BIBLIƆTƐKƐ WA LO ƐTƐRNƐTƐ wa Watchtower
Watchtower
BIBLIƆTƐKƐ WA LO ƐTƐRNƐTƐ
Ɔtɛtɛla
  • BIBLE
  • EKANDA
  • NSANGANYA
  • w12 12/15 lk. 14-17
  • Ambola w’oma le ambadi

Ndooko vidɛo yele lo kɛnɛ kɔsɔnyiyɛ.

Otokimwe, munga kakongi etena kakayatelesharjɛki vidɛo.

  • Ambola w’oma le ambadi
  • Tshoto y’Etangelo Mbewoyaka Diolelo diaki Jehowa—2012
  • Awui wa woho akɔ
  • Lɛmiya “kɛnɛ kakamamatanya Nzambi”
    Tshoto y’Etangelo Mbewoyaka Diolelo diaki Jehowa (wekelo)—2018
Tshoto y’Etangelo Mbewoyaka Diolelo diaki Jehowa—2012
w12 12/15 lk. 14-17

Ambola w’oma le ambadi

Ntondo ka mbeya akambo wa mɛtɛ, dimi la wadɛmi taketawɔ tshelo y’aseka enganga ya nsanganya tokelekele ta womoto l’alɔmi wa pami ko mbidja lo mashinyi ɔmɔtshi di’ɔna sɔngama, oma laasɔ ko ndjowodja l’otema wa womoto, nɛ dia taki l’okakatanu dia mbota. Aha diholoko tshɛ diakasɔngama mbakawadje l’otema; wakalame dikina lo mashinyi. Onde sho pombaka nyomokamba la diɔ ko kana dikasha?

▪ Ekɔ awui akina w’ohomba wendana la dui sɔ wahomana l’atshukanyi wetawɔ yoho shɔ dia mbota, (fécondation in vitro). La ntondo ka Jehowa, atshukanyi tshɛ wekɔ la lotshungɔ la nsɔna kɛnɛ kalangawɔ. Dia tokimanyiya, nyɛsɔ tɔsɛdingole toho tɔmɔtshi tasalɛ enganga atshukanyi efula dia vɔ mbota.

Lo 1978, womoto ɔmɔtshi l’ose Angleterre mbaki onto la ntondo lakote ɔna l’ekimanyielo ka yoho y’aseka enganga ya nsanganya tokelekele la alɔmi. Nde kokoka ntshɔ diemi nɛ dia eshisha ande wetsha alɔmi dia tohomana la tokelekele tande wakadihama. Ɔnkɔnɛ, enganga wakawonya kielekele mɔtshi, wakayisanganya la alɔmi w’omɛnde ko wakatidje lo mashinyi di’ɔna sɔngama. Wakawodje eholoko kakɔ l’otema, ko nde akatshu diemi ndo akayota ɔna womoto. Yoho yakakambe l’enganga shɔ mbakayelamɛka ɔnɛ osanganyelo wa tokelekele ta womoto la alɔmi wa pami di’ɔna sɔngama (fécondation in vitro).

Kaanga mbakoka toho takamba lawɔ ntshikitana lo wodja la wodja, mbala efula tshelo nyɛ salemaka lo yoho nyɛ: Mbisha womoto ekanga wa nde nɔka lomingu la lomingu l’oyango wa tokelekele tande fulanɛ. Vɔ mbeyaka nɔmba nto omi dia nde nkimɔ alɔmi ande lo nsala esuse. Vɔ sanganyaka alɔmi la tokelekele ta womoto ko mbidja lo mashinyi ɔmɔtshi. Tokelekele takɔ sɔngamaka, kakitɔnaka ndo ndjokomaka diholoko. L’ɔkɔngɔ wa lushi ɔtɔi kana ndekana, vɔ sɛdingolaka diholoko diakɔ dia menda ta kɔlɔ la t’amɛna. L’ɔkɔngɔ wa nshi shato, mbala efula vɔ ndjodjaka tohende kana tosato l’otema wa womoto dia mbosha shasɛ ya ɔmɔtshi totshikala la lɔsɛnɔ ko nde ntshɔ diemi. Naka eholoko ɔtɔi kana ndekana diambotshikala la lɔsɛnɔ l’otema, nde tshɔka diemi ndo anto nongamɛka dia nde mbota ɔna.

