Tshapita ya Dikumi L’enanɛi

Jehowa Ambolaka Danyɛlɛ Difuto dia Dimɛna Efula

1, 2. (a) Dionga diakɔna di’ohomba diahomba monga l’ondawi wa lowango naka nde nangaka koma polo l’ekomelo? (b) Ngande wakɛdika Paulo lowango la lɔsɛnɔ l’onto lakambɛ Jehowa la kɔlamelo?

ONDAWI wa lowango aya suke la koma l’oshidi w’ekomelo. Nde ambɔlɛmba hakoke, koko lo mbeya oyango wele lande, nde amboyaketembola la wolo ande tshɛ dia ndawɔ wanya angana wambotshikala. Nde ambotawola eshisha ande tshɛ, ko ambotenyanya oshidi w’ekomelo! Nde ambɔngɛnangɛna heyama, ndo otema ande ambokitakita nɛ dia nde ambokita pidi. Lam’ele nde akatetemadi polo ndo l’ekomelo, nde ambokondja difuto.

² L’ekomelo ka Danyele tshapita 12, tekɔ lo mɛna dia Danyɛlɛ, omvutshi walangema efula, aya suke l’ekomelo ka “luwangu” lande, mbut’ate ekomelo ka lɔsɛnɔ lande l’olimu wa Jehowa. L’ɔkɔngɔ wa nde nshila bɛnyɛlɔ efula di’anto waki la mbetawɔ l’atei w’ekambi wa Jehowa wakasɛnaka la ntondo ka Kristo ndja laa nkɛtɛ, ɔpɔstɔlɔ Paulo akafunde ate: “Okone ne dia shu tambudingama la ului a wuki w’emenyi, osoku ndu shu tunya wetshu tshe, la akambu wa kolo watutudingamaka lam’esu weodu, tusaki esakelu kasu ka luwangu keli la ntundu l’eteti. Tendaki Jesu, utatedi la unduwanyi wa mbetawo kasu, one lakashikikala l’asui wa utamba [“w’asui,” NW] ne dia ongenongeno wakakitshama la ntundu kandi. Ndi akonyola sonyi kawo, akatudjase lu lunya la pami la kiti ka diulelu dia [Nzambi].”​—⁠Heberu 12:​1, 2.

3. (a) Kakɔna kakatshutshuya Danyɛlɛ dia ‘ndawɔ lowango l’ekikelo tshɛ’? (b) Naa awui asato wotshikitanyi wakatɛ ondjelo waki Jehowa Danyɛlɛ?

³ Danyɛlɛ aki nde lawɔ l’atei ‘w’olui wa woke w’ɛmɛnyi’ ɛsɔ. Nde mɛtɛ ‘akalawɔ lowango l’ekikelo tshɛ,’ ndo ngandji kakandokaka Nzambi kakôtshutshuyaka dia nde ntsha ɔsɔku. Jehowa akewoya Danyɛlɛ awui efula wendana la nshi yayaye ya mandji ya l’andja ɔnɛ, koko kakianɛ, nde ndamɛ ambokeketsha Danyɛlɛ ate: “Keli we, [“otshu otsha l’ekomelo,” NW], ne dia we ayumuya ndu [“ayonela,” NW] lu dihuli diaye lu ekumelu ka nshi.” (Danyele 12:13) Ondjelo wa Jehowa akatɛ Danyɛlɛ awui asato wotshikitanyi: (1) ɔnɛ Danyɛlɛ akahombe ‘ntshɔ otsha l’ekomelo,’ (2) ɔnɛ nde “ayumuya,” ndo (3) ɔnɛ nde “ayonela” nto lo nshi yayaye. Ɛtɛkɛta ɛsɔ ngande wakokawɔ keketsha Akristo nshi nyɛ dia vɔ mbikikɛ polo ndo l’ekomelo ka lowango latawalawɔ dia kondja lɔsɛnɔ na?

“OTSHU OTSHA L’EKOMELO”

4. Ondjelo akandalange mbuta lam’akandate ate “otshu otsha l’ekomelo,” ndo lande na kele ondo ɛtɛkɛta ɛsɔ wakadje Danyɛlɛ l’ohemba?

⁴ Ondjelo akandalange mbuta lam’akandatɛ Danyɛlɛ ate: “Keli we, [“otshu otsha l’ekomelo,” NW]” na? Ekomelo ka na? Nshi shɔ ko Danyɛlɛ aya suke l’ɛnɔnyi 100; lâsɔ ondo ondjelo akatɛkɛtaka di’ekomelo ka lɔsɛnɔ lande kakɛnamaka dia tɔ kambosukana efula.a Ondjelo akakeketshaka Danyɛlɛ dia nde mbikikɛ pâ la kɔlamelo tshɛ polo lo nyɔi. Koko, komonga wɔdu dia nde ntsha ngasɔ. Danyɛlɛ akasɛnɛ edja efula polo ndo nde ndjɛna woho wakakɔshama Babilɔna ndo okalwelo w’atshikadi w’ase Juda otsha lo wodja wa Juda ndo otsha la Jerusalɛma. Awui asɔ wakangɛnyangɛnya efula omvutshi ɔsɔ w’osombe. Ndoko lɛnɛ ofundami ɔnɛ ndo nde mbakande lɔkɛndɔ lɔsɔ. Ondo lo nshi shɔ nde akatshunde efula ndo kondjala la demba dia wolo. Ko kana ondo Jehowa mbakalange dia nde tshikala la Babilɔna. Oyadi l’ɔtɛ w’asui asɔ mbakandatshikala kana bu, onto tshɛ mɛtɛ ndjambolaka dia mbeya kana Danyɛlɛ aki la yema y’olengolengo lam’akakawola ase wodja ande otsha la Juda.

