Tewɔ dia monga la otema wa otako
“[Nzambi] atutunaka kanga utaku.”—JAKOBA 4:6.
1. Sha ɛnyɛlɔ ka dui dimɔtshi diele kema kɔlɔ onto ndjafuna lɔkɔ.
ONDE ndoko lushi lakayonge la yema ya ofunu l’otema ayɛ? Efula l’atei aso wamboyafunaka yema. Aha dikoka dia monga la yema y’ofunu mbele kɔlɔ. Ɛnyɛlɔ, etena kɛna ambutshi w’Akristo dia lo bilɛtɛ w’ɔnawɔ la womoto w’oma la kalasa vɔ funda dia nde ekɔ la dionga di’ɔlɔlɔ ndo kambaka dimɛna, vɔ ngɛnangɛnaka efula kɛnɛ kasala ɔnawɔ. Ɔpɔstɔlɔ Paulo nde la asekande wakayafune lo dikambo dia etshumanelo k’oyoyo kakawasha lonya dia tɔ mbatema, nɛ dia anangɛwɔ la akadiyɛwɔ wa lɔkɔ wakakikɛka ɛhɛnyɔhɛnyɔ la kɔlamelo tshɛ.—1 Tesalonika 1:1, 6; 2:19, 20; 2 Tesalonika 1:1, 4.
2. Lande na kele mbala efula ofunu mongaka kɔlɔ?
2 Oma lo bɛnyɛlɔ diɛnyiso ndo, sho koka mɛna dia ofunu koka monga ɔngɛnɔngɛnɔ waya oma lo dui dimɔtshi diambotsha onto kana oma lo ɛngɔ kɛmɔtshi kele lande. Koko mbala efula, ofunu mɛnyaka dia onto ndjaɔsaka la nɛmɔ diamboleka ndo ndjadiyaka lâdiko dia akina l’ɔtɛ wa akoka, wa olangala, wa ɔngɔnyi kana wa dihole diele lande lo tshunda. Tena efula ofunu mɛnamaka oma lo dionga dia ndjambiya ndo dia otako. Akristo la dia mbewɔ dia monga la ofunu wa ngasɔ. Lande na? Nɛ dia takotɔ la nsaki ka lokaki kakatahowɔ oma le tshɛtshɛso Adama. (Etatelu 8:21) Diɔ diakɔ diele, etema aso koka tokonya esadi eto dia monga la yema ya ofunu wa kɔlɔ. Ɛnyɛlɔ, Akristo la dia mbewɔ dia ndjafuna l’ɔtɛ wa dioho diawɔ, ɔngɔnyi awɔ, kalasa yakawɔtɔ, akoka awɔ wa lôtɔ kana dia akoka w’olimu wolekiwɔ anto akina. Ofunu woye oma lo awui asɔ wekɔ kɔlɔ ndo hangɛnyangɛnya Jehowa.—Jeremiya 9:23; Etsha 10:34, 35; 1 Koreto 4:7; Ngalatiya 5:26; 6:3, 4.
3. Otako kɛdikɛdi na, ndo Yeso akandate lo dikambo dia dionga sɔ?
3 Tekɔ la ɔkɔkɔ okina wa tona ofunu wa kɔlɔ. Naka sho tshika dia nsaki ka ngasɔ pama l’otema aso, kete tɔ kokaka tokonya lo yoho ya kɔlɔ efula ya ofunu yelɛwɔ ɔnɛ otako. Otako kɛdikɛdi na? Kanga otako ndjaɔsaka nto dia nde ndeka anto akina. Onto lele la otako mɔnyɔlaka akina, mbuta ate anto wɔsande dia wekɔ l’ɛse kande. (Luka 18:9; Joani 7:47-49) Yeso akashile “utaku” kâmɛ la waonga akina wa kɔlɔ watomba ‘oma l’otema’ ndo ‘walanya onto.’ (Mako 7:20-23) Akristo kokaka mɛna dia ekɔ ohomba efula mbewɔ dia etema awɔ monga la otako.
