Shɛngiya yele la andjelo le anto

“L’okongo w’akambu aso, dimi lakenyi ondjelo ukina ayahulo uma l’ulungu aki la [lowandji la] wuki . . . Ndi akahangohango la diui dia wulu ata ati: Babilona ka wuki kambunyuko, kambunyuko!”​—ENYELO 18:1, 2.

1, 2. Kakɔna kɛnya ɔnɛ Jehowa kambaka la andjelo dia kotsha lolango lande?

ETENA kakinde lo lokanu lo disɛnga dia Patmɔsɛ, ɔpɔstɔlɔ w’osombe Joani akalongola waɛnɛlɔ wa prɔfɛsiya. Nde akɛnyi awui wa diambo etena ‘kakokimanyiya nyuma’ dia nde mɛna lo ɛnɛlɔ dia nde aya lo “lu lushi la Khumadiondjo.” Lushi lɔsɔ lakatatɛ la wahemelo wa Yeso Kristo l’okudi lo 1914 ndo layotetemala polo l’ekomelo ka Diolelo diande di’ɛnɔnyi kinunu.​—Enyelo 1:10.

² Jehowa Nzambi ndamɛ kombisha Joani ɛnɛlɔ kɛsɔ. Nde akakambe la ehomɔ kɛmɔtshi. Enyelo 1:1 mbutaka ɔnɛ: “Enyelo ka Jesu Kristu, kakawusha [Nzambi] dia menya ekambi andi akambu waya ka ndja. Ndi akakitumi le ondjelo andi dia nkienya ukambi andi Joani.” Oma lo tshimbo ya Yeso, Jehowa akakambe la ondjelo ɔmɔtshi dia mɛnya Joani awui wa diambo wendana la “lushi la Khumadiondjo.” Mbala kekina nto, Joani “akenyi ondjelo ukina ayahulo oma l’ulungu aki la [lowandji la] wuki.” Ɔkɛndɛ akɔna waki la ondjelo ɔsɔ? “Ndi akahangohango la diui dia wulu ata ati: Babilona ka wuki kambunyuko, kambunyuko!” (Enyelo 18:1, 2) Ondjelo wa wolo ɔsɔ aki la diɛsɛ dia woke dia mbewoya awui wendana la ɔkwɛlɔ wa Babilɔna ka Woke, tshunda dia l’andja w’otondo di’ɛtɛmwɛlɔ wa kashi. Ɔnkɔnɛ, hatokoke mbidja tâmu di’ɔnɛ Jehowa kambaka la andjelo lo yoho ya dimɛna dia kotsha lolango lande. La ntondo ka sho sɛdingola dimɛna dimɛna ɔkɛndɛ wele la andjelo lo sangwelo dia Nzambi ndo woho wendanaso la dikambo sɔ, nyɛsɔ tɔsɛdingole ntondo woho wakatongama ditongami dia lo nyuma sɔ.

Ngande wakatongama andjelo?

3. Naa tokanyi ta kɔlɔ tele l’anto efula lo dikambo dia andjelo?

³ Ɛlɔ kɛnɛ, miliyɔ y’anto mbetawɔka dia andjelo wakatongama. Koko anto efula wekɔ la tokanyi ta kɔlɔ lo kɛnɛ kendana la wɔ ndo woho wakawatongama. Ɛnyɛlɔ, anto wa l’ɛtɛmwɛlɔ ɛmɔtshi fɔnyaka ɔnɛ etena kavɔ lakiwɔ ɔmɔtshi la ngandji, nde mbelamamɛka l’olongo le Nzambi ndo nde komaka ondjelo. Onde kɛsɔ mbetsha Ɔtɛkɛta wa Nzambi lo kɛnɛ kendana la etongelo, ndo la olimu wa andjelo?

4. Kakɔna katotɛ Afundelo lo kɛnɛ kendana la etongelo ka andjelo?

⁴ Ondjelo woleki wolo ndo wele la lowandji, mbuta ate owandji wa andjelo mbelamɛka ɔnɛ Mikayɛlɛ Arkandjelo. (Jude 9) Yeso Kristo mbele ondjelo ɔsɔ. (1 Tesalonika 4:16) Ambeta edja kaheyama mbadia, etena kakɔshi Jehowa yɛdikɔ ya tonga, etongami kande ka ntondo aki Ɔnande ɔsɔ la lo nyuma. (Enyelo 3:14) L’ɔkɔngɔ diko, Jehowa akatonge ditongami dikina tshɛ dia lo nyuma, oma lo tshimbo y’Ɔnande l’enondo ɔsɔ. (Kolosai 1:15-17) Lo mbelɛ andjelo asɔ ɔnɛ anande, Jehowa akambola owandji wa nkumbo Jɔbɔ ate: “Lendi akiye lam’akamahiki atshina wa kete? Uti, naka we la ewu. . . . Akona akakitsha dive diayo dia lu tshuku. Lam’akimbaka toto ta pindju esambu kame, ndu lam’akalimbolimboka ana tshe wa [Nzambi] l’ongenongeno.” (Jobo 38:4, 6, 7) Mbokɛmaka hwe dia andjelo wekɔ ditongami diaki Nzambi diakatongama edja efula la ntondo k’anto.

