛlɔ; ndo paka l’ɔtɛ w’akambo asɔ mbakawahetshamaka oma le olui w’anto waki komonga la ewo, nɛ dia vɔ wakafɔnyaka ɔnɛ ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ tshɛ pombaka sala akambo asɔ. Ɔnkɔnɛ, Akristo wakɔsamaka oko anto wanguna dia Nzambi bu; ndo lo ndjela ɛlɛmbɛ w’ase Rɔma anto wanguna dia Nzambi bu wakɔsamaka oko anto wa wâle lo tshunda di’anto.”
7 Ɛlɔmbɛdi, wakakambaka elimu w’anya, ndo anto wakayasɛnyaka oma lo dikishi diakawatɛmɔlaka wakatshutshuyaka ase wodja dia tɔmbɔkwɛ Akristo nɛ dia vɔ konangaka ndjakimɔ l’ɔtɛmwɛlɔ wa dikishi. (Etsha 19:23-40; 1 Koreto 10:14) Tertullien akafunde ate: “Vɔ wakataka di’Akristo mbaki lo kiɔkɔ ya mpokoso tshɛ yakakomɛka Wodja ndo y’asui w’anto. Naka ɔkɛdi wa Tiber wambɔtɔ elola kakoma polo lo mpele di’osomba, naka ɔkɛdi wa Nile hadjisha nkɛtɛ ɛtɛtɔ lo dikambɔ, naka avula hawɔlwɛ, naka didimu dia nkɛtɛ salema, naka ndjala ka kasha monga, naka mpokoso kɛmɔtshi komɛ anto, kete tena tshɛ wakataka vate: ‘Nyokasha Akristo lo difuku dia tambwe!’ ” Oyâdi kakɔna kakakokaka mbakomɛ, Akristo wa mɛtɛ ‘wakayalamaka di’aha tɛmɔla dikishi.’—1 Joani 5:21.
Akambo wa mɛtɛ ndo afɛstɔ wa l’ɛtɛmwɛlɔ
8. Lande na kele wanɛ wakɛndakɛnda lo mɛtɛ hawosale fɛtɛ ka Nɔɛlɛ?
8 Wanɛ wakɛndakɛnda lo mɛtɛ tonaka dia sala afɛstɔ wahetawɔma l’Afundelo nɛ dia ‘osase kema la diɔtɔnganelo la wodjima.’ (2 Koreto 6:14-18) Ɛnyɛlɔ, vɔ hawosale fɛtɛ ka Nɔɛlɛ, kasala anto Ngɔndɔ ka Dikumi l’Ahende 25. Dibuku dimɔtshi (The World Book Encyclopedia) mbutaka dia “ndoko onto leya datɛ shikaa diakotɔ Yeso.” Dibuku dikina (The Encyclopedia Americana, Édition 1956) mbutaka ɔnɛ: “Akambo wasala anto lo kɛnɛ kendana la fɛtɛ ka Nɔɛlɛ wakaye oma lo fɛtɛ ya Saturnales, y’ase Rɔma yakasalemaka l’atei atei wa Ngɔndɔ ka Dikumi l’Ahende.” Dibuku diaki yɔnɛ M’Clintock nde la Strong (Cyclopædia) mbutaka ɔnɛ: “Osalelo wa fɛtɛ ka Nɔɛlɛ kema didjango di’oma le Nzambi kana di’oma lo [D]aka di’[O]yoyo.” Ndo dibuku dikina (Daily Life in the Time of Jesus) mbutaka ɔnɛ: “Ɛkɔkɔ . . . wakadihamaka lo nkoto l’eleko ka tshitshi; ndo ɔsɔ ekɔ dikambo dimɔtshi diɛnya dia datɛ diasala anto fɛtɛ ka Nɔɛlɛ, l’eleko ka tshitshi bu mɛtɛ nɛ dia lo eotwelo ka Yeso, Evanjiliɔ mbutaka dia anami w’ɛkɔkɔ waki lo ndesha ɛkɔkɔ awɔ l’andja.”—Luka 2:8-11.