4. Lande na kayangaso sɛdingola bɛnyɛlɔ dimɔtshi dia lo Bible di’anto waki la otako?
4 Ɔsɛdingwelo wa ɛkɔndɔ ɛmɔtshi wa lo Bible w’anto waki la otako, ayotokimanyiya dia mbewɔ otako. Ɔsɛdingwelo ɔsɔ ayotokimanyiya dia mbishola esadi eto ofunu wa kɔlɔ wambonɛmaka lo etema aso kana wakoka ndjɔsɔnga edio lo etema aso la edjedja ka wonya. Dui sɔ diayotokimanyiya dia tona tokanyi kana nsaki yakoka konya etema aso dia monga la otako. Kɛsɔ ayotokimanyiya diaha sho ndjonyanga etena kayɔsa Nzambi yɛdikɔ yɔtɔnɛ la ɔhɛmwɛlɔ ande wata ɔnɛ: “Dimi layunya akanga w’utaku weli l’atei aye, la we huyala la lahi ntu l’ukungu ami w’ekila.”—Zefaniya 3:11.
Nzambi ayendana la akanga w’etako
5, 6. Ngande wakɛnya Farawɔ otako ande, ndo naa etombelo waki la dikambo sɔ?
5 Sho kokaka nto mɛna kanyi yaki Jehowa lo dikambo dia otako lo sɛdingola kɛnɛ kakandasalɛ ewandji wa wolo efula wele oko Farawɔ. Aha la tâmu, Farawɔ aki la otema w’otako. Oko wakandayaɔsaka ndamɛ oko jambizambi, nde akɔnyɔlaka ɛhɔmbɔ ande, mbuta ate ase Isariyɛlɛ. Tende kɛnɛ kakandate etena kakɔlɔmbɛ Mɔsɛ la Arɔna dia nde tshika Isariyɛlɛ dia vɔ ntshɔ l’oswe wa shɛnga dia ‘tosala fɛtɛ’ dikambo dia Jehowa. Farawɔ akakadimola la otako tshɛ ate: “Akona eli [Jehowa], ukukimi nkitanyia diui diandi la nkimo asi Isariyele dia vo ntsho?”—Etumbelu 5:1, 2.
6 L’ɔkɔngɔ wa Farawɔ diɛnɛ la asui asamalo, Jehowa akatɛ Mɔsɛ dia nde tɔlɔmba owandji w’Edjibito ɔnɛ: ‘Onde wɛ ekɔ lo tetemala soya wodja ami la otako tshɛ lo tona mbakimɔ dia vɔ ntshɔ?’ (Etumbelu 9:17) Oma lâsɔ, Mɔsɛ akawewoya sui di’esambele, mbuta ate ngembe ka wolo ka mbɔkɔ kakahombe ndanya wodja. Kam’akatombe ase Isariyɛlɛ oma lo wodja l’ɔkɔngɔ wa sui dia dikumi, Farawɔ akatshikitanya kanyi yande ndo akayelana la wɔ. L’ekomelo, nde la alembe ande wakakome ewo lo ndjale ka Beela. Ohokanyiya yema kɛnɛ kakawahombe mboka l’asolo etena kakawafɛ ashi! Naa etombelo waki la otako wa Farawɔ? Alembe ande wa tomanamana wakate vate: “Tulawo uma la ntundu ka Isariyele, ne dia [Jehowa] eko lu mbalwela ta la su.”—Etumbelu 14:25.
7. Ngande wakɛnya ewandji wa la Babilɔna dia waki la otako?
7 Jehowa akasha ewandji ekina waki la otako sɔnyi. Ɔmɔtshi l’atei awɔ ko Senakɛribɛ, nkumekanga ka Asuriya. (Isaya 36:1-4, 20; 37:36-38) L’ekomelo, ase Babilɔna wakalɛndja Asuriya, koko ndo nkumi ya dikanga hiende ya Babilɔna yaki la otako yakashama sɔnyi. Tohɔ difɛstɔ diakasale nkumekanga Bɛlɛshaza. Lo difɛstɔ sɔ nde la anto wakandelɛ wakanɔ wanu lo akɔhɔ wakɔsama oma lo tɛmpɛlɔ ka Jehowa ndo wakatombolaka tojambizambi t’ase Babilɔna. La shashimoya, mpita ya lonya l’onto yakɛnɛ ndo yakafunde losango lɔmɔtshi lo ehele. Etena kakawambola ɔprɔfɛta Danyɛlɛ dia nde nembetshiya efundelo w’ehekesa ɛsɔ, nde akohola Bɛlɛshaza ɔnɛ: “[Nzambi] Khum’Ulungu akasha sho Nebukadineza diulelu . . . Keli lam’akandayambiya l’utema . . . , ndi akanyema uma lu kiti kandi ka diulelu, akahotwama lutumbu landi. . . . Keli we on’andi Beleshaza, kuyanga we akeyi akambu aso tshe, we kundjala la ndjakitshakitsha.” (Danyele 5:3, 18, 20, 22) L’otsho ɔsɔ, alembe w’ase Mediya la Pɛrɛsiya wakalɛndja Babilɔna ndo Bɛlɛshaza akadiakema.—Danyele 5:30, 31.
