Ekomelo k’ata

‘Tekɔ paka l’ɛnɔnyi 12. Sho hatokoke monga la shɛngiya l’awui wa pɔlitikɛ ndo l’ata, koko sho nangaka nsɛna! Tekɔ lo kongɛ wɔladi. Onde vɔ wayoya lam’ekeso la lɔsɛnɔ?’​—Ana wa lo kalasa ka tanu ka tshitshɛ.

‘Sho nangaka mbɔtɔ kalasa ndo tshɔ tenda angɛnyi ndo nkumbo yaso aha la wɔma w’onto ɔmɔtshi tonda la wolo ko tshɔ la so lɛnɛ alangande. Lekɔ lo nongamɛ di’emboledi wayodja yimba lo delo diaso. Sho nangaka monga la lɔsɛnɔ la dimɛna efula. Sho nangaka wɔladi.’​—Alhaji, ɛnɔnyi 14

ƐTƐKƐTA ɛsɔ wananda otema mɛnyaka elongamelo ka mɛtɛ kele l’akɛnda wambosowa ɛnɔnyi efula l’ata walɔma lam’asa ase wodja ɔtɔi. Kɛnɛ kalekawɔ kombola ele nsɛna lɔsɛnɔ la wɔladi. Koko kotsha kɛnɛ kakombɔma kɛsɔ bu dikambo dia wɔdu. Onde tokɔsɛna l’andja waha l’ata?

L’ɛnɔnyi weke ka mbeta ɛnɛ, welo wakadjama l’andja w’otondo dia kandola ata amɔtshi wa lam’asa ase wodja ɔtɔi lo tshutshuya la wolo wanɛ walɔshana dia sinya toseke ta wɔladi. Wedja ɛmɔtshi wakatome asɔlayi dia tolama dia toseke ta wɔladi takawasinya kotshama. Koko wedja yema tshitshɛ tsho mbele l’akuta kana la lolango la toma asɔlayi lo wedja wa tale lɛnɛ ele mpetsho ya lam’asa anto yambokaka edio kana lɛnɛ ele tokanyi ta kɔlɔ tele l’asa wanɛ walɔshana salaka di’aha vɔ nɛnya diokanelo dia wɔladi diakawasinya. Mbala la mbala, ata tombaka nto mingu kana ngɔndɔ ngana tsho l’ɔkɔngɔ wa vɔ sinya toseke ta wɔladi. Institut international de recherche de la paix wa la Stockholm mɛnyaka ɔnɛ: “Ekɔ wolo wɔladi monga naka wanɛ walɔshana weke la mposa ndo l’akoka wa tetemala la ta.”

L’etena kakɔ kâmɛ, ata wahashile walɔma l’ahole efula lanɛ la nkɛtɛ mboholaka Akristo prɔfɛsiya kɛmɔtshi ka lo Bible. Dibuku di’Enyelo tɛkɛtaka di’etena kɛmɔtshi ka pâ ka l’ɔkɔndɔ w’ana w’anto kele ombahemi ɔmɔtshi wa falasa ka didjidji ‘ayonya wɔladi oma la nkɛtɛ.’ (Enyelo 6:4) Ata asɔ wakatɛkɛtama wele wekɔ lo tatetemala wekɔ etenyi kɛmɔtshi ka djembetelo mɔtshi yele la tenyi efula yɛnya dia tekɔ lo nsɛna kakianɛ l’etena kelamɛ lo Bible ɔnɛ: “Nshi y’ekumelu.”a (2 Timote 3:1) Ɔtɛkɛta wa Nzambi toshikikɛka ɔnɛ nshi shɔ y’ekomelo yekɔ ɛɔtwɛlɔ k’otsha lo wɔladi.

