Rɛferansɛ wa lo Dikatshi dia losanganya la Lɔsɛnɔ ndo olimu aso
NGƆNDƆ K’ENANƐI 3-9
AKAMBO W’OHOMBA W’OMA L’ƆTƐKƐTA WA NZAMBI | ETOMBELO 13-14
“Nyemale ki kele nyende panda ka Jehowa”
Mɔsɛ aki la mbetawɔ
Ondo Mɔsɛ kombeyaka dia Nzambi ayanga mbatanya Ndjale ka Beela l’ahende dia ndiholɛ ase Isariyɛlɛ mboka dia vɔ panda. Koko, Mɔsɛ aki l’eshikikelo dia Nzambi ayosala dui dimɔtshi dia nkokɛ ekambi ande. Ndo Mɔsɛ akakombolaka di’ase Isariyɛlɛ w’asekande monga l’eshikikelo kakɔ kaamɛ. Nde akawatɛ ɔnɛ: “Tanyukaki woma. Nyutshikali ki lane, nyendi panda ka [Jehowa] kayangandi nyutshela elo.” (Etumbelu 14:13) Onde Mɔsɛ akatondoya dia nkeketsha mbetawɔ k’ase Isariyɛlɛ? Lo mɛtɛ, Bible mbutaka aha tsho lo dikambo dia Mɔsɛ, koko ndo di’ase Isariyɛlɛ ɔnɛ: “Oma lo mbetawɔ, vɔ wakatenyanya ndjale ka Beela wate kana oko lo nkɛtɛ y’ofumbo.” (Hɛbɛru 11:29) Mbetawɔ ka Mɔsɛ komonga la wahɔ paka le nde oto, koko ndo le onto tshɛ lakakondja wetshelo oma l’ɛnyɛlɔ kande.
Kanga-Wolo-Tshɛ, koko mbɔsaka anto la nɛmɔ
13 Adia Etombelo 14:19-22. Ohɔsa dia ndo wɛ mbele kaamɛ l’ase Isariyɛlɛ. Nyaya l’asa lɔkɔnga la pakahaka. Asɔlayi w’ase Edjibito wekɔ l’ɔkɔngɔ anyu ndo Ndjale ka Beela kekɔ la ntondo kanyu. Ko Nzambi ambosala dui dimɔtshi. Ekundji ka dinge kaki la ntondo kanyu kaya l’ɔkɔngɔ wa mpango, lam’asanyu l’ase Edjibito. Vɔ waya lo wodjima, koko lo dihindo, osase wambongamɔ lo mpango kanyu! Oma laasɔ, wɛ ambɛna Mɔsɛ atshuma lonya otsha lo ndjale, ko lɔpɛpɛ la wolo l’oma lo ɛstɛ lambɔpɛpa, lambatola otadimbo wa woke otsha lo wedi okina. Ko wɛ, nkumbo kayɛ, nyama yanyu ndo anto akina nyotakɛndakɛnda lo nkɛtɛ y’ofumbo lo yoho yokongɛmi. Dui dia diambo ko, lo nkɛtɛ yakɔ ɔsɛlɔ ndo lɔtɛkɛ bu. Yɔ yekɔ nkɛtɛ y’ofumbo ndo ya wolo yakokanyu nkɛndakɛnda aha l’okakatanu. Oyadi wanɛ wakatalekaka nkɛndakɛnda ɔkɔkɛ tshɛ wambokoma ki lo wedi okina.
Hatohombe mbohɛ Jehowa
Etena kakasalaka ase Edjibito la wolo dia nɔngɔsɔla pusupusu yawɔ yakongɔ etshimbi, ase Isariyɛlɛ wakakome lo wedi okina wa ndjale waki lo lɛkɛ la ɛstɛ. L’etena kɛsɔ, Mɔsɛ akasembola lonya lande lâdiko dia Ndjale ka beela. Ɔnkɔnɛ, Jehowa akakɔsha mpele di’ashi. Miliyɔ ya tɔnɛ y’ashi yakakwɛ Farawɔ nde l’andɔshi ande wa ta ko vɔ wakavu. Ndoko ɔtɔi la l’atei awɔ lakake. Ase Isariyɛlɛ wakatshungɔ!—Etum. 14:26-28; Osam. 136:13-15.
Nkumu ya dikambo sɔ yakokiya wedja wakadinge ase Isariyɛlɛ wɔma l’etena k’otale. (Etum. 15:14-16) Ɛnɔnyi akumi anɛi l’ɔkɔngɔ, Rahaba w’ose Jeriko akatɛ apami ahende w’ase Isariyɛlɛ ate: “Woma wa mamba wanyukasu wambutunda, . . . shu takuki uku akumia [Jehowa] ashi w’Uduwa a Tilili la ntundu kanyu lam’akanyatumbi uma l’Edjibitu.” (Jas. 2:9, 10) Kânga wedja w’apanganu ɛsɔ kombohɛ woho wakatshungola Jehowa ekambi ande. Mbokɛmaka hwe dia ase Isariyɛlɛ waki l’ɛkɔkɔ efula wa mbohɔka Jehowa.