Ko kayotota dia diholoko diakiwɔ kombidja l’otema wa womoto ndo diaki komonga amɛna? Naka vɔ ditshika dɔamɛ, kete hadiototshikala la lɔsɛnɔ. Diɔ mombamaka lo mashinyi. Lande na? Nɛ dia naka wambohemba mbala ka ntondo, ko etombelo w’amɛna bu, kete wayoyɔsa diholoko diakawombe ko mpemba nto. Laasɔ mbatomba onongo, nɛ dia l’ɛnyɛlɔ k’atshukanyi wakonyiya dimbola diatatasɛdingola, anto efula hawoyeyaka kɛnɛ ka nsala la diholoko diakombama. Mbeyaka monga ko vɔ hawoyokombola monga l’ana akina, waya epalanga, waya bu l’ekondjelo kana l’ɔtɛ w’ɛkɔkɔ ekina. Kana woka wɔma w’etombelo wa kɔlɔ waya lo mbota efula.a Kana olonganyi ɔmɔtshi ambovɔ kana amboyotshukana l’onto okina. L’ɔtɛ w’ɛkɔkɔ ɛsɔ ndo ekina mbele atshukanyi amɔtshi tetemalaka mfuta falanga ya vɔ nama diholoko diawɔ lo mashinyi l’edja k’ɛnɔnyi efula.

Lo 2008, manyi mɔtshi yendana l’awui wa diwotshi akate lo jurnalɛ mɔtshi (The New York Times) dia atshukanyi efula wekɔ l’okakatanu wa mbeya kɛnɛ kahombawɔ nsala la diholoko diakawombe. Jurnalɛ yakɔ mbutaka ɔnɛ: “Suke la diholoko 400 000 diekɔ lo mombama lo pitadi ya l’andja w’otondo ndo yekɔ lo takotshama lushi la lushi . . . Diholoko diakɔ tshikalaka l’edja k’ɛnɔnyi akumi kana ndekana naka vɔ mombama dimɛna lo mashinyi, koko aha diɔ tshɛ mbayotshikalaka la lɔsɛnɔ.” (Sho mbɛnganyisha alɛta ango.) Ɛkɔkɔ ɛsɔ konyaka di’Akristo amɔtshi nkana yimba efula la ntondo ka mbetawɔ tshelo shɔ. Lande na?

Atshukanyi w’Akristo wele la ntondo k’ɔsɔnwɛlɔ wa ngasɔ pombaka takanyi yimba la ntondo dia mbeya kana vɔ kokaka nkamba la tshelo y’aseka enganga shɔ dia mbota. Woho akɔ waamɛ mbele, Okristo koka mbɔsa yɛdikɔ ya kɛnɛ kahombawɔ salɛ olonganyi ande wele la ntondo ka dui dia wolo ndo lele la hemɔ ka wolo ko wolanga mbodja lo mashinyi wakimanyiya onto dia nde pɛngaka. Lo ndjela Etombelo 20:13 ndo Osambo 36:9, Akristo wa mɛtɛ hawonya esakelo w’aseka enganga yimba nɛ dia vɔ mbɔsaka lɔsɛnɔ la nɛmɔ. Réveillez-vous ! wa Ngɔndɔ ka tanu 8, 1974 mbutaka ɔnɛ: “Lam’ele vɔ nɛmiyaka kanyi yaki Nzambi ya mbɔsa lɔsɛnɔ ekila ndo nkum’etema yawɔ mbatshutshuyaka dia nkitanyiya ɛlɛmbɛ w’emboledi, wanɛ walanga nsɛna lo yoho yɔtɔnɛ l’atɔndɔ wa lo Bible hawetawɔ pondjo ndjadiaka diaha diɛnɛka kaanga naka onto aya la hemɔ ka lam’asa eko la nyɔi.” Koko lo tena dimɔtshi, mbeyaka monga ko paka vɔ mbidja owotɔ aso ɔmɔtshi lo mashinyi wayowokimanyiya dia nde nsɛna. L’etena kɛsɔ, ase nkumbo mbeyaka mbɔsa yɛdikɔ ya ntetemala l’esakelo kana bu.

