Tshapita 3
Ele Nzambi Ka Mɛtɛ Na?
1. Lande na ketawɔ anto efula ɛtɛkɛta wa mbɔtwɛlɔ wa lo Bible na?
LAM’ATOYALƐKA olongo l’otsho lo wɛnɛkɛdi, onde wɛ hatambaka dia mɛna tɔɔtɔ efula oka? Oko le yɛ, akatitonge na? Kakɔna kahombaso mbuta dikambo dia diangɔ dikina diele la lɔsɛnɔ la kɛtɛ—alɛmbɔlɛmbɔ wele l’alangi a weoho la weoho, tofudu kâmɛ la kembo yatɔ y’ɔngɛnɔngɛnɔ, nse ya weke efula yele l’awɛlɛ yakindjakindja lo ndjale na? Oshilo wa diangɔ sɔ kema l’ekomelo. Weoho a diangɔ sɔ tshɛ kotomba otombatomba. Kema dui dia diambo di’anto efula mbetawɔka ɛtɛkɛta wa mbɔtwɛlɔ wa lo Bible ɛnɛ: “Ntundutundu [Nzambi, NW] akatungi ulungu la kete”!—Etatelu 1:1.
2. Kakɔna kata Bible lo dikambo dia Nzambi, ndo kakɔna katokeketshatɔ dia sho ntsha na?
2 Anto wambokakitɔna efula lo dikambo dia Nzambi. Amɔtshi fɔnyaka ɔnɛ Nzambi ekɔ kudu kɛmɔtshi kahɛnama. Miliyɔ y’anto watɛmɔlakɔ watshɛwɔ wakavu, ndo wekɔ lo mbetawɔ ɔnɛ Nzambi mangana etale efula l’anto ko hawokoke ndjasukanya lande. Koko, Bible kɛnɛmɔlaka ɔnɛ: Nzambi ka mɛtɛ ekɔ tshondo y’onto ya mɛtɛ mɛtɛ yɛnya dia nde ndjashaka le so l’onto ndo l’onto la wangasanu tshɛ. Diɔ diakɔ diatokeketshatɔ dia sho ‘nyanga Nzambi,’ ɔnɛ: “Ndi kema etali uma le untu la untu.”—Etsha 17:27.
3. Lande na kahatakoke sala efanelo ka Nzambi na?
3 Ko ngande wele Nzambi na? Ekambi ande ɛmɔtshi wakɛnyi ɛnɛlɔ ka eongelo kande ka lotombo. Lo waɛnɛlɔ asɔ, nde akayaɛnya oko odjashi lo kiti ka Diolelo, esase wa mamba wangadimɔ oma le nde. Koko, wanɛ wakɛnyi weoho wa waɛnɛlɔ wa ngasɔ konembetshiya ndoko lushi ɔnɛ ɔnkɔnɛ mbele elundji kande. (Danyele 7:9, 10; Enyelo 4:2, 3) Ɔsɔku mbediɔ nɛ dia “[Nzambi, NW] eko Nyuma”; nde kema la demba di’emunyi. (Joani 4:24) Mɛtɛ, hatokoke sala efanelo k’Otungi aso nɛ dia “nduku untu lakenyi [Nzambi, NW].” (Joani 1:18; Etumbelu 33:20) Koko, Bible tetshaka akambo efula lo dikambo dia Nzambi.
NZAMBI KA MƐTƐ EKƆ LA LOKOMBO
4. Naa nkombo mɔtshi ya lɔlɔhɛ yasungana la Nzambi yele l’olembetshiyelo w’oshika lo Bible?
4 Nzambi ka mɛtɛ nembetshiyamaka lo Bible l’ɛtɛkɛta ɛnɛ: “[Nzambi, NW] Kanga-Wulu-Tshe,” “Khum’Ulungu,” “Utungi [a Woke, NW],” “Umbetsha [a woke, NW],” “Nkumadiɔndjɔ Omboledi,” ndo “Khum’ekanga ka pundju.” (Etatelu 17:1; Osambu 50:14; Undaki 12:1; Isaya 30:20; Etsha 4:24, NW; 1 Timote 1:17) Naka sho kana lomba lo dikambo dia nkombo ya lɔlɔhɛ ya ngasɔ, kete dui sɔ diayotokimanyiya dia sho pama lo ewo ka Nzambi.
