Woho wa keketsha diwala diayɛ
OHƆSA ɛnyɛlɔ ka luudu lɔmɔtshi lele lambolana dikambo wamboyolinya yimba. Nkɛtɛ yomombɔ, sambe kosela, ndo akundji wambɔtɔ lombo. Mɛnamaka dia luudu lɔsɔ lakatshikala dimɛna ɛnɔnyi efula, koko wamboyolinya yimba. Onde lâsɔ lɔ pombaka nyukɔma? Ndooko. Naka akundji weke amɛna ndo pele dieke wolo, kete lɔ lakakoke nɔngɔswama.
Onde kɛnɛ kakakomɛ luudu lɔsɔ hakohola kɛnɛ kakakokomɛ lushi lɔmɔtshi lo diwala diayɛ? Sho kokaka mbuta dia l’ɛnɔnyi wetshi, ekakatanu wa wolo wakonge la shɛngiya ya kɔlɔ lo diokanelo dia lo diwala dianyu. Lo yɛdikɔ mɔtshi, ɔmɔtshi l’atei anyu, ko kana nyu akɔ ahende nyakayonyaka diwala dianyu yimba. Wɛ mbeyaka ndjaoka oko wakayaoke Sandy. Ɛnɔnyi 15 l’ɔkɔngɔ wa nde tshukama, nde akate ate: “Sho komonga ndoko l’ɛngɔ ɔtɔi l’osanga, onyake paka woho wakiso atshukanyi. Ko tete le aha ngasɔ mbakahombe dikambo sɔ monga.”
Oyadi diwala dianyu diekɔ ngasɔ, tosasɛke dia mbuta ɔnɛ diɔ pombaka mvɔ. Lo mɛtɛ, diwala dianyu mbeyaka nɔngɔswama. Lo yɛdikɔ ya woke, dui sɔ mendanaka la wolo wele la dɔkɔlɔkɔ diakayasale wɛ l’olonganyi ayɛ. Dɔkɔlɔkɔ kokaka kimanyiya atshukanyi dia tshikala nge lo nshi ya paa. Ko elɛwɔ dɔkɔlɔkɔ? Ndo woho akɔna wakoka Bible kokimanyiya dia dikeketsha?
Dɔkɔlɔkɔ ekɔ ɔkɛndɛ
Lo ndjela kɛnɛ kakatama lo diksiɔnɛrɛ dimɔtshi, onto lasala dɔkɔlɔkɔ ekɔ l’ɔkɛndɛ wahombande kotsha. Ɛnyɛlɔ, ombiki wa luudu kokaka ndjaoka dia nde ekɔ l’ɔkɛndɛ wa kotsha akambo tshɛ wendana la kɔtra kakandasinya dikambo dia mbika luudu. Nde mbeyaka monga ko heye onto lakanga olimu ɔsɔ wayangande sala. Koko, nde ndjaokaka dia nde pombaka kotsha ɛtɛkɛta ande, mbut’ate kɔtra kakandasinya.
Kânga mbele diwala tshikitana l’elimu ekina, dɔkɔlɔkɔ ekɔ tshondo y’ɔkɛndɛ. Wɛ l’olonganyi ayɛ nyakasale dɔkɔlɔkɔ la ntondo ka Nzambi ndo la ntondo k’anto dia tshikala kâmɛ, oyadi kɛnɛ tshɛ kakoka nyokomɛ. Yeso akate ate: “One lak[a]tungi [pami la womoto] l’etatelu, akâtungi umi la wadi? ndu mbakandati ati: aha dia dikambu ne mbayutshika [pami] shi la nyangu, mbayundumamana la wadendi?” Yeso akate nto ate: “Untu tamamitulaki kene kakamamanya [Nzambi].” (Mateu 19:4-6) Naka ekakatanu wambotomba, kete lâsɔ wɛ l’olonganyi ayɛ la dia ndjashikikɛ dia nɛnya dɔkɔlɔkɔ diakanyadje.a Womoto ɔmɔtshi akate ate: “Akambo wakayotatɛ ndowana lo diwala diaso paka etena kakatayotshika dia kanyiya ɔnɛ ndjaka diwala ekɔ yoho ya kandola ekakatanu.”
Ekɔ awui efula wele ohomba lo diwala, koko atshukanyi hawohombe tsho ndjaoka di’onto l’onto ekɔ l’ɔkɛndɛ. Kakɔna kele nto ohomba na?