5. Ngande wokongɛmi andjelo?

⁵ Divɛsa dia 1 Koreto 14:33 mbutaka ɔnɛ: “Ne dia [Nzambi] aha [Nzambi k]a ufutanu, keli eko [Nzambi k]a ki.” Ɔnkɔnɛ, ana wa Nzambi asɔ wa lo nyuma kongɛma lo elui esato: 1) asarafu, wanɛ wakamba oko ekambi lo kiti kaki Nzambi, wewoya ekila kande ndo vɔ kokɛka pudipudi ka lo nyuma k’ekambi ande, 2) akɛruba, wasukɛ lowandji laki Jehowa, ndo 3) andjelo akina wakotsha lolango lande. (Osambu 103:20; Isaya 6:1-3; Ezekiyele 10:3-5; Danyele 7:10) Naa toho tɔmɔtshi tele ditongami dia lo nyuma sɔ la shɛngiya le anto?​—Enyelo 5:11.

Olimu akɔna wakamba andjelo?

6. Ngande wakakambe Jehowa la akɛruba l’ekambɔ k’Ɛdɛna?

⁶ Dihole dia ntondo diɔtɛkɛtshiwɔ hwe dikambo dia ditongami dia lo nyuma sɔ ekɔ lo Etatelu 3:24, lɛnɛ adiaso ɔnɛ: “[Jehowa akatshanya] untu. Ku ndi akakitsha [a]ndjelo wetawo vati: [A]keruba, ndu yombo ya lumbi yakasikisoka lu leke l’ehutwelu ka unya l’ekambo ka Edena, dia nama mbuka k’utsha l’utamba a lumu.” Akɛruba asɔ wakashimbe Adama la Eva diaha vɔ kalola nto l’ekambɔ k’Ɛdɛna lɛnɛ akiwɔ ntondo. Dui sɔ diakasalema l’etatelo k’ɔkɔndɔ w’anto. Ɔkɛndɛ akɔna waki la andjelo tatɛ oma k’etena kɛsɔ?

7. Kakɔna kɛnya kitshimudi ya tɔtɛkɛta ta lo Hɛbɛru la Grɛkɛ tokadimɔmi ɔnɛ “ondjelo” lo kɛnɛ kendana la olimu ɔmɔtshi wakamba andjelo?

⁷ Bible tɛkɛtaka dikambo dia andjelo suke la mbala 400. L’ɔtɛkɛta wa Hɛbɛru ndo wa Grɛkɛ, tshɛkɛta “ondjelo” kokaka kadimɔma ɔnɛ “dikɛndji.” Ɔnkɔnɛ, Nzambi akakambe la andjelo dia mbewoya anto akambo. Oko wakatadiɛnyi l’edingɔ ehende wotate wa sawo nɛ, Jehowa akakambe la ondjelo dia mbewoya ɔpɔstɔlɔ Joani losango lande.

8, 9. a) Waembwelo waki ondjelo wakonge la shɛngiya yakɔna le Manɔa la wadɛnde? b) Wetshelo akɔna wakoka kondja ambutshi oma lo woho wakaye ondjelo wa Nzambi le Manɔa?

⁸ Andjelo sukɛka nto ekambi wa Nzambi wele la nkɛtɛ ndo mbakeketshaka. Ɛnyɛlɔ, lo nshi yaki Embadi lo Isariyɛlɛ, Manɔa la wadɛnde laki ekomba wakakombola efula dia mbota. Jehowa akatome ondjelo ande dia ndjewoya wadi aki Manɔa dia nde ayota ɔna. Ɔkɔndɔ ɔsɔ totɛka ɔnɛ: “Enda, we ayutsho diemi, ayuta ona pami. Ndi tanyaki divu dia l’ote andi pundju; ne dia ona ako ayukidiama le [Nzambi] umaka utema a nyangu. Ndi keli one layutatela ntshungula Isariyele uma lu anya w’asi Filistiya.”​—Embadi 13:1-5.