Toyange diangɔ di’oshinga wolo dia lo nyuma
it-1-F 1015 od. 5
Mboka ka woke, otadimbo
Oma ko nshi y’edjedja, mboka ya weke ndo etadimbo, mbidja ndo mboka nkina y’ohomba yaketetaka amundji w’okanda, yakakakatanyaka esomba ndo waolelo wa la Palɛstinɛ. (Wal 20:17-19; 21:21, 22; 22:5, 21-23; Jas 2:22; Emb 21:19; 1Sa 6:9, 12; 13:17, 18; enda ROUTE DU ROI.) Mboka kakawɔsaka oko mboka ka woke kakayaka oma l’Edjibito otsha l’esomba wa Filistiya wa la Ngaza ndo wa la Ashikɛlɔna ndo wakakonyaka yema yema lo lɛkɛ la nɔrdɛ ɛstɛ otsha la Mingidɔlɛ. Ndo tɔ kakatetemala polo la Hazɔra, lo nɔrdɛ ka Ndjale ka Ngalileya, ndo oma laasɔ kakakonyaka la Damasɛkɛ. Lo mboka yakatshɔka anto oma l’Edjibito otsha lo Nkɛtɛ ya Daka, mboka kaketaka oma la Filistiya kɛsɔ kakaleke mondo. Koko oma lo ngandji kakandawaokaka, Jehowa aketsha ase Isariyɛlɛ lo mboka kekina diaha mvɔ nkɔmɔ naka ase Filistiya wambalɔsha.—Eto 13:17.
it-1-F 848 od. 4-5
Otombelo w’ase Isariyɛlɛ
Lende ondo akatɛ Jehowa Mɔsɛ dia nkakitola Ndjale ka Beela dia ase Isariyɛlɛ ntenyanya?
Tolembete dia, l’ɔkɔngɔ wa vɔ nkoma etenyi ka hende ka lɔkɛndɔ lawɔ, mbuta ate la “Etama l’omamu w’oswe wa shɛnga,” Nzambi akatɛ Mɔsɛ “dia vɔ nkalola kele watohange la ntondo ka Pihahirɔtɛ . . . l’omamu wa ndjale.” Tshelo shɔ yakahombe mbetawoya Farawɔ di’ɔnɛ ase Isariyɛlɛ “wambonganɛ.” (Eto 13:20; 14:1-3) Nomb’ewo y’awui wa lo Bible mbutaka dia mboka ka el Haj mbakaleke dimɛna. Vɔ mɛnyaka dia vɛrbɛ ya lo Hɛbɛru ya “nkalola” konembetshiyaka tsho “mbeta lo mboka kekina” kana mbɛtɔla, koko mbelaka nto kanyi ya “nkalola l’ɔkɔngɔ” kana mbɔsa mboka kekina. Le wɔ, vɔ mbutaka dia l’ɔkɔngɔ wa vɔ ntetemala otsha lo Nɔrdɛ polo lo dihole diakawelɛka golfe de Suez, ase Isariyɛlɛ wakahombe nkalola yema l’ɔkɔngɔ ko ntshɔ otsha lo Ɛstɛ ka Jebel ʽAtaqah, dihole diele la akona efula wotshwe polo lo Owɛstɛ wa Golfe. Otowotshɔ polo lo mboka katshɔ polo lo Nɔrdɛ lam’ele vɔ waki anto efula, tshike ase Isariyɛlɛ wototokoma ewo nɛ dia ndjale kototakengɛ mboka.
Ngasɔ mbakafɔnyaka ase Juda wa lo ntambe ka ntondo T.D. (enda PIHAHIROTH.) Koko kɛnɛ koleki tshɛ ohomba ele, dui sɔ mbɔtɔnɛka la kɛnɛ kata Bible tshɛ lo tshɛ, koko aha ngasɔ mbafɔnya waa nomb’ewo efula y’awui wa lo Bible. (Eto 14:9-16) Mɛnamaka oko ase Isariyɛlɛ wakatshu etale efula dia totenyanya nsuke la Golfe kana lo wedi wa (owɛstɛ wa Ndjale ka mbovɔ) diaha asɔlayi waki Farawɔ monga l’akoka wa mbadinga oma lɛnɛ okome Golfe lo koma esadi eto le ase Isariyɛlɛ lo wedi okina.—Eto 14:22, 23.
NGƆNDƆ K’ENANƐI 10-16
AKAMBO W’OHOMBA W’OMA L’ƆTƐKƐTA WA NZAMBI | ETOMBELO 15-16
“Tombola Jehowa l’esambo”
Lande na kahombaso mboka Nzambi ka mɛtɛ wɔma etena kɛnɛ?
