Lakɛnyi woho wakayafulaka ɛkɔkɔ wa Nzambi lo wodja wa Corée

Kɔndwama oma le Milton Hamilton

“Tekɔ la lonyangu dia nyewoya dia ewandji wa lɛɛta wa lo wodja wa Corée wambotona dia sinya mikanda wanyosha lotshungɔ dia mbɔtɔ lo wodja awɔ dia tokamba oko waa misiɔnɛrɛ ndo wambɛnya dia vɔ hawolange nyu mbɔtɔ lo wodja awɔ. . . . L’ɔtɛ w’akambo asɔ tambonyotoma la Japon lo tshanda mɔtshi tsho.”

OYA l’ekomelo ka 1954, dimi la wadɛmi takalongola losango lele la diko longo oma la Brooklyn, New York, lo wodja w’États-Unis. L’etatelo k’ɔnɔnyi ɔsɔ, sho takalongola apɔlɔmɛ lo Kalasa ka 23 ka Ngiliyadɛ kakasalema lo nɔrdɛ ka New York. Etena kakatalongola mukanda ongo, takakambaka lo tshanda mɔtshi tsho la Indianapolis, la Indiana.

Dimi la Liz ka wadɛmi (lakelamɛka ntondo ɔnɛ Liz Semock) taki angɛnyi lo kalasa y’adidi. Takayotshukanaka lo 1948. Nde akalangaka olimu wa lo tena tshɛ koko akokaka wɔma dia mimɔ oma lo wodja w’États-Unis dia tokamba lo wodja okina. Kakɔna kakayotshikitanyaka kanyi yande?

Liz aketawɔ dia nde tɔtɔ kâmɛ la mi losanganya la wanɛ wakalangaka dia tɔtɔ lo Kalasa ka Ngiliyadɛ. Losanganya lɔsɔ lakasalema etena kakasalema losanganya la wedja efula la Yankee Stadium, New York, l’eleko k’ɔwɔ ka lo 1953. L’ɔkɔngɔ wa sho mbɔtɔ lo losanganya lakeketsha lɔsɔ, sho takalodia adɛmandɛ aso. Takelamɛ dia tɔtɔ lo Kalasa kakahombe dihɔma oma lâsɔ, mbuta ate kakahombe tatɛ lo Ngɔndɔ ka hende 1954.

Takatomama lo wodja wa Corée ɛnɔnyi esato l’ɔkɔngɔ wa ta shila l’eleko k’ɔwɔ ka lo 1953, ndo diɔ diakalanya wodja vwa. Oko wakatatshi lo mbɔtwɛlɔ, sho takatshu ntondo la Japon. L’ɔkɔngɔ wa nshi 20 ya lɔkɛndɔ la l’ashi, takatokomaka lɛkɔ lo Ngɔndɔ ka ntondo 1955 kâmɛ la wanyaso asamalo wakatomama vɔ lawɔ lo wodja wa Corée. Ɔnangɛso Lloyd Barry, lakalɔmbɔlaka Bɛtɛlɛ ka la Japon akayohomana la so lo dibongo lo eshidi esamalo kokele wa pindju. Esadi eto takatshu otsha lo luudu la waa misiɔnɛrɛ lakatanemaka la Yokohama. La dikɔlɔ dia lushi lakɔ, sho takatombe l’olimu w’esambishelo.

Takayɔtɔka lo wodja wa Corée

L’edjedja ka wonya, ewandji wakayosinyɛka mikanda watosha lotshungɔ la sho mbɔtɔ lo wodja wa Corée. Lo Ngɔndɔ ka sato 7, 1955, aviyɔ wakatɛmbɛ wakonɛ oma lo sɛkɛ dia aviyɔ diakita aviyɔ w’oma lo wedja efula dia la Haneda la Tokyo otsha lo sɛkɛ dia aviyɔ dia Yoido la Séoul ndo lɔkɛndɔ lakaviya wenya esato. Ɛmɛnyi wa Jehowa wa lo wodja wa Corée ndekana 200 wakatolongola ndo takakɛdia asɔi w’ɔngɛnɔngɛnɔ. L’etena kɛsɔ paka Ɛmɛnyi wa Jehowa 1 000 eto mbakikɔ lo wodja wa Corée. L’ɛnyɛlɔ k’anto wa lo lɛkɛ l’Edjelo ka wonya, takafɔnya dia oyadi wodja akɔna wewɔ, anto tshɛ wa l’Ehotwelo ka wonya fɔnaka ndo salaka akambo woho akɔ ɔtɔi. Koko, takayeyaka esadi eto dia aha ngasɔ mbakidiɔ. Ase wodja wa Corée bu tsho l’ɔtɛkɛta awɔ hita ndo la alfabɛtɛ awɔ hita, koko wekɔ ndo la yoho yawɔ ya katɛ diangɔ ndo alemba, ɛnamelo ndo mbekelo yawɔ yendana l’ɔlɔtɔ yotshikitanyi la y’anto akina. Mbidja ndo akambo akina, ɛnyɛlɔ yoho yawɔ ya mbika mvudu.

