“Akona ukami woma?”
“Kuyanga ta diambuya dia ntshelami kolo, dimi layokolamela l’elungamelu kami.”—OSAM. 27:3.
NGANDE WAKOKIMANYIYA AVƐSA ANƐ DIA WƐ MONGA LA DIHONGA?
1. Ambola akɔna wakadimola Osambu 27?
LANDE na kasambishaso l’ohetoheto tshɛ kânga mbataleke ndana akambo wa l’andja ɔnɛ? Lande na kangɛnangɛnaso nkamba la wenya ndo la wolo aso dia nsambisha lokumu l’ɔlɔlɔ kânga mbataleke fulanɛ ekakatanu wendana l’ekondjelo l’andja w’otondo? Ngande wakokaso ntshikala la dihonga, etena kele anto efula wekɔ lo mboka nshi yayaye wɔma? Osambu 27 waki nkumekanga Davidi kadimolaka lo ambola asɔ.
2. Wɔma kokaka nkonya onto dia nde nsala na, ko eshikikelo kakɔna kele la so?
2 Davidi akatatɛ la ɛtɛkɛta wa l’Osambu akɔ ate: “[Jehowa] keli usasi ami la panda kami, akona ukami woma? [Jehowa] keli usuko a lumu lami, akona ukami woma?” (Osam. 27:1) Wɔma w’efula koka nkonya onto dia nde nkɔmɔ kana ndjaoka dia nde bu l’akoka wa nsala dui dimɔtshi. Koko, onto layaɛkɛ le Jehowa ekɔ la dihonga ndo nde hoke wɔma. (1 Pet. 3:14) Diakɔ diele, naka sho ndjaɛkɛ le nde ndo mbêtɛ engawo kaso, kete ‘tayonga la wɔladi ndo hatotoka anto wa kɔlɔ wɔma.’ (Tuk. 1:33; 3:25) Lande na kataso ngasɔ?
‘JEHOWA KELE OSASE AMI NDO PANDA KAMI’
3. Kakɔna kalanga Bible mbuta etena katatɔ ɔnɛ Jehowa ekɔ osase aso, ko ɔkɛndɛ akɔna wele la so?
3 Etena kata Bible ɔnɛ “[Jehowa] keli usasi ami,” dui sɔ mbelaka kanyi y’ɔnɛ nde mbakatonya lo wodjima ko tela oya l’osase ande wa lo nyuma. (Osam. 27:1) Osase wa mɛtɛ mɛtɛ kimanyiyaka onto dia mɛna wâle wakoka monga la ntondo kande, koko vɔ hawowonyɛwɔ, onto ndamɛ mbahomba nsala la wolo dia mbewɔ wâle akɔ. Woho akɔ wâmɛ mbele, lo tshimbo ya Bible, Jehowa tɛnyaka kitshimudi y’akambo weta ndo woho wakokaso mbewɔ wâle efula wa l’andja ɔnɛ. Lo tshimbo ya Bible, nde toshaka alako w’eshika watokimanyiya mbala tshɛ. Koko sho pombaka nkamba la kɛnɛ kekaso. Naka sho ntsha ngasɔ, kete tayosala akambo la lomba oleki atunyi kana embetsha aso.—Osam. 119:98, 99, 130.
4. a) Lande na kaki Davidi l’ɛkɔkɔ w’eshika wa mbuta ɔnɛ: “[Jehowa] keli . . . panda kami”? b) Etena kakɔna djekoleko kayonga Jehowa panda kaso?
