Tshapita 3
Omamemake Dui dia Nzambi
“NYU MBEYAKA l’etema anyu ndu lu nyumu yanyu tshe nyati: nduku dikambu diakati [Jehowa, Nzambi kanyu, NW] lu dikambu dianyu diahatatshama.” Ɔsɔ aki ɛtɛkɛta waki Jashua wakandoholaka dikumanyi dia l’Isariyɛlɛ l’ɔkɔngɔ wa vɔ mbɔtɔ lo Kɛtɛ Yakalakema. Koko, l’ɛnɔnyi wakayoyelaka, ana w’Ase Isariyɛlɛ wakayonyaka Dui dia Nzambi oma l’atei w’etema awɔ ndo wakayotshikaka mbodiyela l’ɔkɔkɔmalo. Kakɔna kakayotombaka na? Bible ekɔ lo kɛnɛmɔla dia, naka alaka kâmɛ ndo ɛtshɔkɔ waki Jehowa wakakotshama, kete Jehowa akakotsha dui diande dia mbasha dilanya dikambo di’ohedia awɔ. (Jas. 23:14-16) Ɔkɔndɔ ɔsɔ, kâmɛ ndo Bible k’otondo, akômbama dia tolakanya—woho wa “shu ndjala la elungamelu” ndo di’aha sho monga la lɔkɛwɔ lakoka toshishɛ elongamelo kakɔ.—Romo 15:4.
2 Kânga mbele Jehowa akakambe la yɛdikɔ y’anto 40 oko “afundji” wa Bible, ndamɛmɛ kele Kiɔkɔ yatɔ. Onde mbuta ate nde mbakalɔmbɔla ofundelo wa kɛnɛ tshɛ katanema lo Bible oka? Eelo. Oko akadite ɔpɔstɔlɔ Paulo la kɔlamelo, “Afundelo tshɛ wakasambiyama oma le Nzambi.” Lam’ele kɛsɔ ketawɔso, sho keketshaka onto tshɛ, oyadi lo dihole diakɔna diadjasɛnde, dia nde mpokɛ lutui ɔlɔlɔ lo kɛnɛ kata Bible, ndo dia nde kikitanyiya lo lɔsɛnɔ lande l’otondo oko adisalaso.—2 Tim. 3:16, NW; 1 Tes. 2:13.
KAKƆNA KAYOKIMANYIYA ANYASO DIA VƆ KIƆSA LA NƐMƆ NA?
3 Mɛtɛ, anto efula watosawolaka laso hawetawɔ oko sho ɔnɛ: mɛtɛ Bible ekɔ Dui dia Nzambi. Woho akɔna akokaso mbakimanyiya na? Tena efula, woho woleki ɔlɔlɔ ele dia mbaɛnya kɛnɛ katama lo Bible. “Ne dia diui dia [Nzambi, NW] dieko la lumu, la wangasanu, la diesa diuleki yombo ya pemo wedi ehendi . . . Dio mbeyaka nimbitela tukanyi la saki ya utema. (Heb. 4:12) “Dui dia [Nzambi, NW]” nembetshiyaka daka diande diofundami lo Bible. Dui diakɔ kema yɔ̂ oko ɔkɔndɔ ɔmɔtshi w’anyanya w’edjedja, koko diekɔ la lumu ndo sɛsɛ̂ka otsha l’ekotshamelo kadiɔ aha l’otakanya ɔmɔtshi mbowêkamɛ. Oko wediɔ lo ntsha dikambo sɔ, saki y’eshika yatomba oma l’etema w’anto wakondja diaaso dia mpotɔ Bible mɛnamaka hwe lam’akotshawɔ tɛdikɔ talɔmbama. Shɛngiya yadiɔ yekɔ la wolo w’efula oleki kɛnɛ tshɛ kakokaso mbuta shoamɛmɛ.