Koko aha ngasɔ mbediɔ lo dikambo di’atshukanyi wakakambe la tshelo y’aseka enganga ya nsanganya tokelekele ta womoto l’alɔmi wa pami dia mbota ndo wakalame dimɔtshi lo mashinyi. Koko, yoho mɔtshi yakokawɔ nkandola okakatanu ɔsɔ, ele minya diholoko diakɔ oma lo mashinyi dia diɔ ndɛlɔ. Nɛ dia naka wamboditondja, kete diholoko diakɔ diayovɔ esadi eto. Atshukanyi vɔamɛ mbahomba mbɔsa yɛdikɔ ya mbetawɔ dui sɔ kana bu.—Ngal. 6:7.

Naka atshukanyi wambetawɔ tshelo ya nsanganya tokelekele ta womoto la alɔmi wa pami ko womoto aya la diemi ndo wolongamɛ ɔna, kete vɔ pombaka takanyi yimba lo adepasɛ wayosalema naka vɔ mbetawɔ dia diholoko diakawatshike lo mashinyi ntetemala namema dia vɔ ndjokamba la diɔ dia nkondja ɔna okina. Koko, atshukanyi akina mbeyaka ntona dia ntetemala nama diholoko lo mashinyi kaanga mbeyawɔ ɔnɛ diɔ koka ntetemala nsɛna paka l’ekimanyielo ka mashinyi. Akristo wele la ntondo ka yɛdikɔ shɔ wekɔ l’ɔkɛndɛ la ntondo ka Nzambi wa nkamba la nkum’otema kawɔ kambekiyama oma lo Bible. Vɔ kombolaka diaha monga la nkum’otema kawaɛndja onongo ndo aha ntakanya nkum’etema y’anto akina.—1 Tim. 1:19.

Manyi mɔtshi yalakanya akambo w’ohamelo w’onto akate di’atshukanyi efula “ndjoyakiyanyaka efula dia mbeya kɛnɛ kahombawɔ nsala la diholoko diakawalame lo [mashinyi].” Nde komiyaka lo mbuta ate: “Atshukanyi efula ndjɛnaka dia ɔsɔ komonga yɛdikɔ ya dimɛna.”

Mbokɛmaka hwe dia kaanga mbakoka Akristo wa mɛtɛ mbetawɔ dia nkamba la tshelo ya nsanganya tokelekele ta womoto la alɔmi wa pami dia mbota, vɔ pombaka takanyi yimba efula lo etombelo wele la dui sɔ. Bible mbutaka ɔnɛ: “Kanga yewo atenaka elanyelu, atuyasheka. Keli kanga enginya atokolamelaka lokendo, atusuwaka loko.”—Tok. 22:3.

Atshukanyi wahatafundja diwala diawɔ laka lɛɛta wekɔ lo mbeka Bible ndo wolanga batizama, koko vɔ hawokoke mfundja diwala laka lɛɛta nɛ dia pami bu la mikanda wawokonya dia mbetawɔma lo wodja akɔ. Emboledi wa lɛkɔ hawetawɔ ɔngɛndangɛnda waheyama lakawɔ tshukana. Onde vɔ kokaka tsho nsinya mukanda wɛnya dia wayotshikalaka la kɔlamelo (Déclaration de fidélité) ko vɔ batizama?