4 Ɛtɛkɛta waki Davidi wele l’Osambu 27:1 mɛnyaka dia nde akohɔka nshi tshɛ woho wakôtshungola ndo wakoshimbɛ Jehowa lo nshi y’edjedja. Ɛnyɛlɔ, Jehowa akoshimbɛ “uma lu kala ya tambwe la ya laundu,” oma le Ngɔliyatɛ ndo oma le Saulo etena kakandatawoyangaka dia mbodiaka. (1 Sam. 17:37, 49, 50; 18:11, 12; 19:10) Davidi mɛtɛ aki l’ɛkɔkɔ w’eshika wa mbuta ɔnɛ: “[Jehowa] keli . . . panda kami.” Oko wakinde panda le Davidi, Jehowa ayonga ndo panda kaso ɛlɔ kɛnɛ. Lo ngande? Lo tokokɛ oma lo ‘mfɔnu ka woke’ kayaye.—Eny. 7:14; 2 Pet. 2:9.
TOHƆ ETENA TSHƐ KAKATOKIMANYIYA JEHOWA
5, 6. a) Mbohɔka woho wakatokimanyiya Jehowa toshaka na? b) Lande na kele ekɔ ohomba dia sho mbohɔka woho wakakimanyiya Jehowa ekambi ande wa lo nshi y’edjedja?
5 Dui dia ntondo diayotokimanyiya dia sho monga la dihonga ele, mbidja yimba l’ɛtɛkɛta wele lo Osambu 27:2, 3. (Adia.) Lo ndjela avɛsa anɛ, Davidi akohɔka tena diakoshimbɛ Jehowa. (1 Sam. 17:34-37) Dui sɔ diakokimanyiyaka dia nde monga la dihonga kânga l’atei w’ekakatanu woleki wolo. Onde ndo wɛ mbatohɔka woho wakakokimanyiya Jehowa? Ɛnyɛlɔ, shi ondo lushi lɔmɔtshi Jehowa akakosha lomba ndo wolo wa wɛ mbikikɛ okakatanu ɔmɔtshi etena kakayɔlɔmbɛ? Shi ondo wɛ mbohɔka woho wakandakokimanyiya dia wɛ nkandola ekakatanu ɛmɔtshi wakakoshimbaka dia wɛ mbokambɛ l’ɔngɛnɔngɛnɔ? (1 Kor. 16:9) Ngande wayaokayɛ kakianɛ etena kohɔyɛ awui asɔ tshɛ? Shi vɔ koshikikɛka ɔnɛ Jehowa ayokokimanyiya dia wɛ ntondoya kana mbikikɛ ekakatanu tshɛ wakokayɛ mpomana la wɔ?—Romo 5:3-5.
6 Ko kayotota naka mandji ya l’andja ɔnɛ wolanga nshila Ɛmɛnyi wa Jehowa lo tshɛ kawɔ oshiki? Tohɔ di’anto efula wamboyangaka dia nsala dikambo sɔ, koko wakakite tatala. Mbohɔ woho wakakimanyiya Jehowa ekambi ande wa lo nshi y’edjedja ayotosha dihonga ndo wolo wa sho mbikikɛ ekakatanu wayohomana la so lo nshi yayaye.—Dan. 3:28.
TƆNGƐNANGƐNAKE ƆTƐMWƐLƆ ASO WA MƐTƐ
7, 8. a) Lo ndjela Osambu 27:4, kakɔna kakalɔmbɛ Davidi Jehowa? b) Tɛmpɛlɔ ka Jehowa ka lo nyuma kɛdikɛdi na, ndo ngande wɔtɛmɔlaso lɔkɔ?