5. Ele lokombo la Nzambi, ndo mbala ngana yatanemalɔ l’Afundelo wa lo Hɛbɛru na?
5 Koko, Nzambi ekɔ la lokombo lande hita latanema suke la mbala 7 000 lo Afundelo wa lo Hɛbɛru ato—oleki nkombo ya lɔlɔhɛ mbala efula. Ambeta oko ɛnɔnyi 1 900, Ase Juda wakayotshikaka nimola lokombo la Nzambi oma lo dikanyiakanyiya diawɔ. Ɔtɛkɛta wa Hɛbɛru wa lo Bible wakafundamaka aha l’alɛta a ngɛngu. Omalɔkɔ, sho kema l’akoka wa ndjashikikɛ nganɛ wakatɛkɛtaka Mɔsɛ, Davidi kana anto akina wa lo nshi ya ntondo alɛta anɛi w’ekuku (יהוה) wakafundamaka lokombo la Nzambi. Wa nomb’ewo mɔtshi l’akambo wa Nzambi mbishaka kanyi y’ɔnɛ: ondo lokombo la Nzambi lakelamɛka “Yahweh,” koko, vɔ kema l’eshikikelo. Woho wa welɛwɔ ɔnɛ “Jehowa” l’Ɔtɛtɛla ambekɔnɛ efula ndo okokambemaka olimu lo deko la deko ndo okadimwelo wa lokombo lɔsɔ l’ɛtɛkɛta efula mbetawɔmaka ɛlɔ kɛnɛ.—Enda lo Bible k’Ekila (Vocabulaire y’Aui Amotshi wa lu Bible).
LANDE NA KAHOMBAYƐ KAMBA OLIMU LA LOKOMBO LA NZAMBI
6. Kakɔna kata Osambu 83:18 lo dikambo diaki Jehowa, ndo lande na kahombaso kamba olimu la lokombo lande na?
6 Jehowa, lokombo la Nzambi hita, Jehowa, kimanyiyaka dia mbotshikitanya la tonzambinzambi tokina tshɛ. Diɔ diakɔ diatanema lokombo lakɔ mbala efula lo Bible, djekoleko lo afundelo atɔ wa lo Hɛbɛru. Akadimudi efula hawokambe olimu la lokombo la Nzambi, koko Osambu 83:18 mbutaka hwe ɔnɛ: “We latuwetaka vati: [Jehowa, NW], weme keli Khum’Ulungu, umbuledi wa kete tshe.” Omalɔkɔ, sunganaka le so dia sho nimola lokombo la Nzambi hita lam’atɛkɛtaso dikambo diande.
7. Kakɔna katolakanya kitshimudi ya lokombo Jehowa lo dikambo dia Nzambi na?
7 Lokombo Jehowa ndja oma lo otshelo ɔmɔtshi wa lo Hɛbɛru “ndjâla.” Ɔnkɔnɛ, kitshimudi ya lokombo la Nzambi ko “Ɔnɛ Lasala dia Ndjâla.” Omalɔkɔ, Jehowa Nzambi ndjaɛnyaka oko Ɔnɛ Lakotsha Asangwelo ande wa Weke. Nde tosalaka nshi tshɛ di’asangwelo ande kotshama. Paka Nzambi ka mɛtɛ oto mbakoka mbɔsa lokombo lɔsɔ l’ɔlɔlɔ tshɛ nɛ dia anto hawotongaka l’eshikikelo k’ɔnɛ asangwelo awɔ wayokotshama. (Jakoba 4:13, 14) Paka Jehowa oto mbakoka mbuta ate: “Osoku mbatuyalaka diui diatutumbuka uma l’unyo ami: . . . Dio diatutshaka lulangu lami Ndu diatushidiyaka kene kakamasanguya.”—Isaya 55:11.