▪ Nsala ngasɔ mbeyaka monga oko yoho ya nkandola dui sɔ, koko aha kɛsɔ mbalɔmba Afundelo. Dia nshihodia lande, nyɛsɔ tɔsɛdingole ntondotondo oyango wele la mukanda wɛnya dia wayotshikalaka la kɔlamelo, lande na kakawatondjama ndo l’ahole akɔna wakokaso nkamba lawɔ.

Mukanda wa tshikalaka la kɔlamelo ekɔ mukanda watosinyaka atshukanyi amɔtshi wasekɛwɔ dia tshukana l’ɔtɛ w’ɛkɔkɔ wayangaso nshila. Lo mukanda akɔ, vɔ mbutaka dia wayotshikalaka la kɔlamelo lam’asawɔ ndo vɔ wayofundja diwala diawɔ laka lɛɛta naka waya la diaaso dia nsala dui sɔ. L’etena kɛsɔ, ase etshumanelo wayowaɔsa oko anto wambotshukana la ntondo ka Nzambi ndo k’anto lam’ele vɔ wambota dia wayotshikalaka la kɔlamelo lam’asawɔ ndo nɛ dia ondo diwala diawɔ mbeyaka ndjofundjama laka lɛɛta.

Lande na ndo etena kakɔna kasinyawɔ mukanda wa tshikalaka la kɔlamelo? Tohɔ dia Jehowa mbele Otungi wa diwala ndo nde diɔsaka la nɛmɔ di’efula. Ɔnande akate ate: “Onto atokakitolake kɛnɛ kakamamatanya Nzambi.” (Mat. 19:5, 6; Etat. 2:22-24) Yeso akakotsha ate: “Onto tshɛ ladiaka diwala la wadɛnde, naka aha l’ɔkɔkɔ wa monanyi [dieyanelo dia mindo] ko ntshuka womoto okina, nde ambosala loseka.” (Mat. 19:9) Ɔnkɔnɛ, “monanyi” mbele tshɔi y’ɔkɔkɔ wetawɔ Afundelo dia diwala mvɔ. Ɛnyɛlɔ, naka pami amboteyana l’onto okina lele bu olonganyi ande, kete wadɛnde koka mbɔsa yɛdikɔ ya ndjaka diwala kana bu. Naka nde ambodiaka diwala, kete nde aya la lotshungɔ la tshukana l’onto okina.

Koko lo wedja ɛmɔtshi, djekoleko lo nshi y’edjedja, ɛtɛmwɛlɔ efula kombetawɔka ɔkɔkɔ wa l’Afundelo wokɛma hwe ɔsɔ. Vɔ mbetshaka ɔnɛ diwala hakoke mvɔ oyadi l’ɔtɛ w’ɔkɔkɔ akɔna tshɛ. L’ahole wele ɔtɛmwɛlɔ la shɛngiya y’efula, ɛlɛmbɛ wa lɛɛta tonaka dia diwala ndjakema kaanga l’ɔtɛ w’ɔkɔkɔ wa monanyi wakate Yeso. Lo wedja ekina vɔ mbetawɔka ndjaka diwala, koko nɔmbamaka akambo efula wa wolo dia ndjosala dui sɔ. Kɛsɔ mbeyaka mbɔsa nshi ndo ɛnɔnyi efula di’onto ndjokondja mukanda w’odiakelo wa diwala. Ekɔ oko ɛtɛmwɛlɔ kana emboledi ‘shimbaka’ kɛnɛ ketawɔ Nzambi.—Etsha 11:17.