11 Odiakelo w’alembe w’Ase Edjibito akatombola Jehowa lo washo w’atɛmɔdi ande ndo akewɔnya lokombo lande l’ahole tshɛ. (Jashua 2:9, 10; 4:23, 24) Eelo, lokombo lande lakatombwama ladiko wa nyɛ ya tonzambizambi ta kashi ta l’Edjibito taki kondjâla la wolo wa shimbɛ atɛmɔdi atɔ. Wanɛ wakɛkamaka tonzambizambi tawɔ l’anto wakoka mvɔ la wolo w’alembe awɔ wakayadimbiya. (Osambu 146:3) Aha la mbidja tamu, Ase Isariyɛlɛ wakasokoyama dia memba esambu wa lotombo wakɛnyaka wɔma washa ekokelo wakawokaka Nzambi ka sɛna katotshungolaka anto ande la kudu tshɛ!
Lande na kahombaso mboka Nzambi ka mɛtɛ wɔma etena kɛnɛ?
15 Otondonga ndo sho mbakake etena kɛsɔ kâmɛ la Mɔsɛ, tshike tototshutshuyama dia memba ɔnɛ: “[Jehowa] li, l’atei a ditemolatemola, kakona kedimi la ye? Akona edimi laye, lu lutumbu l’ekila? [Wɛ Ɔnɛ lasungana mbokama wɔma ndo tombwama l’esambu, Ɔnɛ latsha akambo wa mamba NW].” (Etumbelu 15:11) Esasesase kɛnya osambu wa ngasɔ ɔsɔ ambodianganaka lo deko la deko oma k’etena kɛsɔ. Lo dibuku di’ekomelo dia lo Bible, ɔpɔstɔlɔ Joani ekɔ lo nembetshiya ɔnkɔnɛ lo dikambo di’olui w’ekambi wa Nzambi wa kɔlamelo ndo w’akitami ɔnɛ: “Vo wakimbi usambu a Mose, ukambi [wa Nzambi, NW] ndu usambu wa Ona-Okoko.” Osambu akɔna wa lokumu ɔsɔ na? “[Jehowa Nzambi, NW], Kanga-Wulu-Tshe, Ndi etsha aye waki ndu mamba li! We Khumekanga ka wedja tshe, Mbuka yaye yeko ololo la mete! [Jehowa], akona ahukuka woma, Ndu ahutumbula lukumbu laye na? Ne dia weme utu keli [kanga kɔlamelo, NW].”—Enyelo 15:2-4.
16 Woho akɔ wâmɛ mbele kânga ɛlɔ kɛnɛ, atɛmɔdi amɔtshi wekɔ, wanɛ wândola elimu w’anya waki Nzambi kâmɛ l’ɛlɛmbɛ ande. Anto w’oma lo wedja tshɛ wambotshungɔ lo nyuma, wambokakitɔna l’andja wa mindo ɔnɛ dikambo dia vɔ mbeyaka ndo kitanyiyaka adjango w’osembwe waki Nzambi. Ɔnɔnyi tshɛ, anto nunu nkama wekɔ lo tomba oma l’andja w’ofukutanu ɔnɛ dia ndjosangana kâmɛ l’atɛmɔdi waki Jehowa l’atei w’ɔlɔngɔswamelo ande wa pudipudi ndo w’osembwe. Kema edja nto, l’ɔkɔngɔ w’ekotshamelo ka dombwelo dia wolo diaki Nzambi lâdiko di’ɛtɛmwɛlɔ wa kashi ndo lâdiko dia kɛnɛ kayotshikala l’atei a dikongɛ dia kɔlɔ nɛ di’akambo, vɔ wayonga la lɔsɛnɔ pondjo pondjo lo andja w’oyoyo wa losembwe.
it-2-F 360 od. 6
Mishiki
Elui w’amembi efula wa l’Isariyɛlɛ wakembaka yoho nyɛ: Anto amɔtshi wa l’olui wakembaka etenyi kɛmɔtshi, ko anto akina memba etenyi kekina, kana onto ɔtɔi akatomaka ko olui w’anto mbakola. Ekɔ oko kɛsɔ mbelɛ afundelo ɔnɛ “mbakola.” (Eto 15:21; 1Sa 18:6, 7) Yoho ya memba shɔ yakɛnyama dimɛna l’esambo wakafundama, ɛnyɛlɔ l’Osambo 136. Woho wɔtɛkɛtshiwɔ dia elui ehende wa weke w’amembi wa eokelo ka losaka lo nshi ya Nɛhɛmiya ndo woho wakawasha lonya lo osapwelo wa mpele dia la Jɛrusalɛma mɛnyaka dia wakembaka yoho shɔ.—Nɛh 12:31, 38, 40-42; enda CHANT.
it-2-F 674 od. 1
Omvutshi wa womoto
Miriyama mbaki omvutshi wa ntondo wa womoto watɛkɛta Bible. Ondo Nzambi akewoyaka nsango mɔtshi lo tshimbo yande. Mbeyaka monga lo mbosambiyɛka esambo. (Eto 15:20, 21) Miriyama nde la Arɔna wakatatɛ ntɛkɛta lo dikambo diaki Mɔsɛ ɔnɛ: “Onde paka lo tshimbo ya Mɔsɛ tsho katɛkɛta Jehowa?” (Wal 12:2) Jehowa ndamɛ akate lo tshimbo ya omvutshi Mika dia nde mbakatome “Mɔsɛ, Arɔna ndo Miriyama” la ntondo k’ase Isariyɛlɛ, etena kakandaatondja oma l’Edjibito. (Mik 6:4) Kaanga mbaki Miriyama la diɛsɛ dia mbewoyaka nsango y’oma le Nzambi, diɔtɔnganelo diaki lam’asande la Nzambi diaki l’ɛse lo mbɛdika la diɔtɔnganelo diaki lam’asa Mɔsɛ y’ɔnango la Nzambi. Lam’ele nde kombeya elelo ande, nde akalongola dilanya dia wolo oma le Nzambi.—Wal 12:1-15.