5. Kakɔna kɛnya ɔnɛ Danyɛlɛ akakikɛ polo ndo l’ekomelo?

⁵ Aha la tamu, Danyɛlɛ akakeketshama l’ɛtɛkɛta wakawotɛ ondjelo ɔnɛ “Otshu otsha l’ekomelo.” Ondo ɛtɛkɛta ɛsɔ toholaka ɛtɛkɛta wakatɛkɛta Yeso Kristo ɛnɔnyi oko nkama shamalo l’ɔkɔngɔ wa lâsɔ ate: ‘Ɔnɛ layokikɛ polo ndo l’ekomelo mbayoshimbamela.’ (Mateu 24:13) Ngasɔ mɛtɛ mbakasale Danyɛlɛ. Nde akakikɛ polo ndo l’ekomelo, akalawɔ lowango la kondja lɔsɛnɔ la kɔlamelo tshɛ polo ndo l’ekomelo. Diɔ diakɔ mɛtɛ diakawayɔtɛkɛtaka dikambo diande lo yoho y’ɔlɔlɔ l’atei w’Ɔtɛkɛta wa Nzambi. (Heberu 11:​32, 33) Kakɔna kakakimanyiya Danyɛlɛ dia nde mbikikɛ polo ndo l’ekomelo na? Ɔkɔndɔ wa lɔsɛnɔ lande ayotokimanyiya dia sho kadimola dimbola sɔ.

TOTETEMALE MBEKA ƆTƐKƐTA WA NZAMBI

6. Ngande weyaso ɔnɛ Danyɛlɛ aki ombeki w’etete w’Ɔtɛkɛta wa Nzambi?

⁶ Dia nde mbikikɛ polo ndo l’ekomelo, Danyɛlɛ kompekɔ pondjo mbeka ndo kana yimba lo alaka waki Nzambi w’amɛna efula. Sho mbeyaka dia Danyɛlɛ aki ombeki wa mamba w’Ɔtɛkɛta wa Nzambi. Otondoyala aha ɔsɔku, ngande wotondeya daka diakalake Jehowa Jeremiya ɔnɛ ase Juda wayotshikala lo lɔhɔmbɔ ɛnɔnyi 70 na? Danyɛlɛ ndamɛ akafunde ate: ‘Dimi . . . lakalembetela lofulo l’ɛnɔnyi oma l’afundelo.’ (Danyele 9:2; Jeremiya 25:​11, 12) Aha la tamu, Danyɛlɛ akamanyamanya abuku wa l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi waki lo nshi yande. Efundelo waki Mɔsɛ, Davidi, Sɔlɔmɔna, Isaya, Jeremiya, Ezekiyɛlɛ, mbut’ate ekanda tshɛ wakandɛnaka, aki mɛtɛ efundelo wakokaka Danyɛlɛ ɔlɔ mbetsha wenya efula dia mbadia ndo kana la wɔ yimba.

7. Naka sho mbɛdika nshi yaso nyɛ la nshi ya Danyɛlɛ, wahɔ akɔna wele laso lo kɛnɛ kendana la wekelo w’Ɔtɛkɛta wa Nzambi?

⁷ Ɛlɔ kɛnɛ, di’onto monga l’ekikelo, nde la dia mbekaka Ɔtɛkɛta wa Nzambi ndo ndjashaka tshɛ lɔkɔ. (Romo 15:​4-6; 1 Timote 4:15) Tekɔ la Bible k’otondo, kele ndo l’ɛkɔndɔ wa woho wakakotshama prɔfɛsiya mɔtshi ya lo Danyele ɛnɔnyi nkama l’ɔkɔngɔ wa yɔ fundama. Ndo nto, tekɔ la diɛsɛ dia sɛna lo “etena k’ekumelu,” kakatama lo Danyele 12:⁠4. Lo nshi yasɛnaso nyɛ, akitami w’esɔ wakakondja yimba ya lo nyuma; wekɔ lo pɛta oko atala wa weke wahɛtsha akambo wa mɛtɛ l’andja ɔnɛ wa wodjima. Diɔ diakɔ diele nshi nyɛ, tambeya kitshimudi ndo ohomba wa prɔfɛsiya efula ya weke ya lo dibuku dia Danyele, ndo mɔtshi yakɛnamaka oko ehekesa ka dikambo le nde ndamɛ. Lâsɔ nyɛsɔ tekake Ɔtɛkɛta wa Nzambi lushi la lushi; aha sho mɔnyɔla diɛsɛ sɔ pondjo. Naka sho ntsha ngasɔ, kete toyokimanyiyama dia mbikikɛ.

