“Mbuka keku, nyokendekende loko”

Ɔkɔndɔ waki Emilia Pederson

Akakɔndwama oma le Ruth E. Pappas

MAMA kami, Emilia Pederson, akotɔ lo 1878. Kânga mbakandakome ombetsha ɔmɔtshi wa lo kalasa, nde akakombolaka mɛtɛ dia kamba la lɔsɛnɔ lande dia kimanyiya anto dia vɔ ndjasukanya la Nzambi. Kɛnɛ kɛnya dia Mama aki la nsaki kɛsɔ aki valizɛ ya woke yaki lo luudu laso l’osomba ɔmɔtshi wa tshitshɛ wa Jasper, la Minnesota, lo wodja w’États-Unis. Nde akayisombe dia ndjodjaka diangɔ diande lɔkɔ dia ntshɔ otsha la Chine, lɛnɛ akandalangaka tokamba oko misiɔnɛrɛ. Koko etena kakavu nyango, nde akayotshikaka oyango ande ɔsɔ ndo akatshikala la ngelo dia kokɛ akosɛnde. Lo 1907, nde akayotshukanaka la Theodore Holien. Dimi lakotɔ lo Ngɔndɔ ka dikumi l’ahende 2, 1925 ndo laki ɔna l’ekomelo lo nkumbo k’ana esambele.

Mama aki la ambola efula wendana la Bible wakandayangaka dia kondja ekadimwelo. Dimbola dimɔtshi diakendanaka la wetshelo w’ɔnɛ ifɛrnɔ ekɔ dihole diasoyama anto wa kɔlɔ. Nde akoke owandji ɔmɔtshi wa l’Ɔtɛmwɛlɔ waki Luther dimbola diendana la lɛnɛ akokande tana dihole dietsha Bible dikambo sɔ. Koko owandji ɔsɔ akawotɛ dia oyadi kakɔna kata Bible, sho pombaka mbetsha anto wetshelo wendana l’asui wa lo ifɛrnɔ.

Nsaki kande ka mbeya akambo wa mɛtɛ kakakotshama

Yema tshitshɛ l’ɔkɔngɔ wa 1900, Emma wa kose aki Mama akatshu la Northfield, l’osomba wa Minnesota, dia teka awui wa mishiki. Nde akatodjasɛka laka Milius Christianson, laki ombetsha ande wele wadɛnde aki Ombeki wa Bible, oko wakelamɛka Ɛmɛnyi wa Jehowa lo nshi shɔ. Emma akawotɛ dia nde aki la kadiyɛnde kɛmɔtshi kakayashaka efula lo wadielo wa Bible. Aha la tshimbatshimba, wadi aki Christianson akafundɛ Mama mukanda dia mbokadimola ambola ande wakendanaka la Bible.

Lushi lɔmɔtshi, Ombeki wa Bible ɔmɔtshi wakawelɛka Lora Oathout akaye lo kawolo oma la Sioux Falls lo lɛkɛ la sidɛ ka Dakota dia ndjosambisha la Jasper. Mama akeke ekanda walembetshiya Bible wakandalongola, ndo lo 1915, nde akatatɛ sambisha anto akina akambo wa mɛtɛ wa lo Bible ndo akakahaka ekanda wakotomɛ Lora.

Lo 1916, Mama akoke dia Charles Taze Russell ayonga lo losanganya lɔmɔtshi la woke lakahombe salema l’osomba wa Sioux la Iowa. Nde akakombola tɔtɔ lo losanganya lɔsɔ. L’etena kɛsɔ, Mama aki l’ana atanu ndo lâsɔ ko Marvin, ɔna la kose ele paka la ngɔndɔ tshanu tsho. Koko, nde l’anande tshɛ wakande lɔkɛndɔ la kilɔmɛtɛlɛ 160 lo kawolo otsha l’osomba wa Sioux dia tɔtɔ lo losanganya lɔsɔ. Nde akahokamɛ asawo wakasha ɔnangɛso Russell, akende “Photo-Drame de la Création,” ndo akabatizama. Lam’akandakalola la ngelo, nde akafunde sawo dimɔtshi diendana la losanganya la woke lɔsɔ ndo wakayoditondjaka lo jurnalɛ yakawelɛka Jasper.