4 Le anto efula, mɛna lokombo la Nzambi loto lo Bible aki dui diakâsokoya dia vɔ mbɔsa tɛdikɔ. Akina wakɔshi tɛdikɔ ta mbeka Bible l’ɔkɔngɔ a vɔ mbaɛnya kɛnɛ katatɔ dikambo di’oyango wa lɔsɛnɔ, lande na ketawɔ Nzambi dia kɔlɔ ndjâla kitshimudi y’akambo watshama nshi nyɛ kana elongamelo ka mɛtɛ kahemi lo Diolelo dia Nzambi. Lo wedja wahɛnyahɛnyama anto oma le ɛdiɛngɛ dikambo dia mbekelo y’ɛtɛmwɛlɔ yamboleka mbekɔnɛ, olembetshiyelo washa Bible lo kɛnɛ k’endana la kiɔkɔ y’akambo asɔ ndo woho wa tshungɔ oma lɔkɔ akalomialomia saki k’amɔtshi. Lande na kakawâmbe efula dia kɛnɛ katama lɔkɔ na? Nɛ dia paka Bible keto mbatosha elembetshiyelo w’eshika wakokaso mbidja etema lo weoho w’akambo w’ohomba efula ngasɔ.—Osam. 119:130.
5 Ko kakɔna kayototsha naka onto ɔmɔtshi ambototɛ mbala kak’ɔtɔi ɔnɛ nde hetawɔ Bible? Onde na, sawo pombaka pembetɛ kâsɔ oka? Aha ɔsɔku naka onto akɔ ambetawɔ dia kana lomba. Hatohombe mbohɛ ɔkɛndɛ aso wa sukɛ Dui dia Nzambi lo weho akɔ tshɛ. Esangɔ ɛmɔtshi onto akɔ mbɔsaka Bible oko dibuku di’ambetawudi a Lokristokristo. Ɔkɔndɔ w’ambetawudi akɔ, wolodi la lokeso, wɔtɔ l’akambo wa pɔlitikɛ ndo wasala ɛkɔngɔ wa falanga w’edjaka wonya mbeyaka konya onto dia nde mɔnyɔla Bible. Lande na kahayawombola kana ɔsɔku mbediɔ na? Avɛsa wa Bible wânya waonga w’Akristokristo otsha le wa l’andja ɔnɛ kana watshikitanya Lokristokristo la Lokristo la mɛtɛ kokaka mbetola saki kande.—Ɛdika la Mateu 15:7-9; Jakoba 4:4; Mika 3:11, 12.
6 Le akina, ɔkɛtshanyelo wa mɛtɛ wa tolembetelo tɛnya ɔnɛ: dibuku diakɔ diakasambiyama oma le Nzambi ekɔ ohomba w’efula. Kakɔna kaketawoya wɛmɛmɛ ɔnɛ mɛtɛ Bible ndja oma le Nzambi na? Onde na, kɛnɛ kata Bible tɔamɛmɛ dikambo dia kiɔkɔ yatɔ oka? (2 Tim. 3:16, 17; Eny. 1:1) Kana, onde dikambo di’ɔnɛ Bible ekɔ la pɔlɔfɛsi efula yakɛnɛmɔla diewo di’akambo wahataye l’ɔmɔmɔ, pɔlɔfɛsi yele, lo weho akɔ tshɛ, yɔ pombaka ndja paka oma le onto loleki anto tshɛ oka? (2 Pet. 1:20, 21; Is. 42:9) Kana, onde dikambo dia diokanelo diatanema l’asa tenyi la tenyi dia lo Bible, kânga mbakatɔafundama oma le anto efula lo edja ka deko di’ɛnɔnyi 1 610 oka? Ko kana, onde dikambo dia mɛtɛ katatɔ l’akambo wa diewo lo kiɛdinya l’ekanda ekina wa l’etena kakɔ oka? Ko kana, onde losembwe l’afundji atɔ oka? Ko kana, onde woho wômbama Bible di’aha tɔ nanyema oka? Oyadi tolembetelo tokina takayɛnyi ɔnɛ: tekɔ ohomba mɛtɛ, kokaka wɛ kamba atɔ olimu dia kimanyiya anyayɛ.