DANYƐLƐ AKATETEMALA LO DƆMBƐLƆ

8. Naa ɛnyɛlɔ kakatotshikɛ Danyɛlɛ lo dikambo dia dɔmbɛlɔ?

⁸ Ndo dɔmbɛlɔ mbakakimanyiya Danyɛlɛ dia mbikikɛ polo l’ekomelo. Nde akalɔmbaka Jehowa Nzambi lushi la lushi ndo akohonolɛka awui tshɛ, l’otema woludi la mbetawɔ ndo la wɛkamu. Nde akeyaka ɔnɛ Jehowa ‘mbokaka dɔmbɛlɔ.’ (Osambu 65:2; enda ndo lo Heberu 11:⁠6.) Lam’akalole otema wa Danyɛlɛ la lonyangu lo woho wakatɔmbɔkɔ ase Isariyɛlɛ, nde akadihwɛ Jehowa otema ande. (Danyele 9:​4-19) Kânga lam’akadjanga Dariyo dia onto tshɛ mbɔlɔmbaka paka nde l’edja ka nshi 30, Danyɛlɛ kompekɔ nɔmba Jehowa Nzambi. (Danyele 6:10) Onde etema aso hawolole la kɛtshi lam’akanyiyaso woho waketawɔ osombe wa pami ɔsɔ wa kɔlamelo, dia mbikadjema lo difuku dia dimbwe lo dihole dia nde sɛka diɛsɛ di’ohomba dia nɔmbaka Nzambi? Aha la tamu, Danyɛlɛ akatshu polo l’ekomelo kande la kɔlamelo tshɛ, akalɔmbaka Jehowa oma k’ɛse otema lushi la lushi.

9. Bonde kahatahombe pondjo mbɔsa diɛsɛ dia nɔmbaka Nzambi oko dui di’anyanya?

⁹ Dɔmbɛlɔ bu dui dia wolo ntsha. Sho kokaka nɔmba wonya tshɛ, dihole tshɛ, la dui diokɛma kana l’etei k’otema. Diakɔ diahatahombe mbɔsa diɛsɛ sɔ dia woke oko yangɔ y’anyanya. Bible kakatanyaka dɔmbɛlɔ la ekikelo, etetemalo ndo la tshelo ya sungukala lo nyuma. (Luka 18:1; Romo 12:12; Efeso 6:18; Kolosai 4:⁠2) Onde kema dui dia diambo dia sho sawolaka l’ɔnɛ loleki woke l’andja w’otondo wonya tshɛ walangaso? Ko nde tohokamɛka! Ohotokohɔ lam’akalɔmbaka Danyɛlɛ, ko Jehowa toma ondjelo dia mbokadimola. Ondjelo akakome wonya wakalɔmbaka Danyɛlɛ! (Danyele 9:​20, 21) Nshi yaso nyɛ andjelo hawoyoya nto dia ndjênda anto, koko Jehowa hatshikitana. (Malaki 3:⁠6) Oko wakandoke dɔmbɛlɔ diaki Danyɛlɛ, nde ayoka ndo wakiso. Ndo lam’alekaso nɔmba Jehowa mbayotoleka ndjasukanya la nde, lo monga la diokanelo di’ɔlɔlɔ la nde, diokanelo diayotokimanyiya dia sho mbikikɛ polo ndo l’ekomelo.

TOTETEMALE LA NDAKANYAKA ƆTƐKƐTA WA NZAMBI

10. Bonde kele ndakanya anto akina akambo wa mɛtɛ wa l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi aki dui di’ohomba lo washo wa Danyɛlɛ?

¹⁰ Danyɛlɛ akahombe “ntshɔ otsha l’ekomelo” lo yoho kina nto. Nde akahombe tetemala oko wakinde ombetsha w’akambo wa mɛtɛ. Ndoko lushi lakandohɛ ɔnɛ nde aki ose wodja wakasɔnama oma le Nzambi, wodja wakataka Afundelo lo dikambo diawɔ ɔnɛ: “Emenyi ami mbenyu, mbata [Jehowa]. Nyu nyeli ekambi ami wakamasonola.” (Isaya 43:10) Danyɛlɛ akasale kɛnɛ tshɛ kakandakoke ntsha dia kotsha ɔkɛndɛ ɔsɔ. Ondo olimu ande aki ndo wa ndakanyaka ase wodja ande wanɛ waki lo lɔhɔmbɔ la Babilɔna. Hateye awui efula lo kɛnɛ kendana la woho wakasɛnaka Danyɛlɛ nde l’asekande w’ase Juda, onyake paka diokanelo diaki lam’asande nde ‘l’asekande’ asato anɛ: Hananiya, Mishaɛlɛ la Azariya. (Danyele 1:7; 2:​13, 17, 18) Diokanelo di’efula diaki lam’asawɔ diakakimanyiya ɔm’ɔmɔ a l’atei awɔ lo yɛdikɔ y’efula dia tetemala. (Tukedi 17:17) Danyɛlɛ, ɔnɛ lakalongola yimba ya mamba oma le Jehowa, aki l’awui efula wa ndakanyaka angɛnyi ande. (Danyele 1:17) Koko nde aki l’anto akina wa ndakanya.

11. (a) Lo na akatshikitana olimu waki Danyɛlɛ la ntumu kina? (b) Onde Danyɛlɛ akakotsha dimɛna olimu w’ohomba wakawosha Nzambi?

