Tshapita 10
Diolelo Diaki Nzambi Diekɔ Lo Mbolɛ
1, 2. Woho akɔna wakɛnya mandji y’anto dia yɔ kema la wolo wa mbolɛ?
ONDO dikambo nɛ diambokokomɛka: wɛ somba ɛngɔ kɛmɔtshi, oyɛnyi ko ɛngɔ kakɔ kɔlɔ, hakambe olimu wakayakisombe. Tɔ̂shi dia wɛ akelɛ onto ɔmɔtshi lalɔngɔsɔla diangɔ. Koko, yema l’ɔkɔngɔ w’onto akɔ “nɔngɔsɔla,” tɔ kamboyolana nto. Ande lonyangu laki layɛ lee!
2 Woho akɔ wâmɛ mbele ndo mandji y’anto. Nshi tshɛ, anto kombolaka lowandji layela wɔladi la ɔngɛnɔngɛnɔ. Koko, weolo w’eshika wakadjama dia nɔngɔsɔla tshunda diambolana nɛ wakakite tatala. Toseke efula ta weke ta wɔladi takɔtɔma—ndo takayohandjɔ l’ɔkɔngɔ. Lâdiko dia lâsɔ, naa lowandji lakoka shidiya wôla, tokanyi ta kɔlɔ ta diatɔnelo, diakatanelo, hemɔ, ndo olanelo w’ahole wodjashi anto? Ɛlɔmbwɛlɔ k’onto halɔngɔswamaki pondjo. Kânga Sɔlɔmɔna, Nkumekanga ka lomba ka l’Isariyɛlɛ akambola ate: “Ukundi ayulimbitela untu ndame mbuka kandi?”—Tukedi 20:24.
3. (a) Kakɔna kaki ɔtɛ a dui w’esambishelo kaki Yeso? (b) Woho akɔna walembetshiya anto efula Diolelo diaki Nzambi?
3 Toshishake elongamelo! Lowandji la shikaa la l’andja w’otondo kema dɔ. Lɔ mbaki ɔtɛ a dui w’esambishelo kaki Yeso. Nde akalielɛ ɔnɛ “diulelu dia [Nzambi, NW],” ndo nde aketsha ambeki ande dia vɔ nɔmbaka dikambo dia diolelo diakɔ. (Luka 11:2; 21:31) Mɛtɛ, ase ɛtɛmwɛlɔ tɛkɛtaka dikambo dia Diolelo diaki Nzambi. Aha la tamu, miliyɔ y’anto nɔmbaka dikambo dia diolelo diakɔ lushi la lushi etena kavusolawɔ Dɔmbɛlɔ dia Nkumadiɔndjɔ (vɔ dielɛka nto ɔnɛ Disambɛ dia Shɛso kana dɔmbɛlɔ di’ɛnyɛlɔ). Koko, etena kawambolawɔ ɔnɛ: “Diolelo diaki Nzambi kɛdikɛdi na?,” anto kadimolaka lo weoho efula. Amɔtshi mbutaka ɔnɛ “Diɔ diekɔ l’atei w’otema ayɛ.” Akina mbutaka ɔnɛ diɔ diekɔ l’olongo. Bible toshaka okadimwelo wa mɛtɛ wokɛma hwe, oko wayotodiɛna.
DIOLELO DIELE LA SANGWELO
4, 5. Lande na kakɔshi Jehowa tɛdikɔ dia sala ɛnamelo k’oyoyo ka lowandji lande, ndo kakɔna kayosala lowandji lɔsɔ?
4 Jehowa Nzambi ekɔ nshi tshɛ Nkumekanga, kana Owandji, Omboledi w’andja w’otondo. Lam’ele nde mbakatonge diangɔ tshɛ, dikambo sɔ mbodiyaka lo dihole sɔ dia lâdiko. (1 Ekondo 29:11; Osambu 103:19; Etsha 4:24) Koko, Diolelo diakasambishaka Yeso diekɔ okotsha, kana okimanyedi lo lowandji la l’andja w’otondo laki Nzambi. Diolelo diaki Mɛsiya sɔ diekɔ la sangwelo dia shikaa, ko naa sangwelo diakɔ sɔ na?