8. Ngande wakasalɛ Jehowa anto amɔtshi waki la otako?
8 Tokanyiya nto dikambo dia apami akina waki la otako ndo wakɔnyɔla wodja wa Jehowa. Apami akɔ ko: Ngɔliyatɛ dikongote di’ose Filistiya, Hamana prɛmie ministrɛ ka la Pɛrɛsiya ndo nkumekanga Hɛrɔdɛ Angiripa kakalɔmbɔlaka prɔvɛnsɛ ka Judiya. L’ɔtɛ wa otako awɔ, apami asato asɔ wakadiakema nyɔi ka sɔnyi efula oma le Nzambi. (1 Samuele 17:42-51; Esta 3:5, 6; 7:10; Etsha 12:1-3, 21-23) Kɛnɛ kakasalɛ Jehowa akanga wa etako asɔ shikikɛka mɛtɛ kata ɔnɛ: “Utaku katetaka la ntundu k’elanyelu, la djawudi la ntundu k’ekwelo.” (Tukedi 16:18) Lo mɛtɛ, ‘Nzambi atotonaka akanga wa etako.’—Jakoba 4:6.
9. Ngande wakɛnya nkumi ya dikanga ya Tura dia waki ankahi?
9 Otshikitanyi la emboledi wa etako wa Edjibito, Asuriya ndo Babilɔna, nkumekanga ka Tura akakimanyiya wodja waki Nzambi mbala kɛmɔtshi. Lo ɛlɔmbwɛlɔ ka nkumekanga Davidi ndo Sɔlɔmɔna, nde akawasha etshudi w’abaya wa tomanamana ndo diangɔ diakahombe kimanyiya lo wokelo wa mvudu ya nkumekanga ndo tɛmpɛlɔ ka Nzambi. (2 Samuele 5:11; 2 Ekondo 2:11-16) Lonyangu ko, l’ɔkɔngɔ diko, ase Tura wakayokadimwɛka wodja waki Jehowa. Lande na kakawayosalaka ngasɔ?—Osambu 83:3-7; Joele 3:4-6; Amose 1:9, 10.
“We akayambiya l’utema”
10, 11. a) Onto akɔna lakoka mbɛdikama la nkumi ya dikanga ya Tura? b) Kakɔna kakayotshikitanyaka dionga diaki ase Tura otsha le Isariyɛlɛ?
10 Jehowa akasambiya ɔprɔfɛta ande Ezekiyɛlɛ dia nde tondja dioho dia nkumi ya dikanga ya Tura sɛkɛ ndo dianya. Losango lakandewoya “khum’ekanga ka Tura” laki la ɛtɛkɛta wakɔtɔnɛka la dioho dia nkumi ya dikanga ya Tura ndo la Satana, onkahi wa ntondo waki ‘komemala lo mɛtɛ.’ (Ezekiyele 28:12; Joani 8:44) Satana aki ntondo etongami ka lo lonyuma kaki la kɔlamelo ndo aki lo okongamelo waki Jehowa w’ana wa l’olongo. Oma lo tshimbo ya Ezekiyɛlɛ, Jehowa Nzambi tokimanyiyaka dia sho shihodia ɔkɔkɔ wa woke wakatshutshuya nkumi ya dikanga ya Tura ndo Satana dia tɔmbɔkɔ.