9. Lande na kele Akristo wa ntondo ndo ekambi wa Jehowa wa nshi nyɛ hawosale afɛstɔ wa Pasaka?
9 Anto mbutaka ɔnɛ vɔ salaka difɛstɔ dia Pasaka dia mbohɔ eolwelo ka Kristo, koko abuku amɔtshi wele l’awui w’eshika kakatanyaka Pasaka l’ɔtɛmwɛlɔ wa kashi. Dibuku Dictionnaire Westminster de la Bible [ang.] mbutaka dia Pasaka aki “ntondo difɛstɔ diakawasalaka l’eleko k’ɔwɔ dia tɛmɔla jambizambi ya womoto yakawelɛka teutonne de la lumière et du printemps yakelɛka wa Anglo-Saxon ɔnɛ Eastre,” kana Eostre. Lo weho tshɛ, dibuku dimɔtshi (Encyclopædia Britannica, Édition 11) mbutaka ɔnɛ: “Ndoko dihole diatɛkɛta Daka di’Oyoyo dikambo dia Pasaka dia eolwelo ka Kristo.” Akristo wa ntondo kosalaka difɛstɔ dia Pasaka sɔ ndo Ɛmɛnyi wa Jehowa hawosale difɛstɔ sɔ ɛlɔ kɛnɛ.
10. Eohwelo kakɔna kakahɔhɔla Yeso, ndo waa na wakiohɔ lo yoho ya dimɛna?
10 Yeso kombidjangɛ ambeki ande dia mbohɔka oyadi eotwelo kana eolwelo kande, koko nde akahɔhɔla Eohwelo ka nyɔi kande k’olambo. (Romo 5:8) Mɛtɛ, ɔsɔ oto mbele tshɔyi ya dikambo yakandadjangɛ ambeki ande dia mbohɔka. (Luka 22:19, 20) Dikambo sɔ diasalema ɔnɔnyi tshɛ ndo diatetemala Ɛmɛnyi wa Jehowa la mbohɔ mbelamɛka nto ɔnɛ Dambo dia Dikɔlɔ dia Nkumadiɔndjɔ.—1 Koreto 11:20-26.
Akambo wa mɛtɛ wambosambishama lo nkɛtɛ k’otondo
11, 12. Ngande wasukɛ wanɛ wakɛndakɛnda lo mɛtɛ olimu awɔ w’esambishelo?
11 Wanɛ weya akambo wa mɛtɛ mbɔsaka dia ekɔ diɛsɛ le wɔ dia mbetsha wenya awɔ, welo awɔ, ndo kamba la diangɔ diawɔ dikina dia sambisha lokumu l’ɔlɔlɔ. (Mako 13:10) Weshasha wakakimɔka anto la lolango mbakasukɛka olimu w’esambishelo w’Akristo wa ntondo. (2 Koreto 8:12; 9:7) Tertullien akafunde ɔnɛ: “Oyadi kânga shɛtɛshɛtɛ mɔtshi ya mbidjaka weshasha yekɔ, yɔ bu dia kɔngɔlaka falanga le anto wɔtɔ, watekana oko ɔtɛmwɛlɔ aki yoho mɔtshi y’okanda. Onto tshɛ akakimɔka yema ya dikuta mbala ɔtɔi lo ngɔndɔ kana etena tshɛ kakandɛnaka ɔlɔlɔ, ndo paka etena kakalangaka onto ndamɛ sala dikambo sɔ ndo l’etena kakinde l’akoka wa kimɔ nɛ dia ndoko onto lakawalɔmbaka la wolo dia kimɔ woshasha.”—Apology, tshapita 39.
