Sho komboka wɔma nɛ dia Jehowa aki kâmɛ la so

Kɔndwama oma le Egyptia Petridou

Lo 1972, Ɛmɛnyi wa Jehowa wa lo disɛnga dia Kupiro wakatshumana l’osomba wa Nicosie dia mpokamɛ sawo dia lânde diakasha Nathan H. Knorr, laki lâsɔ ko nde ambɔlɔmbɔla olimu w’Ɛmɛnyi wa Jehowa edja efula. Nde akambeye mbala kakɔ ɔtɔi ndo la ntondo ka dimi mbotɛ akimi, nde akamumbola ate: “Onde wɛ ekɔ la nsango y’anangɛso l’akadiyɛso wa l’Edjibito?” Ambeta ɛnɔnyi 20 wakimi la Ɔnangɛso Knorr l’Alexandrie, osomba ami wa lôtɔ wa lo wodja w’Edjibito.

DIMI lakotɔ l’osomba w’Alexandrie, lo Ngɔndɔ ka ntondo 23, 1914 ndo laki enondo lo nkumbo k’ana anɛi. Sho takole la suke la ndjale. L’etena kɛsɔ, Alexandrie aki osomba wa dimɛna waki l’anto wa weho la weho ndo wakanyanyemaka l’ɔtɛ wa mvudu y’amɛna yakakama lɛkɔ ndo l’ɔtɛ w’ɔkɔndɔ awɔ. Lam’ele ase Erɔpɛ wakokanaka la waa Arabɛ, sho ana takeke ɔtɛkɛta wa Arabɛ, wa Angɛlɛ, wa Falase, wa Italiya mbidja ndo Grɛkɛ, ɔtɛkɛta aso wa lôtɔ.

L’ɔkɔngɔ wa dimi shidiya kalasa, dimi lakakondja olimu lo luudu lɔmɔtshi lakawatɛlaka ahɔndɔ l’ase France, lɛnɛ akamangɛnangɛnaka dia tɛla ekutu w’amɛna dikambo dia wamato wakalɛmiyamaka efula lo tshunda. Lakayashaka efula l’ɔtɛmwɛlɔ ami ndo lakalangaka mbadia Bible kânga mbakimi koshihodiaka dimɛna akambo wakamadiaka.

Oya l’etena kɛsɔ, mbuta ate oya lo ɔnɔnyi 1935, lakahomana l’ɔlɔngɔlɔngɔ ɔmɔtshi w’oshika wakotɔ la Kupiro. Theodotos Petrides aki ɔndɔshi w’ata wa manamana, koko nde akeke nto olimu wa salaka bɔmbɔ la kɛkɛ ndo nde aki os’olimu wakeyamaka efula ndo wakakambaka lo makashinyi wakawasondjaka kɛkɛ. Theodotos akanange dimi osekaseka wa mondo waki la divo di’edima. Mbala efula nde akamembɛka nkembo ya ngandji lo didishi diami l’ɔtɛkɛta wa Grɛkɛ. Takatshukana lo Ngɔndɔ ka samalo 30, 1940. Ɔsɔ aki nshi y’ɔngɛnɔngɛnɔ mɛtɛ. Takadjasɛka lo luudu lɔmɔtshi l’etajɛ, koko sho taki l’ɛse ko mama la diko. John, ɔnaso l’enondo akotɔ lo 1941.

Woho wakamayekaka akambo wa mɛtɛ wa lo Bible

Lo edja ka tshanda mɔtshi, Theodotos kɔngɛnangɛnaka nto ɔtɛmwɛlɔ aso ndo akokaka ambola lo dikambo dia Bible. Aha la dimi mbeya, Ɛmɛnyi wa Jehowa wakatatɛ mbeka la nde Bible. Lushi lɔmɔtshi, lam’akimi la ngelo l’ɔnaso l’ashashi, womoto ɔmɔtshi akakɔkɔla lo lokuke laso ko akambisha kartɛ kɛmɔtshi kaki la losango l’oma lo Bible lɔkɔ. Dia mɛnya ɔnɛ lekɔ la loshilambo, lakemala yema ndo lakadia kartɛ kakɔ. Oma lâsɔ, nde akambisha ekanda ɛmɔtshi walembetshiya Bible. Dikambo dia diambo ko, aki paka abuku akɔ wâmɛ wakaye la Theodotos la ngelo!

