Nyu nyekɔ alami wakokawɔ mbɛkɛ otema
“Aha nyamɛ mbayakanga.”—1 KƆR. 6:19.
NGANDE WAYOYOKADIMOLA?
Ɛkɛndɛ akɔna waki l’alami wa lo nshi y’edjedja?
Ɛkɛndɛ akɔna w’alami wele l’ekambi tshɛ waki Nzambi?
Ngande wahombaso mbɔsa ɔkɛndɛ aso w’alami?
1. Kanyi yakɔna yele l’anto lo dikambo dia lɔhɔmbɔ?
AMBETA oko ɛnɔnyi 2 500, ofundji ɔmɔtshi w’ose Grɛkɛ akafunde ate: “Ndoko onto lakombola monga ɔhɔmbɔ w’anto akina.” Ɛlɔ kɛnɛ, anto efula mbetawɔka ɛtɛkɛta ɛsɔ. Ɛhɔmbɔ kɛdikɛdi anto wasɔkishama, wele lo shasa ndo wasala elimu wa wolo lo wahɔ wa wanɛ waalɔmbɔla.
2, 3. a) Dihole diakɔna diele la ɛhɔmbɔ kana la alami wa Kristo? b) Naa ambola wendana l’alami wayangaso nsɛdingola?
2 Koko Yeso akɛnya di’ambeki ande pombaka monga ekambi kana ɛhɔmbɔ wele l’okitshakitsha. Kɛsɔ halembetshiya dia vɔ bu la nɛmɔ kana pombaka soyama l’ɔtɛ wewɔ ɛhɔmbɔ wa Kristo. Ɛhɔmbɔ ɛsɔ wekɔ la dihole dia nɛmɔ, wekɔ anto wɛkɛwɔ otema ndo walɛmiyama. Ɛnyɛlɔ, tɔsɛdingole kɛnɛ kakate Yeso lo dikambo dia “ɔhɔmbɔ” yema tshitshɛ la ntondo ka nyɔi kande. Nde akatatshi dia nde ayosha “ɔhɔmbɔ wa kɔlamelo ndo kɛsɔ” ɛkɛndɛ ɛmɔtshi.—Mat. 24:45-47.
3 Tolembete dia ofundji Luka mbelɛka ɔhɔmbɔ ɔsɔ ɔnɛ “olami.” (Adia Luka 12:42-44.) Kaanga mbele Akristo efula wa kɔlamelo wa nshi nyɛ bu l’atei wa wanɛ wakenga djui y’ɔhɔmbɔ wa kɔlamelo, Bible mɛnyaka dia wanɛ tshɛ wakambɛ Nzambi wakalongola ɛkɛndɛ ɛmɔtshi wa monga alami. Naa ɛkɛndɛ akɔ? Ngande wahombaso mbaɔsa? Dia nkadimola ambola asɔ, nyɛsɔ tɔsɛdingole ɛkɛndɛ waki l’alami lo nshi y’edjedja.
ƐKƐNDƐ WAKI L’ALAMI
4, 5. Ɛkɛndɛ akɔna waki l’alami wa lo nshi y’edjedja? Sha ɛnyɛlɔ.
4 Lo nshi y’edjedja, mbala efula wakashaka olami ɔkɛndɛ wa nɔmbɔlaka elimu wa lo luudu kana okanda wa nkumɛnde. Mbala efula, alami waki la lowandji ndo la ɔkɛndɛ wa namaka diangɔ dia lo luudu, falanga ndo ase olimu akina. Ɛnyɛlɔ, Eliɛzɛrɛ akalongola ɔkɛndɛ wa namaka diangɔ diaki Abrahama. Ondo mbeyaka monga ko nde mbakatomama le Abrahama la Mezɔpɔtamiya dia toyangɛ Izaka w’ɔnande wadi. Shi ɔsɔ aki mɛtɛ ɔkɛndɛ w’ohomba efula?—Etat. 13:2; 15:2; 24:2-4.