12 Nd’olimu w’esambishelo ka Diolelo w’Ɛmɛnyi wa Jehowa wakambema l’andja w’otondo mbasukamɛ oma lo weshasha wa la lolango. Lâdiko di’Ɛmɛnyi wa Jehowa, anto akina w’etema ɔlɔlɔ wayasha l’akambo wa mɛtɛ mɛnaka ohomba wa sukɛ olimu ɔsɔ la weshasha awɔ. Ndo lo dikambo nɛ nto, sho mɛnaka diɔtɔnganelo diele lam’asa Akristo wa ntondo l’Ɛmɛnyi wa Jehowa.
Akambo wa mɛtɛ ndo lɔkɛwɔ l’onto
13. Dako diakɔna diaki Petero diakitanyiya Ɛmɛnyi wa Jehowa lo kɛnɛ kendana la lɔkɛwɔ?
13 Oko wakiwɔ anto wakakɛndakɛndaka lo mɛtɛ, Akristo wa ntondo wakakitanyiya dako diaki ɔpɔstɔlɔ Petero diata ɔnɛ: “Nyuyali la ditshelu di’ololo l’atei w’asi wedja. Okone, naka wambunyosongwela vati: Nyu nyeko atshi wa kolo, naka vo wayena etsha anyu w’ololo, ku vo wayutumbula [Nzambi], lu lushi layundâkendela.” (1 Petero 2:12) Ɛmɛnyi wa Jehowa mbetawɔka ɛtɛkɛta ɛsɔ l’otema ɔtɔi.
14. Ngande wɔsa Akristo tɔkɛnyɔ ta kɔlɔ?
14 Kânga l’ɔkɔngɔ w’apɔstazi mbɔtɔ, Akristo wa l’ɛlɔmɔ wakatonaka akambo wa mindo. William Dool Killen, prɔfɛsɛrɛ k’awui w’ɛtɛmwɛlɔ ndo ka teoloji lo église Presbytérienne wa la Irlande akafunde ate: “Lo ntambe ka hende la ka sato, suke la luudu la tɔkɛnyɔ la l’osomba tshɛ wa woke laki dihole diakakotolaka anto; ndo lam’ele akɛnyi wa tɔkɛnyɔ waki mbala efula anto waki la nkɛwɔ ya kɔlɔ efula, akambo wa diambo wakawasalaka wakalomialomiaka nsaki ya kɔlɔ yaki l’anto lo nshi shɔ. . . . Akristo wa mɛtɛ tshɛ wakɔsaka luudu la tɔkɛnyɔ oko ɛngɔ ka wɔnɔnyi. . . . Vɔ kɔngɛnangɛnaka akambo wa wɔnɔnyi wakasalemaka lɔkɔ; ndo woho wele tɔkɛnyɔ tɔsɔ takangɛnyangɛnyaka tozambizambi t’apami la ta wamato t’apanganu, tɔ kombokanaka la dietawɔ diawɔ di’Okristo.” (The Ancient Church, lɛkɛ 318-319) Ɛlɔ kɛnɛ, ambeki waki Yeso wa mɛtɛ lawɔ mbewɔka akambo wa mindo ndo weho wa tɔkɛnyɔ ta kɔlɔ.—Efeso 5:3-5.
Akambo wa mɛtɛ ndo ‘emboledi wa lâdiko’
15, 16. Waa na wele “embuledi,” ndo ngande wɔsamawɔ oma le wanɛ wakɛndakɛnda l’akambo wa mɛtɛ?
15 Kânga mbaki Akristo wa ntondo la lɔkɛwɔ l’ɔlɔlɔ, ewandji efula wa la Rɔma kombasambwɛka akambo dimɛna. Ombewi w’ɛkɔndɔ Ernest George Hardy akate di’emboledi wa la Rɔma wakɔsaka Akristo oko “anto waki l’ohetoheto w’anyanya.” Mikanda wakafundanɛka Pline le Jeune laki Nguvɛrnɛrɛ ka la Bituniya nde la Nkumekanga ka Rɔma Trajan mɛnyaka dia emboledi lo tshɛ kawɔ kombeyaka shikaa ka dikambo lo kɛnɛ kendana la Lokristo. Ko Akristo ngande wɔsawɔ Lɛɛta na?