Toyange diangɔ di’oshinga wolo dia lo nyuma
w11-F 9/1 14
Onde wakeyaka?
Lam’aki ase Isariyɛlɛ l’oswe wa shɛnga, lande na kakaalesha Nzambi tofudu ta toloho?
L’ɔkɔngɔ wa vɔ ntomba oma l’Edjibito, mbala hiende y’etondo Nzambi akasha ase Isariyɛlɛ nyama y’efula lo mbatomɛ tofudu ta toloho.—Eto 16:13; Wal 11:31.
Toloho ekɔ tofudu tɔmɔtshi ta totshitshɛ tele la otale wa satimɛtrɛ oko 20 ndo tekɔ la wotsho wa gramɛ 100. Tɔ tanemaka lo bɛtshi dia nkɛtɛ efula dia lo owɛstɛ wa Asie ndo l’Europe. Lo nshi ya tshitshi, tɔ mɛngɔlaka polo l’Afrikɛ wa lo Nɔrdɛ ndo lo Arabiya. Etena katawɛngɔla, tɔ fumbɔka lo leemba dia ntenyanya asɛnga wa Ndjale ka Mediteraneya ndo l’ɛtshi ka nkɛtɛ ka Sinayi.
Lo ndjela diksiɔnɛrɛ dimɔtshi, (The New Westminster Dictionary of the Bible) tofudu tɔsɔ “fumbɔka esadi esadi l’ekimanyielo ka lɔpɛpɛ; naka lɔpɛpɛ lambotshɔ lo wedi okina ndo naka tɔ tambɔlɛmba l’ɔtɛ wa l’ɔkɛndɔ l’otale, tɔ kitaka la nkɛtɛ ndo tɔ momuyaka.” La ntondo ka tɔ ntetemala la lɔkɛndɔ lawɔ, tɔ mumuyaka la nkɛtɛ lushi ɔtɔi kana nshi hiende, ndo dui sɔ tikonyaka dia tɔ mindama aha la okakatanu oma le waa mengenga. L’etatelo ka ntambe ka 20, wodja w’Edjibito wakɔtshiyaka ɔnɔnyi tshɛ tofudu tɔsɔ oko milliyɔ shato dikambo dia mbo ya ndɛ.
Nzambi akalesha ase Isariyɛlɛ toloho mbala hiende y’etondo lo eleko kamɔnga akatshi. L’eleko ka l’ɔnɔnyi kɛsɔ, toloho takatenyanyaka mbala efula ɛtshi ka nkɛtɛ ka Sinayi. Ɔkɔndɔ wa lo Bible ɔsɔ shikikɛka dia Jehowa mbakasale dia ‘lɔpɛpɛ lɔsɔ mpɛpa’ dia mbela toloho lo mpango y’ase Isariyɛlɛ.—Wal 11:31.
Ambola w’oma le ambadi
Yema tshitshɛ l’ɔkɔngɔ wa vɔ tshungɔ oma l’Edjibito, ase Isariyɛlɛ wakatatɛ ngunanguna dikambo dia diangɔ dia ndɛ. Ɔnkɔnɛ, Jehowa akawasha mana. (Etumbelu 12:17, 18; 16:1-5) L’etena kɛsɔ, Mɔsɛ akatɛ Arɔna ate: “Ose utika omotshi, udji mana yediko ya omera otoi loko, dia yo namema la ntundu ka [Jehowa] lu nonga tshe.” Ɔkɔndɔ mbutaka ɔnɛ: “Arona akayikitsha la ntundu k’oshete wa sheki, dia yo namema, [lo eombelo ka ekanda w’ohomba] uku akadjangela [Jehowa] Mose.” (Etumbelu 16:33, 34) Kânga mbele aha la tâmu, Arɔna akadje mana lo oteka l’etena kɛsɔ, nde akahombe ndjoyikitsha la ntondo ka Ɔshɛtɛ paka Mɔsɛ ambosala Ɔshɛtɛ akɔ ndo ambodja pase di’ave lɔkɔ.