Lo 1922, Mama aki l’atei w’anto 18 000 wakɔtɔ lo losanganya la woke lakasalema la Cedar Point, lo Ohio. L’ɔkɔngɔ wa losanganya lɔsɔ, nde kompekɔ dia mbewoya anto Diolelo diaki Nzambi. Ɛnyɛlɔ kande kakatotshutshuya dia sho kitanyiya dako diata ɔnɛ: “Mbuka keku, nyokendekende loko.”​—Is. 30:21.

Elowa w’oma l’olimu wa Diolelo

L’etatelo k’ɛnɔnyi wa 1920, ambutshi ami wakonɔ otsha lo luudu lɔmɔtshi laki l’andja w’osomba wa Jasper. Papa akakambaka olimu wa dimɛna efula ndo aki la nkumbo ka woke ka nde sɛnya. Nde kombeka Bible efula oko Mama, koko nde akasukɛka olimu w’esambishelo l’otema ɔtɔi ndo akalongolaka emendji weteta wakɔsamaka oko amindji wa nkɛndɔ lo dikambo di’ɔtɛmwɛlɔ. Mbala efula, etena kakashaka emendji weteta ɛsɔ asawo lo luudu laso, anto lokama kana ndekana wakɔtɔka lo losanganya ndo salɔ, luudu l’olelo ndo luudu laso la mbetama lakalolanɛka la anto.

Etena kakimi l’ɛnɔnyi oko esambele, Lettie ka kose aki Mama akawotɛ lo telefɔnɛ ɔnɛ osukanyi ande Ed Larson la wadɛnde wakakombolaka mbeka Bible. Esadi eto, vɔ waketawɔ akambo wa mɛtɛ wa lo Bible ndo l’ɔkɔngɔ diko osukanyi aso okina wa womoto, Martha Van Daalen, laki l’ana enanɛi akayetawɔka nde lawɔ dia mbeka Bible. Martha nde la nkumbo kande k’otondo wakayokomaka Ambeki wa Bible.a

L’etena kɛsɔ, Gordon Kammerud, ɔlɔngɔ a pami ɔmɔtshi wakadjasɛka mangana la so kilɔmɛtɛlɛ ngana tsho akatatɛ kamba olimu kâmɛ la Papa. Wakawewola ɔnɛ: “Kɛba l’ana wa wamato waki owandji ayɛ w’olimu. Vɔ wekɔ l’ɔtɛmwɛlɔ ɔmɔtshi waheyama ɔtɛ l’ekolo.” Koko, Gordon akatatɛ mbeka Bible ndo kombeta edja, nde akɛnyi dia nde amboshola akambo wa mɛtɛ. Ngɔndɔ shato l’ɔkɔngɔ, nde akabatizama. Ambutshi ande vɔ lawɔ wakakome ambetawudi ndo nkumbo yaso, mbuta ate nkumbo kaki Holien, kaki Kammerud ndo kaki Van Daalen, yakayokomaka angɛnyi w’eshika.

Nsanganya ya weke yakatokeketsha

Mama akakeketshama efula oma lo losanganya la woke lakasalema la Cedar Point ko nde konangaka pandja kânga losanganya ɔtɔi la woke. Ɔnkɔnɛ, awui wa lo nshi yakimi dikɛnda wohɔmi ele nkɛndɔ y’etale yakatandaka otsha lo nsanganya shɔ. Lɔnɛ lakasalema la Columbus, Ohio, lo 1931 laki losanganya la diambo efula nɛ dia lo losanganya lakɔ mbakatɔshi lokombo l’Ɛmɛnyi wa Jehowa. (Is. 43:10-12) Dimi mbohɔka nto losanganya la woke lakatɔtɔ la Washington, D.C., lo 1935, lɛnɛ akashama sawo diahatohɛki diakalembetshiya wanɛ wele ase “ului a wuki,” wɔtɛkɛtshiwɔ lo dibuku di’Enyelo. (Eny. 7:9) Nondo diami, Lilian nde la Eunice, waki l’atei w’anto 800 wakabatizama lo losanganya lɔsɔ.

