Nkumu ya Diolelo No. 37
Losango Le Anto Wa L’andja W’otondo
Ekomelo ka ɛtɛmwɛlɔ wa kashi kaya suke!
▪ Ɔtɛmwɛlɔ wa kashi kɛdikɛdi na?
▪ Ngande wayowokomɛ?
▪ Ngande wendanayɛ la dikambo sɔ?
Ɔtɛmwɛlɔ wa kashi kɛdikɛdi na?
Onde wɛ mongaka la lonyangu lo kɛnɛ kendana la diakatanelo diasalema lo lokombo la ɛtɛmwɛlɔ? Lam’ele wɛ nangaka losembwe, onde awui w’ata, awui wa terɔrismɛ ndo awui wa kɔlɔ wasala anto wayata ɔnɛ Nzambi mbakambɛwɔ hawokonyangiya? Lande na kele mɛnamaka dia ɛtɛmwɛlɔ mbele lo kiɔkɔ y’ekakatanu efula watomba?
Aha ɛtɛmwɛlɔ tshɛ mbele l’onongo w’awui asɔ, koko paka ɛtɛmwɛlɔ wa kashi. Yeso Kristo, onto lalɛmiyama le ase ɛtɛmwɛlɔ efula akɛnya dia ɛtɛmwɛlɔ wa kashi tshutshuyaka anto lo ditshelo dia kɔlɔ, oko wele “utamba wa kolo atotokaka elua wa kolo.” (Mateu 7:15-17) Elowa akɔna watɔ ɛtɛmwɛlɔ wa kashi?
◼ ƐTƐMWƐLƆ WA KASHI NDJÂTAMBIYAKA L’AWUI W’ATA NDO WA PƆLITIKƐ: Jurnalɛ Asiaweek, yakate ɔnɛ: “Dia kotsha ehomba awɔ hita, ewandji wa lo Asiya ndo wa l’ahole akina, wele la mposa k’efula ka lowandji kambaka lo yoho ya kɔlɔ efula la mposa kele l’anto ka tɛmɔla.” Diɔ diakɔ diata jurnalɛ yakɔ ɔnɛ: “Mɛnamaka dia andja ɔnɛ waya suke la kita balakata.” Owandji ɔmɔtshi w’ɔtɛmwɛlɔ wa lokumu wa lo wodja w’États-Unis akate ate: “Pombaka ndjaka wa terɔristɛ dia mbashimba diaha vɔ tadiakanaka.” Dia kandola dui sɔ nde tetemalaka mbuta ate: “Nyodiake wa terɔristɛ tshɛ lo lokombo la Nkumadiondjo.” Koko Bible mbutaka ɔnɛ: “Naka untu ayuta ati: Dimi latulangaka [Nzambi], ku ndi mpetshaka unyandi, keti kanga kashi kendi.” (1 Joani 4:20) Yeso akate ate: “Nyulangi atunyi anyu.” (Mateu 5:44, sho mbɛnganyisha alɛta lo avɛsa tshɛ.) Shi anto wa lo ɛtɛmwɛlɔ efula ndjatambiyaka lo awui w’ata?
◼ ƐTƐMWƐLƆ WA KASHI MBETSHAKA WETSHELO WA KASHI: Ɛtɛmwɛlɔ ɛmɔtshi mbetshaka dia anima ekɔ ɛngɔ kɛmɔtshi kahɛnama kele lo demba di’onto katetemala nsɛna l’ɔkɔngɔ wa nyɔi k’onto. Lo kamba la wetshelo ɔsɔ, ɛtɛmwɛlɔ efula kondjaka wahɔ oma le anto awɔ, lo mbalɔmba falanga dia vɔ nɔmbɛ anima w’anto wambovɔ. Koko, Bible hetsha ngasɔ. “Anima wasala pɛkato mbayovɔ.” (Ezekiyele 18:4, NW) “Wasena mbeyaka vati: Vo wayuvo. Keli wavo haweyi nduku dikambu. Vo kema la difutu. Euhwelu kawo kambushila.” (Undaki 9:5) Yeso aketsha dia wanɛ wakavu wayolɔ, lâsɔ otondongaka anima havu tshike ndoko ohomba w’anto mbolɔ. (Joani 11:11-25) Onde ɔtɛmwɛlɔ ayɛ mbetshaka ɔnɛ anima havu?