L’Osambu 46:9, Bible mɛnyaka dia wɔladi w’oshika nembetshiyaka ekomelo k’ata, aha paka wa lo wodja ɔtɔi oto, koko lo nkɛtɛ k’otondo. Ndo nto, osambu akɔ wâmɛ ɔsɔ tɛkɛtaka lo yoho ya lânde di’olanyelo w’ekoma wakawakambaka lawɔ lo nshi yakafundamaka Bible mbut’ate ota ndo dikɔnga. Woho akɔ wâmɛ, ekoma wa lo nshi yaso nyɛ pombaka nanyema di’anto nsɛna lo wɔladi.

Ekɔ lohetsho la lokaki mbele lo kiɔkɔ y’ata, koko aha ekoma l’ashashi walɔshana anto lawɔ. Lokaki mbele kiɔkɔ yoleki y’ata, ndo mbala la mbala lohetsho konyaka l’awui wa ngala. Dia minya tokanyi tɔsɔ ta kɔlɔ, anto la dia tshikitanya ekanelo kawɔ ka yimba. Vɔ la dia mbetshama dia nsɛna lo wɔladi. Ɔnkɔnɛ, omvutshi Isaya wa lo nshi y’edjedja akate di’ata wayoshila paka etena ‘kahateka anto awui w’ata nto.’​—Isaya 2:4.

Koko, tekɔ lo nsɛna l’andja wetsha dikumanyi l’akɛnda, aha ohomba wa wɔladi, koko lotombo l’ata. Lonyangu ko, kânga akɛnda wekɔ lo mbetshama dia ndjaka.

Vɔ wakeke dia ndjaka

Alhaji akamɔ l’olimu w’ɔsɔlayi lam’akinde l’ɛnɔnyi 14. Nde aki l’ɛnɔnyi dikumi lam’akawonde asɔlayi w’atɔmbɔki ndo wakawawetsha woho wa ndɔ ta l’okoma wa AK-47. L’ɔkɔngɔ wa nde tshutshuyama la wolo dia koma ɔsɔlayi, nde akatomba mbo ya ndɛ ya kana la wolo ndo akatshumbe mvudu efula. Nde akadiake ndo akatshike anto efula la dikɔmɔ. Ɛlɔ kɛnɛ, aya wolo dia Alhaji mbohɛ kɛnɛ kakandasale l’ata ndo mbekesanɛ la lɔsɛnɔ laha l’ɔsɔlayi. Abraham, dikɛnda dikina di’ɔsɔlayi akeke woho wa ndjaka ndo nde konangaka kakitɔna l’okoma ande. Nde akate ate: “Naka vɔ mbutɛmi dia dimi tshika okoma ami, haleye kakɔna kayomosala, ndo nganɛ wayomokondja mbo ya ndɛ.”

Ana w’akɛnda w’apami ndo wa wamato ndekana 300 000 wekɔ lo tetemala la ndɔ ata ndo wekɔ lo mvɔ l’ata wa lam’asa ase wodja ɔtɔi wahashile walɔma la nkɛtɛ. Owandji ɔmɔtshi w’asɔlayi w’atɔmbɔki akate ate: “Akɛnda w’asɔlayi kitanyiyaka wadjango w’ewandji; vɔ hawoyakiyanya dia kondja falanga ya tomɛ wadɛwɔ kana nkumbo yawɔ; ndo vɔ bu la wɔma.” Koko, akɛnda asɔ tshɛ kombolaka ndo sunganaka nsɛna lɔsɛnɔ la dimɛna.

Lo wedja wele la falanga efula, mbeyaka monga wolo dia mɛna yoho shɔ yasowa ana w’akɛnda wɔtɔ l’olimu w’ɔsɔlayi. Kânga mbediɔ ngasɔ, ana w’akɛnda wa lo wedja wele la falanga efula wekɔ lo mbeka dia ndɔ ata lo mvudu yawɔ. Lo yoho yakɔna?