Dimi lakawotɛ nte: “Dimi lekɔ l’abuku anɛ. Lam’alangɛ, ɔtɔ lo luudu.” Mbala kakɔ ɔtɔi, dimi lakoke Ɔmɛnyi wa Jehowa akɔ, mbuta ate Eleni Nicolaou ambola heyama. La lotutsha tshɛ, nde akakambe la Bible dia kadimolami. Dimi lakangɛnangɛna dikambo sɔ efula. Lakamɛ shihodia losango la lo Bible esadi eto. Etena kakatemadja sawo diaso yema, Eleni akeye foto kɛmɔtshi kaki omɛmi. Nde akate ate: “Dimi mbeyaka pami kɛnɛ!” Sheke yaki Theodotos yakatombe sɛkɛ. Oma k’etena kɛsɔ, dimi lakeye kɛnɛ kakasalaka Theodotos ndo lakambe efula. Theodotos akatshɔka otsha lo nsanganya y’Akristo ndamɛ aha la nde mbutɛmi. Lam’akakalola Theodotos la ngelo, dimi lakawotɛ nte: “Lɛnɛ akayatshu Lushi la lomingu lakete, layotshɔ la yɛ lɛkɔ lomingu lɔnɛ.”

Lo losanganya la ntondo lakamatshu, djui y’anto suke la dikumi wakakɛtshanyaka dibuku dia lo Bible dia Mika. Dimi lakakimɛ awui tshɛ wakaweke. Tatɛ oma lâsɔ, Lushi la tanu tshɛ la dikɔlɔ, George nde la Katerini Petraki wakayaka dia ndjeka la so Bible. Papa ndo analengo l’akadiyɛmi efula konangaka dia sho mbeka Bible kâmɛ l’Ɛmɛnyi wa Jehowa, koko kosɛmi ka womoto kotonaka kânga mbakinde kokoma Ɔmɛnyi wa Jehowa. Koko Mama aketawɔ akambo wa mɛtɛ. Lo 1942, dimi la Mama la Theodotos takabatizama lo ndjale kɛmɔtshi ka l’osomba w’Alexandrie dia mɛnya ndjakimɔ kaso le Jehowa.

Nsɛnɔ yaso yambofukutana

Lo 1939, Ta dia hende dia l’andja w’otondo diakamɛ ndɔma ndo diɔ diakatakokanɛka lo wedja efula. L’etatelo k’ɛnɔnyi 1940, jeneralɛ Erwin Rommel y’ose Allemagne nde l’alembe ande waki suke l’osomba wa El Alamein ndo alembe w’ase Angleterre wakikɔ tɔɔ l’Alexandrie. Takombe mbo ya ndɛ efula. Oma lâsɔ, owandji w’olimu waki Theodotos akɔlɔmbɛ dia nde tolamaka luudu l’oyoyo lakawasalaka bɔmbɔ la kɛkɛ laki la Port-Tewfik suke la diɛngɔ dia Suez, ɔnkɔnɛ, sho takonɔ lɛkɔ. Ɛmɛnyi wa Jehowa ehende wakatɛkɛtaka Grɛkɛ wakatatɛ toyanga lɛkɔ. Kânga mbakiwɔ kombeyaka adrɛsɛ aso, vɔ wakasambisha lo luudu la luudu edja ndo lam’akawatoshola.

Lam’akiso la Port-Tewfik, takeke Bible kâmɛ la Stavros nde la Giula Kypraios ndo l’anawɔ, mbuta ate Totos nde la Georgia ndo vɔ wakayokomaka angɛnyi aso w’eshika. Stavros akangɛnangɛnaka mbeka Bible efula woho ɔnɛ wele nde akakaloya akɔnga wa tango yaki lo luudu lande wonya a tango ɔtɔi l’ɔkɔngɔ l’oyango wa sho pandja kawolo ka komelo kakatatshɔka otsha lakaso dia sho tshikala la wɔ edja efula. Ɔkɛtshanyelo aso wakatetemala polo l’otsho w’efula.