5 Yɔsɛfu y’okana waki Abrahama nde lawɔ akalamaka diangɔ dia lo luudu laki Pɔtifara. (Etat. 39:1, 2) L’ɔkɔngɔ diko, Yɔsɛfu akayongaka nde lawɔ l’olami dia mbolamɛka diangɔ dia lo ‘luudu lande.’ Olami ɔsɔ lo wedi ande, akakatɛ anango Yɔsɛfu dikumi diangɔ dia ndɛ dia mbalongola. Oma lo didjango diaki Yɔsɛfu, nde akadje la mayɛlɛ tshɛ “dikoho dia fesa” diaki Yɔsɛfu l’osoke waki Bɛnjamina. Mbokɛmaka mɛtɛ di’alami waki anto wakawɛkɛka otema.—Etat. 43:19-25; 44:1-12.
6. Naa ɛkɛndɛ wotshikitanyi wakalongola emendji w’Akristo?
6 Ntambe efula l’ɔkɔngɔ, ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ akayofundaka ɔnɛ emendji w’Akristo wekɔ “[a]lami wakasɔnama oma le Nzambi.” (Tito 1:7) Lam’ele vɔ wakasɔnama dia namaka “ɛkɔkɔ wa Nzambi,” emendji nɔmbɔlaka tshumanelo di’Akristo. (1 Pet. 5:1, 2) Ɔnkɔnɛ, Akristo asɔ wekɔ l’ɛkɛndɛ wotshikitanyi. Ɛnyɛlɔ, emendji ɛmɔtshi wekɔ l’ɔkɛndɛ wa nɔmbɔlaka etshumanelo ɔtɔi. Emendji weteta membolaka tshumanelo efula ndo ase kɔmite ka filialɛ nɔmbɔlaka tshumanelo tshɛ dia lo wodja w’otondo wewɔ la ɔkɛndɛ. Ɔnkɔnɛ, vɔ tshɛ nɔmbamaka dia nkotsha ɛkɛndɛ ɛsɔ la kɔlamelo tshɛ nɛ dia Nzambi ‘ayoyokoya la wɔ.’—Hɛb. 13:17.
7. Kakɔna kɛnya dia lo yoho mɔtshi Akristo tshɛ wekɔ alami?
7 Ko kayotota di’Akristo akina wele la kɔlamelo wele bu emendji? Ɔpɔstɔlɔ Petero akafunde lo dikambo di’Akristo tshɛ ate: “Lo yɛdikɔ yakalongola onto l’onto losha, nyokambe la lɔ dia kimanyiyana oko wenyu ekambi w’eshika w’ɔlɔlɔ waheyama mbɛdika waki Nzambi wakɛnɛmɔma lo toho totshikitanyi.” (1 Pet. 1:1; 4:10) Mbokɛmaka dia l’ɔtɛ w’ɔlɔlɔ ande waheyama mbɛdika, Nzambi akatosha sho tshɛ weshasha, akoka ndo losha la nsala akambo efula lo wahɔ w’asekaso ambetawudi. Ɔnkɔnɛ, anto tshɛ wakambɛ Nzambi wekɔ alami, wekɔ l’ɛkɛndɛ w’ohomba efula ndo wekɔ anto wakokawɔ mbɛkɛ otema.
TEKƆ ANTO WAKI NZAMBI
8. Naa ɔkɔkɔ wa ntondo wɛnya ɔnɛ Akristo tshɛ wekɔ alami lo yoho mɔtshi?
8 Dia mɛnya di’Akristo tshɛ wekɔ alami lo yoho mɔtshi, tayanga mbisha ɛkɔkɔ esato. Ntondotondo: Sho tshɛ tekɔ anto waki Nzambi ndo tayoyokoya la nde. Pɔɔlɔ akafunde ate: “Aha nyamɛ mbayakanga, nɛ dia nyu nyakasombama l’oshinga wa wolo,” mbuta ate la dikila di’olambo wa tshungo wa Kristo. (1 Kɔr. 6:19, 20) Lam’ele tekɔ anto waki Jehowa, tekɔ l’ɔkɛndɛ wa nkitanyiya ɛlɛmbɛ ande ndo vɔ bu wotsho. (Rɔmɔ 14:8; 1 Jni. 5:3) Sho tekɔ ndo ɛhɔmbɔ wa Kristo. L’ɛnyɛlɔ k’alami wa lo nshi y’edjedja, tekɔ la lotshungɔ, koko lɔ lekɔ l’elelo. Sho pombaka nkotsha ɛkɛndɛ aso lo yoho yakawatetsha. Oyadi ɛkɛndɛ akɔna w’olimu wele la so, tekɔ paka ekambi wa Nzambi ndo wa Kristo.