7 Dui dia hende diayotokimanyiya dia sho monga la dihonga ele, nanga ɔtɛmwɛlɔ aso wa mɛtɛ. (Adia Osambu 27:4.) Lo nshi ya Davidi, tɛmpɛlɔ mbaki “luudu la [Jehowa].” Davidi ndamɛ mbakɔshi tɛdikɔ ndo mbakɛnya nsaki ka mbikɛ Jehowa tɛmpɛlɔ kɛsɔ kakayokamaka oma le ɔnande Sɔlɔmɔna. Ɛnɔnyi nkama l’ɔkɔngɔ, Yeso akayɛnya diaha paka onto mbotshwe lo tɛmpɛlɔ ka woke kɛsɔ dia tɔtɛmɔla, ko nde mbetawɔma le Nzambi. (Joa. 4:21-23) Jehowa akɔshi yɛdikɔ yatokimanyiya dia sho mbɔtɛmɔla lo yoho yetawɔnde naka sho monga la mbetawɔ l’olambo wa tshungo waki Yeso. Lo tshapita 8 polo 10 ya mukanda wakandafundɛ ase Hɛbɛru, ɔpɔstɔlɔ Paulo akɛnya dia tɛmpɛlɔ ka woke ka lo nyuma kɛsɔ kakɛnama l’ɔnɔnyi 29 T.D., etena kakabatizama Yeso, mbuta ate kakandayakimɔ le Jehowa dia nsala lolango lande. (Heb. 10:10) Ko ngande watɛmɔlaso lo tɛmpɛlɔ kɛsɔ? Ele lo nɔmba Jehowa “l’etema a mete wuludi la mbetawo;” lo nsambisha lokumu l’ɔlɔlɔ la dihonga; lo tɔmbɔshana ndo lo keketshana l’asekaso ambetawudi etena keso lo nsanganya y’Akristo ndo l’ɔtɛmwɛlɔ wa lo nkumbo. (Heb. 10:22-25) Ngandji kokaso ɔtɛmwɛlɔ aso wa mɛtɛ ayotokimanyiya dia sho ntetemala nsala akambo asɔ kânga lo tena dia wolo diasɛnaso nɛ.
8 L’andja w’otondo, ekambi waki Jehowa wa kɔlamelo sambishaka l’etete, mbekaka ɛtɛkɛta ekina l’oyango wa nsambisha ndo tshɔka dia tokimanyiya lɛnɛ ele ohomba efula w’apandjudi. Kɛnɛ kasalawɔ kɛsɔ mɛnyaka dia wekɔ lo mbokoya omembi w’esambo lakalɔmbɛ Jehowa paka ɛngɔ ɔtɔi. Vɔ ngɛnangɛnaka ɔlɔlɔ wa Jehowa ndo ndjashaka efula l’olimu ande w’ekila oyadi kɛnɛ tshɛ kâkomɛ.—Adia Osambu 27:6.
TOYAƐKƐ LO EKIMANYIELO KA NZAMBI
9, 10. Eshikikelo kakɔna katanaso l’ Osambu 27:10?
9 Ɛtɛkɛta waki Davidi wayela ɛnɛ mɛnyaka dia nde mɛtɛ akayaɛkɛka lo ekimanyielo ka Jehowa. Nde akate ate: “Lam’amboseka papa la nyomi, [Jehowa] ayunungula.” (Osam. 27:10) Lo ndjela ɛkɔndɔ watanema lo 1 Samuele tshapita 22, ambutshi waki Davidi kombɔsɛka. Koko, anangɛso ndo akadiyɛso efula ɛlɔ kɛnɛ wakasɛkama oma le ase nkumbo yawɔ. Diɛsɛ ko, efula kawɔ wakatane ekimanyielo ndo ekokelo le anangɛwɔ ndo akadiyɛwɔ wa l’etshumanelo k’Akristo.
10 Lam’ele Jehowa ekɔ nshi tshɛ suke dia sukɛ ekambi ande etena kasɛkamawɔ oma le anto akina, shi lâsɔ kete nde ayongaka nshi tshɛ suke dia mbakimanyiya l’oseka okakatanu okina tshɛ wakoka mpomana la wɔ? Ɛnyɛlɔ, tɔshi dia tekɔ lo ndjakiyanya lo kɛnɛ kendana la woho wakokaso nkotsha ehomba wa l’emunyi w’ase nkumbo kaso, onde hatokoke monga l’eshikikelo ɔnɛ Jehowa ayotokimanyiya? (Heb. 13:5, 6) Teye dia nde mbeyaka ekakatanu ndo ehomba w’ekambi ande tshɛ wa kɔlamelo.