⁹ L’ɔkɔngɔ diko, wadi aki Manɔa akote Samisɔna, onto lakayonyanyema efula l’ɔkɔndɔ wa lo Bible. (Embadi 13:24) La ntondo ka ɔnɔsɔ mbotɔ, Manɔa akalɔmbɛ dia ondjelo kalola dia ndjowaetsha kɛnɛ kayowohomba sala dikambo dia wodielo w’ɔna akɔ. Manɔa akalɔmbɛ ate: “Akambu akona wayutulama dikambu di’ona, la ukundi ayutûtshela?” Ondjelo wa Jehowa akanyomota nto awui wakandatɛ wadi aki Manɔa mbala ka ntondo. (Embadi 13:6-14) Manɔa akakeketshama mɛtɛ! Ɛlɔ kɛnɛ, andjelo hawoyoya le anto lo yoho shɔ. Koko l’ɛnyɛlɔ ka Manɔa ambutshi kokaka nyanga ɛlɔmbwɛlɔ ka Jehowa dia vɔ mbeya mbodia anawɔ.​—Efeso 6:4.

10, 11. a) Ngande wakayaoke Elisha nde l’okambi ande etena kakawɛnyi alembe w’ase Suriya? b) Wahɔ akɔna wakondjaso lo sɛdingola dikambo sɔ?

¹⁰ Ɛnyɛlɔ kekina ka diambo ka osukɔ wa andjelo kakonge lo nshi ya ɔprɔfɛta Elisha. Elisha akadjasɛka la Dɔtana, osomba ɔmɔtshi wa lo Isariyɛlɛ. Lushi lɔmɔtshi etena kakatombe okambi waki Elisha la yosose ndo kakandende l’andja, nde akɛnyi dia osomba wambodingama la falasa ndo la pusupusu ya ta. Nkumekanga ka Suriya akatome alembe wa wolo efula dia ndjonda Elisha. Kakɔna kakasale okambi waki Elisha? La wɔma ndo ondo la esasesase, nde akade ekoko ate: “Yee! Khumemi, kayututsha na?” Le nde, elongamelo tshɛ kakashishɔ. Koko Elisha akokadimola ate: “Tukaki woma, ne dia wane weli la su, ndeka waku weli la wo efula.” Kakɔna kakandalange mbuta na?​—2 Khumi ya Dikanga 6:11-16.

¹¹ Elisha akeyaka dia nunu dia andjelo wakikɔ dia mbosukɛ. Koko, okambi ande kɔmɛnaka ndoko ema. Ɔnkɔnɛ “Elisha akalombe ati: [Jehowa] li, lambukosengasenga nti: udihuli ashu w’ukambi dia ndi mena. [Jehowa] akadihula ashu w’olongo ako, ku ashu andi wakadiho. Enyi ku ukungu wambulula to la falasa la pusupusu ya dja l’utshimba wa Elisha.” (2 Khumi ya Dikanga 6:17) Ɔnkɔnɛ, okambi waki Elisha akakoke mɛna nyemba ya andjelo. La ɛnɛlɔ ka lo nyuma, sho lawɔ koka mɛna dia andjelo tshɛ, wele l’ɛlɔmbwɛlɔ ka Jehowa nde la Kristo wekɔ lo kimanyiya ndo kokɛ ekambi wa Jehowa.

Ekimanyielo ka andjelo lo nshi ya Kristo

12. Ekimanyielo kakɔna kakakondja Mariya oma le ondjelo Ngabiriyɛlɛ?

¹² Tɔsɛdingole ekimanyielo kakalongola Mariya osekaseka w’emuma w’ose Juda etena kakandalongola losango l’ɔnɛ: “We ayutsho diemi, ayuta ona pami, kuwole wati: Jesu.” La ntondo ka nde mbewoya losango la diambo lɔsɔ, ondjelo Ngabiriyɛlɛ lakatomama oma le Nzambi akawotɛ ate: “Mariya, tukaki woma, ne dia we ambukama ngandji ka mamba uma le [Nzambi].” (Luka 1:26, 27, 30, 31) Mariya akakeketshama mɛtɛ ndo akakondja wolo oma l’ɛtɛkɛta ɛsɔ wakoshikikɛ dia nde ambohomɔ lokolo l’ɔlɔ la ntondo ka Nzambi!