9. Lo wɛɛla ande, kakɔna kakate Yeso dia mɛnya kɛnɛ kalongamɛ owandji oma le os’olimu ande?
9 Yeso akasha wɛɛla watokimanyiya dia nshihodia dihole diele l’ɔhɔmbɔ la ntondo ka nkumɛnde. Lo wɛɛla akɔ, nde akatɛ ambeki ande dikambo di’ɔhɔmbɔ ɔmɔtshi wakakalola la ngelo l’ɔkɔngɔ wa nde nkamba olimu lushi l’otondo. Onde nkumɛnde akawotɛ ate: “Yaka yole la mɛsa”? Ndoko, koko nde akawotɛ ate: “Okate yangɔ ya dimi ndɛ, lɔta dihɔndɔ di’olimu kele okitshe diangɔ dia ndɛ polo dimi lambɔlɛ ndo lambɔnɔ, l’ɔkɔngɔ diko mbayoyokoka ndɛ ndo nnɔ.” Wetshelo akɔna wakasha Yeso oma lo wɛɛla ɔsɔ? Nde akate ate: “Ɔnkɔnɛ, ndo nyu lawɔ, lam’ayonyosala akambo tshɛ wakawanyotɛ dia nsala, kanyote nyate: ‘Ase olimu w’anyanya mbeso. Takasadi kɛnɛ kakatahombi nsala.’”—Luka 17:7-10.
10. Kakɔna kɛnya dia Jehowa ngɛnangɛnaka welo wadjaso dia mbokambɛ olimu?
10 Lo mɛtɛ, Jehowa ngɛnangɛnaka welo wadjaso dia mbokambɛ. Bible toshikikɛka ɔnɛ: “Nzambi keema kɔlɔ dia nde mbohɛ olimu anyu ndo ngandji kakanyɛnya dikambo dia lokombo lande.” (Hɛb. 6:10) Jehowa hakoke tɔlɔmba pondjo kɛnɛ keso bu l’akoka wa nsala. Laadiko dia laasɔ, kɛnɛ tshɛ katɔlɔmbande kekɔ dia wahɔ aso ndo bu wotsho. Koko lo ndjela wɛɛla waki Yeso, ɔhɔmbɔ hakoke ndjangɛnyangɛnya ndamɛ lo mbetsha wahɔ ande lo dihole dia ntondo. Wetshelo wakondjaso ele, etena kayakimɔso le Nzambi, sho tshikaka dɔkɔlɔkɔ dia mbetshaka wahɔ wa Diolelo diande lo dihole dia ntondo lo nsɛnɔ yaso. Onde wɛ salaka dui sɔ?
KƐNƐ KATƆLƆMBA JEHOWA SHO TSHƐ
11, 12. Oko weso alami, waonga akɔna wahombaso nkɛnɛmɔla ndo wahombaso mbewɔ?
11 Dui dia hende diɛnya di’Akristo tshɛ wekɔ alami lo yoho mɔtshi ele: Sho tshɛ tekɔ lo ndjela atɔndɔ akɔ waamɛ. Lo mɛtɛ, ɛkɔ ɛkɛndɛ ɛmɔtshi wa l’etshumanelo wele paka anto yema tshitshɛ tsho mbaalongola. Koko ɛkɛndɛ ekina efula, anto tshɛ kokaka mbakondja. Ɛnyɛlɔ, oko weso ambeki wa Yeso ndo Ɛmɛnyi wa Jehowa, tekɔ l’ɔkɛndɛ wa mbokana ngandji k’onto l’ɔnango. Yeso akate ɔnɛ ngandji ekɔ djembetelo yeyama Akristo wa mɛtɛ. (Jni. 13:35) Koko aha asekaso Akristo ato mbahombaso mbokaka ngandji. Sho pombaka nsala la wolo dia mboka ndo anto wele bu Ɛmɛnyi wa Jehowa ngandji. Ɔsɔ ekɔ ɔkɛndɛ wele sho tshɛ tekɔ la wɔ.