Ɛnyɛlɔ, mbeyaka monga ko atshukanyi amɔtshi wekɔ lo mbidjasɛ lo wodja hawetawɔ dia diwala mvɔ kana nɔmbaka akambo efula, ondo lo mbɔsa ɛnɔnyi efula dia ndjosala dui sɔ. Naka vɔ wambosala la wolo dia ndjaka diwala diawɔ dieyama le lɛɛta ndo wakatshukana lo yoho yetawɔma le Nzambi, kete koka nsinya mukanda wɛnya dia vɔ wayotshikalaka la kɔlamelo. Ɔsɔ ekɔ yɛdikɔ yoludi la ngandji yakɔshi etshumanelo k’Akristo lo dikambo di’anto wadjasɛ wedja wa ngasɔ. Koko yɛdikɔ shɔ hayokambema lo wedja wetawɔwɔ dia diwala ndjakema, kaanga mbakoka dui sɔ monga wolo kana toshishɛ yema ya dikuta.

Etena kahawashihodia ohomba wa mukanda wa tshikalaka la kɔlamelo, atshukanyi amɔtshi wadjasɛ lo wedja wetawɔwɔ diwala mvɔ esadi eto komaka dia nɔmba mukanda ɔsɔ l’oyango wa vɔ nsinya.

Lo kɛnɛ kendana la dimbola diele lo mbɔtwɛlɔ, atshukanyi wolanga mfundja diwala diawɔ laka lɛɛta. Lo ndjela Afundelo, vɔ tshɛ onto l’onto ekɔ la lotshungɔ la tshukana l’onto lalangande oyadi ɔnɛ lodjashi la nde. Koko, pami bu la mikanda wawokonya dia mbetawɔma lo wodja akɔ ndo emboledi wa lɛkɔ hawetawɔ ɔngɛndangɛnda waheyama lakawɔ tshukana. (Lo wedja efula, emboledi mbeyaka mbetawɔ di’onto ɔmɔtshi kana ahende wele kema la mikanda wa mbidjasɛ lo wodja awɔ lo yoho yeyama tshukana.) Lo kɛnɛ kendana la dimbola diasɛdingolaso, mbeyaka monga ko wodja wele atshukanyi akɔ wekɔ la yɛdikɔ mɔtshi yakimanyiya dia diwala mvɔ. Lo wedja wa ngasɔ, bu ohomba nsinya mukanda wa tshikalaka la kɔlamelo. Tolembete dia lo dikambo di’atshukanyi anɛ, aha mukanda wa ndjaka diwala mbayangawɔ, koko vɔ wekɔ l’okakatanu dia mfundja diwala diawɔ laka lɛɛta nɛ dia vɔ wekɔ la lotshungɔ la tshukana. Ahombawɔ nsala lam’ele pami bu la mikanda wawokonya dia mbeyama lo wodja akɔ? Vɔ kokaka ntshɔ lo wodja okina wahawatotonga l’okakatanu wa nsala dui sɔ. Kana vɔ mbeyaka tshukana paka lo wodja wodjashiwɔ naka pami nsala la wolo dia nkondja mikanda wahombande mbeyama lo wodja akɔ.

Lo mɛtɛ, atshukanyi asɔ pombaka nsɛna lo yoho yɔtɔnɛ l’atɔndɔ waki Nzambi ndo nkitanyiya ɛlɛmbɛ wa Kayisa. (Makɔ 12:17; Rɔmɔ 13:1) Tambolongamɛ dia kɛsɔ mbayowosala ntondo ndo l’ɔkɔngɔ diko vɔ koka mbetawɔma dia batizama.—Hɛb. 13:4.

[Nɔte ka l’ɛse ka dikatshi]

a Kayotota naka eholoko kakawadje l’otema kekɔ l’ɛkɔmɔ kana diakaleke efula? L’etena kɛsɔ, diemi mbeyaka ndjotomba. Lo nkamba la tshelo ya nsanganya tokelekele ta womoto la alɔmi wa pami, womoto mbeyaka monga la diemi diele l’ana efula (waasa w’ahende, w’asato kana ndekana) ko dui sɔ mbeyaka mbokonya lo waale wa mbota ana w’esondjo ndo mbokonya dia nshisha dikila efula. Womoto lele la diemi diele l’ana efula mbeyaka keketshama dia “nsɔna dia nkitshakitsha,” mbuta ate mbetawɔ dia vɔ ndjaka amɔtshi. Ntondja diemi l’okonda tshɛ lo yoho ya ngasɔ ekɔ tshondo y’odiakelo.—Etom. 21:22, 23; Osa. 139:16.