NGƆNDƆ K’ENANƐI 17-23
AKAMBO W’OHOMBA W’OMA L’ƆTƐKƐTA WA NZAMBI | ETOMBELO 17-18
“Apami wele la wɛdimo ndowanyaka anto akina ndo mbashaka ɛkɛndɛ”
Mɔsɛ aki la ngandji
Mɔsɛ akɛnya ngandji kakandokaka ase Isariyɛlɛ. Vɔ wakashihodia ɔnɛ Jehowa aki lo nkamba la Mɔsɛ dia nɔmbɔla wodja ande, ɔnkɔnɛ, vɔ wakaye le Mɔsɛ dia ndjowotɛ ekakatanu awɔ. Bible mbutaka ɔnɛ: “Antu wakemala la ntundu kandi uma ka pindju edja ndu dikolo.” (Etumbelu 18:13-16) Ohokanyiya yema woho wakahombe Mɔsɛ nɛmba l’ɔkɔngɔ wa nde mpokamɛ ase Isariyɛlɛ wakawotɛka ekakatanu awɔ lushi la lushi. Koko, Mɔsɛ aki l’ɔngɛnɔngɛnɔ dia nkimanyiya anto wakandokaka ngandji asɔ.
Wɛkamu ekɔ ohomba dia monga la lɔsɛnɔ l’ɔngɛnɔngɛnɔ
Ɔsɔ aki apami wakɛnya waonga amɔtshi waki Nzambi la ntondo ka vɔ sɔnwama dia mɛmba ɛkɛndɛ ɛsɔ. Vɔ wakashile mɛnya dia wakokaka Nzambi wɔma; vɔ waki la wɔma woludi la dilɛmiɛlɔ le Otungi ndo wakokaka wɔma mbonyangiya. Akɛnamaka hwe le onto tshɛ di’apami asɔ wakadjaka welo awɔ tshɛ dia sukɛ wadjango waki Nzambi. Vɔ wakahetsha wahɔ wa lokeso, ndo dui sɔ diakɛnyaka dia vɔ waki la wolo wa lo yimba wakahombaka mbashimba dia kamba la lowandji lawɔ lo yoho ya kɔlɔ. Hawotolanya wɛkamu wawasha anto lo mbetsha wahɔ awɔ kana w’ewotɔ awɔ kana w’angɛnyi awɔ lo dihole dia ntondo.
w02-F 15/5 25 od. 5
Olowanyi nɔmbɔlaka anto w’ɛlɔlɔ
Mɔsɛ aki nto la wɛdimo ndo la okitshakitsha. Lo menda woho wakandalɛmbaka etena kakandakandolaka ekakatanu waki l’anto akina, Jɛtɛro okilo ande a pami, akawosha dako di’ohomba nɛ: Kahanya ɛkɛndɛ ayɛ ɛmɔtshi le apami akina wele l’akoka. Lo mbeya elelo ande hita, la lomba tshɛ Mɔsɛ aketawɔ dako sɔ. (Eto 18:17-26; Wal 12:3) Onto lele la wɛdimo hengenga dia mbisha anto akina yema ya lowandji lele la nde kana mboka wɔma dia nshisha lowandji lande lo nkahana ɛkɛndɛ ande l’anto akina wele l’akoka. (Wal 11:16, 17, 26-29) Koko nde kombolaka nkimanyiya anto asɔ dia vɔ ntetemala mpama lo nyuma. (1 Ti 4:15) Onde ndo sho lawɔ hatokoke nsala ngasɔ?
Toyange diangɔ di’oshinga wolo dia lo nyuma
“Tetawɔke dia anya ayɛ nɛmba”
14 Arɔna nde la Hura wakakeketsha anya wa Mɔsɛ lo mbasukɛ etena kakawalɔka ta l’ase Amalɛka. Ɛlɔ kɛnɛ, sho la wɔ koka nyanga toho ta sukɛ ndo nkimanyiya anto akina. Anangɛso la akadiyɛso amɔtshi wekɔ lo diɛnɛ la lotshundu, ekakatanu wendana la yoonge, ɛhɛnyɔhɛnyɔ w’oma le ase nkumbo yawɔ, ompoko kana ovushelo wa lakiwɔ ɔmɔtshi la ngandji. Sho kokaka nto nkeketsha ɛlɔngɔlɔngɔ l’esekaseka wasɛngiyama mbala efula dia nsala awui wa kɔlɔ kana dia ntondoya l’andja ɔnɛ. (1 Tɛsalɔnika 3:1-3; 5:11, 14) Yanga toho ta mɛnya dia wɛ ndjashaka mɛtɛ le anto akina etena keyɛ lo Mbalasa ka Diolelo, l’olimu w’esambishelo, kalɛnyu kaamɛ kana etena kasawolanyu lo telefɔnɛ.
it-1-F 395 od. 1
Abuku wa lo Bible wakasambiyama oma le Nzambi
Tolembetelo ta shikaa tele l’atei wa Bible mɛnyaka dia efundelo wa Mɔsɛ wakaye kana wakasambiyama oma le Nzambi ndo efundelo ɛsɔ toshaka ɛlɔmbwɛlɔ ka dimɛna kendana l’ɔtɛmwɛlɔ wa pudipudi. Aha Mɔsɛ ndamɛ mbakayasɔnɛ dia nkoma ɔnɔmbɔdi w’ase Isariyɛlɛ; nɛ dia l’etatelo nde kombetawɔ ɔkɛndɛ ɔsɔ. (Eto 3:10, 11; 4:10-14) Nzambi mbakadiya Mɔsɛ ndo nde mbakawosha wolo wa nde nsala ahindo wa diambo wele kaanga ɛlɔmbɛdi waki Farawɔ wanɛ wakasalaka awui wa maji wakatshutshuyama dia mbetawɔ dia ahindo wakandasalaka asɔ wakaye oma le Nzambi. (Eto 4:1-9; 8:16-19) Mɔsɛ komonga la nsaki ka monga ɔtɛkɛtshi kana ofundji. Koko dia nkitanyiya didjango diaki Nzambi ndo l’ekimanyielo ka wolo wakawosha nyuma k’ekila, Mɔsɛ akonge l’akoka wa monga ɔtɛkɛtshi ndo ofundji w’etenyi kɛmɔtshi ka afundelo wakasambiyama oma le Nzambi.—Eto 17:14.
