Nkumu ya Diolelo No. 36
Ɛnɔnyi Kinunu W’eyoyo kakɔna katokongɛ lo nshi yayaye na?
Ɛnɔnyi Kinunu W’eyoyo onde etatelo k’eleko k’oyoyo?
NTAMBE ka 20 akakomɛ Ngɔndɔ ka Dikumi l’Ahende 31, la midi k’otsho.a Tɔ kaki ntambe kakonge l’efukutanu wa mamba. Koko tɔ kakɛnyi nto etatelo k’ohamelo w’akambo w’eyoyo wa tshulatshula, w’enganga, wa wewoyanelo wa nsango, ndo ehamelo k’esadi esadi k’awui w’ekondjelo ka falanga l’andja w’otondo. Diakɔ diele anto efula wakalongola ɛnɔnyi kinunu w’eyoyo l’ɔngɛnɔngɛnɔ w’efula oko djembetelo y’elongamelo ndo y’otshikitanelo. Onde vɔ mbeyaka mbela ekomelo k’ata, ka wola, k’elanyelo ka nkɛtɛ ndo ekomelo ka waa hemɔ oka?
Kɛsɔ mbakombola anto efula. Ko kakɔna kakoshikikɛ dia ɛnɔnyi kinunu w’eyoyo ɛsɔ wayela etshikitanu wayonga ɔlɔlɔ, mbut’ate etshikitanu wayokela lɔsɛnɔ l’oshika ndo la lotui tshitshi wɛ la nkumbo kayɛ na? Tênde ohamelo w’ekakatanu ɛmɔtshi wayohomana l’anto.
Elanyelo ka Nkɛtɛ
Elimu wasalema lo wedja woludi la tshulatshula wekɔ “lo ndanya ahole wadjasɛ anto la waa nyama, ekonda, ashi, la hiɛlɛlɛ lo yoho yamboleka.” Naka dikambo sɔ tetemala ngasɔ oto, “kete ahole wadjasɛ anto wayoleka monga lo wâle.”—“Avenir de l’environnement mondial—2000,” Programme des Nations unies pour l’environnement.
Hemɔ
“Anto fɔnyaka di’atokomaka lo 2020, hemɔ yahasambemɛ yayonga lo kiɔkɔ ya nyɔi y’anto esambele l’atei w’anto dikumi tshɛ wayovɔka lo wedja wa wola, kɛsɔ ayonga l’ɛse ka kahende ɔtɔi ka wanɛ wavɔ la hemɔ shɔ ɛlɔ kɛnɛ.”—“Andja Wadiɛnɛ la Hemɔ,” Havard University Press, 1996 (angl.).
Ambewi amɔtshi fɔnyaka ɔnɛ “lo 2010, wedja 23 wamboleka diɛnɛ la hemɔ [ka sida] wayoshisha miliyɔ 66 y’anto.”—“Face au sida: la situation dans le pays en développement,” alapɔlɔ conjoint de la Commission européenne et de la Banque mondiale.
Wola
“Suke la miliyara 1,3 k’anto ndjasɛnyaka l’ɛse ka dɔlara ɔtɔi lushi tshɛ, ndo suke la miliyara k’anto hawokoke tana diangɔ dia ndɛ di’ɔlɔlɔ diahombama.”—“Rapport mondial sur le développement humain 1999,” alapɔlɔ wa Programme des Nations unies pour le développement.
Ata
“Awui wa ngala watomba lo [wedja efula] kokaka koma lo yɛdikɔ yahatongaka ndoko lushi. Akambo asɔ tombaka l’ɔtɛ wa [ɛlɔshanelo] wa l’asa waoho, dibila, la ɛtɛmwɛlɔ, . . . awui wa ngala asɔ wayoyotondja . . . woho ɔmɔtshi wa ta wayoleka kokanɛ l’ɛnɔnyi akumi ahende l’etanu w’etatelo ka ntambe kayaye . . . , ko ndjakaka nkama ya nunu di’anto ɔnɔnyi tshɛ.”—“Á l’aube d’un nouveau monde : la sécurité nationale au XXIe siècle,” Commission américaine d’étude sur la sécurité nationale au XXIe siècle.