8. Sangwelo diakɔna diakewoya Jehowa oma lo tshimbo yaki Mɔsɛ na?
8 Nkombakomba y’Ase Hɛbɛru nyɛ: Abarahama, Isaka, la Jakɔba, onto l’onto “Akatemolaka lukumbu la [Jehowa, NW],” koko vɔ kombeya kitshimudi ya lokombo la Nzambi l’ɔlɔlɔ tshɛ. (Etatelu 21:33; 26:25; 32:9; Etumbelu 6:3) L’ɔkɔngɔ, lam’akayɔkɛnɛmɔlaka Jehowa sangwelo diande dia tshungola an’awɔ, Ase Isariyɛlɛ, oma lo lɔhɔmbɔ l’Edjibito ko mbasha “kete yuludi too l’awele la usanga,” dui sɔ diakɛnamaka oko hadiokoke salema. (Etumbelu 3:17) Koko, Nzambi akatɛtɛ lo dikambo di’olembetshiyelo wa pondjo wa lokombo lande, atɛ Mɔsɛ omvutshi ande ate: “Kutukaluya asi Isariyele diui wati: [Jehowa, Nzambi ka, NW] washenyu, [Nzambi ka, NW] Abarahama, [Nzambi ka, NW] Isaka, [Nzambi ka, NW] Jakoba, kuntumi le nyu. Oso eli lukumbu lami la pundju, layumbuhoka antu wa lu lolonga la lolonga.”—Etumbelu 3:15.
9. Ngande wakɔsaka Farawɔ Jehowa na?
9 Mɔsɛ akalɔmbɛ Farawɔ, nkumekanga ka l’Edjibito dia nde kimɔ Ase Isariyɛlɛ dia vɔ ntshɔ dia tɔtɛmɔla Jehowa l’oswe wa shɛnga. Koko, Farawɔ, lakɛnamaka ndamɛ oko jambinzambi ndo lakatɛmɔlaka tozambinzambi tokina t’Ase Edjibito akokaloya dui ate: “Akona eli [Jehowa, NW], ukukimi nkitanyia diui diandi la nkimo asi Isariyele dia vo ntsho? Dimi haleyi [Jehowa, NW], dikambu dikina, halukimo asi Isariyele dia vo ntsho.”—Etumbelu 5:1, 2.
10. Yɛdikɔ yakɔna yakɔsɛ Jehowa l’Edjibito w’edjedja woho wa nde kotsha sangwelo diande di’endana l’Ase Isariyɛlɛ na?
10 Oma l’etena kɛsɔ, Jehowa akɔsɛ tɛdikɔ yema yema dia kotsha sangwelo diande lo ndjela olembetshiyelo wa lokombo lande. Nde akela Ase Edjibito w’edjedja asui dikumi. Sui di’ekomelo diakadiake oseka ɔna l’enondo tshɛ la l’Edjibito, kâmɛ ndo ɔn’aki Farawɔ, kanga otako. Oma lâsɔ, Ase Edjibito wakayokombolaka efula di’Ase Isariyɛlɛ mbamwɛ. Koko, Ase Edjibito amɔtshi wakambe efula lo menda wolo wa Jehowa ko wakɔtɔ l’ɔnɔngɔ w’Ase Isariyɛlɛ lam’akawatombe oma l’Edjibito.—Etumbelu 12:35-38.