Okambelo wa kâmɛ keketshaka dɔkɔlɔkɔ dia diwala
Dɔkɔlɔkɔ dia diwala halembetshiya ɔnɛ atshukanyi hawowanaki pondjo lam’asawɔ. Naka okakatanu ɔmɔtshi ambotomba, kete nyu pombaka sala la wolo dia kandola okakatanu akɔ aha tsho dikambo dia dɔkɔlɔkɔ diakanyadje, koko dia keketsha dimama dianyu dia ngandji. Lo kɛnɛ kendana la wadi l’omi, Yeso akate ate: “Okone vo kema antu ahendi ntu, wambuyala untu otoi.”
Kakɔna kalembetshiya monga “untu otoi” wɛ l’olonganyi ayɛ? Ɔpɔstɔlɔ Paulo akafunde dia “waumi mbuka wadiewo ngandji uku wukawo alimba awo.” (Efeso 5:28, 29) Lo yoho mɔtshi, monga “untu otoi” nembetshiyaka ndjakiyanya dikambo di’ɔlɔlɔ w’olonganyi ayɛ oko wayakiyanyayɛ dikambo di’ɔlɔlɔ ayɛ. Anto wambotshukana pombaka mbewɔ dia mbutaka ɔnɛ ɛngɔ kɛnɛ “kami” koko watake ɔnɛ ɛngɔ kɛnɛ “kaso,” ndo lo dihole dia tshɛkɛta “dimi” ekɔ dimɛna atshukanyi kambaka la tshɛkɛta “sho.” Ondaki ɔmɔtshi wa womoto akafunde ate: “Atshukanyi pombaka tshika dia ndjaoka oko watatshukana, koko wayaoke oko wanɛ wambotshukana.”
Onde wɛ l’olonganyi ayɛ kanyiyaka ndo ndjaokaka dia nyekɔ “atshukanyi”? Anto koka mbidjasɛ kâmɛ ɛnɔnyi efula koko vɔ kema “untu otoi,” lo yoho nyɛ yele vɔ ndjaokaka oko watatshukana. Eelo mɛtɛ, dikambo sɔ mbeyaka kokomɛ, koko dibuku Giving Time a Chance mbutaka ɔnɛ: “Diwala nembetshiyaka kahana awui wa lo lɔsɛnɔ, ndo lo yɛdikɔ yakahanawɔ awui wa lo lɔsɛnɔ mbataleke ndo ndowana diwala.”
Atshukanyi amɔtshi wele bu l’ɔngɛngɔngɛnɔ lo diwala diawɔ mbidjasɛka kâmɛ paka dikambo di’ana kana dia falanga. Akina mbikikɛka dikambo vɔ mbokaka wɔma wa kɛnɛ kayokoka anto akina fɔnya naka vɔ kakitɔna kana sɛkana, kana nɛ dia nkum’otema kawɔ mbashimbaka dia vɔ ndjaka diwala. Kânga mbele ekɔ ɔlɔlɔ di’awala asɔ nomba, ohɔ dia oyango anyu ele dia monga la diwala diele la ngandji, koko aha tsho diwala diahomba tshikala pondjo.
Ditshelo di’aha la lokaki keketshaka dɔkɔlɔkɔ diakasale atshukanyi
Bible akate dia lo “nshi y’ekumelu” anto “wayuyalanga.” (2 Timote 3:1, 2) Oko wakadite prɔfɛsiya kɛsɔ, nshi nyɛ anto woleka ndjaɔsa oko tozambizambi. L’awala efula, vɔ mbutaka ɔnɛ onto layasha tshɛ le olonganyi ande aha l’olonganyi ande ndjasha woho akɔ wâmɛ le nde ekɔ djɔmɔ tɛwɛ. Koko, lo diwala diele nge, atshukanyi akɔ ahende kɛnɛmɔlaka yimba ya ndjahombia. Ko woho akɔna wakokayɛ monga la dionga sɔ na?
Lo dihole dia ndjambolaka tena tshɛ ɔnɛ: ‘Kakɔna kakondjami oma lo diwala nɛ?’ yambola wɛmɛ, wate: ‘Kakɔna kasalami dimɛ dia keketsha diwala diami?’ Bible mbutaka di’Akristo hawohombe ‘mendaka paka akambo awɔ ato, koko wendake ndo akambo w’anto akina.’ (Filipi 2:4) Etena kakanayɛ yimba la tɔndɔ dia lo Bible nɛ, kanyiya awui wakayasale lomingu lakete. Aha l’onto kotshutshuya, totshelo tongana tɛnya ngandji takayasale lo wahɔ w’olonganyi ayɛ na? Lam’akandalange kotɛ dikambo dimɔtshi, onde wɛ akohokamɛ? Elimu engana wakayakambe wakaleke ngɛnyangɛnya omɛyɛ oleki wɛmɛmɛ na?