¹¹ Lo yɛdikɔ yoleki ndo amvutshi akina tshɛ, Danyɛlɛ aki l’olimu wa sambisha ewandji w’ase wedja ekina. Kânga mbele tena efula nde akawaewoyaka awui waki kombangɛnyangɛnyaka, Danyɛlɛ kɔmbɔsaka ewandji ɛsɔ oko diangɔ dia wɔnɔnyi kana oko anto wele l’ɛse kande. Nde akatɛkɛtaka la wɔ la dilɛmiɛlɔ ndo la mayɛlɛ. Kânga mbele amɔtshi, ɛnyɛlɔ oko ɛlɔhɛ wakawokaka kandjema ndo wakôtshwɛ sheke ya mbodiaka, ewandji ekina wakawɔsaka la nɛmɔ. Lam’ele Jehowa akasha Danyɛlɛ akoka wa mbeya nembetshiya toseke takatshikaka nkumi ya dikanga la ase tomba l’okananu, omvutshi Danyɛlɛ akakondja lokumu efula. (Danyele 2:​47, 48; 5:29) Eelo mɛtɛ, lam’akandatshunde osombe, nde kokoka salangana nto l’olimu woho wakinde lo nshi yande y’ɔlɔngɔlɔngɔ. Koko nde mɛtɛ akatshikala la kolamelo polo l’ekomelo, lo nyanga toho tshɛ ta ndjaɛnya ɔmɛnyi wa Nzambi kande kakandokaka ngandji efula.

12. (a) Olimu akɔna w’olakanyelo wakambaso ɛlɔ kɛnɛ sho Akristo? (b) Ngande wakokaso ndjela dako diaki Paulo dia ‘tetemala kɛndakɛnda la lomba otsha le anto wa l’andja’?

¹² Nshi nyɛ, l’atei w’etshumanelo k’Akristo, sho kokaka tana angɛnyi wa kɔlamelo wayotokimanyiya dia tetemala, oko wakakimanyiyanaka Danyɛlɛ nde l’asekande. Ndo sho lawɔ, ndakanyanaka, ndo ‘keketshanaka lam’asaso.’ (Romo 1:​11, 12) Oko Danyɛlɛ, tekɔ l’ɔkɛndɛ wa sambisha wanɛ wele bu ambetawudi. (Mateu 24:14; 28:​19, 20) Ɔnkɔnɛ, sho la dia ndowanyaka akoka aso dia sho mbeya ‘manyamanya ɔtɛkɛta w’akambo wa mɛtɛ’ lam’atɛso anto awui wa Jehowa. (2 Timote 2:15) Dako di’ɔpɔstɔlɔ Paulo nɛ diayotokimanyiya nto: “Nyotetemale kɛndakɛnda la lomba otsha le anto wa l’andja.” (Kɔlɔsai 4:​5, NW) Lomba la ngasɔ tɔlɔmbaka dia sho monga l’ekanelo k’ɔlɔlɔ otsha le wanɛ wele bu laso mbetawɔ ɔtɔi. Hatokoke mbaɔnyɔla, kana ndjaɔsa oko sho mbaleka. (1 Petero 3:15) Koko, tayoyangaka dia mbakotola oya l’akambo wa mɛtɛ, lo kambaka l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi la yewo ndo la mayɛlɛ dia munanda etema awɔ. Lam’anandaso otema w’onto ɔmɔtshi, sho mbokaka ɔlɔ w’efula. Ɔngɛnɔngɛnɔ wa ngasɔ mɛtɛ tokimanyiyaka dia sho mbikikɛ polo l’ekomelo, oko Danyɛlɛ.

“WE AYUMUYA”

13, 14. Bonde kele ase Babilɔna efula wakokaka nyɔi wɔma, ko ngande wakatshikitana kanyi yaki la Danyɛlɛ la yawɔ?

¹³ L’ɔkɔngɔ diko, ondjelo akayoshaka Danyɛlɛ elongamelo ate: “We ayumuya.” (Danyele 12:13) Ɛtɛkɛta ɛsɔ alangawɔ mbuta na? Eelo mɛtɛ, Danyɛlɛ akeyaka ɔnɛ nyɔi kekɔ lo mbokongɛ. Oma ko nshi y’Adama polo nd’ɛlɔ kɛnɛ, ndoko lakoka mbewɔ nyɔi. Diakɔ mɛtɛ dielɛ Bible nyɔi ɔnɛ “otunyi.” (1 Koreto 15:26) Koko kanyi yaki la Danyɛlɛ lo dikambo dia nyɔi yakatshikitana la nyɛ yaki l’ase Babilɔna wakasɛnaka la nde. Nɛ dia vɔ wakatɛmɔlaka nzambi ya kashi oko 4000, vɔ waki la tokanyi ta weho la weho ta wɔma lo dikambo dia nyɔi. Vɔ waketawɔka ɔnɛ l’ɔkɔngɔ wa nyɔi, wanɛ waki la lɔsɛnɔ la pâ kana wakadiakema wakakadimɔka okishi woho wa ndjɔsɔmbɔya le anto wâkasɛnɛ. Ase Babilɔna wakafɔnyaka nto ɔnɛ ekɔ andja ɔmɔtshi wa l’odimu woludi l’akambo wa wɔma, lɛnɛ odjashi asombo, ditongami dia wɔma efula diele oko anto kana oko waa nyama.

¹⁴ Koko Danyɛlɛ komonga la tokanyi ta ngasɔ lo dikambo dia nyɔi. Ɛnɔnyi nkama la ntondo ka nshi ya Danyɛlɛ, Nkumekanga Sɔlɔmɔna akasokoyama oma le Nzambi dia mbuta ate: “Wavo haweyi nduku dikambu.” (Undaki 9:⁠5) Lo dikambo di’ɔnɛ lavɔ, omembi w’esambo akembe ate: “Lumu landi latutumbaka, ku ndi atukalulaka lu kete. Ku lushi lako, tukanyi tandi tayulanyema.” (Osambu 146:⁠4) Ɔnkɔnɛ, Danyɛlɛ akeyaka ɔnɛ ɛtɛkɛta wakawotɛ ondjelo wayokotshama. Nyɔi aki oko diomuyelo. Ndoko kanyi, ndoko lonyangu, ndoko sui​—⁠ndo mɛtɛ ndoko asombo. Yeso Kristo akate woho akɔ wâmɛ lam’akavu Lazaro. Nde akate ate: “Ongenyi asu Lazaro ambetama lu djo.”​—⁠Joani 11:⁠11.