11. Dihindo diakɔna diakatshe Jehowa lo Ndjale ka Bela, ndo kakɔna kakasokoyama atunyi ande dia vɔ mpotɔ na?
11 Farawɔ, kanga ɔtɛ wolo kâmɛ l’alembe ande ndo kama yawɔ ya pusupusu y’ata wakatshanya fumbe yawɔ dia towanda nto. Lam’akasukana Ase Edjibito lawɔ, Nzambi akâtola Ndjale ka Bela oma lo dihindo dia mamba woho wa mbisha Ase Isariyɛlɛ diaaso dia vɔ kitenyanya lo kɛtɛ y’ofumbo. Kam’akɔtɔ wanɛ wakatawatshanyaka lo lɔkɔngɔ la ndjale, Jehowa “akanya etshimbi wa pusupusu yawo, ku vo wakayisukuya paka la wulu.” Andɔshi wa ta w’Ase Edjibito wakade ekoko vɔate: “Tulawo uma la ntundu ka Isariyele, ne dia [Jehowa, NW] eko lu mbalwela ta la su.” Koko, vɔ kombeya ka ntsha nto. Pele dia weke di’ashi diakakongotɔ ndo “wakakhume pusupusu, ambahemi wa falasa la alimbi tshe wa Farayo.” (Etumbelu 14:22-25, 28) Ɔsɔku mbakayatongɛ Jehowa lokombo la woke, ndo dikambo sɔ diatohamɛ polo ndo ɛlɔ kɛnɛ.—Jashua 2:9-11.
12, 13. (a) Olembetshiyelo akɔna wele la lokombo la Nzambi le so ɛlɔ kɛnɛ na? (b) Kakɔna kahomba anto mbeka aha la tshimbatshimba, ndo lande na?
12 Lokombo lakayatongɛ Jehowa ndamɛmɛ lekɔ l’olembetshiyelo a woke le so ɛlɔ kɛnɛ. Lokombo lande, Jehowa, lekɔ lo mɛnya ɔnɛ asangwelo ande tshɛ wayokotshama. Ndo sangwelo diande di’oma l’etatelo di’ɔnɛ kɛtɛ kɛnɛ kayokadimɔ paradiso mbele l’atei a dui sɔ. (Etatelu 1:28; 2:8) Dia ɔkɔkɔ ɔsɔ, Nzambi ayoshila wanɛ tshɛ watona lowandji lande oshiki ɛlɔ kɛnɛ dikambo dia nde akate ate: “Vo wayeya vati: Dimi keli [Jehowa, NW].” (Ezekiyele 38:23) L’ɔkɔngɔ diko mbayoyokotsha Nzambi daka diande dia tshungola atɛmɔdi ande ndo mbaɔtshiya l’andja w’oyoyo wa losembwe.—2 Petero 3:13.
13 Wanɛ tshɛ wakombola mbetawɔma le Nzambi pombaka tɛndɛ lokombo lande la mbetawɔ. Bible ndakaka ɔnɛ: “Untu tshe [latɛndɛ, NW] lukumbu la [Jehowa, NW] ayushimbamela.” (Romo 10:13) Eelo, lokombo Jehowa nembetshiyaka akambo efula. Tɛndɛ lokombo la Jehowa oko Nzambi kayɛ ndo Otshungundi ayɛ kokaka kɔtɔla otsha l’ɔngɛnɔngɛnɔ wahakomɛki pondjo.
WAONGA WA NZAMBI KA MƐTƐ
14. Naa waonga waki Nzambi wa weke wakama epole ɔsɛkɛ lo Bible na?
14 Wekelo w’ɔkɔndɔ w’endana l’otshungwelo w’Ase Isariyɛlɛ oma l’Edjibito mbikaka epole ɔsɛkɛ lo waonga anɛi a weke wa Nzambi wɛdimi kokele. Woho wakandasalɛ Farawɔ akakɛnɛmɔla dia nde ekɔ la wolo wa mamba. (Etumbelu 9:16) Woho wakakandola Nzambi dui diakɔ di’ohokosanu la diambo di’efula akɛnya ɔnɛ lomba lande halɛdimi la l’anto akina tshɛ. (Romo 11:33) Nde akakɛnɛmɔla losembwe lande lo nanya akanga w’ɛtɛ wolo wakalɔshaka ndo wakahɛnyahɛnyaka anto ande. (Euhwelu k’Elembe 32:4) Dionga dia Nzambi dioleki woke ko: ngandji. Jehowa akɛnya ngandji kande ka mamba lo kotsha daka diande di’endana l’ekana w’Abarahama. (Euhwelu k’Elembe 7:8) Nde akɛnya ngandji kande nto lam’akandetawɔ di’Ase Edjibito amɔtshi tshika tonzambinzambi tawɔ ta kashi ko ndjokondja ɛlɔlɔ w’efula lo mbeta la Nzambi ɔtɔi ka mɛtɛ wedi.
