“Wetshelu awo wakadiangana lu kete tshe”

“Nyete wedja tshe ambeki, nyâbatiza lu lukumbu la Papa ndu l’Ona ndu la [n]yuma k’[ekila].”​—MATEU 28:19.

1, 2. (a) Ɔkɛndɛ akɔna wakasha Yeso ambeki ande? (b) Bonde kaki Akristo wa lo ntambe ka ntondo l’akoka wa kamba efula?

NSHI ngana la ntondo ka wodelo ande otsha l’olongo, Yeso akasha ambeki ande ɔkɛndɛ ɔmɔtshi. Nde akawatɛ ate: “Nyete wedja tshe ambeki, nyâbatiza lu lukumbu la Papa ndu l’ona ndu la [n]yuma k’[ekila]. (Mateu 28:19) Ɔsɔ aki mɛtɛ ɔkɛndɛ wa woke efula!

² Ohokanyiya yema! Lo Pɛntɛkɔsta ka 33 T.D., oko ambeki 120 wakalole la nyuma k’ekila ndo wakatatɛ la kotsha ɔkɛndɛ ɔsɔ lo mbutɛ anto akina dia Yeso aki Mɛsiya wakalakema ndo oma lo tshimbo yande mbakahombe anto kondja panda. (Etsha 2:1-36) Ngande wakahombe olui wa tshitshɛ ɔsɔ sambisha ‘anto wa lo wedja tshɛ’? Le anto, dui sɔ tâkadiakoke ntshama, koko ‘le Nzambi awui tshɛ mbeyaka ntshama.’ (Mateu 19:26) Nyuma k’ekila kaki Jehowa akasukɛka Akristo wa ntondo ndo vɔ wakasalaka awui la shamanya. (Zekariya 4:6; 2 Timote 4:2) Diakɔ diele, paka l’ɔkɔngɔ w’ɛnɔnyi engana eto, ɔpɔstɔlɔ Paulo akakoke mbuta dia lokumu l’ɔlɔlɔ lakasambishama “l’etungelu tshe la tshina di’ulungu.”​—Kolosai 1:23.

3. Kakɔna kakashimbe dia Akristo wa mɛtɛ, mbut’ate “epunga” mɛnama?

³ Suke la ntambe ka ntondo k’otondo, ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ wakatetemala la kokanɛ. Koko, Yeso akate dia akahombe monga etena kɛmɔtshi kakahombe Satana ndjonɛ “kangaka” ko Akristo wa mɛtɛ, mbut’ate “epunga” wakahombe ndjɔsɔhana la wɔ l’edja ka nkama y’ɛnɔnyi polo l’etena ka dinela. Dui sɔ diakasalema mɛtɛ l’ɔkɔngɔ wa nyɔi k’apɔstɔlɔ.​—Mateu 13:24-39.

Ohamelo w’esadi esadi ɛlɔ kɛnɛ

4, 5. Tatɛ l’ɔnɔnyi 1919, olimu akɔna wakatatɛ Akristo w’akitami w’esɔ kamba, ndo bonde kaki dikambo sɔ ɔkɛndɛ wa woke efula?

⁴ L’ɔnɔnyi 1919, etena kakakoke le Akristo wa mɛtɛ, mbut’ate eponga dia kakitɔna la kangaka. Akristo w’akitami w’esɔ wakeyaka di’ɔkɛndɛ waki Yeso wa woke wakahombe kotshama kânga l’etena kɛsɔ. Vɔ waketawɔka l’eshikikelo tshɛ ɔnɛ wekɔ lo sɛna lo “nshi y’ekumelu” ndo wakadje yimba lo prɔfɛsiya kaki Yeso kata ɔnɛ: “Lukumu l’ololo lone la diulelu layusambishama lu kete tshe, uku omenyi le wedja tshe. L’okongo diku, ekumelu kayuya.” (2 Timote 3:1; Mateu 24:14) Lo mɛtɛ, vɔ wakeye di’olimu w’efula wakahombe kambema.