12 Sho nɔmbamaka nto dia monga la dionga dia dimɛna. Kɛsɔ nembetshiyaka mbewɔ dionga kana yoho ya lɔsɛnɔ yahetawɔma lo Ɔtɛkɛta wa Nzambi. Pɔɔlɔ akafunde ate: “Oyadi akanga wa monanyi, atɛmɔdi wa dikishi, akanga wa loseka, apami wasala dieyanelo lo yoho yele Nzambi kɔnɔngɔsɔla, apami wasala dieyanelo la asekawɔ apami, wevi, akanga w’ɔkɔmiya, ambidjɔki wa wanu, atɛnganyi kana apɔtwanyi, vɔ tshɛ hawotokita Diolelo dia Nzambi.” (1 Kɔr. 6:9, 10) Aha la taamu, nɔmbamaka dia mbidja welo dia nsɛna lo yoho yɔtɔnɛ l’atɔndɔ wosembwe waki Nzambi. Koko, welo ɛsɔ bu anyanya nɛ dia vɔ tokimanyiyaka dia nkondja wahɔ efula, monga la yoho ya lɔsɛnɔ yatokimanyiya dia monga la yoonge ya dimɛna, diɔtɔnganelo dia dimɛna l’anto akina ndo mbetawɔma le Nzambi.—Adia Izaya 48:17, 18.
13, 14. Naa ɔkɛndɛ wakalongola Akristo tshɛ, ndo ngande wahombawɔ mbɔɔsa?
13 Tatohɛke nto di’olami ekɔ la olimu wahombande nkamba ndo ngasɔ mbediɔ lo dikambo diaso. Wakatosha woshasha w’oshinga wolo, mbuta ate ewo k’akambo wa mɛtɛ. Nzambi nongamɛka dia sho nkimanyiya anto akina dia ndo vɔ lawɔ kikondja. (Mat. 28:19, 20) Pɔɔlɔ akafunde ate: “Onto atɔshi oko ekambi wa Kristo ndo oko elami wa sheke y’ekila yaki Nzambi.” (1 Kɔr. 4:1) Pɔɔlɔ akeyaka dia monga l’ɔkɛndɛ w’olami nembetshiyaka nkotsha olimu wa “sheke y’ekila” ndo ndjitɛ anto akina oko wakatetshama oma le Nkumɛso Yeso Kristo.—1 Kɔr. 9:16.
14 Mbewoya anto akina akambo wa mɛtɛ ekɔ dui dia dimɛna diahombaso nsala. Lo mɛtɛ, akambo wele l’Okristo l’Okristo ntshikitana. Aha Akristo tshɛ mbele l’akoka wa nsambisha woho ɔtɔi ndo Jehowa mbeyaka dui sɔ. Kɛnɛ kele ohomba ele, sho nsala kɛnɛ tshɛ keso l’akoka wa nsala. Kɛsɔ tɔlɔmbaka dia monga la ngandji ka ndjahombia otsha le Nzambi ndo otsha le wanyaso anto.
EKƆ OHOMBA SHO MONGA LA KƆLAMELO
15-17. a) Lande na kele monga la kɔlamelo ekɔ ohomba efula? b) Wɛɛla akɔna wakasha Yeso dia mɛnya etombelo wa kɔlɔ waya naka hatongi la kɔlamelo?
15 Dui dia sato ele: Sho pombaka monga la kɔlamelo ndo monga anto wɛkɛwɔ otema. Olami mbeyaka monga la waonga w’amɛna ndo l’akoka, koko tshɛ ayonga anyanya naka nde bu la kɔlamelo le owandji ande. Ekɔ ohomba sho monga la kɔlamelo naka sho nangaka monga alami w’eshika. Tohɔ dia Pɔɔlɔ akafunde ate: “Kɛnɛ kalongamɛwɔ oma le elami ele dia vɔ monga la kɔlamelo.”—1 Kɔr. 4:2.