11 “We aki lu edena, ekambo ka [Nzambi]. We akayakumbi la wehu tshe w’ave w’ushinga wulu . . . Dimi lakakukitsha okeruba wakasonwama . . . We aki uluwanyi lu mbuka yaye. Uma lu lushi lakayatungama, edja ndu lam’akayatanema la kolo. Uma lu efula k’ukanda aye, mbakawakuludia la ngala, mbakayatshi kolo. Diako mbamumukukadja . . . we okeruba, ulami . . . We akayambiya l’utema ne dia dimena diaye; uma lu ngaingai kaye, mbakayalanya yimba yaye.” (Ezekiyele 28:13-17) Eelo, otako mbakatshutshuya nkumi ya dikanga ya Tura dia ndɔshana la wodja wa Jehowa. Tura akakome la ɔngɔnyi wahadjama anya ndo la lokumu l’ɔtɛ wa diangɔ di’amɛna diaki lɛkɔ. (Isaya 23:8, 9) Nkumi ya dikanga ya Tura wakayongaka la otako efula ndo wakakome lo sɔkisha wodja wa Nzambi.
12. Kakɔna kakakonya Satana dia koma onkahi, ndo kakɔna katetemalande sala?
12 Woho akɔ wâmɛ mbele, etongami ka lo nyuma kakayokomaka Satana aki ntondo la lomba lakahombamaka dia kotsha ɔkɛndɛ wakawosha Nzambi. Lo dihole dia nde monga la lowando, nde ‘akalole la lotamanya’ ndo akatatɛ mɔnyɔla yoho yakakambaka Nzambi la ɛlɔmbwɛlɔ kande. (1 Timote 3:6) Nde akayakane efula, ɔnkɔnɛ nde akatatɛ kombola efula dia Adama la Eva mbɔtɛmɔla. Nsaki ka kɔlɔ kɛsɔ kakatshu diemi ndo kakote pɛkato. (Jakoba 1:14, 15) Satana aketawoya Eva dia nde ndɛ olowa wa l’otamba ɔtɔi wakasekɛma oma le Nzambi. L’ɔkɔngɔ diko, Satana akakambe la nde dia tshutshuya Adama dia ndɛ olowa wakasekɛma. (Etatelu 3:1-6) Ɔnkɔnɛ, anto ahende wa ntondo wakatone lotshungɔ laki Nzambi la mbalɔmbɔla ndo l’ɔtɛ wa dikambo sɔ vɔ wakakome atɛmɔdi waki Satana. Otako ande kema la elelo. Nde akahembe dia minganyiya ditongami tshɛ diele la yimba dia l’olongo ndo dia la nkɛtɛ, mbidja ndo Yeso Kristo dia vɔ mbɔtɛmɔla lo tona lowandji laki Jehowa.—Mateu 4:8-10; Enyelo 12:3, 4, 9.
13. Otako amonga la etombelo akɔna?
13 Sho kokaka mɛna lâsɔ dia otako ndja oma le Satana ndo vɔ mbele kiɔkɔ ya woke ya pɛkato, asui ndo awui wa kɔlɔ wele lo andja ɛlɔ kɛnɛ. Oko wele Satana “etemolatemola ka la kete nye,” nde tetemalaka tshutshuya anto dia monga la ofunu wa kɔlɔ ndo la otako. (2 Koreto 4:4) Oko weyande ɔnɛ etena kambotshikalɛ kekɔ mondo, nde ndɔshaka Akristo wa mɛtɛ. Oyango ande ele mbaɛkɔla oma le Nzambi ndo mbakonya dia vɔ ndjalanga vɔamɛ, ndjasɛma ndo monga la otako. Bible akatatshi dia waonga wa lokaki asɔ wayonga le anto efula lo “nshi y’ekumelu” nyɛ.—2 Timote 3:1, 2; Enyelo 12:12, 17.
14. Lo ndjela tɔndɔ diakɔna diasalɛ Jehowa ditongami diande diele la yimba akambo?
14 Lo wedi ande, Yeso Kristo akɛnya la dihonga tshɛ etombelo wa kɔlɔ wamboya oma lo otako waki Satana. Mbala shato y’etondo ndo lo washo w’atunyi ande wa lotamanya, Yeso akashikikɛ tɔndɔ diɛnya kɛnɛ kasalɛ Jehowa anto, lo mbuta ɔnɛ: “[Onto] tshe layambiya, ayukitshakitshama; one layakitshakitsha ayumbiyama.”—Luka 14:11; 18:14; Mateu 23:12.