NGƆNDƆ K’ENANƐI 24-30
AKAMBO W’OHOMBA W’OMA L’ƆTƐKƐTA WA NZAMBI | ETOMBELO 19-20
“Woho wele Ɛlɛmbɛ dikumi la shɛngiya le yɛ”
w89-F 15/11 5 od. 6
Kakɔna kakoka nembetshiya Ɛlɛmbɛ dikumi le yɛ?
Ɛlɛmbɛ ɛnɛi w’etatelo mbikaka epole ɔsɛkɛ lo ɛkɛndɛ aso otsha le Jehowa. (Ɔlɛmbɛ wa ntondo) Nzambi kombolaka dia sho mbomamemaka paka ndamɛ oto. (Mat 4:10) (Ɔlɛmbɛ wa hende) Ndooko ɔtɛmɔdi ande ɔtɔi wahomba nkamba la dikishi. (1 Joani 5:21) (Ɔlɛmbɛ wa sato) Sho pombaka nkamba la lokombo la Nzambi lo yoho ya dimɛna, ya la kɛnɛmɔ ndo la dilɛmiɛlɔ di’efula. (Jni 17:26; Rɔmɔ 10:13) (Ɔlɛmbɛ wa nɛi) Sho pombaka ndjasha tshɛ lo akambo wele ekila. Dui sɔ toshaka diaaso dia sho momuya, kana ‘mbɔtɔ lo sabato,’ mbuta ate minya kanyi ya ndjaɔsa oko anto w’ɛlɔlɔ.—Hɛb 4:9, 10.
w89-F 15/11 6 od. 1-2
Kakɔna kakoka nembetshiya Ɛlɛmbɛ dikumi le yɛ?
(Ɔlɛmbɛ wa tanu) Ana pombaka ntetemala nkitanyiya ambutshi awɔ ndo okitanyiya ɔsɔ pombaka ntetemala monga dui di’ohomba dia kaamɛ monga lo nkumbo ndo kɛsɔ mbelaka ɛtshɔkɔ oma le Jehowa. “Ɔlɛmbɛ wa ntondo wele la daka” mbishaka elongamelo ka diambo! Aha tsho dia “mpomɔ lokolo l’ɔlɔ,” koko ndo dia “wɛ nsɛna edja la nkɛtɛ.” (Ɛf 6:1-3) Ɛlɔ kɛnɛ, oko wasɛnaso lo “nshi y’ekomelo” ka dikongɛ nɛ diakambo dia kɔlɔ, ɛlɔngɔlɔngɔ wele lo ndjela lolango la Nzambi wakitanyiya ambutshi awɔ, wekɔ la elongamelo kahavɔki pondjo.—2 Ti 3:1; Jni 11:26.
Naka sho mboka asekaso ngandji, kete dui sɔ diayotoshimba diaha sho mbasalɛ kɔlɔ kele oko, ndjaka lo ndjela (Ɔlɛmbɛ wa samalo) nsala loseka lo ndjela (Ɔlɛmbɛ w’esambele) mbiva lo ndjela (Ɔlɛmbɛ w’enanɛi) ndo monga ɔmɛnyi wa kashi lo ndjela (Ɔlɛmbɛ wa divwa). (1Jn 3:10-12; Hɛb 13:4; Ɛf 4:28; Mat 5:37; Tok 6:16-19) Ko kayotota lo dikambo dia eyango wele la so? Lo dikambo sɔ (Ɔlɛmbɛ wa dikumi) mɛnyaka dia sho pombaka mbewɔ ɔkɔmiya ndo vɔ toholaka dia Jehowa tɔlɔmbaka dia sho pombaka monga la tokanyi t’amɛna wonya tshɛ la ntondo kande.—Tok 21:2.
Toyange diangɔ di’oshinga wolo dia lo nyuma
it-2-F 658 od. 5-6
Ɔlɔmbɛdi
Dioho di’ɛlɔmbɛdi di’Akristo. Jehowa akalake ase Isariyɛlɛ dia naka vɔ nama sheke yande, kete vɔ wayokoma “diolelo di’ɛlɔmbɛdi ndo wodja w’ekila le [Nde].” (Eto 19:6) Koko, ɛlɔmbɛdi wa lo dioho dia Arɔna wakahombe ntetemala polo lo oyelo wa ɔlɔmbɛdi wa woke, waki didjidji diawɔ. (Hɛb 8:4, 5) Vɔ wakahombe ntetemala polo l’ekomelo ka sheke y’Ɛlɛmbɛ ndo l’osapwelo wa sheke y’oyoyo. (Hɛb 7:11-14; 8:6, 7, 13) Leeta la nkoma ɛlɔmbɛdi wa Nzambi ndo nkamba lo diolelo diakandalake diakashama ntondotondo le ase Isariyɛlɛ, oma laasɔ, leeta lɔsɔ lakayoshama ndo le ase Wedja.—Ets 10:34, 35; 15:14; Rɔm 10:21.