5 Oko wolembetshiyamidiɔ lo Tshapita 6, atshukani wa ntondo wakatɔmbɔkwɛ lowandji laki Nzambi. L’ɔtɛ wa wembola wakambolama, Jehowa akɔsɛ tɛdikɔ dia sala ɛnamelo k’oyoyo ka lowandji lande. Nzambi akewoya sangwelo diande dia tondja “osangɔ” ɔmɔtshi wayoyɔtɛtshatɛtsha Olui, Satana, ndo ndjonya etombelo w’oma lo pɛkato kakahowɔ anto. Yeso Kristo mbele “osangɔ” a woke, ndo “diulelu dia [Nzambi, NW]” mbele ehomɔ kayolanya Satana pondjo. Oma lo tshimbo ya Diolelo sɔ, Yeso Kristo ayolɛ kɛtɛ k’otondo lo lokombo la Jehowa ndo ayoyindja lowandji l’osembwe laki Nzambi pondjo pondjo.—Etatelo 3:15, NW; Osambu 2:2-9.
6, 7. (a) Diolelo diakɔ sɔ lend’ediɔ, ndo akɔna ele Nkumekanga l’anto wayolɛ kâmɛ lande? (b) Wa na wele ambolami wa Diolelo diakɔ?
6 Lo ndjela ekadimwelo kɛmɔtshi k’ɛtɛkɛta waki Yeso wakandatɛ Afarisɛ, sho mbalaka ɔnkɔnɛ: “Diolelo diaki Nzambi diekɔ l’atei w’etema anyu.” (Luka 17:21, Segond) Onde Yeso akalange mbuta ɔnɛ Diolelo diaki Nzambi diaki l’atei w’etema w’anto asɔ wa kɔlɔ? Kema. Ekadimwelo kekina koleki ɔlɔlɔ k’ɔtɛkɛta wa lo Grɛkɛ k’etatelo mbutaka ɔnɛ: “Diolelo diaki Nzambi diekɔ l’atei anyu.” (Traduction du monde nouveau) Ɔsɔku mbakayaɛnya Yeso, ɔnɛ laki l’atei awɔ, oko Nkumekanga kayaye. Diolelo diaki Nzambi diekɔ lowandji la mɛtɛ, lowandji lakamba olimu, lele l’owandji ɔmɔtshi ndo l’ambolami, koko aha ɛngɔ kɛmɔtshi kakoka onto monga latɔ l’atei w’otema ande. Diɔ diekɔ lowandji la l’olongo, nɛ dia diɔ mbelamɛka ɔnɛ: “diulelu dia l’ulungu” la “diulelu dia [Nzambi, NW].” (Mateu 13:11; Luka 8:10) Lo ɛnɛlɔ kande, omvutshi Danyɛlɛ akɛnyi Owandji wa diolelo diakɔ oko “one lufanyi la on’a untu,” wakawela la ntondo ka Nzambi Kanga-Wolo-Tshɛ ko wakawosha ‘lowandji la pondjo la lotombo ndo diolelo, di’anto wa wedja tshɛ la w’ɛtɛkɛta tshɛ mbokambɛ.’ (Danyele 7:13, 14) Akɔna ele Nkumekanga kɛsɔ? Bible mbelɛka Yeso Kristo ɔnɛ “On’a untu.” (Mateu 12:40; Luka 17:26) Eelo, Jehowa akasɔnɔla Ɔn’ande, Yeso Kristo, dia nde ndjâla Nkumekanga.