Kokɛ otema ayɛ oma lo otako
15, 16. Kakɔna kakakonya Hangara dia nde monga la otako?
15 Ondo wɛ akɛnyi dia bɛnyɛlɔ dia anto waki la otako dioshilami la diko ndo diakendanaka la anto waki la ahole wa lâdiko. Onde kɛsɔ nembetshiyaka dia anto k’anto hawokoke koma etako? Kema, vɔ kokaka koma. Tende dui dimɔtshi diakatombe lo nkumbo k’Abarahama. Owandji wa nkumbo ɔsɔ komonga l’ɔna lakahombe monga okitɔ ande ndo wadɛnde Sara akalekanya ɛnɔnyi wa mbota. Pami tshɛ kaki la womoto lahote aki la mbekelo ka tshuka womoto la hende dia mbotɛ ana. Nzambi akatshike awala wa weho ɛsɔ nɛ dia lâsɔ ko etena katakoke ka nde nyomoshikikɛ nto tɔndɔ diande dia ntondo diendana la diwala l’atei wa atɛmɔdi wa mɛtɛ.—Mateu 19:3-9.
16 L’ɔtɛ wa ɛsɛngɔsɛngɔ waki wadɛnde, Abarahama aketawɔ dia kondja okitɔ wakahombe ndjɔhɛna oma le Hangara, okambi wa womoto waki Sara w’ose Edjibito. Oko wakinde wadi aki Abarahama la hende, Hangara akatshu diemi. Nde akahombe mɛtɛ monga la lowando l’ɔtɛ wa dihole dia nɛmɔ diaki lande. Koko, nde akatshike dia otema ande monga la otako. Bible kɔndɔlaka ɔnɛ: “Lam’akandenyi ati: laya diemi, ndi akatatela monyola khumendi.” Dionga sɔ diakɔtshiya ewanu lo nkumbo kaki Abarahama polo ndo lo Sara ndjotshanya Hangara. Koko okakatanu ɔsɔ waki la okandwelo ɔmɔtshi. Ondjelo waki Nzambi akalake Hangara ɔnɛ: “Ukaluli utsha le khumeye. Utuyakitshakitsha la ntundu kandi.” (Etatelu 16:4, 9) Hangara akayele dako sɔ, nde akatshikitanya dionga diande otsha le Sara ndo nde akakome lɔtshɛtshɛ l’anto efula.
17, 18. Lande na kahombaso sho tshɛ mbewɔ djonga ya otako?
17 Dikambo diaki Hangara mɛnyaka dia etena katshikitana lɔsɛnɔ l’onto lo wahɔ ande, dui sɔ koka mbokonya dia monga la otako. Wetshelo wakondjaso vɔ ɔnɛ: kânga Okristo wakakambɛ Nzambi la dionga di’ɔlɔlɔ dia otema koka ndjonga la otako l’ɔtɛ wa ɔngɔnyi kana wa lowandji lambondokondja. Onto koka nto monga la dionga dia kɔlɔ sɔ naka akina wekɔ lo mbotombola l’ɔtɛ w’awui wasalande, wa lomba kana wa akoka ande. Eelo, Akristo pombaka nsɛna wolo diaha monga la otako lo etema awɔ, djekoleko naka vɔ waya la lɔsɛnɔ la dimɛna kana wambokondja ɛkɛndɛ efula.
18 Ɔkɔkɔ woleki woke watotshutshuya dia mbewɔ otako ele woho wɔsa Nzambi dionga sɔ. Ɔtɛkɛta ande mbutaka ɔnɛ: “Ashu wa lahi la utema w’utaku, tala di’untu a kolo, vo tshe weko kolo ketu.” (Tukedi 21:4) Diɛsɛ ko lo yoho ya lânde, Bible mbewolaka Akristo wele “akanga w’engonyi wa l’etena kene” dia hawohombe monga la ‘otako’ kana la ‘lotamanya.’ (1 Timote 6:17, nɔtɛ; Euhwelu k’elembe 8:11-17) Akristo wele kema ɛngɔnyi la dia mbewɔ dia monga la ‘sso dia ɔkɔmiya’ ndo vɔ pombaka mbohɔ dia onto tshɛ koka koma otako, oyadi ose ɔngɔnyi kana ose wola mende.—Mako 7:21-23; Jakoba 4:5.