Paka atshikadi w’ase Juda ato mbaketawɔ Kristo, diakɔ diele wodja ɔsɔ komonga l’akoka wa ntondja anto w’eshika wa lo Diolelo di’ɛlɔmbɛdi ndo wa lo wodja w’ekila. (Rɔm 11:7, 20) L’ɔtɛ w’ohindodi w’ase Isariyɛlɛ, Nzambi akawaewola ntambe efula la ntondo lo tshimbo y’omvutshi ande Hɔsɛya la ɛtɛkɛta ɛnɛ ate: “Lam’ele wɛ ambotona ewo, dimi lawɔ layotona dia wɛ kambɛmi oko ɔlɔmbɛdi; ndo lam’ele wɛ akohɛ ɛlɛmbɛ wa Nzambi kayɛ, dimi layohɛ anayɛ!” (Hɔs 4:6) Woho akɔ waamɛ mbele, Yeso akatɛ ewandji w’ase Juda ate: “Wayonyɔhɔtɔla Diolelo dia Nzambi, ko wayodisha wodja watɔ elowa adiɔ.” (Mat 21:43) Koko lam’ele nde aki l’ɛse k’Ɛlɛmbɛ etena kakinde la nkɛtɛ, Yeso Kristo aketawɔka dia dioho di’ɛlɔmbɛdi dia Arɔna diaakakambe olimu, diakɔ diakandatɛ wanɛ wakandakɔnɔla la hemɔ ka sudi dia vɔ ntshɔ tɛnana l’ɔlɔmbɛdi ndo tokimɔ weshasha oko wakandialɔmbamaka.—Mat 8:4; Mak 1:44; Luk 17:14.
Akambo w’ohomba w’oma lo dibuku di’Etumbelu
20:5—Jehowa woho akɔna welande “kolo ka washe” le nɔnga yayela? Naka onto aya opalanga, kete nde akalomboshamaka paka oma lo lɔkɛwɔ kana dionga diande ndamɛ. Koko etena kakakalolaka ase Isariyɛlɛ l’ɔtɛmwɛlɔ wa dikishi, dikambo sɔ diakayongaka l’etombelo wa kɔlɔ lo nɔnga yayela. Kânga ase Isariyɛlɛ waki la kɔlamelo wakadiɛnɛ l’etombelo wa kɔlɔ waki la dikambo sɔ lo woho ɔnɛ wele aki wolo le wɔ dia vɔ tshikala l’olowanyi lo menda woho wakayakimɔ ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ wa lo wodja l’awui wa dengalenga.
NGƆNDƆ K’ENANƐI 31–NGƆNDƆ KA DIVWA 6
AKAMBO W’OHOMBA W’OMA L’ƆTƐKƐTA WA NZAMBI | ETOMBELO 21-22
“Ɛnya dia wɛ mbɔsaka lɔsɛnɔ woho wa liɔsa Jehowa”
it-1-F 553 od. 1
Nkɔmɔla
Ose Hɛbɛru laki la mfumbe, aki la lotshungɔ la nkɔmɔla mfumbe kande ka pami kana ka womoto la lofimbɔ naka nde hokitanyiya kana ambɔtɔmbɔkɔ. Koko naka mfumbe kakɔ ambovɔ etena k’ɔkɔmɔlande, kete kanga mfumbe kɛsɔ akahombaka nongola dilanya. Naka mfumbe kɛsɔ ambɔsɛna lushi ɔtɔi kana nshi hiende, ko havwe kete dui sɔ akɛnyaka dia kanga mfumbe kɛsɔ komonga la kanyi ya mbodiaka. Kanga mfumbe kɛsɔ aki la lotshungɔ la mbisha mfumbe kande dilanya nɛ dia nde akoosombe la “falanga yande.” Aki dui dia wolo dia onto ndanya ema kande k’ohomba kana kishisha. Ndo nto, naka mfumbe kɛsɔ amboyovɔ l’ɔkɔngɔ wa lushi ɔtɔi kana nshi efula, aki dui dia wolo dia nshikikɛ kana nyɔi kande kakaye oma lo woho wakandɔkɔmɔla kana oma lo ɔkɔkɔ okina. Ko naka mfumbe kɛsɔ ntetemala nsɛna l’ɔkɔngɔ wa lushi ɔtɔi kana nshi hiende, kete owandji ande takandahombaka nongola dilanya.—Eto 21:20, 21.
Onde wɛ mbɔsaka lɔsɛnɔ la nɛmɔ woho waliɔsa Nzambi?