Tɔshi ɛnyɛlɔ kaki José, ɔna ɔmɔtshi la lo sidɛ ɛstɛ ka wodja w’Espagne. Nde aki l’ɛnɔnyi 16 ndo akalangaka efula kɛnya tɔkɛnyɔ ta ndjakokɛ tele oko karate kana jido. Ɛngɔ kakandɔsaka la nɛmɔ efula aki samurai, mbut’ate woho ɔmɔtshi wa lokuwa lakakambaka l’ase Japon lo ata lakawosha she oko woshasha lo fɛtɛ ka Nɔɛlɛ. Ndo nde akalangaka tɔkɛnyɔ ta lo vidɛo, djekoleko ta ngala. Lo Ngɔndɔ ka Nɛi 1, 2000, nde akokoya awui wa ngala w’anto wakandalekaka nanga wa lo tɔkɛnyɔ ta ngala takandendaka. Lam’akandadunganɛ la kɛlɛ, nde akadiake she, nyango, kosɛnde ka womoto paka la lokuwa lakɔ lâmɛ lakawosha she. Nde akatɛ apulushi ate: “Dimi nangaka tshikala dimɛmɛ l’andja; dimi halange di’ambutshi ami namakami.”

Lo tɛkɛta dikambo dia shɛngiya yele la tɔkɛnyɔ ta ngala, yɔnɛ Dave Grossman, ofundji ndo owandji w’asɔlayi akate ate: “Tekɔ lo takome l’etena kɛnɛ kele anto waya l’okonda wele sɔkisha onto ndo mbôsoya aya dikambo dia tɔkɛnyɔ ndo diasha ɔngɛnɔngɛnɔ lo dihole dia lonyangu. Tekɔ lo mbeka dia ndjaka, ndo dia nanga odiakelo.”

Alhaji nde la José wakeke dia ndjaka. Vɔ konongamɛka dia koma andjakanyi, koko waketshama lo yoho mɔtshi kana lo yoho kina dia tshikitanya timba tawɔ. Wetshelo wa ngasɔ oyadi le epalanga kana le akɛnda ekɔ nna dia ntondo diatokonyaka di’onto ndjoyasha l’awui wa ngala ndo l’ata.

Tekɔ lo mbeka wɔladi l’ɔtɛ w’ata

Wɔladi w’oshika hongaki pondjo lam’ele anto wakeke dia ndjaka. Ambeta ɛnɔnyi ndekana 2700 wakafunde omvutshi Isaya ate: “Utunduyala we akalungi elembe [waki Nzambi], tshiki ki kaye kutuyala utamanya.” (Isaya 48:17, 18) Lam’akondja anto ewo k’oshika k’Ɔtɛkɛta wa Nzambi ndo lam’ekawɔ dia nanga ɔlɛmbɛ wa Nzambi, vɔ mpetshaka awui wa ngala ndo ata. Kânga ɛlɔ kɛnɛ, ambutshi la dia ndjashikikɛ dia tɔkɛnyɔ takɛnya anawɔ hakeketsha awui wa ngala. Epalanga nto pombaka mbeka dia tshika lohetsho la lokaki. Ɛmɛnyi wa Jehowa wambɛna oma lo bɛnyɛlɔ efula di’Ɔtɛkɛta wa Nzambi wekɔ la nkudu ka tshikitanya nsɛnɔ y’anto.​—Heberu 4:12.

Tende ɛnyɛlɔ ka Hortêncio. Nde aki l’ɛnɔnyi 23 lam’akandatshutshuyama la wolo dia koma ɔsɔlayi. Nde akate ate kalasa k’ɔsɔlayi kakasalema dia “mbidja lo timba taso nsaki ka ndjaka anto ndo kaha mboka wɔma ndjaka.” Nde akɔtɔ lo ta dimɔtshi diakaviya efula l’Afrikɛ. Nde mbutaka ate: “Ta diakonge la shɛngiya lo lonto lami. Kânga polo kakianɛ dimi lakohɔ awui tshɛ wakamasale. Lekɔ la lonyangu lo kɛnɛ tshɛ kakamatshutshuyama dia sala.”