7 Yeso holɛ ndamɛ. Nde ekɔ l’anto 144 000 “[wakasombama, NW] uma la kete” dia vɔ ndjâla nkumi ya dikanga la ɛlɔmbɛdi kâmɛ lande. (Enyelo 5:9, 10; 14:1, 3; Luka 22:28-30) Ambolami wa lo Diolelo diaki Nzambi wayonga nkumbo ka l’andja w’otondo k’anto wayakitshakitsha la tshina di’ɛlɔmbwɛlɔ ka Kristo. (Osambu 72:7, 8) Ko woho akɔna wakokaso ndjashikikɛ ɔnɛ Diolelo sɔ diayoyindja lowandji laki Nzambi ndo diayokadimola kɛtɛ kaso kɛnɛ paradiso?
DIOLELO DIA MƐTƐ
8, 9. (a) Ɛnyɛlɔ kakɔna kakokaso mbisha dia mɛnya ɔnɛ Diolelo diaki Nzambi diekɔ mɛtɛ? (b) Lande na kakokaso ndjashikikɛ ɔnɛ Diolelo diekɔ dikambo dia mɛtɛ?
8 Ohokanyiya dia luudu layɛ lambolongola. Kakianɛ, ɔngɛnyi ayɛ ɔmɔtshi wele l’akoka wa mbika luudu ambokolaka ɔnɛ nde ayokokimanyiya dia kɔlɔngɔsɔlɛ luudu layɛ ndo dia mbishaka nkumbo kayɛ mbo ya ndɛ. Naka ɔngɛnyi ɔsɔ tokotɛka mɛtɛ keto nshi tshɛ, onde wɛ hatowetawɔ? Tɔ̂shi dia, la wedi a pindju, wɛ ambokalola la ngelo oma l’olimu, ko amboyotana dia ase olimu wakashidi la mɔmba mindo ya diangɔ diakalongola ndo wakela nkumbo kayɛ mbo ya ndɛ. Aha la tamu, wɛ ayoyala l’eshikikelo tshɛ ɔnɛ: l’edjedja ka wonya, akambo, aha paka wayɔlɔngɔswama tsho, koko wayoleka woho wakiwɔ ntondo.
9 Woho akɔ wâmɛ mbatosha Jehowa eshikikelo k’ɔnɛ Diolelo diekɔ dikambo dia mɛtɛ. Oko wɛnyamidiɔ l’atei a Bible lo dibuku dia Heberu, awui efula wa l’Ɛlɛmbɛ waki didjidji dia dikongɛ dia Diolelo. (Heberu 10:1) Diolelo di’Ase Isariyɛlɛ diaki la kɛtɛ diakɛnyaka woho wayoyala Diolelo diaki Nzambi. Diolelo sɔ kondjala oko waolelo akina, nɛ dia ewandji wa lɔkɔ wakadjasɛka lo “kiti ka diulelu [kaki Jehowa, NW].” (1 Ekondo 29:23) Lâdiko dia lâsɔ, diolelo diakɔ diakalakema la ntondo ɔnɛ: “Danga dia diulelu hadiumoki uma le Juda kuyanga ukalimba a khum’ekanga uma l’atei ekulu andi, edja ndu lam’ayuya Shilo. Wedja tshe wayukitanyiaka aui andi.” (Etatelu 49:10)a Eelo, Yeso, Nkumekanga ka lo lowandji laki Nzambi, akahombe mbotɔ lo ɔlɔndji wa dioho dia Juda dia wa nkumi ya dikanga.—Luka 1:32, 33.
10. (a) Etena kakɔna kakahikama etshina ka Diolelo diaki Mɛsiya wa Nzambi? (b) Olimu akɔna w’ohomba wahomba wanɛ wayotolɛ kâmɛ la Yeso lo nshi yayaye nɔmbɔla lanɛ la kɛtɛ?
10 Etshina ka Diolelo diaki Mɛsiya wa Nzambi kakahikama lam’akasɔnama apɔstɔlɔ waki Yeso. (Efeso 2:19, 20; Enyelo 21:14) Apɔstɔlɔ asɔ mbaki anto wa ntondo wa l’atei w’anto 144 000 wahomba tôlɛ l’olongo oko nkumi ya dikanga kâmɛ la Yeso Kristo. Etena kewɔ lanɛ la kɛtɛ, nkumi ya dikanga shɔ ya lo nshi yayaye pombaka nɔmbɔla olimu w’esambishelo, lo ndjela didjango diaki Yeso di’ɔnɛ: “Nyutshu, nyete wedja tshe ambeki, nyâbatiza lu lukumbu la Papa ndu l’Ona ndu la [nyuma k’ekila, NW].”—Mateu 28:19.