16 Lɔsɛnɔ l’onto tshɛ lekɔ ohomba le Jehowa. Kaanga ɔna lahatotɔ mbɔsamaka la nɛmɔ le nde. Lo ndjela Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ, naka onto ɔmɔtshi sakanya womoto lele la diemi ko nde kana ɔnande ambovɔ, Jehowa akɔsaka onto ɔsɔ oko ondjakanyi. Kɛsɔ nembetshiyaka dia kaanga mbakinde aksida, onto akavwe ndo pombaka sɔmbɔya lɔsɛnɔ lo lɔsɛnɔ. (Adia Etombelo 21:22, 23.) Le Nzambi, ɔna lahatotɔ ekɔ onto lele la lɔsɛnɔ. Lo mbeya dikambo sɔ, afɔnyayɛ, ngande wɔsande otondjelo wa diemi? Ngande wayaokande etena kɛnande miliyɔ ya waemi watondjama ɔnɔnyi tshɛ?
Jehowa halange wɛ ‘mbokala wâle’
Lâdiko dia lâsɔ, Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ wakendanaka ndo la nyama ya la ngelo yakahomuyaka anto. Naka ngɔmbɛ kamboka onto nseke ko kambôdiaka, kangatɔ akahombaka kidiaka dia nkokɛ nsɛnɔ y’anto akina. Odiakelo wa nyama kɛsɔ aki oshishelo wa woke le nde lam’ele nde kokokaka kilɛ kana kisondja anto akina. Ko tɔshi dia naka l’ɔkɔngɔ wa ngɔmbɛ mpomuya onto ko kangatɔ hakilame. Kakɔna kakawahombaka nsala oma lâsɔ? Naka ngɔmbɛ kakɔ kamboyodiaka onto, kete ndo tɔ ndo kangatɔ wakahombaka ndjakema. Ɔlɛmbɛ ɔsɔ wakatshutshuyaka onto tshɛ laki la mbekelo kaha mbidjaka dongalonga diande yimba dia nde nyomɔsɛdingola lɔkɛwɔ lande.—Etum. 21:28, 29.
Toyange diangɔ di’oshinga wolo dia lo nyuma
Lande na kahombayɛ ndjakimɔ le Jehowa?
4 Ndjakimɔ k’Okristo ekɔ dui di’ohomba efula. Ndjakimɔ kɛsɔ bu kɔhi y’anyanya. Ko, ɛlɔlɔ akɔna wakondjaso lo ndjakimɔ le Nzambi? Nyɛsɔ tɔsɛdingole ɛlɔlɔ wakondja anto etena kadjawɔ kɔhi l’anto akina. Tɔshi ɛnyɛlɔ ka kɔhi ya lɔngɛnyi. Dia monga l’ɔngɛnyi, onto pombaka mbetawɔ ɔkɛndɛ waya lo dikambo sɔ. Dui sɔ nɔmbaka dia vɔ mbidja kɔhi mɔtshi, mbuta ate onto l’onto ekɔ l’ɔkɛndɛ wa ndjakiyanya dikambo di’ɔngɛnyi ande. Lɔngɛnyi lɔmɔtshi loleki dimɛna latɛkɛtama lo Bible ekɔ lɔnɛ laki lam’asa Davidi la Jɔnatana. Vɔ wakadje ndo sheke ya lɔngɛnyi lawɔ. (Adia 1 Samuele 17:57; 18:1, 3.) Kânga mbele yoho ya lɔngɛnyi ya ngasɔ hayoleka tanema ɛlɔ kɛnɛ, amama efula wa lɔngɛnyi keketalaka etena kadjawɔ kɔhi kana koka onto l’onto dia nde ekɔ l’ɔkɛndɛ otsha le osekande.—Tuk. 17:17; 18:24.
5 Ɛlɛmbɛ wakasha Nzambi ase Isariyɛlɛ tɛkɛtaka dikambo dia diɔtɔnganelo dikina diakelaka anto ɛlɔlɔ waya lo mbidja kɔhi. Etena kakalangaka ɔhɔmbɔ ntshikala la nkumɛnde k’ɔlɔlɔ, nde akahombaka ntshika dɔkɔlɔkɔ dia ntshikala pondjo la nkumɛnde. Ɛlɛmbɛ wakataka ɔnɛ: “Naka fumbi ambuta ati: Dimi mbukaka khumemi la wademi ndu an’ami ngandji, dimi haletawo ntshungo dia ndjala la ndjadjasela. Ku khumendi ayuwela la ntundu ka [Nzambi], ayûsukanya la suku kana lasuki la ekoho, ayûtundula wushu lu tui diandi la wuulu, ku ndi ayûkambelaka ulimu pundju.”—Etum. 21:5, 6.
it-1-F 545 od. 4
Seke y’elambwelo
Ɛtɛkɛta wa lo Etombelo 21:14 kokaka nembetshiyama dia kaanga ɔlɔmbɛdi ambodiaka onto, nde akahombaka nongola dilanya dia nyɔi ndo kaanga tshelo ya nkimɛ seke ya elambwelo kombokokɛka oma lo tshelo ya ndjaka onto la lolango.—Enda nto 1Ku 2:28-34.