Woho wakawalongola ɛnɔnyi kinunu w’eyoyo ɛnɛ la ditelo diasha anto elongamelo ndo la wangasanu tshɛ dihaka anto washo lo kɛnɛ kendana l’akambo anɛ: elanyelo ka nkɛtɛ, hemɔ, wola, ndo ata. Kiɔkɔ y’ekakatanu ɛnɛ ko: lohehe, woho wahayoshana anto etema, la lokaki—waonga wahakokaki mimɔ l’ekimanyielo k’eyangelo w’ase siansɛ, ka tshulatshula, kana k’ase pɔlitikɛ.
Ɛnɔnyi Kinunu wayela anto ɛtshɔkɔ
Ofundji ɔmɔtshi w’edjedja akɛnyi dia: “Untu hakendakenda lu mbuka uma lu wulu andi! Lam’atundokendakendaka, ndi ndame heyi nombola ekulu andi.” (Jeremiya 10:23) Onto bu l’akoka ndo la lotshungɔ la nɔmbɔla nkɛtɛ kɛnɛ. Paka Otungi aso, Jehowa Nzambi ndamɛ mbele la lotshungɔ ndo mbêya woho wa kandola ekakatanu waki anto.—Romo 11:33-36; Enyelo 4:11.
Ko etena kakɔna? Ndo woho akɔna na? Tolembetelo efula mɛnyaka dia tekɔ suke l’ekomelo ka ‘nshi y’ekomelo.’ Lam’alangɛ, fola Bible kayɛ, kele adia 2 Timote 3:1-5. Divɛsa nɛ kɔndɔlaka l’ɔlɔlɔ tshɛ waonga wayonga l’anto lo ‘tena nɛ dia wolo.’ Ndo Mateu 24:3-14 la Luka 21:10, 11 kɔndɔlaka akambo wendana la ‘nshi y’ekomelo.’ Avɛsa asɔ, wekɔ lo mbika epole ɔsɛkɛ l’akambo wɛnama wakatshama tatɛ oma l’ɔnɔnyi wa 1914, oko ata wa l’andja w’otondo, hemɔ ya welo yasambemɛ la ndjala ya kasha yambokokanɛ.
Kem’edja ‘nshi y’ekomelo’ yanga komɛ. Danyele 2:44 mbutaka ɔnɛ: “[Nzambi] leli l’ulungu ayutundja diulelu diahalanaki pundju. . . . Dio diayulanya waulelu ako tshe [wa la nkɛtɛ], diayâshila ushiki, ku dio diame diayushikikala pundju.” Akatatami dia Nzambi ayoshikikɛ Diolelo dimɔtshi, kana lowandji, dia nɔmbɔla nkɛtɛ kɛnɛ. Lo ndjela Enyelo 20:4, lowandji lɔsɔ layolɛ ɛnɔnyi kinunu, mbut’ate, yinga y’ɛnɔnyi! Tênde akambo amɔtshi wɛnya nganɛ wayolowana nsɛnɔ y’anto l’ɛnɔnyi kinunu wa lotombo ɛsɔ:
Ekondjelo. “Vo wayuhika mvudu, wayudjaseka loko; wayune dikambo di’elua, wayolekaka elua w’uma loko. Vo hawuhika mvudu, ku akina ndjudjase loko. Vo hawukamba dikambo di’elua, ku akina ndjole elua uma loko.”—Isaya 65:21, 22.
Yonge ya Demba. “[“L’etena kɛsɔ,” NW] ashu w’akanga a tutshungu wayosena, la atui w’akanga a puki wayuka. Akanga a tshumbi wayulimbolimbo uku peli la kanga lumi ayimba esambu [“w’ɔngɛnɔngɛnɔ,” NW].” “Nduku untu ludjashi [la nkɛtɛ l ]ayuta ati: Dimi la hemo.”—Isaya 33:24; 35:5, 6.
Edjaselo. Nzambi ayela ‘elanyelo le wanɛ walanya nkɛtɛ.’—Enyelo 11:18.