Takadjasɛ la Port-Tewfik l’edja ka ngɔndɔ 18, l’ɔkɔngɔ diko takakalola l’Alexandrie etena kakandama mama la hemɔ. Nde akavu la kɔlamelo le Jehowa lo 1947. Mbala kɛsɔ nto, takoke woho wakatokeketsha Jehowa lo tshimbo ya lɔngɛnyi la l’angɛnyi w’Akristo wambotshunda. Takikɔ nto l’akoka wa nongola waa misiɔnɛrɛ wakatatshɔka lo wedja w’angɛndangɛnda wakawatome etena kakemala masuwa awɔ l’edja ka tshanda mɔtshi l’Alexandrie.

Ɛngɛnɔngɛnɔ ndo ekakatanu wakonge laso

Lo 1952, dimi lakote James, ɔnaso la hende. Oko wakiso ambutshi, sho takeyaka ohomba wa mbodia anaso lo dihole diakawadjaka ɔtɛmwɛlɔ wa pudipudi lo dihole dia ntondo, ɔnkɔnɛ, taketawɔ dia nsanganya salemaka lo luudu laso mbala la mbala ndo takalongolaka ekambi wa lo tena tshɛ mbala la mbala. Ɔnkɔnɛ, John, ɔnaso l’enondo akangɛnangɛna akambo wa mɛtɛ wa lo Bible ndo lam’akinde l’ɛnɔnyi dikumi l’etanu, nde akatatɛ kamba olimu w’ombatshi mboka. L’etena kakɔ kâmɛ, nde akɔtɔka kalasa la dikɔlɔ dia shidiya kalasa.

Kombet’edja oma lâsɔ, wakashola dia Theodotos aki la hemɔ ka wolo ka lo doyi ndo wakolake dia tshika olimu ande. Lâsɔ ko James êke paka l’ɛnɔnyi ɛnɛi. Kakɔna kakatahombe sala? Onde Jehowa kondaka ɔnɛ: “Tukaki woma, dimi leko la ye”? (Is. 41:10) Ohonyokanyiya woho wakatambe ndo wakatangɛnangɛna lo 1956 etena kakawatɔlɔmbɛ dia tokamba oko ambatshi mboka la Ismaïlia, suke la diɛngɔ dia Suez! Lo ɛnɔnyi wakayele, efukutanu wakonge efula l’Edjibito ndo anangɛso w’Akristo waki l’ohomba w’ekeketshelo.

Lo 1960, ɔmɔmɔ wa l’atei aso akahombe monɔ oma l’Edjibito paka la vadishi tshɔi tsho. Takatshu otsha la Kupiro, lɛnɛ akôtɔ omɛmi. Oya l’etena kɛsɔ, Theodotos aki baka la hemɔ ndo nde kokokaka kamba olimu. Koko, ɔnangɛso ɔmɔtshi l’Okristo nde la wadɛnde wakatosha dihole dia mbidjasɛ lo lokombo lawɔ. Lonyangu ko, ɛnɔnyi ehende l’ɔkɔngɔ, omɛmi akavu, ko lakatshikala dimi la James ato. John, lakatshu kâmɛ laso la Kupiro akashile tshukana ndo aki la nkumbo kande kakandahombaka kotsha ehomba awɔ.

Woho wakakotshamaka ehomba aso lo tena dia pâ sɔ

Oma lâsɔ Stavros nde la Dora Kairis wakatosha dihole dia mbidjasɛ lo luudu lawɔ. Dimi lakake adwe ndo lakoke Jehowa losaka nto lo woho wakandakotshaka ehomba aso. (Osam. 145:16) Etena kakɔshi Stavros nde la Dora yɛdikɔ ya sondja lokombo lawɔ ko mbika luudu l’oyoyo laki la Mbalasa ka Diolelo l’etajɛ wa ntondo, la ngandji tshɛ vɔ wakatokɛ yidudu kina yaki la toshambrɛ tohende dimi la James.

L’ɔkɔngɔ diko, James akayotshukana ndo nde la wadɛnde wakakambe oko ambatshi mboka polo l’etena kakayotɔka ɔnawɔ l’enondo l’atei w’anawɔ anɛi. Lo 1974, ɛnɔnyi ehende oma l’ɔkɔngɔ wa wembwelo wahohamɛki waki Ɔnangɛso Knorr, efukutanu wa pɔlitikɛ wakonge la Kupiro.a Anto efula, mbidja ndo Ɛmɛnyi wa Jehowa wakalawɔ ngelo yawɔ ndo wakatshu ahole akina. John y’ɔnami aki l’atei awɔ. Nde akatshu la Canada nde la wadɛnde l’anawɔ asato. Koko kânga mbakonɔ anto efula, sho takangɛnangɛna nɛ dia lofulo l’apandjudi wa Diolelo lakadɛ la Kupiro.