WALELO ASO WA BIBLE SHOAMƐMƐ
7 Lâdiko a sho kimanyiya anto akina dia vɔ mbetawɔ Bible, shoamɛmɛ tekɔ l’ohomba wa kialaka tena tshɛ. Onde wɛ ntshâka dikambo sɔ oka? L’atei w’abuku tshɛ wambotomba, Bible mbele nɛ dioleki ohomba. Mɛtɛ, dui sɔ hadiolembetshiya ɔnɛ: endaka sho mbodialaka kete sho kema l’ohomba w’ɛngɔ kekina nto. Afundelo tɔhɛmɔlaka dia ekɔ kɔlɔ sho ndjakakitola la anyaso, tafɔnya ɔnɛ sho kokaka mpotɔ akambo tshɛ shoamɛmɛ oma l’oyangelo aso hita. Awui ahende anɛ: wekelo aso wa shoamɛmɛ kâmɛ la wɔtwɛlɔ wa lo sanganya esangɔ l’esangɔ ekɔ ohomba le so naka sho nangaka ndjâla Akristo woshikikadi.—Tuk. 18:1; Heb. 10:24, 25.
8 Dia wahɔ aso, Bible ekɔ lo tɛkɛta dikambo diaki ɔlɛnga ɔmɔtshi w’Ose Etiyɔpiya, otsha le ɔnɛ lakatomama Filipɛ, Okristo w’opandjudi a lukumu oma le ondjelo etena kakatalaka ɔlɛnga akɔ pɔlɔfɛsi k’Isaya. Filipɛ akawombola ate: “We nimbitelaka kene kalaye?” Os’Etiyɔpiya akɔ akôkaloya dui l’okitshakitha ate: “Ukundi eyami nimbitela, aha paka untu konombodi?” Ko nde akalɔmbɛ Filipɛ dia mbôlembetshiya avɛsa akɔ wa l’Afundelo. Koko, Filipɛ tâkinde ombadi wa Bible wa ndamɛmɛ wakahombe mbisha lokanyi lande hita lo kɛnɛ k’endana l’Afundelo la ntondo ka dikambo sɔ. Kema; ɔkɔndɔ akɔ mɛnyaka dia nde akɔtɔnɛka l’apɔstɔlɔ wâki lo etshumanelo ka la Jerusalɛma ndo âki l’atei w’ɔlɔngɔswamelo waki Jehowa wɛnama. Omalɔkɔ, nde akakoke kimanyiya os’Etiyɔpiya ɔsɔ dia nde kondja wetshelo wakashaka Jehowa oma lo tshimbo y’ɔlɔngɔswamelo akɔ. (Etsha 6:5, 6; 8:5, 14, 15, 26-35) Woho akɔ wâmɛ mbele ɛlɔ kɛnɛ, akɔna l’atei aso akakome lo kondja diewo di’ɔlɔlɔ ndo dia mɛtɛ di’endana la sangwelo diaki Jehowa oma l’ekimanyielo ka weolo ande hita na? Lo woho wotshikitanyi, takahombe ndo nshi tshɛ tokôngaka l’ohomba w’ekimanyielo katosha Jehowa oma lo tshimbo y’ɔlɔngɔswamalo ande wɛnɛma.
9 Dia tokimanyiya woho wa sho kamba olimu la Bible ndo mbokihotɔ, ɔlɔngɔswamelo waki Jehowa toshaka asawo w’amɛna w’oma lo Bible watomba lo Tshoto y’Etangelo ndo l’ekanda ekina a woho akɔ. Lâdiko dia lasɔ, ekongelo ka walelo wa Bible tena tshɛ mbishamaka lo Kalasa k’Olimu wa Teokrasi kakongɛma l’atei a tshumanelo tshɛ di’Ɛmɛnyi wa Jehowa. Lâdiko dia lasɔ, Ɛmɛnyi ɛmɔtshi wa Jehowa ndjalɔngɔsɔlɛka walelo wa Bible l’ɔkɔkɔmalo, ɛngɛnɔngɛnɔ w’efula kokaka kondjama oma lo ndjatshungwɛ wenya dia sɛdingola Afundelo w’Ekila. (Osam. 1:1-3; 19:7, 8) Onde na, wɛ amboshilaka la mbala Bible k’otondo wɛmɛmɛ oka? Naka kema, dja weolo wa mɛtɛ dia ntsha dui sɔ. Oyadi kânga wɛ hoke akambo akɔ tshɛ hwe, wɛ ayokondja lokanyi la kɛnɛ kata otondo wa Bible, dui di’ohomba efula. Endaka wɛ mbala paka ndjɛkɛ nyɛi kana tshanu tsho lushi tshɛ, kete ayokohombɛ oko ɔnɔnyi w’otondo dia shidiya mbala Bible.