19. Lo yoho yakɔna yakashisha Uziya lokumu lande l’ɔlɔlɔ?
19 Otako ndo waonga akina wa lonto la kɔlɔ koka ndanya diɔtɔnganelo di’oshika diele lam’asa onto la Jehowa. Tɔshi ɛnyɛlɔ kaki nkumekanga Uziya. Lo etenyi ka ntondo ka ɛlɔmbwɛlɔ kande, “ndi akatshaka akambu w’usimbwi lu ashu wa [Jehowa] . . . Ndi akadji utema dia nyanga [Nzambi] . . . ; Tena tshe diakandayangaka [“Jehowa, Nzambi ka mɛtɛ,” NW] akôngonyaka.” (2 Ekondo 26:4, 5) Lonyangu ko, nkumekanga Uziya akayoshishaka lokumu lande l’ɔlɔlɔ, nɛ dia “utema andi akawumbiya dia mbutungela elanyelu.” Nde akatatɛ ndjakana efula polo lo mbɔtɔ lo tɛmpɛlɔ dia nde totshumba malashi. Etena kakayange ɛlɔmbɛdi mbetawoya dia tshelo ya lotamanya shɔ, “Uziya akuki kele.” Ɔnkɔnɛ, Jehowa akawosha hemɔ ka sudi ndo etena kakandavu nde kombetawɔma nto le Nzambi.—2 Ekondo 26:16-21.
20. a) Ngande wakɔtɔ lokumu l’ɔlɔlɔ laki nkumekanga Hɛzɛkiya lo wâle? b) Kakɔna kayotɔsɛdingola lo sawo diayela?
20 Wɛ koka mɛna otshikitanu wele lam’asa dui sɔ la ɛnyɛlɔ ka nkumekanga Hɛzɛkiya. Lo etena kɛmɔtshi, lokumu l’ɔlɔlɔ efula laki nkumekanga laki lo wâle wa ndana nɛ dia “ndi akayambiya l’utema.” Diɛsɛ ko, “Hezekiya akayakitshakitsha . . . uma lu ndjambiya kandi” ndo Nzambi akayowetawɔka nto. (2 Ekondo 32:25, 26) Eya dia okitshakitsha mbakakimanyiya Hɛzɛkiya dia minya otako. Eelo, okitshakitsha ekɔ dionga diotshikitanyi la otako. Ɔnkɔnɛ, lo sawo diayela, tayɔsɛdingola woho wakokaso monga ndo nama okitshakitsha w’Okristo.
21. Kakɔna kakoka nongamɛ Akristo wahashisha okitshakitsha awɔ?
21 Tatohɛke etombelo tshɛ wa kɔlɔ waya oma lo otako. Lam’ele “[Nzambi] atutunaka kanga utaku,” nyɛsɔ toyashikikɛ la wolo tshɛ dia tona ofunu wa kɔlɔ. Tosale la wolo diaha shisha okitshakitsha aso, ko tayokoka nongamɛ dia mbika lo lushi la woke laki Nzambi, etena kayonyɛma akanga wa etako ndo etombelo awɔ oma la nkɛtɛ. Lâsɔ, “kanga utaku la kanga lahi wayukitshakitshama. Ku [Jehowa] ndame kayediama lu lushi lako.”—Isaya 2:17.
Awui wa kana yimba
• Ngande wakokayɛ kɔndɔla onto lele la otako?
• Ele lo kiɔkɔ ya otako?
• Kakɔna kakoka konya onto dia nde monga la otako?
• Lande na kahombaso ndjalama diaha monga la otako?
[Osato wa lo lɛkɛ 15]
Otako waki Farawɔ akawosha sɔnyi
[Osato wa lo lɛkɛ 16]
Hɛzɛkiya akayakitshakitshando Nzambi akayowetawɔka nto