Lam’asɛdingolayɛ wembola ɛsɔ, totake ɔnɛ ndoko onto lɛna ditshelo diami di’ɛlɔlɔ kana ɔnɛ ndoko ɛtshɔkɔ wayomokondja oma lo ditshelo sɔ. Dibuku dimɔtshi mbutaka ɔnɛ: “L’awala efula, atshukanyi wekɔ la dionga di’ɔlɔlɔ dia kananɛka, ɔnkɔnɛ, sala tshɛ kakokayɛ sala dia keketsha olonganyi ayɛ dia nde monga la dionga sɔ aha la mbohɛ dia wɛmɛmɛ pombaka monga ladiɔ.” Etsha wa ndjahombia keketshaka diwala dianyu dikambo etsha akɔ mbɛnya dia nyu mbɔsaka diwala dianyu la nɛmɔ ndo nangaka dikokɛ.
Ekɔ Ohomba Mbɔsa Diwala oko Dimama dia Pondjo
Jehowa mbɔsaka kɔlamelo la nɛmɔ efula. Lo mɛtɛ, Bible mbutaka ɔnɛ: “Le kanga kolamelu, we [Jehowa] ndjaenyaka kanga kolamelu.” (2 Samuele 22:26) Tshikala la kɔlamelo le Nzambi nembetshiyaka nto tshikala la kɔlamelo lo diwala nɛ dia nde mbele kiɔkɔ yadiɔ.—Etatelu 2:24.
Naka wɛ l’olonganyi ayɛ nyekɔ la kɔlamelo lam’asanyu, kete nyayokaka dia nyu akɔ ahende nyekɔ wonya tshɛ kâmɛ. Etena kakanyiyanyu dikambo dia ngɔndɔ, ɛnɔnyi, ndo nshi kina y’otsha la ntondo, nyu mɛnaka paka woho wayonyokoma lo nshi shɔ nyu akɔ ahende. Kanyi ya ndjaoka oko nyatatshukana lam’asanyu yatongake pondjo l’atei anyu naka nyu nangaka dia ki monga lo diwala dianyu. Womoto ɔmɔtshi akate ate: “Kânga wonya wokami omɛmi kɛlɛ ndo watshimbami yimba lo dikambo dimɔtshi diambotokomɛ, dimi haloke wɔma ɔnɛ diwala diaso diayanga mvɔ. Dimi ndjakiyanyaka woho wakokaso kandola okakatanu wambotomba. Dimi lakongaka l’eshikikelo dia tayonga nto kâmɛ, kânga mbele l’etena kɛsɔ dimi kombeyaka mbala kakɔ ɔtɔi kɛnɛ kahombami sala.”
Mbɔsa diwala oko dimama dia pondjo ekɔ dikambo di’ohomba efula lo dɔkɔlɔkɔ diasala olonganyi otsha le osekande, koko lonyangu ko l’awala efula anto bu la dionga sɔ. Wonya watomba owanu wa wolo, wadi kana omi mbeyaka pangɔhangɔ ate: “Layanga kotshikɛ ngelo!” kana “Layanga nyanga onto okina layɔmbɔsa la nɛmɔ!” Lo mɛtɛ, mbala efula ɔsɔ tongaka ndjadi y’efu. Koko Bible nembetshiyaka dia lolimi koka monga ko “lambulula too la lolengo la nyoi.” (Jakoba 3:8) Manɛ olonganyi kana mbotɛ ɔnɛ naka wɛ hatshe nganɛ, kete layosala nganɛ ekɔ oko onto lawotɛ ɔnɛ: ‘Dimi halɔsɛ diwala diaso oko diwala dia pondjo. Sho koka sɛkana wonya wɛnami dui sɔ ɔlɔlɔ.’ Monga la kanyi ya ngasɔ koka ndanya diwala.