Etena kakamalongola pasiɔ, laki l’akoka wa sambisha efula. Koko l’ɔkɔngɔ w’ɛnɔnyi engana eto, lakayondamaka la hemɔ kɛmɔtshi ka lo wɔɔngɔ kelɛwɔ apoplexie ndo lakatshu todjasɛ kâmɛ la James y’ɔnami nde la nkumbo kande. L’ɔkɔngɔ diko, etena kakaleke hemɔ pekami, dimi lakatshikala lo lopitadi mingu efula ndo oma lâsɔ lakayɔtɔlamaka lo mvudu yakimanyiyawɔ esombe. Kânga mbakimi la pâ mbala la mbala, dimi lakasambishaka anto wakakambaka lo mvudu shɔ, ɛkɔnyi ndo anto wakayaka ndjotenda. Laketshaka nto wenya efula lo wekelo w’onto ndamɛ ndo la ekimanyielo koludi la ngandji k’analengo l’akadiyɛmi wa lo nyuma, laki l’akoka wa mbɔtɔka l’olui wa Wekelo wa dibuku wa l’etshumanelo waki suke.

Woho wakamasambema lo nshi yami y’osombe

Dimi lakasambema efula etena kakatoke nsango y’anto wakatakimanyiya dimi la Theodotos dia vɔ mbeya akambo wa mɛtɛ. Anawɔ l’ekanawɔ efula wekɔ lo kamba olimu wa lo tena tshɛ. Amɔtshi wekɔ lo kamba l’Angleterre, l’Australie, la Canada, la Grèce ndo la Suisse. Ɛlɔ kɛnɛ, John y’ɔnami nde la wadɛnde wekɔ lo mbidjasɛ lo wodja wa Canada vɔ l’ɔnawɔ. Ɔnawɔ la womoto l’enondo kâmɛ l’omɛnde wekɔ ambatshi mboka. Linda, mbuta ate ɔnawɔ la womoto lokome kâmɛ l’omɛnde, Joshua Snape wakelamɛ dia tɔtɔ lo Kalasa ka Ngiliyadɛ ka 124.

James y’ɔnami nde la wadɛnde wekɔ lo mbidjasɛ ɛlɔ kɛnɛ lo wodja w’Allemagne. Ana ahende l’atei w’anawɔ wekɔ lo kamba lo Bɛtɛlɛ, ɔmɔtshi l’osomba w’Athènes, lo wodja wa Grèce ndo okina l’osomba wa Selters, lo wodja w’Allemagne. Ɔnawɔ la kose ndo ɔnawɔ la womoto l’omɛnde wekɔ ambatshi mboka lo wodja w’Allemagne.

Tayonga l’awui efula wa kɔndɔlɛ mama ndo omɛmi la ngandji Theodotos lam’ayowolɔ. Vɔ wayonga l’ɔngɛnɔngɛnɔ lo mɛna sango dia dimɛna diakawatshikɛ nkumbo kawɔ.b

[Nɔte ya l’ɛse ka dikatshi]

[Efundelo wa l’etei w’odingɔ wa lo lɛkɛ 24]

Mbala kɛsɔ nto, takoke woho wakatokeketsha Jehowa lo tshimbo ya lɔngɛnyi la l’angɛnyi w’Akristo wambotshunda

[Kartɛ ka lo lɛkɛ 24]

(Dia mbeya awui tshɛ enda l’okanda)

KUPIRO

NICOSIE

NDJALE KA MEDITERANEYA

EDJIBITO

LE CAIRE

El Alamein

Alexandrie

Ismaïlia

Suez

Port-Tewfik

Diɛngɔ dia Suez

[Efundelo wɛnya kanga]

Mbɔsama oma le NASA/Visible Earth imagery

[Osato wa lo lɛkɛ 23]

Dimi la Theodotos lo 1938

[Osato wa lo lɛkɛ 25]

James y’ɔnami nde la wadɛnde

[Osato wa lo lɛkɛ 25]

John y’ɔnami nde la wadɛnde