Okakatanu wa ntondo wakahomana laso waki wekelo w’ɔtɛkɛta. Sho komonga l’abuku dia tokimanyiya woho wa sho mbeka ɔtɛkɛta w’ase Corée. Takeye esadi eto ɔnɛ takatakoke tɛkɛta tɔtɛkɛta ta l’ɔtɛkɛta w’ase Corée dimɛna lo kamba paka la wendjo wa l’Angɛlɛ. Di’onto tɛkɛta ɔtɛkɛta ɔsɔ dimɛna, nde pombaka mbeka alfabɛtɛ w’ɔtɛkɛta akɔ.

Takatɛkɛtaka kɔlɔ mbala efula. Ɛnyɛlɔ, Liz akambola onto ɔmɔtshi dia kana nde ekɔ la Bible. Nde akawende ele la diambo ko akatowɔsɛ alumɛtɛ. Liz akɔlɔmbɛ sungnyang (alumɛtɛ) lo dihole dia sungkyung, “Bible.”

L’ɔkɔngɔ wa ngɔndɔ ngana, wakatɔlɔmbɛ dia sho mbata luudu la waa misiɔnɛrɛ la Pusan, osomba waki suke la dibongo lo sidɛ. Takafutɛka luudu laki la toshambrɛ tosato dikambo diaso ndo dia akadiyɛso akina ahende. Toshambrɛ tɔsɔ komonga l’ɛlɔnda kana la nkomba yetsha ashi. Paka l’otsho mbakatombaka ashi la wolo l’ɛlɔnda woho wa vɔ koma l’etajɛ wa hende. Ɔnkɔnɛ, takemɔka la yosose dia sho totahola ashi. Takahombaka tɔkutsha ashi anɔ kana mbidja okanga dia vɔ monga pudipudi.

Takahomana nto l’ekakatanu ekina. Kura komonga wolo, diakɔ diakiso kokoka sola ahɔndɔ lo mashinyi kana kɔma la fɛlɔ ka kura. Takahombaka mbidjɛ oma lo kuku dia mbɔtɔ lo toshambrɛ ndo ehomɔ ɔtɔi kaki lɔkɔ aki paka tshuka dia pitilɔ. Kombeta edja, onto l’onto akeke woho wa katɛka lushi lande. Ɛnɔnyi esato l’ɔkɔngɔ wa sho koma, dimi la Liz takayondamaka la hemɔ ka epatitɛ. L’ɛnɔnyi ɛsɔ, waa misiɔnɛrɛ efula wakandama la hemɔ kakɔ. Ngɔndɔ efula yakete la ntondo ka sho kɔlɔngana ndo takatate hemɔ nkina.

Ekimanyielo dia tondoya ekakatanu

L’edja k’ɛnɔnyi 55 wakete, wodja wa Corée waki l’efukutanu efula l’awui wa pɔlitikɛ. Ɛtshi ka nkɛtɛ kaki komonga l’asɔlayi kakawelɛka ɔnɛ zone démilitarisée kakakahanya wodja l’ahende ndo tɔ kaki lo kilɔmɛtɛlɛ 55 lo nɔrdɛ ka Séoul, kapitalɛ ka wodja wa Corée. Lo 1971, ɔnangɛso Frederick Franz akaye oma la Brooklyn dia ndjotenda. Dimi lakotshindɛ otsha lo dihole sɔ diele elelo adiɔ mbakaleke namema l’asɔlayi lo nkɛtɛ k’otondo. L’edja k’ɛnɔnyi efula, ewandji w’oma lo Nations Unies wakayaka mbala efula dia ndjohomana la ewandji w’oma lo wedja ehende wa Corée lo dihole sɔ.