16 Naka sho monga la kɔlamelo, kete ndoko onyake tayolongola difuto. Koko, naka sho bu la kɔlamelo, kete tayoshisha ɛkɛndɛ aso. Tɔndɔ sɔ tanemaka lo wɛɛla waki Yeso wendana la talata. Ase olimu ahende wa kɔlamelo ‘wakande okanda’ la falanga yakawasha nkumɛwɔ wakaandɔma ndo wakatshɔkwama. Ose olimu waki kokotsha ɔkɛndɛ wakawosha nkumɛnde akɔsama oko “kanga kɔlɔ,” “kanga nɛndɛ” ndo ‘onto l’anyanya.’ Wakɔkɔsɔla lotalata lakandalongola ndo wakawonya l’olimu.—Adia Mateo 25:14-18, 23, 26, 28-30.
17 Lo diaaso dikina, Yeso akɛnya etombelo wa kɔlɔ wakoka tokomɛ naka hatongi la kɔlamelo. Nde akate ate: “Kanga ɔngɔnyi ɔmɔtshi aki la okambi ande wakalamaka diangɔ dia lo luudu lande. Wakafunde okambi akɔ le nde ɔnɛ nde akatshupaka diangɔ diande otshupatshupa. Ko nde akelɛ okambi akɔ ndo akawotɛ ate: ‘Kakɔna kɛsɔ kokami lo dikambo diayɛ? Yaka toyɛdike diangɔ dialamayɛ, nɛ dia wɛ hayokoka ntshikala olami wa diangɔ diami nto.’” (Luka 16:1, 2) Lam’ele okambi ɔsɔ kokamba dimɛna la diangɔ dia nkumɛnde, nde akawonya l’olimu. Ande wetshelo wa dimɛna wakondjaso lee! Hatokombola pondjo monga anto wele bu la kɔlamelo lo kɛnɛ katɔlɔmbawɔ.
ONDE EKƆ DUI DIA LOMBA NDJAƐDIKA L’ANTO AKINA?
18. Lande na kahatahombe ndjaɛdika l’anto akina?
18 Onto l’onto ayambole ɔnɛ: ‘Ngande wɔsami ɔkɛndɛ ami w’olami’? Ekakatanu mbeyaka ntomba naka sho ndjaɛdika l’anto akina. Bible tolakaka ɔnɛ: “Onto l’onto asɛdingole etsha ande hita, ko nde ayoyonga la ɔkɔkɔ wa ndjafuna lo kɛnɛ kasalande ndamɛ, koko aha lo ndjaɛdika l’onto okina.” (Ngal. 6:4) Lo dihole dia sho ndjaɛdika l’anto akina, sho pombaka ndeka mbidja yimba lo kɛnɛ kakokaso nsala shoamɛ. Kɛsɔ ayotokimanyiya aha tsho dia mbewɔ lotamanya, koko ndo dia mbewɔ ndjakɔmɔla. Naka sho ndjasɛdingola, kete tayɛna dia akambo wele la so tshikitanaka. Mbeyaka monga ko hatoyokoka mɛmba ɔkɛndɛ ɔmɔtshi l’ɔtɛ wa hemɔ, lotshundu kana awui akina. Lo wedi okina, sho mbeyaka monga l’akoka wa nsala kɛnɛ koleki kɛnɛ kasalaso l’olimu wa Jehowa. Naka ngasɔ mbediɔ, lande na kahatasale la wolo dia nyomoleka ndjasha l’olimu akɔ?