15. Ngande wakoka lushi la nyɔi ndeka lushi la mbotɔ ɔlɔlɔ?

¹⁵ Tênde ɔkɔkɔ okina wɛnya bonde kele Danyɛlɛ komboka wɔma lam’akandeyaka ɔnɛ nyɔi kande aya suke. Ɔtɛkɛta wa Nzambi mbutaka ɔnɛ: “[“lokombo,” NW] l’ololo ndeka malashi ololo, la lushi la nyoi ndeka lushi la mbuto ololo.” (Undaki 7:⁠1) Okonde wakoka lushi la nyɔi latshutshumadja anto, ndeka lushi l’ɔngɛnɔngɛnɔ la mbotɔ na? Okadimwelo wekɔ lo kitshimudi ya tshɛkɛta “lokombo.” “Malashi” kokaka monga oshinga wolo efula. Lushi lɔmɔtshi, Mariya wa kadiyɛnde la Lazaro akatɛ Yeso malashi l’ekolo, malashi waki l’oshinga wa suke la difuto di’ose olimu di’ɔnɔnyi w’otondo! (Joani 12:​1-7) Ko lokombo loto ngande wakokalɔ monga oshinga wolo na? L’Ondaki 7:​1, ekadimwelo ka lo Grɛkɛ kelɛwɔ Septante mbutaka ɔnɛ: “Lokombo l’ɔlɔlɔ.” Aha lokombo loto mbele ohomba koko lokumu lele la lokombo lakɔ mbele la nɛmɔ efula. Lam’otɔ onto, nde ndoko la lokumu, ndoko awui w’ɔlɔlɔ wambondotsha lo lɔsɛnɔ, ndoko onto lele la eohwelo ka dimɛna efula ka lonto lande la waonga ande. Koko l’ekomelo ka lɔsɛnɔ l’onto, lokombo lande tshikaka awui asɔ tshɛ. Ko naka lokombo lande lekɔ ɔlɔlɔ lo washo waki Nzambi, kete lâsɔ lɔ ndeka oseka ɛngɔ tshɛ ka l’emunyi nɛmɔ la fwa.

16. (a) Ngande wakayatshutshuya Danyɛlɛ dia kondja lokombo l’ɔlɔlɔ lo washo wa Nzambi? (b) Ngande wakakoke Danyɛlɛ mumuya l’eshikikelo tshɛ ɔnɛ nde akakondja lokombo l’ɔlɔlɔ lo washo wa Jehowa?

¹⁶ Lɔsɛnɔ lande l’otondo, Danyɛlɛ akasale la wolo ande tshɛ dia monga la lokombo l’ɔlɔlɔ lo washo waki Nzambi, ndo ndoko kɛnɛ kakandasalaka kaki Jehowa kɔmɛna. Nde akashishimaka Danyɛlɛ ndo akasɛdingolaka otema ande. Nzambi akasalɛ Nkumekanga Davidi akambo efula, ko nde akawembɛ ate: “[Jehowa] li, we akambedika, akanimbitela. We mbeyaka lam’atumudjaseka ndu lam’atumunelaka, we manaka tukanyi tami tshe fundu. We mbeyaka lene atumutshokaka ndu lene atumetamaka, we nimbitelaka mbuka yami tshe.” (Osambu 139:​1, 2) Eelo mɛtɛ, Danyɛlɛ komonga onto la kokele. Ndo nde mbaki okana w’Adama kanga pɛkato ndo mbaki ose wodja w’akanga wa pɛkato. (Romo 3:23) Koko, Danyɛlɛ akayatshumoya oma lo pɛkato yande ndo akasalaka tshɛ dia kɛndakɛnda la Nzambi kande lo losembwe. Ɔnkɔnɛ, omvutshi ɔsɔ wa kɔlamelo akakoke monga l’eshikikelo ɔnɛ Jehowa ayowodimanyiya pɛkato yande ndo hatowômbɛ nkɛlɛ l’otema pondjo. (Osambu 103:​10-14; Isaya 1:18) Jehowa mbohɔka la lolango lande ndamɛ etsha w’ɛlɔlɔ w’ekambi ande wa kɔlamelo. (Heberu 6:10) Diɔ diakɔ diakelamɛ Danyɛlɛ oma le ondjelo waki Jehowa mbala hiende y’etondo ɔnɛ “untu lalangema efula.” (Danyele 10:​11, 19) Kɛsɔ mɛnyaka dia Danyɛlɛ akalangemaka efula oma le Nzambi. Danyɛlɛ akakoke ntshɔ dia tomuya l’ɔngɛnɔngɛnɔ, eya ɔnɛ nde akayâkondjɛ lokombo l’ɔlɔlɔ lo washo wa Jehowa.