Ekɔ mɛtɛ dia sho namaka lomangemange laso lo kɛnɛ kendana l’awui wa pɔlɔtikɛ wa l’andja ɔnɛ, ndo dui sɔ diakendanaka mɛtɛ la wodja wa Corée. (Joa. 17:14) L’ɔtɛ wakawatone dia mbɔsa ekoma dia ndjaka asekawɔ anto, Ɛmɛnyi wa Jehowa ndekana 13 000 wa lo wodja wa Corée waketsha yɛdikɔ y’ɛnɔnyi 26 000 lo lokanu. (2 Kor. 10:3, 4) Anangɛso w’Akristo tshɛ w’ɛlɔngɔlɔngɔ wa lo wodja ɔsɔ mbeyaka ɔnɛ wayohomanaka la dikambo sɔ, koko vɔ hawoke wɔma. Ekɔ dui dia lonyangu dia mɛna woho wɔsa ewandji wa lɛɛta ekambi w’Akristo oko anto wa kɔlɔ wele kɔlɔ kasalawɔ ele woho watonawɔ dia shisha lomangemange lawɔ l’Okristo.

Lo 1944, etena kakalɔmaka Ta dia hende dia l’andja w’otondo, dimi lawɔ lakatone dia mbɔtɔ l’olimu w’ɔsɔlayi ko wakambidje lo lokanu l’ase Amɛrikɛ laki la Lewisburg, Pennsylvanie l’edja k’ɛnɔnyi ehende l’etenyi. Ɔnkɔnɛ, kânga mbele anangɛso wa lo wodja wa Corée wakahomana l’ekakatanu wa wolo lo lokanu, dimi mbeyaka dimɛna kɛnɛ kakahomana l’anangɛso asɔ. Dui sɔ diakakeketsha anto efula dia vɔ mbeya dia ndo waa misiɔnɛrɛ ɛmɔtshi waki lo wodja wa Corée wakahomana l’ekakatanu wa woho akɔ wâmɛ.​—Is. 2:4.

Takahomana l’okakatanu ɔmɔtshi wa wolo

Dui dimɔtshi diakatombe lo 1977 diakadje lomangemange laso l’ohemba. Ewandji wa lɛɛta wakɔshi dia sho mbatshutshuya ɛlɔngɔlɔngɔ w’ase Corée dia vɔ ntona dia mbɔtɔ l’olimu w’ɔsɔlayi. Ɔnkɔnɛ, ewandji wa lɛɛta wakɔshi yɛdikɔ yaha mbetawɔ sinya mikanda w’okalwelo wa waa misiɔnɛrɛ yatomba oma lo wodja oyadi l’ɔkɔkɔ akɔna tshɛ. Oshimbelo ɔsɔ wakaviya oma lo 1977 polo 1987. Otondongaka takatombe oma lo wodja wa Corée l’ɛnɔnyi ɛsɔ, tshike vɔ kombetawɔ dia sho kalola nto. L’ɔtɛ wa dikambo sɔ, sho kotomba oma lo wodja wa Corée l’ɛnɔnyi ɛsɔ.

Takasawola mbala efula l’ewandji wa lɛɛta ndo takalembetshiya dia oko weso ambeki waki Kristo sho pombaka nama lomangemange laso l’awui wa pɔlitikɛ. L’ekomelo, wakayɛnaka dia sho hatotshama wɔma, ɔnkɔnɛ oshimbelo ɔsɔ wakayokomɛka ɛnɔnyi dikumi l’ɔkɔngɔ. L’edja k’ɛnɔnyi ɛsɔ, waa misiɔnɛrɛ ɛmɔtshi wakahombe tomba oma lo wodja l’ɔtɛ w’ɛkɔkɔ wele oko hemɔ, koko sho takatshikala ndo tekɔ l’ɔngɛnɔngɛnɔ lo woho wakatasale ngasɔ.

L’ɛnɔnyi wa 1980, atunyi w’olimu aso wakasɔngwɛ ewandji w’atshunda w’ɔtɛmwɛlɔ aso weyama le lɛɛta ɔnɛ vɔ mbetsha ɛlɔngɔlɔngɔ diaha vɔ mbɔtɔ l’olimu w’ɔsɔlayi. L’ɔtɛ wa dikambo sɔ, ewandji wa lɛɛta wakelɛ ɔmɔmɔ la l’atei aso dia towoka ambola. Lo Ngɔndɔ ka ntondo 22, 1987, shushi yaheme tshɛ akɛnyi dia emamatanya ɛsɔ komonga mɛtɛ. Dui sɔ diakakimanyiya dia emamatanya ɛsɔ nkomɛ.