11. Woho akɔna wasalema olimu w’esambishelo ka Diolelo ɛlɔ kɛnɛ, ndo kakɔna kele lo salema?
11 Didjango dia mbetɛ anto ambeki diekɔ lo kitanyiyama kakianɛ lo yɛdikɔ yahatasalemaka ndoko lushi. Ɛmɛnyi wa Jehowa wekɔ lo sambisha lokumu l’ɔlɔlɔ la Diolelo lo kɛtɛ k’otondo, lo ndjela ɛtɛkɛta wa pɔlɔfɛsi kaki Yeso k’ɔnɛ: “Lukumu l’ololo lone la diulelu layusambishama lu kete tshe, uku omenyi le wedja tshe. L’okongo diku, ekumelu kayuya.” (Mateu 24:14) Ekongelo ka woke ka wetshelo kekɔ lo salema oko ɛnamelo kɛmɔtshi k’olimu w’esambishelo ka Diolelo. Wanɛ wayakitshakitsha la tshina di’ɛlɛmbɛ la adjango wa Diolelo diaki Nzambi wamboshilaka kondja wɔladi ndo wekɔ kâmɛ, dikambo diahakokaki mandji y’anto sala. Akambo asɔ tshɛ mɛnyaka hwe ɔnɛ Diolelo diaki Nzambi diekɔ dikambo dia mɛtɛ!
12. (a) Lande kasungana esambisha wa Diolelo mbelamɛ ɔnɛ Ɛmɛnyi wa Jehowa? (b) Woho akɔna wotshikitanyi Diolelo diaki Nzambi la mandji y’anto?
12 Jehowa akatɛ Ase Isariyɛlɛ ate: “Emenyi ami mbenyu, . . . Nyu nyeli ekambi ami wakamasonola.” (Isaya 43:10-12) Yeso, “Ɔmɛnyi wa Kɔlamelo,” akasambisha lokumu l’ɔlɔlɔ la Diolelo l’ohetoheto tshɛ. (Enyelo 1:5, NW; Mateu 4:17) Ɔnkɔnɛ, sunganaka di’esambisha wa Diolelo wa nshi nyɛ mbetawɔ lokombo lakasɔnama oma le Nzambi la Ɛmɛnyi wa Jehowa. Ko lande na ketsha Ɛmɛnyi wa Jehowa wenya efula ndo kadjawɔ weolo efula dia mbewoya anto akina Diolelo diaki Nzambi? Vɔ salaka dikambo sɔ nɛ dia Diolelo mbele elongamelo kakɔ ɔtɔi le anto tshɛ. Mandji y’anto hayemala la kɔ, koko Diolelo diaki Nzambi hadiolanaki pondjo. Isaya 9:6, 7 mbelɛka Yeso, Owandji wa diolelo diakɔ, ɔnɛ: “Uwandji wa ki” ndo kotshaka ɔnɛ: “Diulelu diandi diayutahamanelaka, la ki kandi huyala l’ekumelu.” Diolelo diaki Nzambi kema oko mandji y’anto yahemala la ndana—yɛnama ɛlɔ kɛnɛ ko lui yambolana. Mɛtɛ, Danyele 2:44 mbutaka ɔnɛ: “[Nzambi, NW] leli l’ulungu ayutundja diulelu diahalanaki pundju. Dio hadiuyala l’okongo a wudja ukina. . . . dio diame diayushikikala pundju.”
13. (a) Naa akambo amɔtshi wayokandola Diolelo diaki Nzambi? (b) Lande na kakokaso ndjashikikɛ ɔnɛ alaka wa Nzambi wayokotshama?