13. Andjelo ngande wakawakimanyiya Yeso?

¹³ Ɛnyɛlɔ kekina k’ekimanyielo ka andjelo kakonge l’ɔkɔngɔ wa Yeso shika tanga la ntondo ka ehemba esato wakohembe Satana l’oswe. Ɔkɔndɔ totɛka dia l’ekomelo k’ehemba ɛsɔ, “Uhimbanyi akûtshiki. Ku andjelo wakayi, wakûkimanyia.” (Mateu 4:1-11) Dikambo dia ngasɔ diakasalema nto l’otsho wa la ntondo ka nyɔi ka Yeso. Oma lo ɔkɛi waki lande, Yeso akake adwe ndo akatatɛ nɔmba lo mbuta ate: “Papa, naka we nangaka, uminyiya dikoho ne. Kuku aha uku alangami, keli uku alangaye. Ku ondjelo omotshi akene le ndi uma l’ulungu, akûkikitsha.” (Luka 22:42, 43) Ko ekimanyielo ka woho akɔna kakondjaso oma le andjelo ɛlɔ kɛnɛ?

Ekimanyielo ka andjelo lo nshi yaso nyɛ

14. Ɛhɛnyɔhɛnyɔ akɔna wakakikɛ Ɛmɛnyi wa Jehowa lo nshi yaso nyɛ ndo etombelo akɔna wakonge?

¹⁴ Etena kasɛdingolaso ɔkɔndɔ wa nshi nyɛ w’olimu w’esambishelo w’Ɛmɛnyi wa Jehowa, onde hatɛnyi djembetelo y’ekimanyielo ka andjelo? Ɛnyɛlɔ, Ɛmɛnyi wa Jehowa wakashike tanga la ntondo ka ɔlɔshamelo w’ase Nazi lo wodja w’Allemagne ndo lo Erɔpɛ wa lo owɛstɛ la ntondo ndo lo nshi yakalɔmaka Ta dia Hende dia l’andja w’otondo. (1939-1945) L’ɛlɔmbwɛlɔ ka lowandji l’aseka Mupɛ la lo wodja wa Italie, Espagne ndo Portugal, vɔ wakahombe shika tanga la ntondo k’ɛhɛnyɔhɛnyɔ edja efula. Ndo l’edja ka ɛnɔnyi akumi, vɔ wakakikɛ ɛhɛnyɔhɛnyɔ lo wodja wa ex-Union soviétique ndo wedja wakendamaka oma le wɔ. Ɛnyɛlɔ kekina nto ele k’ɛhɛnyɔhɛnyɔ wakakikɛ Ɛmɛnyi wa lo wedja ɛmɔtshi wa l’Afrikɛ.a Atete edja, ekambi wa Jehowa wakahɛnyahɛnyama wolo lo wodja wa Géorgie. Satana akasale la wolo ande tshɛ dia komiya olimu w’Ɛmɛnyi wa Jehowa. Oko okongamelo, vɔ wakatondoya ɔlɔshamelo ɔsɔ ndo wakahame otsha la ntondo. Lo yɛdikɔ mɔtshi, vɔ wakakondja etombelo ɛsɔ diɛsɛ oma l’ekimanyielo ka andjelo.​—Osambu 34:7; Danyele 3:28; 6:22.

15, 16. Ekimanyielo kakɔna kakondja Ɛmɛnyi wa Jehowa oma le andjelo l’olimu awɔ w’esambishelo wa l’andja w’otondo?

¹⁵ Ɛmɛnyi wa Jehowa kitanyiyaka ɔkɛndɛ awɔ wa sambisha lokumu l’ɔlɔlɔ la Diolelo diaki Nzambi ndo wa mbetɛ anto ambeki l’andja w’otondo lo mbetsha anto wa l’ahole tshɛ akambo wa mɛtɛ wa lo Bible. (Mateu 28:19, 20) Koko, vɔ mbeyaka dia hawokoke kotsha ɔkɛndɛ ɔsɔ dimɛna aha l’ekimanyielo ka andjelo. Ɔnkɔnɛ, kɛnɛ kotami lo Enyelo 14:6, 7 mbakeketshaka nshi tshɛ. Sho mbadiaka lo avɛsa asɔ ɔnɛ: “Dimi [ɔpɔstɔlɔ Joani] lakenyi ondjelo ukina afumbo l’ulungu, aki la lukumu l’ololo la pundju, lakandatelaka wa la kete, ndu wedja tshe ndu wauhu tshe ndu eteketa tshe, ndu antu tshe. Ndi akati la diui dia wulu ati: Nyuki [Nzambi] woma, nyûtumbuli, ne dia unya andi w’elumbwelu ambukuka. Nyotemole one lakatungi ulungu la kete la ashi a wuki la teko di’ashi.”