Nzambi ekɔ lo tshɔkɔla olimu aso

Ɔlɔshɛlɔ w’olimu aso w’esambishelo wakaleke fula lo wodja wa Corée l’edja k’ɛnɔnyi l’ɔtɛ wa lomangemange laso. Ɔnkɔnɛ, akatalekaka tsho monga wolo dia tana dihole dia dimɛna dia sala nsanganya ya weke. Koko dia kandola okakatanu ɔsɔ, Ɛmɛnyi wa Jehowa wakahike Mbalasa ka nsanganya ya weke la Pusan ndo ɔsɔ mbaki Mbalasa ka ntondo kakahikama lo wedja wa lo lɛkɛ l’Ehotwelo ka wonya. Lo Ngɔndɔ ka nɛi 5, 1976, dimi mbaki la diɛsɛ dia mbisha sawo di’osapwelo la ntondo k’anto 1 300.

Oma lo 1950, asɔlayi nunu akumi w’oma lo wodja w’États-Unis wakatomamaka dia tokamba lo wodja wa Corée l’edja k’etena kɛmɔtshi. L’ɔkɔngɔ wa vɔ kalola lo wodja w’États-Unis, efula ka l’atei awɔ wakakome Ɛmɛnyi wa Jehowa wele l’ohetoheto. Mbala la mbala sho nongolaka mikanda efula oma le wɔ ndo ekɔ tshondo y’ɔtshɔkɔ le so woho wakatakimanyiya lo nyuma.

Lonyangu ko, Liz olonganyi ami wa ngandji akavu lo Ngɔndɔ ka divwa 26, 2006. L’edja k’ɛnɔnyi 51 wakinde lanɛ, nde aketawɔka oseka ɔkɛndɛ tshɛ wakawawoshaka ndo ndoko lushi lakandakiyanaka. Ndoko lushi lakandayange dia sho kalola lo wodja w’États-Unis, wodja wakandɔsaka ntondo dia nde hamɔki oma lɔkɔ!

Lekɔ lo tetemala kamba lo nkumbo ka Bɛtɛlɛ ka lo wodja wa Corée. Nkumbo kɛsɔ kaki l’anto angana anto l’etatelo ndo ɛlɔ kɛnɛ tɔ kaya l’anto 250. Lekɔ la diɛsɛ dia kamba oko ɔmɔtshi l’atei w’apami esambele wakenga kɔmite ka filialɛ kenda olimu w’esambishelo lo wodja wa Corée.

Kânga mbele wodja wa Corée aki wodja wa wola efula l’etena kakatakome, ɛlɔ kɛnɛ vɔ wekɔ ɔmɔtshi l’atei wa wedja wamboleka pama l’awui efula. Ɛlɔ kɛnɛ wodja wa Corée wekɔ la Ɛmɛnyi wa Jehowa 95 000, ndo suke la pursa 40 wekɔ lo kamba oko ambatshi mboka wa pondjo kana wa tshanda. Awui asɔ tshɛ kotshaka ɔngɛnɔngɛnɔ wele lami lo kɛnɛ kendana la yɛdikɔ yakamɔshi dia kambɛ Nzambi lanɛ ndo lo mɛna woho watafulanɛ ekambi ande.

[Osato wa lo lɛkɛ 24]

Okomelo aso lo wodja wa Corée sho la waa misiɔnɛrɛ y’asekaso

[Osato wa lo lɛkɛ 24, 25]

Etena kakatakambaka la Pusan

[Osato wa lo lɛkɛ 25]

Dimi l’ɔnangɛso Franz l’ɛtshi ka nkɛtɛ kaki komonga l’asɔlayi lo 1971

[Osato wa lo lɛkɛ 26]

Dimi la Liz yema tshitshɛ la ntondo ka nde mvɔ

[Osato wa lo lɛkɛ 26]

Bɛtɛlɛ ka lo wodja wa Corée lɛnɛ atetemalami kamba oko ɔmɔtshi la lo nkumbo ka Bɛtɛlɛ