10 Etena kakɔna kakokayɛ nɔngɔsɔla dia sala walelo akɔ a Bible na? Nde ɔngɛnɔngɛnɔ wayôkondja endaka wɛ shikikɛ taahe ta wenya dikumi kana 15 lushi tshɛ dia dikambo diakɔ sɔ lee! Naka hakoke, omba kanda mɔtshi ya wenya oseka lomingu tshɛ dia dikambo diakɔ ndo yela ekongelo kakɔ. Walelo wa Bible pombaka ndjâla mbekelo kaso ka lo lɔsɛnɔ l’otondo oko kɛnɛ k’olelo. Oko adieyɛ, naka onto hayɔlɛ dimɛna, kete yônge yande hɔngɔna. Ekɔ woho akɔ wâmɛ la lonyuma laso. Lɔsɛnɔ laso kimamɛ la mbekelo ka ndeshamaka tena tshɛ la “aui tshe Watumba uma l’unyo wa [Jehowa, NW].”—Mat. 4:4.
11 Oweso akɔna ahomba monga laso lam’atatale Bible na? Ayonga munga kaso naka oyango akɔ ekɔ wa paka shidiya la mbala lofulo lɔmɔtshi l’akatshi kana paka dia kondja lɔsɛnɔ la pondjo. Dia kondja ɛngɛnɔngɛnɔ wa pondjo, sho pombaka monga l’eyango a weke—ngandji ka Nzambi, saki ka mbêya ɔlɔlɔ, mpotɔ ele lolango lande ndo mbɔtɛmɔla woho w’etawɔma. (Joa. 5:39-42) Lɔkɛwɔ laso pombaka monga oko laki ofundji ɔmɔtshi wa Bible lakate ate: “Unimbitshiya esese aye, we [Jehowa, NW]! Umbetsha mbuka yaye.”—Usam. 25:4.
12 Etena kakondjaso wetshelo ɔsɔ, lolango laso pombaka monga dia kondja “[ewo ka mɛtɛ, NW].” Woho akɔna ayoteya kotsha Dui dia Nzambi l’ɔlɔlɔ tshɛ lo lɔsɛnɔ laso kana mbodilembetshiya le anto akina endaka sho kema la ewo kakɔ kɛsɔ na? (Kol. 3:10; 2 Tim. 2:15) Kondja ewo ka mɛtɛ nemanɛka la mbala Bible la yongamu, ndo naka etenyi kɛmɔtshi kekɔ la awui efula woshami, kete tayohomba mbala mbala efula dia mpotɔ lokanyi lele lɔkɔ. Tayokondja ɛngɛnɔngɛnɔ ekina efula naka sho ndjatshungwɛ wenya wa kana lomba ɔlɔlɔ lo kɛnɛ komiso la mbala, kanyiya di’akambo akɔ lo weoho wotshikitanyi. Weoho etanu wa kana lomba lo kɛnɛ kalaso shilama lo lɛkɛ 27 la dibuku nɛ. Tenyi efula di’Afundelo kokaka sɔtwama lo woho ɔmɔtshi kana lo weoho efula wakokakaso kondja ɛngɛnɔngɛnɔ. Lo kadimola lo wembola watanema l’akatshi wayela, wɛ ayɛna woho akɔna wakoka dui sɔ salema.
(1) Mbala efula, etenyi k’Afundelo k’eyɛ lo tâle mbishaka elembetshiyelo w’endana la lonto la Jehowa.
Naka sho kana lomba la lowando tshɛ lo kɛnɛ katotɛ Bible di’elimu w’etongelo waki Jehowa, naa shɛngiya yahomba dikambo sɔ monga layɔ le so otsha le nde na? (Osam. 139:13, 14; lo Jobo tshapita 38 polo 42 djekoleko lo 38:1, 2 ndo 40:2, 8, la 42:1-6.)
Lo ndjela kɛnɛ kakate Yeso lo Joani 14:9, 10, kakɔna kahombaso mbuta lo kɛnɛ k’endana la Jehowa lam’alaso ɛkɔndɔ a woh’ɔnɛ wele lo Luka 5:12, 13 na?
(2) Kana lomba lo woho wele ɔkɔndɔ wâlayɛ kimanyiyaka dia kenga ɔtɛ a dui wa Bible, mbuta ate: oyindjelo a lokombo laki Jehowa oma lo tshimbo ya Diolelo diayɔlɔmbwama oma le Yeso Kristo, Osangɔ wakalakema.