[Kiombo ya lo lɛkɛ 15]

TOHO TOKINA TAKAMBA L’ANTO DIA MBOTA

Tshelo ya nsanganya tokelekele ta womoto l’alɔmi wa pami yamboyokonya dia totshelo tokina tahɔtɔnɛ la kanyi ya Nzambi yele l’Afundelo ntomba. Ɛnyɛlɔ, vɔ mbeyaka mbɔsa tokelekele ta womoto ko tisanganya la alɔmi wa pami kele bu omɛnde. Wamato amɔtshi mbetawɔka dia vɔ mbadja diholoko diotombi oma l’osanganyelo ɔsɔ. (Tshelo shɔ salemaka mbala efula l’awala wele pami la pami kana womoto la womoto mbotshukanyi.) Lo wedi okina, vɔ mbeyaka mbɔsa alɔmi wa pami ko mbasanganya la tokelekele ta womoto lele bu wadiɛnde. Oma laasɔ, omi aki womoto akɔ mbeyaka mbetawɔ dia vɔ mbidja diholoko diakɔ l’otema wa wadiɛnde.

Tshɛkɛta “eholoko k’onto okina” kɛdikɛdi mbidja eholoko kotombi oma l’osanganyelo wa tokelekele ta womoto okina la alɔmi wa pami kekina ko tidja l’otema w’onto okina. Koko yoho kina yakamba lawɔ ele mbɔsa tokelekele ta womoto lotshukami ko tisanganya la alɔmi womɛnde ko tidja lo mashinyi ɔmɔtshi dia nsɔnga diholoko. Oma laasɔ ko vɔ ndjɔsa eholoko kambɔsɔngama ko kidja l’otema wa womoto dia nde ntshɔ diemi ko ndjota.b

Toho takamba l’enganga tɔsɔ hetawɔma le ekambi waki Nzambi wakitanyiya dako diayela nɛ: “Toshake wadiaki osekayɛ alɔmi ayɛ diaha wɛ ndjala mindo.” (Lɛw. 18:20, 29, NW; Tok. 6:29) Naka wambosanganya tokelekele ta womoto la alɔmi wa pami kekina kele bu omɛnde kana la tokelekele ta womoto okina lele bu wadɛnde ko nde ambotshɔ diemi aha oma lo dieyanelo diele paka lam’asa atshukanyi, kete ɔsɔ ekɔ kɛnɛ kelɛ Bible ɔnɛ por·neiʹa, mbuta ate dieyanelo dia mindo. Ɔsɔ ekɔ toho ta kɔlɔ ta nkamba la tenyi dia demba dia dieyanelo.—Mat. 5:32; 1 Kɔr. 5:11; 6:9, 18; Hɛb. 13:4.

[Nɔte ka l’ɛse ka dikatshi]

b Réveillez-vous ! wa ngɔndɔ ka sato 8, 1993 lɛkɛ 26-27 wekɔ la sawo diatɛkɛta awui asɔ.

[Osato wa lo lɛkɛ 14]

[Efundelo wa l’etei w’odingɔ wa lo lɛkɛ 14]

Akristo wele la ntondo ka yɛdikɔ shɔ wekɔ l’ɔkɛndɛ la ntondo ka Nzambi wa nkamba la nkum’otema kawɔ kambekiyama oma lo Bible

[Osato wa lo lɛkɛ 17]

    Ekanda wa l’Ɔtɛtɛla (1983-2025)
    Tomba
    Ɔtɔ
    • Ɔtɛtɛla
    • Kahana l'onto
    • Nango
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Ɛlɛmbɛ w'okambelo
    • Awui wa sheke
    • Paramètres de confidentialité
    • JW.ORG
    • Ɔtɔ
    Kahana l'onto