Nkumbo kaso kakande nkɛndɔ dia tɔtɔ lo nsanganya ya weke la Columbus, Ohio, lo 1937; la Seattle, Washington, lo 1938; ndo l’osomba wa New York lo 1939. Nkumbo kaki Van Daalen, kaki Kammerud ndo nkumbo nkina yakatshu kâmɛ la so. Eunice akayotshukamaka la Leo Van Daalen lo 1940 ndo wakakome ambatshi mboka. Ɔnɔnyi akɔ wâmɛ, Lilian akayotshukamaka la Gordon Kammerud ndo vɔ lawɔ wakakome ambatshi mboka.

Losanganya la woke lakasalema la St. Louis, Missouri, lo 1941 laki losanganya la lânde. Lɛkɔ, nunu di’ɛlɔngɔlɔngɔ l’esekaseka wakalongola dibuku diakawelɛka ɔnɛ Children (Ana) l’Angɛlɛ. Losanganya lɔsɔ laki la shɛngiya ya wolo lo lɔsɛnɔ lami. Yema tshitshɛ oma lâsɔ, lo Ngɔndɔ ka divwa 1, 1941, lakakome ombatshi mboka kâmɛ l’enondo ami la pami Marvin nde la wadɛnde Joyce. Laki l’ɛnɔnyi 15.

Lo ngelo kaso k’akambi wa dikambɔ, akikɔ tshondo y’okakatanu di’anangɛso tshɛ ntshɔ otsha lo nsanganya ya weke nɛ dia yɔ yakasalemaka mbala efula l’etena ka dinela. Ɔnkɔnɛ, l’ɔkɔngɔ wa nsanganya ya weke shɔ, takasalaka nsanganya y’ovuswelo lo wahɔ wa wanɛ waki komonga l’akoka wa ntshɔ. Yɔ yaki nsanganya y’ɔngɛnɔngɛnɔ efula.

Ngiliyadɛ ndo wodja wakawatotome

Lo Ngɔndɔ ka hende 1943, Kalasa ka Ngiliyadɛ kakatema dia ndowanya ambatshi mboka dikambo di’olimu wa misiɔnɛrɛ. L’atei w’anto wakɔtɔ lo kalasa ka ntondo mbaki ndo anto asamalo w’oma lo nkumbo kaki Van Daalen, mbuta ate Emil, Arthur, Homer, Leo, Donald ɔnaki enondo awɔ la pami la enondo ami Eunice laki wadi aki Leo. Takâkombolɛ lɔkɛndɔ l’ɔlɔlɔ l’ɔngɛnɔngɛnɔ ndo l’olengolengo nɛ dia sho kombeyaka etena kakatahombe ndjɛnana la wɔ nto. L’ɔkɔngɔ wa vɔ nongola apɔlɔmɛ wa Kalasa ka Ngiliyadɛ, vɔ akɔ asamalo wakatomama la Porto Rico, lɛnɛ aki Ɛmɛnyi l’ɛse ka dikumi l’ahende l’etena kɛsɔ.

Ɔnɔnyi ɔtɔi l’ɔkɔngɔ, Lilian nde la Gordon kâmɛ la Marvin nde la Joyce wakɔtɔ lo kalasa ka sato ka Ngiliyadɛ. Vɔ lawɔ wakatomama la Porto Rico. Oma lâsɔ, lo Ngɔndɔ ka divwa 1944, lam’akimi l’ɛnɔnyi 18, dimi lawɔ lakɔtɔ lo kalasa ka nɛi ka Ngiliyadɛ. L’ɔkɔngɔ wa sho nongola apɔlɔmɛ lo Ngɔndɔ ka hende 1945, dimi lawɔ lakatomama le nondo diami la Porto Rico. Ɔsɔ aki mɛtɛ olimu w’oyoyo ndo wa dimɛna efula le mi! Kânga mbele aki wolo mbeka ɔtɛkɛta w’espagnol, aha la tshimbatshimba amɔtshi l’atei aso wakatatɛ nɔmbɔla onto l’onto ambeki wa Bible ndekana 20. Jehowa akatshɔkɔla mɛtɛ olimu aso. Ɛlɔ kɛnɛ, wodja wa Porto Rico aya l’Ɛmɛnyi wa Jehowa oko 25 000!