⁵ Koko, oko waki ambeki wa lo 33 T.D., Akristo w’akitami w’esɔ asɔ vɔ lawɔ waki l’ɔkɛndɛ wa woke efula. Lam’ele vɔ waki paka nunu dingana to diakadjasɛka paka lo wedja engana eto, ngande wakawakoke mɛtɛ sambisha lokumu l’ɔlɔlɔ “lu kete tshe” na? Tohɔ dia lofulo l’anto wa l’andja w’otondo lakadɛ ondo oma lo miliyɔ 300 lo nshi yaki Kayisa polo suke la miliyara 2 l’ɔkɔngɔ wa ta dia ntondo dia l’andja w’otondo. Ndo lo ntambe ka 20 k’otondo, lɔ lakatetemala la mbidɛ esadi esadi.

6. Polo lo yɛdikɔ yakɔna yakadiangana lokumu l’ɔlɔlɔ oya l’ɔnɔnyi 1935?

⁶ Koko, l’ɛnyɛlɔ k’anangɛwɔ wa lo ntambe ka ntondo, ekambi waki Jehowa w’akitami w’esɔ wakatatɛ olimu wakawawasha la mbetawɔ tshɛ le Jehowa ndo nyuma kande kaki la wɔ. Oya l’ɔnɔnyi 1935, esambisha 56 000 wakewoya akambo wa mɛtɛ wa lo Bible lo wedja 115. Lâsɔ ko olimu efula wambokambema, koko wɔnɛ wakatshikala wakaleke efula.

7. (a) Okakatanu akɔna waki l’Akristo w’akitami w’esɔ? (b) Ngande wasalema olimu wa tshumanya anto polo ndo nshi yaso nyɛ oma l’ekimanyielo k’“ekoko ekina”?

⁷ L’etena kɛsɔ, eokelo k’oshika ka wanɛ wakahombe monga ‘olui a woke’ wofundami l’Enyelo 7:9 aki okakatanu w’oyoyo ndo nto eokelo kɛsɔ aki daka di’ekimanyielo le Akristo wakakambaka olimu wa wolo ɔsɔ. Lemba l’ambetawudi laheyama mbala l’“ekoko ekina” wele l’elongamelo ka sɛna la nkɛtɛ, wakahombe ndja “uma lu wedja tshe, uma lu wauhu tshe, ndu uma lu weuhu w’antu tshe ndu w’eteketa tshe.” (Joani 10:16) Vɔ wakahombe ‘kambɛka Jehowa olimu w’ekila la yanyi ndo l’otsho.’ (Enyelo 7:15) Dui sɔ nembetshiyaka dia wakahombe kimanyiya l’olimu wa sambisha ndo wa mbetsha. (Isaya 61:5) Akristo w’akitami w’esɔ wakangɛnangɛna efula lam’akawɛnyi lofulo l’apandjudi lahama oma l’akumi wa nunu polo lo miliyɔ akumi. L’ɔnɔnyi 2003, anto 6 429 351 mbele lofulo l’oyoyo la wanɛ wakakambe olimu w’esambishelo ndo efula ka l’atei awɔ wekɔ l’olui a woke.a Akristo w’akitami w’esɔ wekɔ la lowando l’ekimanyielo kɛsɔ ndo ɛkɔkɔ ekina wekɔ vɔ lawɔ la lowando lo diɛsɛ diele lawɔ dia sukɛ anangɛwɔ w’akitami w’esɔ.​—Mateu 25:34-40.

8. Ngande wakasale Ɛmɛnyi wa Jehowa la ntondo k’ɛhɛnyɔhɛnyɔ wa wolo wakatombe lam’akalɔmaka ta dia hende dia l’andja w’otondo?