16 L’ɛnyɛlɔ k’ambeki waki Yeso wa ntondo, Ɛmɛnyi wa Jehowa nɛmiyaka ‘emboledi wa wodja.’ (Romo 13:1-7) Naka kɛnɛ kalɔmba anto hɔtɔnɛ la lolango laki Nzambi, vɔ mbɔsaka yɛdikɔ y’ɔnɛ: “Dieli lasu dia kitanyia aui wa [Nzambi] aha aui w’antu atu.” (Etsha 5:29) Dibuku dimɔtshi (After Jesus—The Triumph of Christianity) mbutaka ɔnɛ: “Kânga mbele Akristo kɔtɛmɔlaka nkumekanga, vɔ komonga anto wadja ofukutanu, ndo ɔtɛmwɛlɔ awɔ kombidjaka wodja lo wâle kânga mbakawatshikitana l’ɛtɛmwɛlɔ ekina ndo kânga mbele apanganu kɔngɛnangɛnaka ɔtɛmwɛlɔ akɔ.”
17. (a) Akristo wa ntondo waki anto wakasukɛka lowandji lakɔna na? (b) Ngande wakitanyiya ambeki wa Yeso wa mɛtɛ ɛtɛkɛta wele l’Isaya 2:4 lo nsɛnɔ yawɔ?
17 Akristo wa ntondo wakasukɛka Diolelo diaki Nzambi, ndo kânga ewandji wa nkumbo: Abrahama, Isaka, la Jakɔba waki la mbetawɔ l’osomba wakalakema, mbut’ate ‘osomba wele Nzambi mbele ombiki.’ (Heberu 11:8-10) L’ɛnyɛlɔ k’Owandji awɔ, Yeso Kristo, ambeki wa Yeso komonga “wa la kete.” (Joani 17:14-16) Ndo kânga mbakayakimɔ anto l’awui w’ata ndo w’efukutanu, vɔ wakasɛnaka lo wɔladi lo ‘tshula tɔɔmbɔ tawɔ nkongo.’ (Isaya 2:4) Lo menda woho wɔtɔnɛ kɛnɛ kakasalaka Akristo wa ntondo la kɛnɛ kasala Ɛmɛnyi wa Jehowa, prɔfɛsɛrɛ k’ɛkɔndɔ Geoffrey F. Nuttall akate ate: “Dionga diaki l’Akristo wa ntondo lo kɛnɛ kendana l’ata fɔnaka efula la nɛ diele l’Ɛmɛnyi wa Jehowa, ndo ɔsɔ ekɔ dikambo dia diambo efula.”
18. Bonde kele lowandji tshɛ lalɔmbɔla bu ndoko l’ɔkɔkɔ wa mboka Ɛmɛnyi wa Jehowa wɔma?
18 Oko wakiwɔ anto wakatshikalaka lomangemange nɛ dia wakakitanyiyaka awui w’emboledi, Akristo wa ntondo komonga anto wa wâle kânga le tshunda dia pɔlitikɛ ɔtɔi ndo ɔsɔku mbele nd’Ɛmɛnyi wa Jehowa ɛlɔ kɛnɛ. Jurunalistɛ mɔtshi ya l’Amɛrika wa la Nɔrdɛ akafunde ate: “Paka onto lakananɛ kɔlɔ ndo lele kanga dungi pende mbakoka mbuta di’Ɛmɛnyi wa Jehowa wekɔ anto wa wâle le oseka lowandji tshɛ la pɔlitikɛ; vɔ bu wa tɔmbɔki, vɔ wekɔ anto wa wɔladi oko wahomba monga ase ɔtɛmwɛlɔ.” Ewandji wamɔmbɔ wɛɔngɔ mbeyaka di’Ɛmɛnyi wa Jehowa kema anto wa wâle le wodja.