13 Nkumekanga kakɔna k’onto kakoka shidiya ata, diakatanelo, hemɔ, ndjala, ndo mbisha anto tshɛ mvudu ya mbidjasɛ? Lâdiko dia lâsɔ, owandji akɔna w’onto wakoka mbolola wanɛ wakavu? Diolelo diaki Nzambi la Nkumekanga kadiɔ diayokandola akambo asɔ. Diolelo sɔ hadiotoyala ndoko l’ɛkɔmɔ, oko ɛngɔ kɛmɔtshi k’ɛkɔsakɔsa kele l’ohomba wa nɔngɔsɔmaka nshi tshɛ. Koko, Diolelo diaki Nzambi diayotondoya, nɛ dia Jehowa ekɔ lo mbisha daka nɛ: “Osoku mbatuyalaka diui diatutumbaka uma l’unyo ami: dio hadiutukalulaka le mi ukalulakalula. Keli dio diatutshaka lulangu lami ndu diatushidiyaka kene kakamasanguya.” (Isaya 55:11) Sangwelo diaki Nzambi hadiotɔkɔ tatala, ko etena kakɔna kakahombe Diolelo tatɛ mbolɛ?
ƐLƆMBWƐLƆ KA DIOLELO—ETENA KAKƆNA?
14. Eokelo kakɔna ka kɔlɔ kaki l’ambeki wa Yeso lo kɛnɛ k’endana la Diolelo, ko kakɔna kakeyaka Yeso lo dikambo dia lowandji lande?
14 “Khumadiondjo, undi, we ayulwela Isariyele diulelu lu etena [kɛnɛ, NW]?” Dimbola sɔ diakambolama oma le ambeki wa Yeso diakɛnyaka ɔnɛ l’etena kɛsɔ ko vɔ wateye oyango wa Diolelo diaki Nzambi ndo etena kakashikikɛma dia diɔ tatɛ mbolɛ. Lam’akandawaewolaka di’aha vɔ monga la saki k’efula ka mbeya dikambo sɔ, Yeso akate ate: “Aha dikambu dianyu dia mbeya tena kana enonyi wakashikike Papa lu wulu andi.” Yeso akeyaka ɔnɛ lowandji lande la lo kɛtɛ k’otondo lakalamema lo nshi yayaye, edja k’efula l’ɔkɔngɔ w’eolwelo la wodelo ande otsha l’olongo. (Etsha 1:6-11; Luka 19:11, 12, 15) Afundelo wambotaka dikambo sɔ. Woho akɔna?
15. Woho akɔna watokimanyiya Osambu 110:1 dia sho shihodia etena kahomba Yeso mbolɛ?
15 Lam’akandelɛka Yeso lo pɔlɔfɛsi kɛmɔtshi ɔnɛ ‘Nkumadiɔndjɔ,’ Nkumekanga Davidi akate ate: “Jehowa akatɛ Nkumɛmi ate: ‘Djasɛ lo lonya lami l’omi edja ndo lam’ayomokitsha atunyi ayɛ oko kihona k’ekolo ayɛ.’ ” (Osambu 110:1, NW; ɛdika la Etsha 2:34-36.) Pɔlɔfɛsi kɛsɔ mɛnyaka ɔnɛ lowandji laki Yeso totolotatɛ etena kakɔ kâmɛ l’ɔkɔngɔ wa wodelo ande otsha l’olongo. Koko, nde akahombe konga lo lonya l’omi la Nzambi. (Heberu 10:12, 13) Edja kakɔna kakandahombe konga na? Etena kakɔna kakahombe lowandji lande tatɛ? Bible tokimanyiyaka dia sho kondja ekadimwelo.