⁸ Lam’akayeyamaka nto olui wa wanɛ wele eponga dimɛna, Satana akatatɛ ndɔshana la wɔ wolo efula. (Enyelo 12:17) Ngande wakandasale etena kakatatɛ olui a woke mɛnama? Nde aki mɛtɛ la ngala k’efula! Onde sho koka monga la tâmu dia nde mbaki lo kiɔkɔ y’ɔlɔshamelo wa l’andja w’otondo w’ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ wakɛnama lo nshi yakalɔmaka ta dia hende dia l’andja w’otondo? Lo wedi akɔ tshɛ, Akristo wakahomana l’ɛhɛnyɔhɛnyɔ wa welo efula. Anangɛso l’akadiyɛso wa ngandji efula wakadiɛnɛ l’ehemba wa wolo ndo amɔtshi wakavu l’ɔtɛ wa mbetawɔ kawɔ. Koko, etsha awɔ wakɛnya dia vɔ wakayaoke oko omembi w’esambo wakafunde ate: “Dimi latandulaka [Nzambi] lu diui diandi, latekamaka le ndi, handjuka woma. Keya antu ntshelami na?” (Osambu 56:4; Mateu 10:28) Akristo w’akitami w’esɔ ndo ɛkɔkɔ ekina, wakakeketshama oma le nyuma ka Jehowa ndo wakashike tanga kâmɛ. (2 Koreto 4:7) Etombelo wakonge ele: “Diui dia [Nzambi] diakafuli.” (Etsha 6:7) Lam’akatatɛ ta l’ɔnɔnyi 1939, Akristo wa kɔlamelo 72 475 wakakimɔ alapɔlɔ awɔ w’olimu w’esambishelo. Koko, l’ɔnɔnyi 1945, ɔnɔnyi wakatatɛ ta alapɔlɔ waki kokoka wakakimɔma wakɛnya dia Ɛmɛnyi 156 299 wakahɛtahɛtaka wakadianganyaka lokumu l’ɔlɔlɔ. Satana akadjama mɛtɛ otshumba!

9. Kalasa y’eyoyo yakɔna yakewoyama lo nshi yakalɔmaka Ta dia Hende dia l’Andja w’Otondo?

⁹ Mbokɛmaka di’ofukutanu wakatombe lo ta dia hende dia l’andja w’otondo kokonya ekambi waki Jehowa lo monga la tâmu di’ɔnɛ olimu w’esambishelo hawotokambema nto. Ekɔ mɛtɛ nɛ dia, l’ɔnɔnyi 1943, etena kakakome ta lo kondoko yadiɔ, kalasa hiende yakewoyama. Kɛmɔtshi kelɛwɔ ɛlɔ kɛnɛ ɔnɛ Kalasa k’Olimu wa Teokrasi akasalema dia nɔmbwamaka lo tshumanelo tshɛ dia mbetsha Ɔmɛnyi tshɛ woho wa sambishaka ndo wa mbetɛ anto ambeki. Kekina kelɛwɔ ɔnɛ Kalasa ka Ngiliyadɛ aki dia mbetsha waa misiɔnɛrɛ wakahombe tohamia olimu w’esambishelo lo wedja ekina. Eelo, lam’akayoshilaka ta, Akristo wa mɛtɛ waki suke dia pamia olimu.

10. Ngande wakɛnama ohetoheto w’ekambi waki Jehowa l’ɔnɔnyi 2003?

¹⁰ Ande olimu wa diambo wakawasale! Anto tshɛ, mbut’ate akɛnda ndo epalanga, ambutshi ndo ana, koyanga wanɛ wele la dikɔmɔ waketshama lo Kalasa k’Olimu wa Teokrasi, wakakambe ndo wakakotsha ndo wekɔ lo tetemala la kotsha ɔkɛndɛ wa woke w’oma le Yeso. (Osambu 148:12, 13; Joele 2:28, 29) L’ɔnɔnyi 2003, lofulo l’anto 825 185 wakɛnya ngɔndɔ tshɛ dia wekɔ lo sala awui la shamanya lo kamba olimu w’ombatshi mboka lo tshanda mɔtshi kana lo pondjo. L’ɔnɔnyi akɔ wâmɛ, Ɛmɛnyi wa Jehowa waketsha wenya 1 234 796 477 lo mbewoya anto akina lokumu l’ɔlɔlɔ la Diolelo. Lo mɛtɛ Jehowa ekɔ lo ngɛnangɛna ohetoheto wele l’ekambi ande!