¹⁶ Ɛtɛkɛta ɛsɔ mɛnyaka hwe dia andjelo mbasukɛ olimu w’esambishelo w’Ɛmɛnyi wa Jehowa wa l’andja w’otondo. Jehowa ekɔ lo kamba la andjelo ande dia nɔmbɔla Ɛmɛnyi ande le anto wele l’etema w’ɛlɔlɔ. Diɔ diakɔ diele mbala efula Ɛmɛnyi wa Jehowa pomanaka la onto lele l’okakatanu ndo lele l’ohomba wa ekimanyielo ka lo nyuma paka lo wonya wele onto l’ohomba w’ekimanyielo kakɔ. Akambo wa ngasɔ wekɔ lo salema mbala efula diakɔ diele hawokoke mbɔsama oko ahoma w’anyanya.

Olimu wa diambo wayanga kamba andjelo kema edja

17. Kakɔna kakakomɛ ase Asuriya etena kakawalɔshama oma le ondjelo ɔtɔi oto?

¹⁷ Lâdiko dia vɔ kamba oko akɛndji ndo keketsha atɛmɔdi wa Jehowa, andjelo wekɔ l’olimu okina. Lo nshi yakete, vɔ wakela alanya waki Nzambi. Ɛnyɛlɔ, lo ntambe k’enanɛi ntondo ka tena diaso nɛ, nyemba y’alembe w’ase Asuriya wakanɛ Jerusalɛma dia ndjilanya. Jehowa akandasale? Nde akate ate: “Dimi layulama usumba one, layûshimbela lu dikambu diami ndu lu dikambu di’ukambi ami Davidi.” Ɔkɔndɔ wa lo Bible totɛka kɛnɛ kakatombe ɔnɛ: “Ku l’utshu, ondjelo wa [Jehowa] akatumbi, akadiaki asi Asuriya nunu lukama la akumi enanei la tanu lu pangu. Lam’aketo antu k’olomo la pindju, wayendi ku antu ako tshe wakayadi edu etu.” (2 Khumi ya Dikanga 19:34, 35) Wolo wele l’alembe w’anto hawɛdimi kânga yema la wolo wele kânga la ondjelo ɔtɔi!

18, 19. Olimu akɔna wa diambo wayonga la andjelo kema edja?

¹⁸ Ndoko edja, Nzambi ayanga kamba la andjelo dia nanya anto wa kɔlɔ. Kema edja, Yeso ayoya “la andjelo andi a wulu lu lumbi la dja.” Olimu awɔ ayonga wa “[ndjɔ]somboya wane waheyi [Nzambi], la wahakitanyia lukumu l’ololo la Khumesu Jesu.” (2 Tesalonika 1:7, 8) Dui sɔ diayonga mɛtɛ la shɛngiya ya wolo le anto. Wanɛ watona dia mbetawɔ lokumu l’ɔlɔlɔ la Diolelo diaki Nzambi lewoyama kakianɛ lo nkɛtɛ k’otondo wayolanyema. Paka wanɛ wayanga Jehowa, losembwe ndo memakana mbayoshimbamɛ lo “lushi la kele ka [Jehowa].”​—Zefaniya 2:3.

¹⁹ Sho kokaka monga la lowando lo woho wakamba Jehowa la andjelo ande wa wolo dia sukɛ ndo keketsha atɛmɔdi ande wa la nkɛtɛ. Sho keketshamaka efula lo shihodia ɔkɛndɛ wele la andjelo lo sangwelo diaki Nzambi, lam’ele andjelo amɔtshi wakatɔmbɔkwɛ Jehowa ndo wekɔ lo ɛlɔmbwɛlɔ kaki Satana. Lo sawo diayela, tayɔsɛdingola tɛdikɔ tahomba mbɔsa Akristo wa mɛtɛ dia ndjakokɛ oma lo shɛngiya ya wolo yaki Satana nde la ɛdiɛngɛ ande.

[Nɔte ka l’ɛse ka dikatshi]

Kakɔna kamboyeka?

• Ngande wakatongama andjelo?

• Olimu akɔna wakakambe andjelo lo nshi yakafundamaka Bible?

• Kakɔna kɛnya Enyelo 14:6, 7 lo kɛnɛ kendana l’olimu wa andjelo?

• Olimu akɔna wa diambo wayokamba andjelo kema edja?

[Osato wa lo lɛkɛ 13]

Manɔa nde la wadɛnde wakakeketshama oma le ondjelo

[Osato wa lo lɛkɛ 15]

“Wane weli la su, ndeka waku weli la wo efula”