11. Woho wayaɛkɛso le Jehowa kokaka monga la shɛngiya yakɔna le anto akina? Sha ɛnyɛlɔ.
11 Tɔshi ɛnyɛlɔ k’ombeki wa Bible welɛwɔ Victoria ladjasɛ lo wodja wa Libéria. Nde akatahamaka dimɛna ndo akayadjɛ oyango wa batizama, koko omɛnde akôlawɔ ndo akôtshike l’ana asato. Kânga mbakinde komonga la luudu ndo l’olimu, nde akatetemala mpama lo nyuma. L’ɔkɔngɔ wa nde batizama, ɔnande la womoto l’ɛnɔnyi 13 akatɔngɔna tapa diaki la falanga efula lɔkɔ. Diaha vɔ ndjohembama dia mbɔsa falanga shɔ, Victoria nde l’ɔnande kondjadia ndo aha la ntshimbatshimba, vɔ wakatatɛ nyanga kanga tapa dia falanga sɔ. Etena kakawawɛnyi ndo kakawawoshadiɔ, kanga tapa laki ɔsɔlayi akate ate: “Otondonga anto tshɛ wekɔ la losembwe oko nyu Ɛmɛnyi wa Jehowa, tshike andja w’otondo wekɔ dimɛna efula ndo lo wɔladi.” L’ekimanyielo ka Bible, Victoria akawɛnya alaka waki Jehowa wendana la nshi yayaye. Lo menda losembwe laki la Victoria, ɔsɔlayi ɔsɔ akawosha etenyi ka falanga k’ɔlɔlɔ oma lo falanga yakawatɔngɔna shɔ. Lam’ele vɔ wekɔ la mbetawɔ lo dikoka diele la Jehowa dia nkotsha ehomba w’ekambi ande, Ɛmɛnyi wa Jehowa mbeyamaka oko anto wele la losembwe.
12. Kakɔna kayotɛnya naka sho ntetemala nkambɛ Jehowa kânga mbadiɛnɛso l’ekakatanu wendana l’ekondjelo? Sha ɛnyɛlɔ.
12 Tɔshi nto ɛnyɛlɔ k’opandjudi wahatabazima welɛwɔ Thomas wadjasɛ lo wodja wa Sierra Leone. Nde akakambaka oko ombetsha lo kalasa mɔtshi, koko akasale suke l’ɔnɔnyi w’otondo aha la vɔ mbofuta. Ɔnkɔnɛ, nde akatshu dia tosawola l’owandji wa kalasa shɔ. Lam’ele owandji ɔsɔ aki nto ɔlɔmbɛdi wa l’ɔtɛmwɛlɔ ɔmɔtshi, nde akawotɛ ate: “Dia wɛ ntetemala nkamba olimu lanɛ, paka wɛ nsɔna lam’asa olimu kana ntshikala Ɔmɛnyi wa Jehowa nɛ dia sho hatolange Ɛmɛnyi wa Jehowa lanɛ.” Kânga mbakiwɔ kombofuta ndoko dikuta lo ngɔndɔ tshɛ yakandakambe lo kalasa shɔ, Thomas akatshike olimu akɔ. L’ɔkɔngɔ diko, nde akatokondjaka olimu okina wa nɔngɔsɔlaka radiyo ndo telefɔnɛ. Tekɔ la bɛnyɛlɔ efula dia ngasɔ diɛnya dia naka sho ndjaɛkɛ le Jehowa ndo monga l’eshikikelo ɔnɛ nde ayokotsha ehomba aso, kete hatotonga pondjo la wɔma w’ɔnɛ tayohomba ɛngɔ keso l’ohomba. Lam’ele Jehowa mbakatonge oseka ema tshɛ ndo mbakokɛ ekambi ande, tonge la mbetawɔ ɔnɛ nde ayotokotshɛ ehomba aso.