Lo wedja ekina

11, 12. Bɛnyɛlɔ diakɔna diɛnya olimu w’ɔlɔlɔ waki waa misiɔnɛrɛ?

¹¹ L’edja k’ɛnɔnyi, wanɛ walongola apɔlɔmɛ lo Ngiliyadɛ ndo atete edja efula kele ndo wanɛ walongola apɔlɔmɛ lo Kalasa k’Olowanyelo w’Ekambi wambosala awui wa diambo efula. Ɛnyɛlɔ, lo wodja wa Brésil lofulo l’apandjudi laki l’ɛse ka 400 etena kakakome waa misiɔnɛrɛ wa ntondo l’ɔnɔnyi 1945. Misiɔnɛrɛ ɛsɔ la ekina wakayayelaka l’ɔkɔngɔ wakakambe kâmɛ l’apandjudi wa lo wodja wa Brésil ndo Jehowa akatshɔkɔla welo awɔ efula. Ande ɔngɛnɔngɛnɔ mɛtɛ le wanɛ wohɔ nshi y’etatelo shɔ etena kɛnawɔ dia wodja wa Brésil wakakimɔ alapɔlɔ wɛnya lofulo l’oyoyo l’apandjudi 607 362 lo 2003!

¹² Tende wodja wa Japon. La ntondo ka ta dia hende dia l’andja w’otondo, wodja akɔ waki l’apandjudi wa Diolelo oko lokama. Lo nshi yakalɔmaka ta, ɛhɛnyɔhɛnyɔ wa wolo wakakitshakitsha lofulo l’apandjudi ndo oya l’ekomelo ka ta, paka yema tshitshɛ y’Ɛmɛnyi tsho mbakatetemala monga la wolo wa lo nyuma ndo wa lo demba. (Tukedi 14:32) Anto yema tshitshɛ asɔ wanɛ wakalame kɔlamelo yawɔ lo yoho ya diambo waki mɛtɛ l’ɔngɛnɔngɛnɔ l’ɔnɔnyi 1949 dia nongola waa misiɔnɛrɛ 13 wa ntondo w’oma lo kalasa ka Ngiliyadɛ ndo waa misiɔnɛrɛ shɔ wakangɛnangɛna esadi eto l’ɔtɛ wa wangasanu ndo lokaho laki l’anangɛso wa lo wodja wa Japon. L’ɔkɔngɔ w’ɛnɔnyi ndekana 50, wodja wa Japon waki la lofulo l’apandjudi 217 508 ! Jehowa mɛtɛ akatshɔkɔla ekambi ande efula lo wodja ɔsɔ. Wedja ekina efula wekɔ l’alapɔlɔ wa woho akɔ wâmɛ. Wanɛ wele l’akoka wa tokamba lo bɛtshi dia nkɛtɛ dia wedja w’angɛndangɛna wambokimanyiya efula mɛtɛ l’odianganyelo wa lokumu l’ɔlɔlɔ. Diakɔ diele, l’ɔnɔnyi 2003 lokumu l’ɔlɔlɔ lɔsɔ lakokɛma lo wedja 235, l’asɛnga ndo bɛtshi dia nkɛtɛ dia l’andja. Lo mɛtɛ, olui a woke wekɔ lo ndja oma lo “wedja tshe.”

“Uma lu wauhu tshe, ndu uma lu weuhu w’antu tshe ndu w’eteketa tshe”

13, 14. Lo woho akɔna wɛnya Jehowa ohomba wa mbetsha anto lokumu l’ɔlɔlɔ lo “eteketa tshe” na?