16. Kakɔna kakatombe l’ɔnɔnyi 607 N.T.D., ndo woho akɔna wakendanaka dikambo diakɔ sɔ la Diolelo diaki Nzambi?
16 Lo kɛtɛ k’otondo, Jerusalɛma mbaki osomba wâmɛ, lɛnɛ akakitsha Jehowa lokombo lande. (1 Khumi ya Dikanga 11:36) Ɔsɔ mbaki ndo osomba a woke wa lo diolelo dia la kɛtɛ diaketawɔmaka le Nzambi, diolelo diakɔ diaki didjidji dia Diolelo dia l’olongo. Ɔnkɔnɛ, elanyelo ka Jerusalɛma oma le Ase Babilɔna l’ɔnɔnyi 607 N.T.D. aki dikambo di’ohomba efula. Dikambo sɔ mbaki etatelo k’etena k’otale kakatshike Nzambi nɔmbɔla anto ande lanɛ la kɛtɛ. Deko oko samalo l’ɔkɔngɔ diko, Yeso akayɛnya ɔnɛ etena kɛsɔ kakahembɔ ɛlɔmbwɛlɔ kakahombe tetemala, nɛ dia nde akate ate: “Asi wedja wayohotshahotsha Jerusalema, edja ndu etena [kakashikikɛma, NW] k’asi wedja ambukuka.”—Luka 21:24.
17. (a) “Tena diakashikikɛma di’ase wedja,” kɛdikɛdi na, ndo edja ka nshi ngana kakahombe monga tena sɔ? (b) Etena kakɔna kakatatɛ ndo kakakomɛ “tena diakashikikɛma di’ase wedja”?
17 L’edja k’“etena [kakashikikɛma, NW] k’asi wedja,” mandji ya l’andja ɔnɛ yayokondja diaaso dia memadja lowandji laketawɔmaka le Nzambi. Etena kɛsɔ kakatatɛ lam’akalanyema Jerusalɛma l’ɔnɔnyi 607 N.T.D., ndo Danyɛlɛ akɛnya dia etena kakɔ kayotetemala l’edja ka “tena esambeli.” (Danyele 4:23-25) Tena sɔ diekɔ l’edja ka nshi ngana? Bible mɛnyaka ɔnɛ “tena” sato l’etenyi mbɛdima la nshi 1 260. (Enyelo 12:6, 14) Tena sɔ ndodja lo ahende, mbuta ate tena esambele, ayotosha nshi 2 520. Koko, ndoko dikambo dia woke diakasalema l’ekomelo k’etena kɛsɔ ka mondomondo. Koko, lam’ayotɔsa “lushi ɔtɔi oko ɔnɔnyi ɔtɔi” lo ndjela pɔlɔfɛsi ka Danyɛlɛ, ndo lo mbala nshi 2 520 oma l’ɔnɔnyi 607 N.T.D., sho komaka l’ɔnɔnyi 1914 T.D.—Walelo 14:34, NW; Ezekiyele 4:6.
18. Kakɔna kakasale Yeso yema l’ɔkɔngɔ wa nde nongola lowandji la lo Diolelo ndo woho akɔna wakanandema kɛtɛ la dikambo sɔ?
18 Onde Yeso akatatɛ mbolɛ l’olongo l’etena kɛsɔ? Ɛkɔkɔ wa l’Afundelo watokimanyiya dia sho mbuta ɔnɛ eelo nde akatatɛ mbolɛ l’etena kɛsɔ wayoshama lo tshapita yayela. Mɛtɛ, etatelo k’ɛlɔmbwɛlɔ kaki Yeso hatela wɔladi mbala kakɔ ɔtɔi lo kɛtɛ k’otondo. Enyelo 12:7-12 mɛnyaka ɔnɛ l’ɔkɔngɔ wa nde nongola Diolelo, Yeso akahombe mbitshanya Satana nde l’ɛdiɛngɛ ande oma l’olongo. Dikambo sɔ diakela mananu la kɛtɛ, koko ekɔ ekeketshelo dia mbala ɔnɛ Diabolo ambotshikala paka l’‘etena ka tshitshɛ’ keto. Kem’edja, tayokoka ngɛnangɛnga, aha paka l’ɔtɛ w’ɔnɛ Diolelo diaki Nzambi diekɔ lo mbolɛ oto, koko ndo l’ɔtɛ w’ɔnɛ diɔ diayela ɛtshɔkɔ la kɛtɛ ndo le anto wele l’okitanyiya. (Osambu 72:7, 8) Woho akɔna weyaso ɔnɛ dikambo sɔ diayanga salema kem’edja nto?