Naka wɛ mbɔsaka diwala oko dimama dia pondjo, kete wɛ ayotshikalaka kâmɛ wɛ l’olonganyi ayɛ ongi la ntondo k’ekakatanu kana wekamu wa woho akɔna tshɛ. Dui sɔ diekɔ l’ɔtshɔkɔ okina nto. Diɔ diayokokimanyiya efula wɛ l’olonganyi ayɛ dia mbetawɔ wɛɔdu ndo munga yele lanyu ndo tetemala mbikikanɛ kɔlɔ ndo dimanyiyanɛka lam’asanyu. (Kolosai 3:13) Dibuku dimɔtshi mbutaka ɔnɛ: “Lo diwala dia dimɛna, omi kana wadi koka sala dui dimɔtshi dia kɔlɔ, koko atshukanyi kokaka tshikala kâmɛ oyadi dui dia ngasɔ diambotomba.”
Lushi lakanyatshukana, wɛ akatshike dɔkɔlɔkɔ aha la ntondo ka tshunda dimɔtshi diendana la diwala, koko la ntondo ka tshondo y’onto lasɛna, mbut’ate la ntondo k’olonganyi ayɛ. Dikambo sɔ pombaka monga la shɛngiya y’efula lo yoho yoyosala awui wony’ɔnɛ ndo sala awui oko onto lambotshuka kana lambotshukama. Onde wɛ hetawɔ dia wɛ pombaka tshikala l’olonganyi ayɛ aha paka dikambo dia wɛ mbetawɔka la wolo dia diwala diekɔ ekila koko ndo nɛ dia wɛ nangaka onto lakatshukana la yɛ?
[Nɔtɛ ya l’ɛse ka dikatshi]
a Naka ekakatanu woleki wolo wambotomba, kete atshukanyi koka monga l’ɔkɔkɔ ɔmɔtshi w’oshika wa kakitɔna. (1 Koreto. 7:10, 11; enda lo Sheke y’Ɔngɛnɔngɛnɔ wa lo Kumbo, lɛkɛ 160-161, dibuku diakafundama oma le Ɛmɛnyi wa Jehowa.) Ndo nto, Bible mbetawɔka ndjaka diwala paka kana onto ambosala loseka (mbut’ate awui wa mindo wa dieyanelo).—Mateu 19:9.
[Kiombo/Osato wa lo lɛkɛ 5]
Akokayɛ sala kakianɛ
Wolo wa ngande wele la yɛdikɔ yayɛ ndo nsaki kayɛ ka kokɛ diwala diayɛ na? Ondo wɛ mɛnaka toho takokayɛ ndowanya diwala diayɛ. Dia keketsha diwala diayɛ, hemba sala awui anɛ:
● Yasɛdingola. Yambola wɛmɛ wate: ‘Onde dimi mɛtɛ ndjaokaka dia lambotshukana kana lakakanyiya ndo lakatshe akambo oko onyemba w’onto?’ Eya kana woho wayaokayɛ ɔsɔ mbayaoka nd’olonganyi ayɛ.
● Adia sawo nɛ wɛ l’otshukanyi ayɛ. Oma lâsɔ, la wɔlamu tshɛ, nyɔkɛtshanya toho takokanyu keketsha diwala dianyu.
● Kâmɛ l’olonganyi ayɛ, nyokambake elimu wakeketsha diwala dianyu. Ɛnyɛlɔ: Nyende kâmɛ fɔtɔ ya lushi lakanyatshukana kana ya dikambo dimɔtshi diahanyohɛki. Nyotshake akambo wakanyatshaka nshi yakinyu nyeke amambedi kana l’ɛnɔnyi w’etatelo wa diwala dianyu. Nyekake kâmɛ asawo w’oma lo Tshoto y’Etangelo ndo w’oma lo Réveillez-vous ! watɛkɛta awui wa lo Bible wendana la diwala.
[Kiombo/Osato wa lo lɛkɛ 6]
Lo diwala, dɔkɔlɔkɔ nembetshiyaka . . .
● Ɔkɛndɛ “Kushidiya dokoloko diakayatshiki. Aha ntshika dokoloko, ndeka ntshika dokoloko ku hadishidisha.”—Undaki 5:4, 5.
● Kamba l’Olui “Antu ahendi ndeka untu otoi . . . Naka [ɔmɔtshi ambɔkɔ], [okina] mbeyaka mbetula unyandi.”—Undaki 4:9, 10.
● Monga la Yimba ya Ndjahombia “Mbisha ambuleka nungula otshoko.”—Etsha 20:35.
● Dimama dia Pondjo “Ngandji . . . atukikeka akambu tshe.”—1 Koreto 13:4, 7.
[Osato wa lo lɛkɛ 7]
Etena kalanga olonganyi ayɛ sawola la yɛ, onde wɛ mpokamɛka kɛnɛ katande?