15, 16. Lo weoho akɔna wakɛnya Nzambi ngandji kande na?
15 Lam’atayale Bible, wɛ ayolembetɛ dia ngandji mbele dionga dia Nzambi dioleki ohomba, ndo nde diɛnyaka lo weoho wotshikitanyi. Ɛnyɛlɔ, aki oma lo ngandji k’efula mbakandayala Otungi ndo mbakandakahana ɔngɛnɔngɛnɔ wa lo lɔsɛnɔ ntondo kâmɛ la ditongami dia lo nyuma. Miliyara y’andjelo shɔ mbokaka Nzambi ngandji ndo mbotombolaka. (Jobo 38:4, 7; Danyele 7:10) Nzambi akɛnya ngandji kande nto lo tonga kɛtɛ ndo ndjilɔngɔsɔla di’anto monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ lo lɔsɛnɔ.—Etatelu 1:1, 26-28; Osambu 115:16.
16 Sho kondjaka ɛlɔlɔ wa ngandji katoka Nzambi lo weoho efula. Dikambo dimɔtshi ko, Nzambi akatonge alemba aso lo woho wa diambo efula wakokaso ngɛnangɛna lo lɔsɛnɔ. (Osambu 139:14) Ngandji kande mɛnamaka lo woho walɔshande “mvula uma l’ulungu, la deku dia nfudia mbu ya nde, akalutsha etema [aso] la mbu ya nde la ongenongeno.” (Etsha 14:17) Nzambi “atuhutuyaka unya le antu wa kolo ndu le antu w’ololo, ndu atutumaka mvula le antu w’ololo ndu le antu wa kolo.” (Mateu 5:45) Ngandji kakasokoya Otungi aso nto dia tokimanyiya woho wa sho kondja ewo ka Nzambi ndo mbokambɛ l’ɔngɛnɔngɛnɔ oko atɛmɔdi ande. Mɛtɛ, “[Nzambi, NW] eli ngandji.” (1 Joani 4:8) Koko, akambo efula w’endana la lonto lande wekɔ.
“NZAMBI KA KETSHI NDU NGANDJI KA MAMBA”
17. Kakɔna kekaso lo kɛnɛ k’endana la Nzambi lo Etumbelu 34:6, 7 na?
17 L’ɔkɔngɔ w’Ase Isariyɛlɛ tenyanya Ndjale ka Bela, vɔ waki paka l’ohomba wa mbeya Nzambi dimɛna efula. Mɔsɛ akeye ohomba akɔ ɔsɔ ko akalɔmbɛ ate: “Naka dimi lakahumo lukulu l’olo lu ashu aye, omenya mbuka yaye kakiane, dia dimi nkeya la mpumo lukulu l’olo lu ashu aye ntu.” (Etumbelu 33:13) Mɔsɛ akayokoma lo mbeya Nzambi dimɛna lam’akandoke Nzambi ata ndamɛmɛ ate: “[Jehowa, Jehowa, Nzambi ka, NW] ketshi ndu ngandji ka mamba, lahuki kele esadi, luludi too la ngandji ka shikaa la [mɛtɛ, NW], latukaka antu nunu la nunu ngandji ka shikaa, latudimanyiaka [munga, NW], uhedia, la [pɛkato, NW]. Keli ndi huyindja kanga unungu nduku yema.” (Etumbelu 34:6, 7) Nzambi mbɛdinyaka ngandji kande la losembwe, nde hakokɛ wanɛ watsha pɛkato l’okonda oma l’etombelo w’etsha awɔ wa kɔlɔ.