[Footnote]
a Lokombo Shilo kɛdikɛdi: “Kangatɔ; Ɔnɛ Lakikanga.” L’ɔkɔngɔ diko, akayɛnamaka ɔnɛ Yeso Kristo mbaki “Shilo,” “Tambwe ka lu [dioho dia, NW] Juda.” (Enyelo 5:5) Lo dihole dia tshɛkɛta “Shilo,” wa Targums mɔtshi y’Ase Juda mbidjaka “Mɛsiya” kana “Mɛsiya, nkumekanga.”
HEMBA EWO KAYƐ
Diolelo diaki Nzambi kɛdikɛdi na, ndo oma lende ayodiolɛ?
Wa na wolɛ lo Diolelo diakɔ sɔ, ndo wa na wele ambolami adiɔ?
Woho akɔna wakatoshikikɛ Jehowa ɔnɛ Diolelo diande diekɔ dikambo dia mɛtɛ?
“Etena [kakashikikɛma, NW] k’asi wedja” kakatatɛ ndo kakakomɛ l’ɔnɔnyi akɔna?
[Box on page 94]
AKAMBO AMƆTSHI W’OHOMBA W’ENDANA LA DIOLELO DIAKI NZAMBI
• Jehowa ambewoya sangwelo diande dia tondja “osangɔ” ɔmɔtshi wahomba ndjominola ɔtɛ w’Olui, Satana Diabolo.—Etatelo 3:15, NW.
• L’ɔnɔnyi 1943 N.T.D., Jehowa akɛnya ɔnɛ “osangɔ” akɔ ayonga onto, kanula y’Abarahama.—Etatelu 12:1-3, 7; 22:18.
• Sheke y’Ɛlɛmbɛ yakɔtɔ Isariyɛlɛ l’ɔnɔnyi 1513 N.T.D. yaki “didjidji tu di’akambu w’ololo wayayi.”—Etumbelu 24:6-8; Heberu 10:1.
• Diolelo dia la kɛtɛ di’Isariyɛlɛ diakatatɛ l’ɔnɔnyi 1117 N.T.D., ndo diamboyotetemala l’ɔkɔngɔ diko l’ɔlɔndji wa dioho dia Davidi.—1 Samuele 11:15; 2 Samuele 7:8, 16.
• Jerusalɛma ambolanyema l’ɔnɔnyi 607 N.T.D., ndo “etena [kakashikikɛma, NW] k’asi wedja” kambotatɛ.—2 Khumi ya Dikanga 25:8-10, 25, 26; Luka 21:24.
• L’ɔnɔnyi 29 T.D., Yeso ambokitama nyuma k’ekila oko Nkumekanga Kakasɔnama ndo ambotatɛ olimu ande wa la kɛtɛ.—Mateu 3:16, 17; 4:17; 21:9-11.
• L’ɔnɔnyi 33 T.D., Yeso ambodɛ l’olongo, dia tokonga lo lonya l’omi la Nzambi polo ndo lam’ayondotatɛ mbolɛ.—Etsha 5:30, 31; Heberu 10:12, 13.
• Yeso ambahema l’ekudi lo Diolelo dia l’olongo l’ɔnɔnyi 1914 T.D., “etena [kakashikikɛma, NW] k’asi wedja” kambokomɛ.—Enyelo 11:15.
• Satana nde l’ɛdiɛngɛ ande wambotshanyema oya l’emamu wa kɛtɛ ndo ambela fɔnu y’efula le anto wa la kɛtɛ.—Enyelo 12:9-12.
• Yeso ekɔ lo nɔmbɔla olimu wa l’andja w’otondo w’esambishelo ka lokumu l’ɔlɔlɔ la Diolelo diaki Nzambi.—Mateu 24:14; 28:19, 20.