Diokanelo diakɔna diele l’asa asui wa l’Edjibito l’ɔtɛ a dui ɔsɔ na? (Enda Etumbelu 5:2; 9:16; 12:12.)
Kataso di’ɔkɔndɔ w’ekeketshelo w’endana la Ruta w’Ose Mɔaba na? (Ruta 4:13-17; Mat. 1:1, 5)
Lo na ele ɛtɛkɛta wakatɛ Ngabiriyɛlɛ Madiya lo dikambo dia eotwelo ka Yeso mbɔtɔnɛka l’ɔtɛ a dui akɔ na? (Luka 1:26-33)
Lande na kele ekitamelo k’ambeki waki Yeso la nyuma k’ekila lo Pɛntɛkɔsta aki ohomba na? (Etsha 2:1-4; 1 Pet. 2:4, 5, 9; 2 Pet. 1:10, 11)
(3) Kitshimudi ya divɛsa dimɔtshi kimanɛka mbala efula l’avɛsa watama la ntondo kana l’ɔkɔngɔ adiɔ.
Otsha le na atama awui wofundami lo Romo 5:1 la 8:16 na? (Enda Romo 1:7.)
Onde avɛsa wa la ntondo kana wa l’ɔkɔngɔ wa 1 Koreto 2:9 wekɔ lo tɛkɛta dikambo dia lɔsɛnɔ la lâ kɛtɛ l’atei a Dikongɛ di’Oyoyo diaki Nzambi oka? Lo ndjela divɛsa 6-8, asho la atui waki na wâki kômboka akambo wâki Paulo lo funda na?
(4) Oyambole woho akɔna akokayɛ kamba olimu l’awui wêyɛ lo mbala wɛmɛmɛ.
Onde na, ɔkɔndɔ wata ɔnɛ: Kɛna akadiake Abɛlɛ sawo to mbewɔ ko kana sho kondjaka wetshelo ɔmɔtshi oma lɔkɔ? (Etat. 4:3-12; 1 Joa. 3:10-15; Heb. 11:4)
Etena kâlaso (oma lo Etombelo polo ndo lo Eohwelo k’Elembe) awui wakakomɛ As’Isariyɛlɛ l’oswe wa shɛnga, woho akɔna akokaso kamba olimu l’awui asɔ shoamɛmɛ na? (1 Kor. 10:6-11)
Onde alako wakashama le Akristo w’akitami dikambo dia lɔkɛwɔ lawɔ mendanaka ndo la wanɛ wele l’elongamelo ka monga la lɔsɛnɔ la pondjo la kɛtɛ oka? (Ɛdika la Walelu 15:16; Joani 10:16.)
Oyadi kânga wekɔ lo tɔsa la nɛmɔ l’atei w’etshumanelo k’Akristo, onde ohomba wêkekɔ dia sho nyomokana lomba ɔlɔlɔ lo woho akokaso kotsha alako wa Bible wokotêyaka oka? (2 Kor. 13:5; 1 Tes. 4:1)
(5) Kana lomba dia woho wayoyohomba kamba olimu la kɛnɛ katayâle dia kimanyiya anto akina.
Ayotohomba kimanyiya la kɛnɛ kata ɔkɔndɔ wa eolwelo k’ɔn’aki Jayiro la omoto na? (Luka 8:41, 42, 49-56)
13 Nde difuto di’ɔlɔlɔ diayonga laso etena kayotâlaka Bible woho wa ngasɔ lee! Mɛtɛ, mbala Bible eko oko tɔfɔɛfɔɛ—oyango washa ɛngɛnɔngɛnɔ ndo wahombaso ndjelaka lo lɔsɛnɔ laso l’otondo. Koko lo ntsha ngasɔ, tayotahamaka nge lo nyuma. Dui sɔ ayotokumiya dia sho ndeka sɔnga lɔngɛnyi la ma ma l’asaso la Jehowa, Sheso ka ngandji ndo l’asaso l’anangɛso w’Akristo. Walelo akɔ wa Bible ayotokimanyiya dia sho ndjela dako diata dia sho “[mamemaka, NW] diui dia lumu.”—Fil. 2:16.