17. Bonde kende ohomba efula monga la lokombo l’ɔlɔlɔ lo washo wa Nzambi ɛlɔ kɛnɛ?

¹⁷ Sunganaka di’onto l’onto ndjambola ɔnɛ: ‘Onde dimi lambokondja lokombo l’ɔlɔlɔ lo washo wa Jehowa?’ Tekɔ lo sɛna lo tena di’ofukutanu efula. Aha ɔnɛ la wɔma wa nyɔi, koko onto hadimola nyɔi kete djele, sho la dia mbeyaka ɔnɛ nyɔi kokaka tokomɛ wonya tshɛ. (Undaki 9:11) Lâsɔ mɛtɛ, ekɔ ohomba efula di’onto l’onto l’atei aso mbɔsa tɛdikɔ dia monga la lokombo l’ɔlɔlɔ lo washo wa Nzambi oma ko kakianɛ, aha la tshimbatshimba. Naka sho ntsha ɔsɔku, kete hatotoka nyɔi wɔma. Nyɔi ekɔ paka diomuyelo to, wate kana djɔ. Ndo, oko watolalaka onto djɔ ko memɔ, mbakoka onto monela oma lo nyɔi!

“WƐ AYONELA”

18, 19. (a) Ondjelo akandalange nembetshiya lo mbuta ɔnɛ Danyɛlɛ “ayonela” lo nshi yokoya? (b) Bonde kakeyaka Danyɛlɛ elongamelo k’eolwelo dimɛna dimɛna?

¹⁸ Dibuku dia Danyɛlɛ komɛka la daka dimɔtshi diele l’atei w’alaka woleki amɛna wakalake Nzambi anto. Ondjelo waki Jehowa akatɛ Danyɛlɛ ate: ‘Wɛ ayonela oya lo dihole diayɛ l’ekomelo ka nshi.’ Ondjelo akandalange mbuta na? Lam’ele ‘diomuyelo’ diakinde oma la mbuta diakalembetshiyaka nyɔi, lâsɔ daka di’ɔnɛ Danyɛlɛ “ayonela” lushi lɔmɔ la dia nembetshiya paka dui diamɛ: dui diakɔ ko eolwelo!b Lo mɛtɛ, waa nomb’ewo mɔtshi mbetawɔka ɔnɛ lo Danyele tshapita 12 mbɔtɛkɛtshiwɔ hwe dikambo dia eolwelo mbala ka ntondo l’atei w’Afundelo wa lo Hɛbɛru. (Danyele 12:⁠2) Koko, vɔ wekɔ lo ndjâkesa lo dikambo sɔ. Danyɛlɛ akeyaka elongamelo k’eolwelo dimɛna dimɛna.

¹⁹ Oko ɛnyɛlɔ, Danyɛlɛ mɛtɛ akeyaka ɛtɛkɛta ɛnɛ wakafunde Isaya ɛnɔnyi nkama hiende la ntondo ate: ‘Wakiyɛ wakavu wayɔsɛna. Edo wakimi wayonela. Nyu wanɛ wele lo ditshu dia nkɛtɛ, nyemɔ, nyode tokoko t’ɔngɛnɔngɛnɔ! Nɛ dia . . . nkɛtɛ ayotshika wanɛ wakavu dia vɔ mbolɔ.’ (Isaya 26:19) Edja efula la ntondo ka nshi shɔ, Elidja nde la Elisha wakakondja wolo oma le Jehowa dia mbolola anto. (1 Khumi ya Dikanga 17:​17-24; 2 Khumi ya Dikanga 4:​32-37) Kânga la ntondo ka lâsɔ, Hana, nyango omvutshi Samuɛlɛ, akeyaka ɔnɛ Jehowa kokaka mbolola anto oma lo Sheɔlɛ mbut’ate oma lo diombo. (1 Samuele 2:⁠6) Ndo la ntondo ka lâsɔ, Jɔbɔ, okambi waki Nzambi wa kɔlamelo, akɛnya elongamelo kande lam’akandate ate: “Undi, naka untu ambuvo, ndi ayulumba ntu? Dimi lutukikitala lu nshi tshe y’asui ami, edja ndu lam’ayumutshungo. We ayumbeta, ku dimi layuketawo; we ayukaka ulimu w’anya aye ketshi.”​—⁠Jobo 14:​14, 15.

20, 21. (a) Danyɛlɛ ekɔ l’eshikikelo ka mbolɔ lo eolwelo kakɔna? (b) Lo yoho yakɔna ondo yayonga eolwelo lo Paradiso?

²⁰ Oko Jɔbɔ, Danyɛlɛ aki l’ɛkɔkɔ wa nde shikikɛ ɔnɛ Jehowa mɛtɛ ayonga la mposa ka wolo ka mbôlola lushi lɔmɔtshi lo nshi yokoya. Koko, nde mɛtɛ akakeketshama efula lam’akandoke etongami ka wolo ka lo nyuma ashikikɛ elongamelo kɛsɔ. Eelo mɛtɛ, Danyɛlɛ ayonela lo ‘eolwelo k’anto w’ɔlɔlɔ,’ kayonga lo nshi ya Lowandji l’Ɛnɔnyi Kinunu laki Kristo. (Luka 14:14) Ngande wayoyala dui sɔ le Danyɛlɛ na? Ɔtɛkɛta wa Nzambi totɛka awui efula lo dikambo sɔ.