◼ ƐTƐMWƐLƆ WA KASHI MBETAWƆKA AWUI WA MINDO WA DIEYANELO: Lo wedja ɛmɔtshi, ɛtɛmwɛlɔ mbetawɔka apami weyana l’asekawɔ apami ndo wamato weyana l’asekawɔ wamato koma ɛlɔmbɛdi ndo vɔ tshutshuyaka ewandji wa lɛɛta dia mbetawɔ diwala dia lam’asa pami la pami kana womoto la womoto. Kânga ɛtɛmwɛlɔ watona awui wa mindo wa dieyanelo, hawotondja ewandji wa ɛtɛmwɛlɔ weyana l’ana w’akɛnda la wolo oma lo ɛtɛmwɛlɔ awɔ. Ko kakɔna ketsha Bible lo kɛnɛ kendana la awui wa mindo wa dieyanelo? Bible mbutaka hwe ɔnɛ: “Tanyuyandimbiyaki: atshi w’akambu wa sonyi, kuyanga amunanyi, kuyanga akanga a nende, kuyanga atshi w’akambu wa sonyi la apami . . . hawukiti diulelu dia [Nzambi].” (1 Koreto 6:9, 10) Onde wɛ mbeyaka ɛtɛmwɛlɔ wetawɔ awui wa mindo wa dieyanelo?
Kakɔna kayokomɛ ɛtɛmwɛlɔ watɔ elowa wa kɔlɔ? Yeso akate ate: “Utamba tshe wahato elua w’ololo, ayokotama, ayukandjema lu dja.” (Mateu 7:19) Lo mɛtɛ, ɛtɛmwɛlɔ wa kashi wayolanyema! Ko ngande ndo etena kakɔna kayosalema dui sɔ? Ɛnɛlɔ kɛmɔtshi ka prɔfɛsiya kofundami lo dibuku dia lo Bible dia Enyelo, tshapita 17 ndo 18, mbishaka okadimwelo lo dimbola sɔ.
Ngande wayokomɛ ɛtɛmwɛlɔ wa kashi?
Ohokanyiya dia wɛ ekɔ lo mɛna dikambo nɛ: Womoto kanga loseka mbidjasɛ lâdiko dia nyama kɛmɔtshi ka wɔma efula. Nyama kakɔ kekɔ la ɛtɛ esambele la seke dikumi. (Enyelo 17:1-4) Womoto kanga loseka ɔsɔ ekɔ didjidji dia na? Nde ekɔ la shɛngiya le “khumi ya dikanga ya la kete.” Nde ndɔta ahɔndɔ w’oshinga wolo, shinola malashi, ndo ekɔ la ɔngɔnyi wahadjama anya. Ndo nto, oma lo ekanga ande, ‘wedja tshɛ wambonganyiyama.’ (Enyelo 17:18; 18:12, 13, 23) Bible tokimanyiyaka dia sho mbeya ɔnɛ womoto kanga loseka ɔsɔ ekɔ tshunda dia ɛtɛmwɛlɔ wa kashi wa l’andja w’otondo. Nde nembetshiyaka aha paka ɔtɛmwɛlɔ ɔtɔi oto, koko ɛtɛmwɛlɔ tshɛ watɔ elowa wa kɔlɔ.
Nyama kele womoto kanga loseka mbahema lâdiko atɔ nembetshiyaka mandji ya pɔlɔtikɛ ya lo andja ɔnɛ.a (Enyelo 17:10-13) Ɛtɛmwɛlɔ wa kashi wahemi lâdiko dia nyama kɛsɔ kalembetshiya mandji ya pɔlitikɛ nyangaka dia monga la shɛngiya lo tɛdikɔ tɔsawɔ ndo lo ɛlɔmbwɛlɔ kawɔ.
Koko, kem’endja dikambo dimɔtshi dia diambo diayosalema. Bible mbutaka ɔnɛ: “Seki dikumi yakayenyi, ndu nyama, yayuhetsha umuntu kanga luseka. Yo yayûhandjula, yayûtshika utakataka, yayole umunyi andi, yayûtshumba ushiki.” (Enyelo 17:16) Mandji ya pɔlɔtikɛ ya l’andja ɔnɛ yayokadimwɛ ɛtɛmwɛlɔ wa kashi la shashimuya ndo yayowashila oshiki! Onto akɔna layowatshutshuya dia vɔ sala dikambo sɔ? Dibuku dia lo Bible dia Enyelo kadimolaka ɔnɛ: “[Nzambi] akotshiya dikambu ne l’etema awo dia vɔ ntsha uku lulangu landi.” (Enyelo 17:17) Eelo, Nzambi ayokoya la ɛtɛmwɛlɔ wa kashi l’ɔtɛ w’awui tshɛ wakawasale lo lokombo lande. Lo sala akambo la losembwe la kokele, Jehowa ayokamba la mandji ya pɔlɔtikɛ dia ndanya ɛtɛmwɛlɔ wa kashi.