¹³ Dihindo dia ntondo diakasalema l’ɔkɔngɔ w’ambeki ndola la nyuma k’ekila lo Pɛntɛkɔsta ka 33 T.D. aki ɔtɛkɛtɛlɔ wa l’ɛtɛkɛta ekina la ntondo ka nyemba y’anto. Ondo anto tshɛ wakâhokamɛka wakatɛkɛta ɔtɛkɛta wakatɛkɛtamaka lo wedja efula, ondo Grɛkɛ. Oko wakiwɔ ‘apami woka Nzambi wɔma,’ ondo vɔ waki nto l’akoka wa shihodia olimu wakakambaka ase Hɛbɛru lo tɛmpɛlɔ. Koko, yambalo yawɔ yakakotɔma mɛtɛ etena kakawoke lokumu l’ɔlɔlɔ l’ɔtɛkɛta awɔ wa lotɔ.​—Etsha 2:5, 7-12.

¹⁴ Ɛlɔ kɛnɛ nto, ɛtɛkɛta efula wekɔ lo kambema l’olimu w’esambishelo. Prɔfɛsiya akate di’olui a woke wakahombe ndja aha paka oma lo wedja eto koko ndo oma lo ‘waoho tshɛ ndo weho w’anto la w’ɛtɛkɛta tshɛ.’ Lo yoho yɔtɔnɛ la dui sɔ, Jehowa akate lo tshimbo ya Zekariya ate: “Antu dikumi w’uma l’eteketa tshe wa wedja wayukimela usi Juda otoi l’uhimbu wa dihondo diandi, wata vati: Shu tayutsho kame la nyu, ne dia shu takuki lukumu ati: [Nzambi] eko kame la nyu.” (Zekariya 8:23, sho mbɛnganyisha alɛta ango.) Kânga mbele Ɛmɛnyi wa Jehowa waya bu la woshasha w’ɛtɛkɛta, vɔ mbeyaka ohomba wa mbetsha l’ɛtɛkɛta watɛkɛta anto.

15, 16. Ngande wakatondoya waa misiɔnɛrɛ l’anto akina okakatanu wa sambisha l’ɛtɛkɛta watɛkɛtama lo ngelo yakɔ?

¹⁵ Lo mɛtɛ, ɛlɔ kɛnɛ ɛtɛkɛta engana eto mbaleka tɛkɛtama l’ahole efula, ɛnyɛlɔ oko Angɛlɛ, Falase, ndo espagnole. Koko, wanɛ wakatshike wedja awɔ dia tokamba lo wedja ekina wakasale woho wa mbeka ɛtɛkɛta ekina l’oyango wa mbewoya lokumu l’ɔlɔlɔ le wanɛ “wakasonwama lu lumu la pundju.” (Etsha 13:48) Dui sɔ koka monga okakatanu. Etena kaki anangɛso wa lo disɛnga dia Sidɛ ka Pacifique la Tuvalu l’ohomba w’ekanda l’ɛtɛkɛta awɔ wa lotɔ, ɔmɔtshi l’atei wa waa misiɔnɛrɛ aketawɔ dia sala dikambo sɔ. Lam’ele diksiɔnɛrɛ kânga ɔtɔi kotanemaka l’ɔtɛkɛta akɔ, nde akatatɛ la sala vocabulaire ya tɔtɛkɛta ta lo Tuvalu. L’edjedja ka wonya, dibuku Kokaka We Monga la Loseno la Pondjo lo Paradiso ka la Keteb diakayotondjama l’ɔtɛkɛta wa Tuvalu. Lam’akakome waa misiɔnɛrɛ lo wodja wa Curaçao, vɔ kotana kânga mukanda ɔtɔi walembetshiya Bible kana diksiɔnɛrɛ ɔtɔi l’ɔtɛkɛta watɛkɛtama lɛkɔ w’elɛwɔ Papiamento. Ndo nto diokanelo di’efula komonga lo yoho yakahombe ɔtɛkɛta ɔsɔ fundamaka. Koko, ɛnɔnyi oko 2 l’ɔkɔngɔ wa waa misiɔnɛrɛ wa ntondo koma, traktɛ ka ntondo k’Akristo kalembetshiya awui wa lo Bible kakatombe l’ɔtɛkɛta akɔ. Ɛlɔ kɛnɛ, Papiamento aya ɔmɔtshi l’atei w’ɛtɛkɛta 133 watomba Tshoto y’Etangelo mbala kakɔ kâmɛ l’Angɛlɛ.