19. Kaanga naka watatosha ɛkɛndɛ ɛmɔtshi, lande na kahatahombe nkɔmɔ?
19 Dui dikina diahombaso ndjasɛdingola ele ɛkɛndɛ wele la so ndo wakombolaso monga la wɔ. Ɛnyɛlɔ, ɔnangɛso ɔmɔtshi mbeyaka nkombola dia monga ekumanyi l’etshumanelo kana mbishaka asawo lo nsanganya ya weke. Eelo, ekɔ mɛtɛ dimɛna sho nsala la wolo dia ndjalowanya dia mɛmba ɛkɛndɛ ɛsɔ, koko hatohombe nkɔmɔ naka watatosha ɔkɛndɛ ɔmɔtshi wakombolaso. L’ɔtɛ w’ɛkɔkɔ ondo wahatakoke nshihodia, ɛkɛndɛ ɛmɔtshi mbeyaka ndjoya l’ɔkɔngɔ lo yoho yakiso konongamɛka. Tohɔ dia akɛnamaka dia Mɔsɛ aki suke dia nɔmbɔla ase Isariyɛlɛ otsha lo Nkɛtɛ ya daka, koko nde akayokongaka ɛnɔnyi 40 w’etondo dia ndjokondja diɛsɛ sɔ. Kɛsɔ akayookimanyiyaka dia nde nyomonga la waonga wakinde l’ohomba dia nɔmbɔla wodja w’atui wolo ndo w’atɔmbɔki ɔsɔ.—Etsha 7:22-25, 30-34.
20. Wetshelo akɔna wakondjaso oma l’ɛnyɛlɔ kaki Jɔnatana?
20 Lo tena dimɔtshi, ekɔ ɛkɛndɛ ɛmɔtshi wele aha anto tshɛ mbayowakondja. Dui sɔ diakɛnama le Jɔnatana. Nde aki ɔna enondo laki Saolo ndo nde akakoke ndjokita she dia monga nkumekanga l’Isariyɛlɛ. Koko, Nzambi akasɔnɛ Davidɛ laki eke ɔlɔngɔlɔngɔ dia monga nkumekanga. Kakɔna kakasale Jɔnatana etena kakasalema akambo woho wakinde konongamɛka? Nde aketawɔ ndo akasukɛ Davidɛ polo ndo lo mbidja lɔsɛnɔ lande lo waale. Nde akatɛ Davidɛ ate: “We ayuyala khum’ekanga ka Isariyele, ku dimi layuyala lu dihuli dia hendi.” (1 Sam. 23:17) Onde wɛ ambɛna wetshelo wakondjaso? Jɔnatana aketawɔ yɛdikɔ yakɔsama ndo otshikitanyi la she, nde komboka Davidɛ kandjema. Lo dihole dia sho nkɔmiya ɛkɛndɛ wambowosha anto akina, toleke ndjakiyanya dia nkotsha ɛkɛndɛ wele la so. Sho koka monga l’eshikikelo ɔnɛ l’andja w’oyoyo, Jehowa ayɔsɛna wolo dia nkotsha nsaki tshɛ y’ekambi ande.
21. Ngande wahombaso mbɔsa ɔkɛndɛ aso w’olami?
21 Nyɛsɔ tolamake lo yimba di’oko weso alami wakokawɔ mbɛkɛ etema, sho bu lo lɔhɔmbɔ oko anto wasoyama kana wakandjawɔ elimu la wolo. Sho bu woho w’ɛhɔmbɔ wadiɛnɛ. Koko, tekɔ ɛhɔmbɔ wɔsama la nɛmɔ di’efula, wɛkɛwɔ etema ndo wakamba olimu wahakambemaki nto, mbuta ate esambishelo ka lokumu l’ɔlɔlɔ lo nshi nyɛ y’ekomelo. Tekɔ la lotshungɔ l’efula etena kakotshaso ɛkɛndɛ wakawatosha. Ɔnkɔnɛ, nyɛsɔ sho tshɛ totetemale monga alami wele la kɔlamelo. Totetemale mbɔsa diɛsɛ dia woke diele la so dia kambɛ Otungi w’andja w’otondo la nɛmɔ di’efula.
[Osato wa lo lɛkɛ 9]
[Esato wa lo lɛkɛ 12]
Nyɛsɔ tokotshake la kɔlamelo tshɛ ɛkɛndɛ tshɛ wakawatotsha