[Wembola]
1. (a) Woho akɔna wakahotɔ as’Isariyɛlɛ mɛtɛ ka Dui dia Nzambi na? (b) Lande na katenda dui sɔ na?
2. (a) Lo woho akɔna wele Bible “[akasambiyama oma le Nzambi, NW]” na? (b) Oma lo mpotɔ dui sɔ, ɔkɛndɛ akɔna wele la so na?
3. Naa woho woleki ɔlɔlɔ dia kimanyiya anto efula wahetawɔ ɔnɛ Bible ekɔ Dui dia Nzambi na?
4. Naa elembetshiyelo ɛmɔtshi wa mɛtɛ ya lo Bible wakakimanyiya anto amɔtshi dia vɔ tshikitanya lɔkɛwɔ lawɔ otsha le Bible na? Lande na?
5. Etena kata onto ɔmɔtshi ate nde hetawɔ Bible, kakɔna kokuki ndjâla ɔkɔkɔ a dui sɔ na? Woho akɔna ayotokoka mbokimanyiya na?
6. (a) Kakɔna kaketawoya ɔnɛ: mɛtɛ Bible ekɔ Dui dia Nzambi na? (b) Naa tokanyi tokina takokaso kamba latɔ olimu dia kimanyiya anto akina woho wa vɔ suya ɔnɛ: mɛtɛ Bible ndja oma le Nzambi na?
7, 8. (a) Kakɔna kayotohombaka ntshâka la Bible l’onto ndo l’onto na? (b) Kakɔna kahombaso lâdiko a wadielo aso wa Bible w’onto l’onto ndo woho akɔna wɛnya Bible tɔamɛmɛ dui diakɔ sɔ na? (c) Ngande akâkondja diewo di’asangwelo waki Jehowa wɛmɛmɛ na?
9. Naa ekongelo ka walelo wa Bible kakoka tokundjiyɛ ɛngɛnɔngɛnɔ sho tshɛ na?
10. (a) Etena kakɔna kasalayɛ walelo ayɛ wa Bible na? (b) Lande na walelo wa lushi la lushi wekɔ ohomba na?
11. Kayotoshikikɛ oko oweso lam’ayotalaka Bible na?
12. (a) Lande na kele kondja “[ewo ka mɛtɛ, NW]” ekɔ dikambo di’ohomba ndo weolo akɔna wayonga ohomba mbidja lam’atatâle dia kondja ewo kakɔ kɛsɔ na? (b) Oko wɛnyami lo lɛkɛ 27, lo ndjela tokanyi takɔna takokaso sɔtɔla wahɔ wakondjaso oma lo kɛnɛ kâlaso lo Bible na? (c) Sha ɛnyɛlɔ dia nembetshiya l’ɔmɔmɔ weho etanu wɛnyami lo kadimola lo wembola watanema l’ekomelo k’odingɔ ɔnɛ. Oyashikikɛ dia kamba olimu la Bible kayɛ.
13. Etombelo akɔna akokaso kondja naka tayoyelaka ekongelo ka walelo aso wa Bible tena tshɛ ndo tayêkaka kâmɛ l’ɔlɔngɔswamelo waki Jehowa na?
[Box on page 27]
ETENA KÂLAYƐ BIBLE: YAMBOLA—
Kɛnɛ kakolakanya etenyi l’etenyi dikambo dia lonto laki Jehowa
Losambi lakɔna lele l’asatɔ l’ɔtɛ a dui wa Bible k’otondo
Kɛnɛ kata tenyi diosukanyi latɔ di’olembetshiyelo atɔ
Shɛngiya yahomba monga l’etenyi kakɔ lo lɔsɛnɔ layɛ
Woho ahombayɛ kamba atɔ olimu dia kimanyiya anto akina
OVUSWELO A LƆKƐTSHANYA
● Lande na kakafundama ndo kakalamema Bible polo ndo lo nshi yaso nyɛ na?
● Woho akɔna akokaso kimanyiya anto akina dia vɔ kiɔsa la nɛmɔ na?
● Lande na kele walelo a Bible a wɛmɛmɛ tena tshɛ ekɔ la wahɔ na? Naa weoho a tokanyi totanu totshikitanyi takokaso kamba latɔ olimu dia kondja wahɔ oma lo kɛnɛ kâlaso na?