13. Lande na katahame olimu w’esambishelo ka Diolelo lo wedja efula wadiɛnɛ l’ekakatanu wendana l’ekondjelo?
13 Anangɛso l’akadiyɛso efula wa lo wedja wadiɛnɛ l’ekakatanu wendana l’ekondjelo ndjashaka tshɛ l’olimu w’esambishelo. Lande na? Filialɛ kɛmɔtshi k’Ɛmɛnyi wa Jehowa kakafunde ɔnɛ: “Anto efula mbetawɔka wekelo wa Bible nɛ dia vɔ bu l’elimu ndo wekɔ l’etena k’efula ka mbeka. Anangɛso l’akadiyɛso vɔ lawɔ wekɔ l’etena k’efula ka nsambisha. Anto efula mbetawɔka mbeka Bible esadi eto nɛ dia wekɔ lo mɛna woho wambohama akambo wa kɔlɔ l’andja w’otondo.” Ɔnangɛso ɔmɔtshi lambokamba oko misiɔnɛrɛ ɛnɔnyi ndekana 12 lo wodja wele opandjudi tshɛ aki l’ambeki ndekana asato akafunde ate: “Anangɛso l’akadiyɛso efula wekɔ l’etena k’efula ka nsambisha ndo ka nɔmbɔla wekelo wa Bible nɛ dia vɔ bu l’akambo efula wekola yimba.”
14. Lo toho takɔna tayokoka Nzambi nkokɛ ekambi ande lo mfɔnu ka woke?
14 Jehowa akalake ɔnɛ nde ayokimanyiya, ayokokɛ ndo ayoshimbɛ ekambi ande oko olui oyadi lo demba kana lo nyuma ndo sho pombaka monga l’eshikikelo ɔnɛ nde ayokotsha daka sɔ. (Osam. 37:28; 91:1-3) Diakɔ diele, anto wa l’olui a woke wayoshimbamɛ lo ‘mfɔnu ka woke’ wayonga efula. (Eny. 7:9, 14) Ɔnkɔnɛ, Nzambi ayokokɛ anto asɔ lo mbashimbɛ vɔ tshɛ lo nshi y’ekomelo ka dikongɛ nɛ di’akambo. Nde ayowasha ɛngɔ tshɛ kayowonga l’ohomba dia vɔ mbikikɛ ehemba ndo ayowakimanyiya dia vɔ ntetemala monga la diɔtɔnganelo dia dimɛna la nde. Jehowa ayokokɛ ekambi ande edja tshɛ kayoviya etenyi k’ekomelo ka mfɔnu ka woke.
JEHOWA LE, “UNIMBITSHIYA MBUKA KAYE”
15, 16. Wahɔ akɔna wayotokondja naka sho nkitanyiya alako waki Nzambi? Sha ɛnyɛlɔ.
15 Dia sho ntetemala monga la dihonga, sho pombaka ntetemala mbeka awui waki Nzambi. Kɛsɔ mbakasale Davidi nɛ dia nde akate ate: “[Jehowa] li, unimbitshiya mbuka kaye. Onombole lu vuka ya bamubamu, ne dia atunyi ami.” (Osam. 27:11) Nsala akambo lo yoho yɔtɔnɛ la dɔmbɛlɔ sɔ nembetshiyaka nkamba l’alako tshɛ w’oma lo Bible watosha Jehowa lo tshimbo y’okongamelo ande. Ɛnyɛlɔ, anto efula wakakambe la dako dia l’Afundelo diatɔlɔmba dia mbetɛ lɔsɛnɔ laso ɔsɛlɛngɛ. Vɔ wakafute abasa waki la wɔ ndo wakasondja diangɔ diawɔ dimɔtshi ko wakakondja ɛtshɔkɔ efula. Lo nsala ngasɔ, vɔ waya l’etena ka ndeka ndjasha l’olimu w’esambishelo. Ɔmɔmɔ la l’atei aso ayambole ɔnɛ: ‘Onde dimi kambaka la dako tshɛ diadiami lo Bible ndo l’ekanda watondja ɔhɔmbɔ wa kɔlamelo ndo wa kɛsɔ, oyadi dui sɔ diayɔnɔmba dia ndjahombia awui amɔtshi?’—Mat. 24:45.