Lam’akasawola ɔsɔlayi ɔmɔtshi w’osekande la Hortêncio awui wendana la Bible, otema ande wakanandema. Daka diaki Nzambi diele l’Osambu 46:9 dia shidiya weho w’ata tshɛ diakawambiya efula. Lo woho wakandatatetemalaka mbeka Bible mbakandatalekaka tona dia ndɔ ata. Aha la mbiviya, wakawonya nde l’asekande ahende l’olimu w’ɔsɔlayi, ko vɔ wakalambola nsɛnɔ yawɔ le Jehowa Nzambi. Hortêncio ekɔ lo mbuta ate: “Akambo wa mɛtɛ wa lo Bible wakakimanyiya dia monga la ngandji otsha le atunyi ami. Dimi lakɛnyi dia lo ndɔka ata lekɔ lo tatetemala sala pɛkato la ntondo ka Jehowa, nɛ dia Nzambi mbutaka dia sho hatohombe ndjaka anyaso anto. Dia mɛnya ngandji kɛsɔ, lakahombe tshikitanya tokanyi tami ndo aha mbɔsa anto oko atunyi ami.”

Bɛnyɛlɔ dia ngasɔ di’eshika mɛnyaka dia mɛtɛ wetshelo wa lo Bible mbelaka wɔladi. Ɔsɔ bu dikambo dia diambo. Omvutshi Isaya akate dia diɔtɔnelo di’oshika diekɔ lam’asa wetshelo waki Nzambi la wɔladi. Nde akate ate: “Ana aye tshe wayetshama le [Jehowa], ku vo wayuyala la [wɔladi w]’utamanya.” (Isaya 54:13, sho mbɛnganyisha alɛta ango.) Omvutshi akɔ wâmɛ akɛnyi la ntondo etena kayohongomɔ anto otsha l’ɔtɛmwɛlɔ wa pudipudi wa Jehowa Nzambi dia mbeka mboka yande. La etombelo akɔna? “Vo wayutshula tombo tawo kungu, la akonga awo tukuwa ta loho. Wudja omotshi hawembela wudja ukina tombo, nduku antu [wayeka] akambu wa ta ntu.”​—Isaya 2:2-4.

Lo ndjela prɔfɛsiya kɛsɔ, Ɛmɛnyi wa Jehowa wamboyasha l’olimu wa wetshelo wakambema l’andja w’otondo wambokimanyiya miliyɔ y’anto efula dia vɔ nɛndja mpetsho yele lo kiɔkɔ y’ata efula.

Daka di’andja wa wɔladi

Lâdiko dia mbisha wetshelo, Nzambi amboshikikɛka lowandji, kana “diulelu” diayodja wɔladi l’andja w’otondo. Diakɔ diele, Bible tɛkɛtaka di’Owandji wakasɔnɛ Nzambi mbut’ate Yeso Kristo oko “Uwandji wa [wɔladi].” Tɔ toshikikɛka nto ɔnɛ: “Diulelu diandi diayutahamanelaka, la ki kandi huyala l’ekumelu.”​—Isaya 9:6, 7.

Eshikikelo kakɔna kele laso k’ɔnɛ lowandji la Kristo layoshidiya weho tshɛ w’ata? Omvutshi Isaya kotshaka ate: “Saki ka [Jehowa] kanga lulimbilimbi kayutsha osoku.” (Isaya 9:7) Nzambi ekɔ la saki ndo l’akoka wa nama wɔladi wa pondjo. Yeso aki l’eshikikelo ka mɛtɛ lo daka sɔ. Diakɔ diakandetsha ambeki ande dia vɔ nɔmbaka dia Diolelo dia Nzambi ndja ndo dia lolango la Nzambi salema la nkɛtɛ. (Mateu 6:9, 10) Lam’ayokotsha Nzambi kɛnɛ kɔlɔmbaso l’otema ɔtɔi kɛsɔ, ata hawotonga nto la nkɛtɛ.

[Nɔtɛ ka l’ɛse ka dikatshi]

[Osato wa lo lɛkɛ 5]

Wetshelo wa lo Bible mbidjaka wɔladi wa mɛtɛ