Mpokoso yambokomɛ nkumbo kaso

Leo nde la Eunice wakatshikala la Porto Rico l’ɔkɔngɔ wa vɔ mbota Mark lo 1950. Lo 1952 vɔ wakakongɛ dia mbɔsa vakashi dia tenda ewotɔ lakaso. Lo Ngɔndɔ ka nɛi 11, vɔ wakande lɔkɛndɔ l’aviyɔ. Lonyangu ko, yema tshitshɛ l’ɔkɔngɔ w’aviyɔ tatɛ fumbɔ vɔ wakakɔ lo ndjale ka woke. Leo nde la Eunice wakavu. Wakatosholaka Mark laki l’ɛnɔnyi ehende atatehe lo ndjale ka woke. Pami kɛmɔtshi akotepola ndo wakayowodjaka lo mashinyi dia nde mbeya mpɛnga, ko nde akake.b

Ɛnɔnyi etanu l’ɔkɔngɔ, lo Ngɔndɔ ka sato 7, 1957, Mama nde la Papa wakatatshɔka otsha lo Mbalasa ka Diolelo lo mutuka ko wakemala dihole dimɔtshi dia tshikitanya ekato. Etena kakandatshikitanyaka ekato l’omamu w’otadimbo, mutuka ɔmɔtshi wakakɔmɔla Papa ko nde akavu mbala kakɔ ɔtɔi. Anto oko 600 wakayele sawo di’okundelo ndo esambishelo ka dimɛna kakashama lo ngelo kɛsɔ kakalɛmiyamaka Papa efula.

Ahole akina w’eyoyo wakawatome

La ntondo ka nyɔi ka Papa, wakatome dia dimi tokamba lo wodja w’Argentine. Lo Ngɔndɔ k’enanɛi 1957, lakakome l’osomba wa Mendoza l’ɛse k’akona wa Andes. Lo 1958, George Pappas, lakalongola dipɔlɔmɛ lo kalasa ka 30 ka Ngiliyadɛ akatomama nde lawɔ lɛkɔ. Dimi la George takakome angɛnyi w’eshika ndo takayotshukanaka lo Ngɔndɔ ka nɛi 1960. Lo 1961, Mama akavu ele l’ɛnɔnyi 83. Nde akakɛndakɛnda la kɔlamelo lo mboka k’ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ ndo akakimanyiya anto efula dia vɔ lawɔ sala woho akɔ wâmɛ.

Lo edja k’ɛnɔnyi dikumi, dimi la George takakambe kâmɛ la misiɔnɛrɛ ekina lo mvudu yotshikitanyi ya waa misiɔnɛrɛ. Oma lâsɔ, takayokambaka olimu w’otshimbedi ɛnɔnyi esambele. Lo 1975, takakalola lo wodja w’États-Unis dia tokimanyiya ase nkumbo waki la hemɔ. Lo 1980, wakalɔmbɛ omɛmi dia nde kamba olimu w’otshimbedi lo ɛtshi ka nkɛtɛ kakatɛkɛtamaka ɔtɛkɛta w’espagnol. Tshumanelo diakasalaka nsanganya l’ɔtɛkɛta ɔsɔ diaki oko 600 lo wodja w’États-Unis. Lo edja k’ɛnɔnyi 26, takembola tshumanelo efula l’atei adiɔ ndo takɛnyi woho wakadɛ tshumanelo polo lo lofulo lolekanyi 3 000.