16 Naka sho mbetawɔ dia Jehowa tetsha ndo tɔlɔmbɔla lo mboka yosembwe, kete hatotonga la wɔma wa kɛnɛ kakoka tokomɛ. Tɔshi ɛnyɛlɔ k’ombatshi mboka ɔmɔtshi wa pondjo wadjasɛ l’États-Unis. Etena kakandatɛ owandji ande w’olimu dia nde nangaka nkamba olimu wayowokimanyiyaka dia nde la nkumbo kande ntetemala nkamba olimu wa lo tena tshɛ, nde akawotɛ dia nde hakondjaki pondjo olimu wa ngasɔ nɛ dia nde kombɔtɔ kalasa y’adidi. Otondonga wɛ mbakawatɛ ngasɔ, onde wɛ otonyanga lo woho wakayatshike mbɔtɔ kalasa y’adidi l’oyango wa nkamba olimu wa lo tena tshɛ? Nyɛsɔ tendake kɛnɛ kakayotomba oma lâsɔ. L’ɔkɔngɔ wa mingu hiende tsho, owandji w’olimu ɔsɔ akashisha olimu ande ndo ɔnɛ lakayɔ̂hɛna akambola ɔnangɛso eyango waki la nde. Nde akawotɛ dia nde la wadɛnde wekɔ ekambi waki Jehowa wa lo tena tshɛ ndo vɔ nangaka ntetemala nkamba olimu akɔ. Nde akahembola ɔnangɛso ɔtɛkɛta lo mbotɛ ate: “Dimi mbeyaka dia nyu ntshikitana l’anto akina. Etena kaki papa baka la hemɔ, anangɛnyu amɔtshi wakayaka ndo wakawâdiɛka Bible lushi tshɛ. Dimi lakate nte lushi tshɛ layomokondja diaaso dia nkimanyiya Ɔmɛnyi wa Jehowa, layowokimanyiya.” La wedi a pindju hoto, owandji ɔsɔ akasha ɔnangɛso olimu wakatonaka owandji wa ntondo mbosha. Lo mɛtɛ, etena ketshaso wahɔ wa Diolelo la ntondo, Jehowa toshaka kɛnɛ tshɛ keso l’ohomba.—Mat. 6:33.
TONGE LA MBETAWƆ NDO L’ELONGAMELO
17. Kakɔna kayotokimanyiya dia sho ndjoshika tanga la ntondo k’akambo watokongɛ?
17 Ɛtɛkɛta waki Davidi wayela ɛnɛ mɛnyaka ohomba wa sho mongaka nshi tshɛ la mbetawɔ ndo l’elongamelo. Nde akate ate: “Dimi lambetawo nti: Layena ololo wa [Jehowa] lu kete ya wasena!” (Osam. 27:13) Onde mɛtɛ totonga l’elongamelo otondonga aha akambo wambotɔsɛdingola l’Osambu 27? Ɔnkɔnɛ, nyɛsɔ sho tshɛ totetemale nɔmba Jehowa wolo wa sho mbikikɛ ehemba ndo nshika tanga la ntondo k’akambo wayotokomɛ la ntondo ka Aramangɛdɔna ndja.—Adia Osambu 27:14.
[Osato wa lo lɛkɛ 23]
Davidi akakondja dihonga l’ɔtɛ wakandohɔka woho wakôtshungola Jehowa
[Osato wa lo lɛkɛ 25]
Onde sho kambaka la etena kɛnɛ kaya ekondjelo wolo dia ndeka nsambisha?