²¹ Jehowa ekɔ ‘Nzambi, aha k’ofutanu, koko ka wɔladi.’ (1 Koreto 14:33) Mbokɛmaka lâsɔ dia eolwelo ka lo Paradiso kayosalema l’ɔnɔngɔ, koko aha l’ofutanu. Ondo nshi mɔtshi yayeta l’ɔkɔngɔ w’Aramangɛdɔna. (Enyelo 16:​14, 16) Awadi tshɛ w’andja ɔnɛ wa kɔlɔ wayomɔ, ndo aha la tamu, akambo tshɛ wayɔlɔngɔswama dia nongola wanɛ wakavu wayolɔ. Dia mɛnya ɔnɛ wanɛ wakavu hawotolɔ l’ofutanu, Bible mbutaka ɔnɛ: “Untu l’untu lu dihuli diandi.” (1 Koreto 15:23) Ondo lâsɔ lo ‘eolwelo k’anto w’ɔlɔlɔ la k’anto wa kɔlɔ,’ anto w’ɔlɔlɔ wayolɔ ntondo. (Etsha 24:15) Lo yoho shɔ, anto wa kɔlamelo wa lo nshi yakete, ɛnyɛlɔ oko Danyɛlɛ, wayoyosha anto akina lonya l’olimu wa nɔmbɔla awui wa laa nkɛtɛ, kâmɛ ndo ndakanya miliyara ‘y’anto wa kɔlɔ’ wayolɔ.​—⁠Osambu 45:⁠16.

22. Wembola akɔna mɛtɛ wayolanga Danyɛlɛ mbeya ekadimwelo awɔ?

²² La ntondo ka nde mɛmba ɛkɛndɛ ɛsɔ, Danyɛlɛ ayonga la wembola ɛmɔtshi wa mumbola. Mɛtɛ, nde ayonga la wembola nɛ dia nde akate ɔnkɔnɛ lo dikambo dia prɔfɛsiya mɔtshi ya weke yakawawosha ate: “Dimi lakuki aui aso, keli dimi kunshihudia.” (Danyele 12:⁠8) Ande ɔlɔ wayondoka dia shihodia toseke tɔsɔ t’oma le Nzambi lee! Nde mɛtɛ ayolanga mbeya awui tshɛ wendana la Mɛsiya. Nde ayɔngɛnangɛna ndo ayamba heyama dia mboka ɔnkɔnɛ wakayahɔnaka wedja wakahemɛ andja w’otondo, tatɛ oma lo nshi yande polo ndo lo nshi yaso nyɛ, nde ayoka ɔlɔ dia mbeya wanɛ wele “ekilami [wa kɔlamelo] wa Khum’Ulungu,” wanɛ wakatetemala kânga mbakawasoyama lo “etena k’ekumelu.” Nde ayolanga nto mbeya woho wakalanyema waolelo tshɛ w’anto oma le Diolelo diaki Nzambi diele l’anya wa Mɛsiya.​—⁠Danyele 2:44; 7:22; 12:⁠4.

DIHOLE DIAYONGA LA DANYƐLƐ LO PARADISO, NDO DIAKIYƐ!

23, 24. (a) Lo na ayotshikitana andja wa lɛnɛ ayolɔ Danyɛlɛ la andja wakandasɛnaka ntondo? (b) Onde Danyɛlɛ ayonga la dihole lo Paradiso, ndo ngande weyaso dui sɔ?

²³ Danyɛlɛ ayolanga mbeya andja wayondoyotana lo nshi shɔ, wotshikitanyi efula la wɔnɛ waki lo nshi yande. Awui tshɛ w’ata ndo w’asui wakandeyaka hawoyala nto. Ekiyanu, elando, ndo nyɔi aya bu. (Isaya 25:8; 33:24) Koko, mbo ya ndɛ yayonga tshavutshavu, mvudu ya mbidjasɛ, ndo olimu w’ɔngɛnɔngɛnɔ le onto tshɛ. (Osambu 72:16; Isaya 65:​21, 22) Anto wa l’andja w’otondo wayonga nkumbo ɔtɔi kele kâmɛ ndo kele l’ɔngɛnɔngɛnɔ.

²⁴ Danyɛlɛ ayonga mɛtɛ la dihole l’andja ɔsɔ. Ondjelo akawotɛ ate: ‘wɛ ayonela oya lo dihole diayɛ.’ Tshɛkɛta ya lo Hɛbɛru yokadimwami lanɛ ɔnɛ ‘dihole’ ekɔ tshɛkɛta yakɔ yâmɛ yalembetshiya ɛtshi ka nkɛtɛ.c Danyɛlɛ akeyaka prɔfɛsiya k’Ezekiyɛlɛ kendana la wodja w’Isariyɛlɛ wakolwama kana wakalɔngɔswama. (Ezekiyele 47:13–48:35) Ngande wayokotshama prɔfɛsiya k’Ezekiyɛlɛ kɛsɔ lo Paradiso na? Prɔfɛsiya kɛsɔ mɛnyaka ɔnɛ ekambi waki Nzambi tshɛ wayonga la dihole lo Paradiso, kânga otondo wa nkɛtɛ wayokahanyema lo yoho ya losembwe ndo yaha l’ofukutanu. Eelo mɛtɛ, aha paka ɛtshi ka nkɛtɛ keto mbayokondja Danyɛlɛ lo Paradiso. Nde ayonga ndo l’ɔkɛndɛ ɔmɔtshi lɛkɔ lo ndjela sangwelo diaki Nzambi. Difuto diakalakema Danyɛlɛ oma le Nzambi diekɔ shikaa.

25. (a) Akambo akɔna walangayɛ mɛna lo Paradiso? (b) Lande na kakokaso mbuta ɔnɛ anto wakatongama dia ndjɔsɛna lo Paradiso?