18. Woho akɔna wakɛnama Jehowa ɔnɛ lokana kɛtshi na?
18 Oko wakadieye Mɔsɛ, Jehowa mbokanaka kɛtshi. Ɔnɛ lokana kɛtshi mbokaka amɛnyi fɔnu kɛtshi ndo pembaka dia mbakimanyiya. Ɔsɔku mbɛnya Nzambi anto kɛtshi kawaokande lo mbɔsa tɛdikɔ tahombama woho w’anto tshungɔ pondjo oma lo fɔnu, hemɔ la nyɔi. (Enyelo 21:3-5) Atɛmɔdi a Nzambi kokaka sowa la fɔnu ya weolo nɛ dia awui wa kɔlɔ watshama l’andja ɔnɛ, kana vɔ kokaka ntsha akambo amɔtshi aha la kana lomba ko ndjɔhɛnyahɛnyama l’ɔkɔngɔ. Koko, naka vɔ mbɛlɛ l’okitshakitsha tshɛ le Jehowa dia kondja ekimanyielo, kete nde ayowakeketsha ndo ayowakimanyiya. Lande na? Nɛ dia, la kɛtshi tshɛ, nde mbɔsaka atɛmɔdi ande la nɛmɔ efula.—Osambu 86:15; 1 Petero 5:6, 7.
19. Lande na kakokaso mbuta ɔnɛ Nzambi mbokanaka kɛtshi?
19 Anto efula wele la lowandji nɔmbɔlaka anyawɔ la ngala. Otshikitanyi la yoho shɔ, ande woho woka Jehowa ekambi ande wayakitshakitsha kɛtshi lee! Kânga mbende owandji woleki woke l’andja w’otondo, nde mɛnyaka anto tshɛ ngandji kande ka mamba kawaokande. (Osambu 8:3, 4; Luka 6:35) Jehowa mbokaka onto l’onto kɛtshi, mbokadimolaka lo alɔmbɛlɔ w’ekimanyielo watondɔlɔmbaka. (Etumbelu 22:26, 27; Luka 18:13, 14) Mɛtɛ, Nzambi hasokoyama la wolo dia nde mɛnya ɔlɔlɔ ande le onto ɔmɔtshi kana mbôka kɛtshi. (Etumbelu 33:19) Omalɔkɔ, sho pombaka monga la lowando l’oshika lo dikambo dia kɛtshi ndo dia ngandji ka mamba katoka Nzambi.—Osambu 145:1, 8.
HOKE KƐLƐ ESADI, KEMA LA SHƆNƆDI NDO KANGA LOSEMBWE
20. Kakɔna kɛnya ɔnɛ Jehowa hoke kɛlɛ esadi ndo kema la shɔnɔdi na?
20 Jehowa hoke kɛlɛ esadi. Koko, dikambo sɔ hɛnya ɔnɛ nde hakoke ntsha dui dimɔtshi nɛ dia, nde akadisale lam’akandalanya Farawɔ, kanga ɔtɛ wolo nde l’alembe ande lo Ndjale ka Bela. Jehowa kema la shɔnɔdi. Dia dikambo sɔ, Isariyɛlɛ, wodja ande wakandaleke nanga, wakayoshishaka ɔlɔlɔ ande nɛ dia wakakɔlamɛka ntsha kɔlɔ. Nzambi mbetawɔka anto w’oma lo wedja tshɛ dia vɔ ndjâla atɛmɔdi ande, koko paka wanɛ walama mboka yande y’osembwe.—Etsha 10:34, 35.
21. (a) Kakɔna katolakanya Enyelo 15:2-4 lo dikambo dia Nzambi na? (b) Kakɔna kayetɛ dui sɔ wɔdu le so dia sho ntsha kɛnɛ kele ɔlɔlɔ lo asho a Nzambi na?
21 Dibuku di’Enyelo dia lo Bible mbikaka epole ɔsɛkɛ lo dikambo di’ohomba wa mbeka kɛnɛ k’endana la ‘etsha w’ɔlɔlɔ’ waki Nzambi. Diɔ totɛka ɔnɛ: ditongami dia l’olongo diembakɔ ɔnɛ: “[Jehowa Nzambi, NW] Kanga-Wulu-Tshe, Ndi etsha aye waki ndu mamba li! We Khum’ekanga ka [pondjo, NW], Mbuka yaye yeko ololo la mete! [Jehowa, NW], akona ahukuka woma, Ndu ahutumbula lukumbu laye na? Ne dia weme utu keli ekila. Wedja tshe wayuya, wayukotemola, Ne dia etsha aye w’ololo wambenama.” (Enyelo 15:2-4) Tayɛnya ɔnɛ sho mbokaka Jehowa wɔma l’otema aso tshɛ kana mbɔlɛmiyaka, naka tayoyela kɛnɛ kele ɔlɔlɔ lo asho ande. Dui sɔ honga wolo naka tayoyaoholaka kɛnɛ k’endana la lomba ndo la ngandji ka Nzambi. Ɛlɛmbɛ ande tshɛ wekɔ di’ɔlɔlɔ aso.—Isaya 48:17, 18.