19. Lo kɛnɛ kendana l’elambo, kakɔna kakokaso mbuta lo dikambo di’Akristo wa ntondo ndo di’Ɛmɛnyi wa Jehowa?
19 Yoho mɔtshi yakɛnyaka Akristo wa ntondo dia vɔ nɛmiyaka emboledi ele lo futa elambo. Lam’akandafundɛka Nkumekanga ka la Rɔma Antoninus Pius (138-161 T.D.), Justin Martyr akɛnya di’Akristo wakafutaka elambo awɔ la lolango “oleki anto akina tshɛ.” (First Apology, tshapita 17) Ndo Tertullien akatɛ emboledi wa la Rɔma dia ɛndɛlɛ awɔ wakafutshanyaka elambo wakahombaka kaloya Akristo losaka lo woho wakawafutaka elambo l’ɔlɔlɔ tshɛ. (Apology, tshapita 42) Akristo wakakondjaka wahɔ oma lo Pax Romana, mbut’ate Wɔladi wa Rɔma, oma l’ɛlɛmbɛ ndo wadjango awɔ, oma lo woho wakawalɔngɔsɔlaka etadimbo ndo lo nkɛndɔ yakawandaka l’ashi aha la wâle w’efula. Lo mbeya ɔkɛndɛ waki lawɔ otsha le anto, Akristo wakakitanyiyaka ɛtɛkɛta wa Yeso wata ɔnɛ: “Nyusha Kayisa diango dia Kayisa. Nyusha Nzambi diango dia Nzambi.” (Mako 12:17) Ɛlɔ kɛnɛ, ekambi wa Jehowa ndjelaka dako sɔ ndo vɔ mandɔmaka oma lo losembwe lawɔ, oko lo kɛnɛ kendana l’ofutelo w’elambo.—Heberu 13:18.
Akambo wa mɛtɛ wekɔ dimama dia wolo di’osanga
20, 21. Lo dikambo dia nkumbo k’anto l’ɔnango kasɛna lo wɔladi, kakɔna kaki mɛtɛ lo dikambo di’Akristo wa ntondo ndo kele mɛtɛ lo dikambo di’ekambi wa Jehowa wa nshi nyɛ?
20 Lam’ele vɔ wakakɛndakɛndaka lo mɛtɛ, Akristo wa ntondo waki kamɛ lo nkumbo k’anto l’ɔnango kele la wɔladi, oko wele Ɛmɛnyi wa Jehowa ɛlɔ kɛnɛ. (Etsha 10:34, 35) Mukanda ɔmɔtshi wakafundama lo jurunalɛ ya la Moscou (The Moscow Times) wakate ɔnɛ: “[Ɛmɛnyi wa Jehowa] mbeyamaka dimɛna oko anto weya nsɛna l’anto, anto w’ɔlɔlɔ, ndo anto wele la ndjakitshakitsha wele bu wolo mbɔtɔnɛ lawɔ, anto wahanyangiya pondjo asekawɔ ndo anto watayange wonya tshɛ dia nsɛna l’anto akina lo wɔladi . . . L’atei awɔ ndoko wanɛ walanga kɔta mishiko, wele ambidjɔki a wanu kana anɔshi wa nɔnɔ dia wolo, ndo vɔ wekɔ la dionga dia ngasɔ nɛ dia vɔ salaka la wolo dia nɔmbwama l’atɔndɔ wa lo Bible l’akambo tshɛ wasalawɔ kana watawɔ. Naka anto tshɛ wa l’andja w’otondo sala la wolo dia nsɛna lo yoho yɔtɔnɛ l’atɔndɔ wa lo Bible oko Ɛmɛnyi wa Jehowa, kete andja aso wa kɔlɔ ɔnɛ wayotshikitana tshɛ lo tshɛ.”