Vɔ wakakɛndakɛnda lo “mbuka”

Mama nde lawɔ akangɛnangɛna efula dia mɛna ase nkumbo kande amɔtshi w’akɛnda wɔsa olimu wa lo tena tshɛ. Ɛnyɛlɔ, Carol k’ɔnaki Ester w’enondo ami la womoto akatatɛ kamba olimu w’ombatshi mboka lo 1953. Nde akayotshukanaka la Dennis Trumbore ndo vɔ ahende wakayokambaka olimu w’ombatshi mboka tatɛ oma l’etena kɛsɔ. Ɔna womoto okina laki Ester akayotshukanaka la Wendell Jensen. Vɔ wakɔtɔ lo kalasa ka Ngiliyadɛ ka 41 ndo wakakambe ɛnɔnyi 15 oko waa misiɔnɛrɛ lo wodja wa Nigéria. Mark, ɔnɛ lele ambutshi ande wakavu l’aviyɔ wakakɔ lo ndjale ka woke, akayodiamaka oma le kadiyɔ aki Leo lakawelɛka Ruth La Londe nde la Curtiss k’omɛnde. Mark nde la wadɛnde Lavonne wakakambe olimu w’ombatshi mboka l’edja k’ɛnɔnyi efula ndo wakayodiaka anawɔ anɛi lo “mbuka.”​—Is. 30:21.

Orlen w’enondo ami oto mbeke la lɔsɛnɔ ndo nde aya l’ɛnɔnyi 90 l’ɛmɔtshi. Nde âkatetemala kambɛ Jehowa la kɔlamelo. Dimi la George tâkatetemala kamba olimu wa lo tena tshɛ l’ɔngɛnɔngɛnɔ tshɛ.

Kɛnɛ kakatshike Mama

Ɛlɔ kɛnɛ lekɔ la ɛngɔ kɛmɔtshi ka nɛmɔ kakatshike Mama, ɛngɔ kakɔ ko mɛsa ande. Ɔsɔ aki woshasha wakawosha Papa lushi lakawatshukana. Lo tirroir kɛmɔtshi ka mɛsa mbaki albumu ande w’edjedja waki la mikanda ndo asawo ande wakatondjama lo jurnalɛ wakandafunde ndo wakasha esambishelo k’ɔlɔlɔ lo dikambo dia Diolelo. Ɛmɔtshi l’atei awɔ wakafundama l’etatelo k’ɛnɔnyi wa 1900. Tirroir ka mɛsa ɔsɔ kaki nto la mikanda wa nɛmɔ wakotomɛ anande waki waa misiɔnɛrɛ. Dimi mɛtɛ ngɛnangɛnaka mbadia mikanda ɛsɔ mbala ko mbala! Ndo mikanda wakandatofundɛka waki nshi tshɛ l’awui wakeketsha ndo woludi la tokanyi t’amɛna. Mama kokotsha pondjo nsaki kaki lande ka monga misiɔnɛrɛ. Koko, nde aki l’ohetoheto w’efula lo kɛnɛ kendana l’olimu wa misiɔnɛrɛ ndo ohetoheto ɔsɔ mbakananda etema wa nɔnga nkina dia vɔ kamba olimu ɔsɔ l’ɔkɔngɔ ande. Ande woho walongamɛmi l’asolo walomɔlomɔ etena kayonga nto nkumbo kaso ka woke kâmɛ sho la Mama la Papa lo paradiso ka la nkɛtɛ lee!​—Eny. 21:3, 4.

[Nɔte ya l’ɛse ka dikatshi]

[Osato wa lo lɛkɛ 17]

Emilia Pederson

[Osato wa lo lɛkɛ 18]

1916: Mama, Papa (ɛmbi Marvin); l’ɛse, oma lo lɔmɔsɔ otsha l’omi: Orlen, Ester, Lilian, Mildred

[Osato wa lo lɛkɛ 19]

Leo nde la Eunice, yema tshitshɛ la ntondo ka nyɔi kawɔ

[Osato wa lo lɛkɛ 20]

1950: Oma lo lɔmɔsɔ otsha l’omi, la diko: Ester, Mildred, Lilian, Eunice, Ruth; l’ɛse: Orlen, Mama, Papa la Marvin

[Osato wa lo lɛkɛ 20]

George nde la Ruth Pappas l’olimu w’otshimbedi, 2001