“JEHOWA NZAMBI KASO EKƆ NDAMƐ”
22. Lande na kele wanɛ wetawɔ Bible hawɔtɛmɔla Losato l’Osanto na?
22 Ase Edjibito w’edjedja wakatɛmɔlaka tonzambinzambi efula, koko, Jehowa ekɔ “[Nzambi ka, NW] kandjema.” (Etumbelu 20:5) Mɔsɛ akohola Ase Isariyɛlɛ ate: “Jehowa Nzambi kaso ekɔ ndamɛ Jehowa.” (Eohwelo k’Ɛlɛmbɛ 6:4, NW) Yeso Kristo akavusola ɛtɛkɛta ɛsɔ. (Mako 12:28, 29) Ɔnkɔnɛ, wanɛ wetawɔ Bible oko Dui dia Nzambi hawɔtɛmɔla Losato l’Osanto lotongami l’anto asato kana tozambinzambi tosato tatonga paka otondo ɔtɔi. Mɛtɛ, tshɛkɛta “Losato l’Osanto” hatanema ndoko dihole lo Bible. Nzambi ka mɛtɛ ekɔ Onto ɔtɔi, nde tshikitana la Yeso Kristo. (Joani 14:28; 1 Koreto 15:28) Nyuma k’ekila ka Nzambi kema onto. Tɔ kekɔ wolo waki Jehowa wakamba olimu, wolo wakamba Kanga-Wolo-Tshe lawɔ olimu dia kotsha asangwelo ande.—Etatelu 1:2; Etsha 2:1-4, 32, 33; 2 Petero 1:20, 21.
23. (a) Woho akɔna wayofula ngandji kokayɛ Nzambi na? (b) Kakɔna kakate Yeso lo dikambo dia mboka Nzambi ngandji, ndo kakɔna kahombaso mbeka lo kɛnɛ k’endana la Kristo na?
23 Naka wɛ menda woho wa diambo wele Jehowa, onde wɛ hetawɔ ɔnɛ nde sunganaka dia wɛ mbɔtɛmɔla oka? Lam’atayeke Bible, Dui diande, wɛ ayokondja akoka wa mboweya ɔlɔlɔ ndo ayeya kɛnɛ kakɔlɔmbande di’ɔngɛnɔngɛnɔ ayɛ wa pondjo. (Mateu 5:3, 6) Lâdiko dia lâsɔ, ngandji kokayɛ Nzambi kayofulanɛ. Dui sɔ sunganaka nɛ dia, Yeso akate ate: “Ulangi [Jehowa Nzambi kayɛ, NW] l’utema aye tshe, la lumu laye tshe, la yimba yaye tshe, ndu la wulu aye tshe.” (Mako 12:30) Mɛtɛ, Yeso akokaka Nzambi ngandji ka ngasɔ. Ko kakɔna kakɛnɛmɔla Bible lo dikambo dia Yeso Kristo na? Olimu akɔna wakambande l’atei wa sangwelo diaki Jehowa na?
HEMBA EWO KAYƐ
Ele lokombo la Nzambi, ndo mbala ngana yatanemalɔ l’Afundelo wa lo Hɛbɛru na?
Lande na kahombayɛ kamba olimu la lokombo la Nzambi na?
Waonga akɔna waki Jehowa Nzambi wakɔngɛnyangɛnya lo woho wa lânde na?
[Picture on page 29]
Woho akɔna walekayɛ mbeya Otungi wa diangɔ tshɛ?