Diokanelo Lam’asa Anto. “Vo hawuhumuya kuyanga nanya Ukungu ami w’ekila tshe, ne dia kete ayulula la ewu ka [Jehowa], uku atululaka ashi a waki.”—Isaya 11:9.
Miliyɔ y’anto wekɔ la mbetawɔ l’alaka asɔ wa lo Bible ndo wekɔ lo mɛna akambo la sso di’ɔlɔlɔ lo kɛnɛ kendana la nshi yayaye. Diɔ diakɔ diewɔ l’akoka wa ndɔshana l’ɛhɛnyɔhɛnyɔ ndo l’ekakatanu wa lo lɔsɛnɔ. Lâsɔ woho akɔna wakoka Bible nkoma wolo walɔmbɔla lɔsɛnɔ layɛ na?
Ewo katɔla otsha lo lɔsɛnɔ!
Siansɛ la tshulatshula kokaka tena dimɔtshi sala akambo wa diambo efula! Koko, ewo kele l’onto atasha anto efula lɔsɛnɔ l’oshika ndo l’ɔngɛnɔngɛnɔ. Ewo ɔtɔi kakoka kotsha dikambo sɔ ele kɛnɛ kɔkɔndwami lo Bible lo Joani 17:3, (NW) divɛsa diata ɔnɛ: “Lɔsɛnɔ la pondjo lɔnɛ, ele wêke dia nkeya, wɛ Nzambi ɔtɔi ka mɛtɛ, la Yeso Kristo lakayatome.”
Ewo kɛsɔ tanemaka l’atei wa Bible. Kânga mbele anto efula mbɔsaka dibuku sɔ di’ekila la nɛmɔ, tɔtɔi toto mbadisɛdingola dia kondja wahɔ oma lɔkɔ. Ko wɛ ngande na? Eelo, mbadia Bible, nɔmbaka mbidja weolo efula. Koko, weolo ɛsɔ ekɔ ohomba. Bible ekɔ tshɔi ya dibuku ‘diakasambiyama oma le Nzambi ndo diele ohomba dia mbetsha anto, mangola, mbidja akambo l’ɔnɔngɔ, ndo mbaekiya l’akambo w’ɔlɔlɔ.’—2 Timote 3:16.
Ko lâsɔ, ngande wakokayɛ tatɛ ndjaekesanyiya la Bible wɛmamɛ na? Bonde kahayetawɔ ekimanyielo k’Ɛmɛnyi wa Jehowa? Vɔ mbetshaka miliyɔ y’anto lawakawɔ ofele. Dia kokimanyiya lo dikambo sɔ, vɔ kambaka l’ekanda wotshikitanyi walembetshiya Bible, oko biukubuku Kakɔna Katɔlɔmba Nzambi? Yɔ mbishaka ekadimwelo wa tomondo lo wembola efula wakokayɛ ndjambola lo kɛnɛ kendana la Bible, oko: Ele Nzambi? Asangoya Nzambi lo dikambo dia nkɛtɛ? Elɛwɔ Diolelo diaki Nzambi? Ngande wakoka Bible ndowanya lɔsɛnɔ la nkumbo kayɛ?
Naka wɛ nangaka di’Ɔmɛnyi wa Jehowa ɔmɔtshi ndjokenda lakayɛ, kete lodia dihole nɛ dia l’ɛse lam’alangɛ. Vɔ wayɔngɛnangɛna dia ketsha awui efula lo kɛnɛ kendana l’Ɛlɔmbwɛlɔ ka lotombo k’Ɛnɔnyi Kinunu ka Diolelo diaki Nzambi!
□ Dimi nangaka kondja biukubuku yelɛwɔ Kakɔna Katɔlɔmba Nzambi?
□ Lambonyɔlɔmba dia nyombetsha Bible ofele lakami
[Nɔte ka l’ɛse ka dikatshi]
a Lanɛ tekɔ lo ndjela tokanyi tambokokanɛ efula lo wedja wa l’Edjelo ka wonya lo kɛnɛ kendana l’ɛnɔnyi kinunu w’eyoyo. Lo mɛtɛ, ɛnɔnyi kinunu w’eyoyo wayomɛ Ngɔndɔ ka Ntondo 1, 2001.