²⁵ Ko wɛ ayoyokondja na? Daka diakɔ diamɛ kokaka kotshama ndo le yɛ. Jehowa nangaka di’anto wele l’okitanyiya ‘monela’ oya lo dihole diawɔ, dia vɔ ndjoyala la dihole lo Paradiso. Ohokanyiya dikambo sɔ! Mɛtɛ, ayonga ndo ɔlɔ wa mamba mɛnana la tshondo ya Danyɛlɛ nganɛ, ndo apami la wamato wakakambɛka Nzambi la kɔlamelo lo nshi yakafundamaka Bible. Oma lâsɔ, lokema l’anto laheyama mbadia wayolɔ, ndo wayonga l’ohomba wa ndakanyema dia vɔ mbeya Jehowa Nzambi ndo mbôka ngandji. Ohokanyiya woho wayoyokambaka wɛmɛ dia nɔngɔsɔla nkɛtɛ kaso ndo kikadimola paradiso koludi la diangɔ dia weho la weho ndo ka dimɛna diahashilaki pondjo. Ohokanyiya woho wayoyetshamaka oma le Jehowa, ndo mbekaka woho wakandalɔngɔsɔla di’anto sɛnaka. (Isaya 11:9; Joani 6:45) Eelo mɛtɛ, wambokolamɛ dihole dimɔtshi lo Paradiso. Kânga mbele anto efula ɛlɔ kɛnɛ mbɔsaka Paradiso oko dɔ di’anyanya, ohɔ dia, l’etatelo, Jehowa akatonge onto dia nde sɛnaka lo dihole dia ngasɔ. (Etatelu 2:​7-9) Lo yoho shɔ, Paradiso ekɔ dihole diayɔlɔngɔsɔla Nzambi dia miliyara y’anto wa laa nkɛtɛ mbidjasɛ. Vɔ wakatongama dia mbidjasɛ lɔkɔ. Lam’ayɔtɔ anto lo Paradiso, ayonga oko vɔ wambokalola lo ngelo kawɔ.

26. Kakɔna kɛnya dia Jehowa mbeyaka ɔnɛ konga ekomelo k’andja ɔnɛ bu dikambo dia wɔdu?

²⁶ Onde etema aso hawolole la lowando ndo l’ɔngɛnɔngɛnɔ lam’akanyiyaso awui asɔ tshɛ wa lo nshi yayaye? Onde otondo ayɛ hakombola dia monga lɛkɔ? Lâsɔ, tâmbake dia mbeya ɔnɛ Ɛmɛnyi wa Jehowa nomɔlomɔka dia mbeya etena kayokomɛ andja ɔnɛ! Konga bu dui dia wɔdu. Jehowa mbeyaka dui sɔ, diɔ diakɔ diatokeketshande dia sho ‘tetemala konga’ ekomelo ‘koyanga tɔ koviyaka.’ Nde nangaka mbuta dia lo kanyi yaso sho mbeyaka mɛna di’oko tɔ kamboviya, koko lo divɛsa diakɔ diamɛ, vɔ toshikikɛka ɔnɛ: ‘Tɔ hatotshimbatshimba.’ (Habakuka 2:3; enda ndo lo Tukedi 13:12.) Eelo mɛtɛ, ekomelo kayoya l’etena kakashikikɛma.

27. Ahombayɛ ntsha dia memala la ntondo kaki Nzambi pondjo pondjo?

²⁷ Ahombayɛ ntsha lam’ele ekomelo kaya suke na? Oko Danyɛlɛ, omvutshi wa Jehowa wa ngandji efula, kikɛ la kɔlamelo tshɛ. Ekaka Ɔtɛkɛta wa Nzambi l’etete. Lɔmbaka Nzambi aha la pekɔ. Sanganaka l’anyayɛ ambetawudi ndo okakawɔ ngandji. Lakanyaka anto akina akambo wa mɛtɛ l’ohetoheto. Lam’ele ekomelo k’andja ɔnɛ wa kɔlɔ kekɔ lo ndjasukana lushi tshɛ, yashikikɛ dia kambɛ Nkum’olongo la kɔlamelo ndo amɛka Ɔtɛkɛta ande la wolo tshɛ. Dja yimba tshɛ lo prɔfɛsiya ka Danyɛlɛ! Nkumadiɔndjɔ Jehowa, Laheme tshɛ, akosha diɛsɛ dia wɛ memala la ntondo kande l’ɔngɛnɔngɛnɔ pondjo pondjo!

[Nɔte ya l’ɛse ka dikatshi]

AKAYAKIME?

• Kakɔna kakakimanyiya Danyɛlɛ dia nde mbikikɛ polo ndo l’ekomelo?

• Lande na kele Danyɛlɛ kombokaka nyɔi wɔma?

• Ngande wayokotshama daka diaki ondjelo di’ɔnɛ Danyɛlɛ ‘ayonela oya lo dihole diande’?

• Ɛlɔlɔ akɔna wamboyokondja wɛmɛ lo mbidja yimba lo prɔfɛsiya ka Danyɛlɛ?

[Osato wɔsa lɛkɛ l’otondo wa lo lɛkɛ 307]

[Osato wa lo lɛkɛ 318]

Onde wɛ ekɔ lo mbidja yimba l’ɔtɛkɛta wa prɔfɛsiya waki Nzambi, oko Danyɛlɛ?