21 Dibuku dimɔtshi (Encyclopedia of Early Christianity) mbutaka ɔnɛ: “Ɛkɛlɛzia ka ntondo wakayaɔsaka vamɛ oko ase nkumbo k’oyoyo lɛnɛ ele anto waki ntondo la lohetsho mbut’ate ase Juda l’ase Wedja wambodjasɛ kamɛ lo wɔladi.” Ɛmɛnyi wa Jehowa lawɔ wekɔ lo sɛna lo nkumbo ka l’andja w’otondo k’anto l’ɔnango kele la ngandji ndo la wɔladi, vɔ wekɔ mɛtɛ tshunda di’anto wa l’andja w’otondo di’oyoyo. (Efeso 2:11-18; 1 Petero 5:9; 2 Petero 3:13) Lam’akɛnyi owandji ɔmɔtshi walama Parkɛ ka la Pretoria ka lo wodja w’Afrique du Sud, woho wakasangana Ɛmɛnyi wa Jehowa wa nkoho yotshikitanyi lo Parkɛ kɛsɔ lo wɔladi lo losanganya lɔmɔtshi la woke, nde akate ate: “Anto tshɛ waki la loshilambo, vɔ waki lo sawola la loshilambo lam’asawɔ, dionga diakanyɛnya nshi yakanyasangana lanɛ atete edja, mɛnyaka lɔkɛwɔ la dimɛna lele l’anto tshɛ wa l’ɔlɔngɔswamelo anyu, ndo kɛsɔ mɛnyaka dia nyu nyekɔ ase nkumbo ɔtɔi kele l’ɔngɛnɔngɛnɔ.”
Wambɔtshɔkwama lo woho wetshawɔ akambo wa mɛtɛ
22. Etombelo akɔna wɛnama oma lo woho wakɛnɛmɔla Akristo akambo wa mɛtɛ?
22 Oma lo dionga diawɔ ndo oma l’olimu awɔ w’esambishelo, Paulo nde l’Akristo akina ‘wakakɛnɛmɔla akambo wa mɛtɛ.’ (2 Koreto 4:2) Onde wɛ hetawɔ di’Ɛmɛnyi wa Jehowa wekɔ lo sala woho akɔ wamɛ ndo wekɔ lo mbetsha wedja tshɛ akambo wa mɛtɛ? Anto wa l’andja w’otondo wekɔ lo mbɔtɔ l’ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ, ndo lofulo latahame tsho lekɔ lo pongumɔ otsha ‘lo dikona dia luudu la Jehowa.’ (Isaya 2:2, 3) Ɔnɔnyi tshɛ, nunu di’anto wekɔ lo batizama oko djembetelo ya ndjakimɔ kawɔ le Nzambi ndo dikambo sɔ nɔmbaka dia mbata tshumanelo efula di’eyoyo.
23. Ngande wɔsayɛ anto wetsha wedja tshɛ akambo wa mɛtɛ?
23 Kânga mboyewɔ oma l’ahole wotshikitanyi, ekambi wa Jehowa wekɔ anto wosanganyi kamɛ l’ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ. Ngandji kele lam’asawɔ mɛnyaka dia vɔ wekɔ ambeki waki Yeso. (Joani 13:35) Onde wɛ hɛnyi dia ‘Nzambi ekɔ mɛtɛ l’atei awɔ’? (1 Koreto 14:25) Onde wɛ ambɔsa yɛdikɔ ya sukɛ wanɛ wetsha wedja tshɛ akambo wa mɛtɛ? Naka ngasɔ, kete wɛ koka mɛnya lowando nshi tshɛ l’akambo wa mɛtɛ ndo monga la diɛsɛ dia kɛndakɛndaka lɔkɔ pondjo pondjo.
Ngande wayoyokadimola?
• Lo kɛnɛ kendana la yoho ya tɛmɔla, diɔtɔnganelo diakɔna diele lam’asa Akristo wa ntondo l’Ɛmɛnyi wa Jehowa?
• Naa eohwelo kamɛ katetemala la sala wanɛ wakɛndakɛnda lo mɛtɛ?
• Waa na wele ‘emboledi wa lâdiko,’ ndo ngande wawaɔsa Akristo?
• Ngande wele akambo wa mɛtɛ dimama di’osanga?
[Esato wa lo lɛkɛ 19]
Yeso akadjangɛ ambeki ande dia vɔ salaka Eohwelo ka nyɔi kande k’olambo