Kakɔna kahombayɛ sala naka wɛ halange kɛnɛ kayokomɛ ɛtɛmwɛlɔ wa kashi ndjokokomɛ? Ɔkɛndji waki Nzambi tɔhɛmɔlaka ate: “Antu ami, nyutumbi uma l’atei ato.” (Enyelo 18:4) Ɔnɛ mbele etena ka tomba oma lo ɛtɛmwɛlɔ wa kashi. Ko otsha lende akokayɛ ndawɔ? Aha otsha le anto wahetawɔ ɔnɛ Nzambi ekɔ, nɛ dia elanyelo kawɔ vɔ lawɔ kaya suke. (2 Tesalonika 1:6-9) Ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ mbele eshamelo kakɔ ɔtɔi ka dimɛna. Ngande wakokayɛ mbeya ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ?
Woho wa mbeya ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ
Elowa akɔna w’amɛna wahomba ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ ntɔ?—Mateu 7:17.
◼ ƆTƐMWƐLƆ WA MƐTƐ MBEYAMAKA OMA LO NGANDJI: Atɛmɔdi wa mɛtɛ “kema wa la kete,” vɔ hawatɔna l’ɔtɛ wa lokoho lawɔ la demba kana mbekelo yawɔ ndo vɔ ‘mbokanaka ngandji lam’asawɔ.’ (Joani 13:35; 17:16; Etsha 10:34, 35) Vɔ hawodiakana lam’asawɔ ndo vɔ mbetawɔka vwela asekawɔ.—1 Joani 3:16.
◼ ƆTƐMWƐLƆ WA MƐTƐ MBƐKAMAKA ƆTƐKƐTA WA NZAMBI: Lo dihole dia mbetsha “ditshelu” ndo “dietshelu dieli uku elembe w’antu,” ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ mbetshaka paka awui w’oma lo Bible, Ɔtɛkɛta wa Nzambi. (Mateu 15:6-9) Lande na? Nɛ dia “efundelu tshe k’uma le [Nzambi] keko ololo mbetsha antu, la mbalaka, la mbaewula, la mbaekiya lu akambu w’ololo.”—2 Timote 3:16.
◼ ƆTƐMWƐLƆ WA MƐTƐ KEKETSHAKA NKUMBO NDO SUKƐKA ƐLƐMBƐ WA LÂDIKO WENDANA LA LƆKƐWƆ: Ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ mbetshaka waomi dia ‘nanga wadiɛwɔ oko wayalangawɔ vɔamɛ,’ kimanyiyaka wadi dia monga la ‘dilɛmiɛlɔ di’efula otsha le waomi awɔ’ ndo mbetshaka ana dia ‘monga la okitanyiya le ambutshi awɔ.’ (Efeso 5:28, 33; 6:1) Ndo nto, wanɛ wele la ɛkɛndɛ pombaka monga la lɔkɛwɔ l’ɔlɔlɔ.—1 Timote 3:1-10.
Onde ɔtɛmwɛlɔ ɔmɔtshi kotshaka ɛlɛmbɛ ɛsɔ? Dibuku Holocaust Politics, diakafundama lo 2001, mbutaka ɔnɛ: “Otondonga anto efula wakayele wetshelo ndo ditshelo dia Ɛmɛnyi wa Jehowa, tshike anto koshilana oshiki ndo tshike diakatanelo dia lam’asa dibila diaya bu l’andja ɔnɛ.”
Lo mɛtɛ, lo wedja 235, Ɛmɛnyi wa Jehowa hawosambisha tsho anto dikambo dia ɛlɛmbɛ wa lo Bible wendana la lɔkɛwɔ, koko vɔ kitanyiyaka ɛlɛmbɛ akɔ lo nsɛnɔ yawɔ. Sho kokeketshaka dia wɛ nɔmba Ɛmɛnyi wa Jehowa dia vɔ kokimanyiya woho wa wɛ mbeya kɛnɛ kakɔlɔmba Nzambi dia wɛ mbɔtɛmɔla lo yoho yetawɔnde. Ɔnɛ mbele etena ka mbɔsa yɛdikɔ. Totshimbatshimbake. Ekomelo ka ɛtɛmwɛlɔ wa kashi kaya suke!—Zefaniya 2:2, 3.
□ Lam’alanganyu, lekɔ l’ohomba wa biukubuku Nyotetemale sungukala!
□ Dimi nangaka nyu ndjombetshaka Bible ofele.
[Nɔte ka l’ɛse ka dikatshi]
a Dia tana elembetshiyelo ekina wendana la dikambo sɔ, enda lo biukubuku Nyotetemale sungukala! lɛkɛ 12, 13, yakatondja Ɛmɛnyi wa Jehowa.
[Efundelo wa l’etei w’odingɔ wa lo lɛkɛ 3]
Ɛtɛmwɛlɔ wa kashi wekɔ la shɛngiya le “khumi ya dikanga ya la kete”
[Efundelo wa l’etei w’odingɔ wa lo lɛkɛ 3]
“Antu ami, nyutumbi uma l’atei ato”