¹⁶ Lam’akakome waa misiɔnɛrɛ wa ntondo lo wodja wa Namibie, vɔ kotana kânga Ɔmɛnyi wa Jehowa ɔtɔi lo wodja ɔsɔ wakakoke mbakimanyiya dia kadimula. Ndo nto, ɔtɛkɛta ɔmɔtshi wa lɛkɔ welɛwɔ Nama, komonga la tɔtɛkɛta takɛnɛmɔla tokanyi teyama efula, ɛnyɛlɔ oko “kokele.” Misiɔnɛrɛ ɔmɔtshi mbutaka ate: “Dia kadimula dimi lakakambaka mbala efula la wanɛ wakakambaka olimu w’ombetsha wakekaka Bible. Lam’ele vɔ waki paka la yema y’ewo tshitshɛ y’akambo wa mɛtɛ, lakahombaka mbidjasɛ kâmɛ la wɔ dia ndjashikikɛ di’ɔnɛ tɔtɛkɛta tshɛ takakadimɔma dimɛna.” Diakɔ diele, traktɛ La vie dans un monde nouveau akayokadimɔmaka l’ɛtɛkɛta ɛnɛi wa lo wodja wa Namibie. Ɛlɔ kɛnɛ, Tshoto y’Etangelo yekɔ lo tomba mbala la mbala l’ɔtɛkɛta wa Kwanyama ndo wa Ndonga.

17, 18. Ekakatanu akɔna wele lo tondoyama lo wodja wa Mexique ndo lo wedja ekina?

¹⁷ Ɔtɛkɛta woleki tɛkɛtama lo wodja wa Mexique ko espagnole. Koko, la ntondo k’ase wodja w’Espagne koma lo ngelo kɛsɔ, ɛtɛkɛta efula wakatɛkɛtamaka lɛkɔ ndo efula l’atei awɔ wâkatɛkɛtama. Koko, ekanda walembetshiya Bible waki Ɛmɛnyi wa Jehowa wekɔ lo tomba kakianɛ l’ɛtɛkɛta esambele ndo nto l’Ɔtɛkɛta w’Akanga a Mpoke wa lo wodja wa Mexique. Olimu Aso wa Diolelo wa wakatombe l’ɔtɛkɛta wa Maya mbaki wa ntondo l’ɔtɛkɛta waki ase Inde wa l’Amerikɛ. Lo mɛtɛ, nunu dia waa Maya, waa Aztèques ndo akina wekɔ lo tanema l’atei w’apandjudi 572 530 wa Diolelo wa lo Mexique.

¹⁸ Atete edja, miliyɔ y’anto wakalawɔ lo wedja ekina kana monɔ l’ɔtɛ w’awui wendana l’ekondjelo. Oko etombelo, kakianɛ ekɔ mbala ka ntondo ka wedja efula monga la bɛtshi dia nkɛtɛ dia weke diatɛkɛtama ɛtɛkɛta w’angɛndangɛnda. Ɛmɛnyi wa Jehowa wakatondoya okakatanu ɔsɔ. Ɛnyɛlɔ, lo wodja w’Italie tekɔ la tshumanelo ndo la elui 22 lâdiko di’ɔtɛkɛta w’Italiya. Dia kimanyiya anangɛso dia sambisha anto watɛkɛta ɛtɛkɛta ekina, kalasa 70 yeke esadi wa nɔngɔsɔma dia mbetsha ɛtɛkɛta 16, mbidja ndo Ɔtɛkɛta w’Akanga a Mpoke w’Italie. Lo wedja ekina efula, Ɛmɛnyi wa Jehowa wekɔ lo mbidja welo wa woho akɔ wâmɛ dia sambisha anto wakonɔ oma la wakawɔ. Lo mɛtɛ, oma l’ekimanyielo kaki Jehowa, olui a woke wekɔ lo ndja oma l’elui w’ɛtɛkɛta efula.

“Lu kete tshe”

19, 20. Ɛtɛkɛta akɔna waki Paulo wakotshama lo yoho ya diambo efula ɛlɔ kɛnɛ? Lembetshiya.

¹⁹ Lo ntambe ka ntondo, ɔpɔstɔlɔ Paulo akafunde ate: “Vo kumbuka? Mete vo wakuki; ne dia: Wetshelu awo wakadiangana lu kete tshe, la aui awo pulu ndu lu nkuma y’andja.” (Romo 10:18) Naka dui sɔ diakasalema lo ntambe ka ntondo, kete nshi yaso nyɛ kambodioleka salema efula! Miliyɔ, mbala mɔtshi lofulo lele atongaka wekɔ lo mbuta l’ɔmɔmɔ ɔnɛ: “Dimi layutumbulaka [Jehowa] tena tshe. Diandu diandi diayuyalaka l’unyo ami la lushi la lushi.”​—Osambu 34:1.

²⁰ Ndo nto, olimu hawokalola ɛkɔngɔkɔngɔ. Lofulo l’apandjudi wa Diolelo lekɔ lo tatetemala la pama. Wenya efula wekɔ lo mbetshama l’olimu w’esambishelo. Miliyɔ ya wendelo w’eyoyo ndo nkama ya nunu y’anto wekɔ lo mbeka Bible. Ndo anto efula w’eyoyo wekɔ lo tatetemala la mɛnya nsaki. Ɔnɔnyi wetshi lofulo l’anto wakɔtɔ lo Eohwelo ka nyɔi kaki Yeso lakakome lo 16 097 622. Mɛnamaka hwe di’olimu efula wa kamba wekekɔ. Nyɛsɔ totetemale la mbokoya ɛnyɛlɔ kaki anangɛso wakakikɛ ɛhɛnyɔhɛnyɔ wa wolo. Ndo tɔkɛnɛmɔlɛ ohetoheto waki anangɛso wele oma ko 1919 wakayashaka l’olimu waki Jehowa. Anto tshɛ watetemale la mbetawɔ ɛtɛkɛta waki omembi w’esambo wata ɔnɛ: “Engo tshe keli la lumu katumbuli [Jehowa]! Nyanduli [Jehowa]!”​—Osambu 150:6.

[Nɔtɛ ya l’ɛse ka dikatshi]

Onde wɛ koka nembetshiya?

• Ɔkɛndɛ akɔna wakatatɛ anangɛso mɛmba lo 1919, ndo bonde kaki dikambo sɔ tshondo y’okakatanu?

• Waa na wakatshumanyema dia sukɛ olimu w’esambishelo?

• Olimu akɔna wa diambo wakakambe waa misiɔnɛrɛ ndo anto akina wakamba lo wedja ekina?

• Tolembetelo takɔna takokayɛ shila tɛnya dia Jehowa ekɔ lo tshɔkɔla olimu waki ekambi ande ɛlɔ kɛnɛ?

[Tablo ka lo lɛkɛ 26-29]

ALAPƆLƆ W’OLIMU W’ƐMƐNYI WA JEHOWA WA L’ANDJA W’OTONDO L’ƆNƆNYI 2003

(Enda okanda)