Nzambi La Kayisa

“Okone nyusha Kayisa diango dia Kayisa. Nyusha [Nzambi, “NW”] diango dia [Nzambi, “NW”].”​—⁠LUKA 20:⁠25.

LAM’AKASHA Yeso dako sɔ, nde mɛtɛ akeyaka ɔnɛ kɛnɛ kalɔmba Nzambi ekambi Ande mbele la ntondo ka kɛnɛ tshɛ kakoka Kayisa, kana Lɛɛta, mbalɔmba. Yeso akaleke anto tshɛ shihodia mɛtɛ ka dɔmbɛlɔ diakalɔmbɛ omembi w’esambu le Jehowa ate: “Diulelu diaye dieli diulelu dia pundju, ndu luwandji laye layutshikalaka lu nonga tshe.” (Osambu 145:13) Lam’akashaka Diabolo Yeso lowandji lâdiko dia waolelo tshɛ wa lo nkɛtɛ k’otondo, Yeso akôkadimola ate: “Akafundama ate: ‘Jehowa Nzambi kayɛ mbahombayɛ tɛmɔla, ndo ndamɛ oto mbahombayɛ kambɛ olimu w’ekila.’ ” (Luka 4:​5-8, NW) “Kayisa,” koyanga mbende nkumekanga k’Ase Rɔmɔ, kana owandji ɔmɔtshi w’onto, kana Lɛɛta, hakoke tɛmɔlama ndoko lushi ɔtɔi.

² Yeso komanguna ɔnɛ Satana mbakanga waolelo wa l’andja ɔnɛ. L’ɔkɔngɔ diko, nde akayelɛ Satana ɔnɛ “owandji w’andja ɔnɛ.” (Joani 12:​31, NW; Joa. 16:11) Oya l’ekomelo k’eleko ka ntondo T.D., ɔpɔstɔlɔ Joani akafunde ate: ‘Sho mbeyaka shate: oma le Nzambi mboyeso, koko andja w’otondo wekɔ lo lowandji la kanga kɔlɔ.’ (1 Joani 5:19) Kɛsɔ hɛnya ɔnɛ Jehowa akakimɔ lowandji lande la lâdiko dia nkɛtɛ k’otondo. Ohɔ dia, lam’akandashaka Yeso lowandji lâdiko dia waolelo wa pɔlitikɛ, Satana akate ate: “Dimi layukusha wulu one tshe, . . . ne dia wakambisha wulu.” (Luka 4:⁠6) Satana ekɔ lo mbolɛ waolelo tshɛ wa l’andja w’otondo nɛ dia Nzambi âkawosha diaaso.

³ Woho akɔ wâmɛ mbele ndo Lɛɛta, lɔ lekɔ la lowandji nɛ dia Nzambi, oko wênde Owandji wa Lâdiko dia tshɛ, âkawosha diaaso. (Joani 19:11) Diɔ diakɔ diakokaso mbuta ɔnɛ “[emboledi wele kakianɛ wakakitshama l’ahole wâhɔnyiwɔ oma le Nzambi, NW].” Naka sho mbɛdika lowandji la Lɛɛta la lowandji la Jehowa lele lâdiko dia tshɛ, kete lowandji la Lɛɛta mɛtɛ hatɛnama ndo mɛnama. Koko, ewandji wa l’andja ɔnɛ wekɔ “ukambi wa [Nzambi, NW],” “tundjihu ta [Nzambi, NW],” lo yoho nyɛ: namaka ɛlɛmbɛ, ntshaka elimu wahombama, mbidjaka akambo l’ɔnɔngɔ, ndo mbishaka wanɛ watsha kɔlɔ alanya. (Romo 13:​1, 4, 6) Ɔnkɔnɛ, Akristo pombaka shihodia ɔnɛ kânga mbele Satana owandji wahɛnama w’andja ɔnɛ, kana wa dikongɛ nɛ, vɔ hawoyakitshakitsha la tshina diande lam’etawɔwɔ ndjakitshakitsha le Lɛɛta lo yɛdikɔ yele l’elelo. Vɔ wekɔ lo kitanyiya awui a Nzambi. L’ɔnɔnyi ɔnɛ wa 1996, Lɛɛta la pɔlitikɛ ekekɔ etenyi kɛmɔtshi ka “[ɔlɔngɔswɛlɔ wa Nzambi, NW],” ɔlɔngɔswɛlɔ wa tshanda wâketawɔ Nzambi dia vɔ monga, ndo ekambi wa Jehowa wa lanɛ la nkɛtɛ pombaka mbɔsa Lɛɛta woho ɔsɔ.​—⁠Romo 13:⁠2.

Ekambi wa Jehowa wa lo Nshi ya Ntondo la Lɛɛta

⁴ Lo nshi ya la ntondo ka Kristo ndja lanɛ la nkɛtɛ, Jehowa aketawɔka di’ekambi ande ɛmɔtshi monga l’ahole amɔtshi wa lokumu lo mandji ya Lɛɛta. Oko ɛnyɛlɔ, l’eleko ka 18 N.T.D., Yɔsɛfu akayala ministrɛ wa woke l’Edjibito, oma lale Farawɔ ko nde. (Etatelu 41:​39-43) Akambo wakayotshamaka l’ɔkɔngɔ mɛnyaka hwe ɔnɛ Jehowa mbakasale ngasɔ ɔnɛ kele Yɔsɛfu ayoyale ehomɔ ka kokɛ ‘lɔtɔngɔ l’Abarahama,’ mbuta ate tokanula tande, woho w’asangwelo Ande kotshama. Mɛtɛ, tatohɛke ɔnɛ Yɔsɛfu akasondjama lo lɔhɔmbɔ l’Edjibito, ndo nde akasɛnaka l’etena kele ekambi wa Nzambi komonga kânga l’Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ kana “elembe wa Kristu.”​—⁠Etatelu 15:​5-7; 50:​19-21; Ngalatiya 6:⁠2.

⁵ Ɛnɔnyi nkama l’ɔkɔngɔ diko, Jehowa akatome Jeremiya, omvutshi wa kɔlamelo, dia nde totɛ Ase Juda waki lo lɔhɔmbɔ la Babilɔna dia vɔ ndjakitshakitsha le emboledi ndo kânga dia nɔmbaka di’osomba akɔ monga la wɔladi. Lo mukanda wakandâfundɛ, nde akafunde ate: “[Jehowa], Kanga lulimbilimbi, [Nzambi ka, NW] Isariyele, katela wane tshe weli lu lohombo [ate:] . . . Nyuyangeli usumba wakamanyotole lu fumbi ki, nyôlombelaki [Jehowa], ne dia lu ki kako kayunyuyala la ki.” (Jeremiya 29:​4, 7) Nshi tshɛ, ekambi wa Jehowa wekɔ l’ɔkɔkɔ wa ‘nyanga wɔladi’ lo dikambo diawɔ ndo dia wodja wodjashiwɔ, dia vɔ kondja lotshungɔ la tɛmɔlaka Jehowa.​—⁠1 Petero 3:⁠11.

⁶ Lam’akiwɔ lo lɔhɔmbɔ la Babilɔna, Danyɛlɛ nde l’Ase Juda akina asato waki la kɔlamelo waketawɔ olakanyelo w’oma le Lɛɛta ko wakayoyalaka anto wa weke efula lo wodja wa Babilɔna. (Danyele 1:​3-7; 2:​48, 49) Koko, kânga l’etena kakawâlakanyaka, vɔ wakɔshi tɛdikɔ ta wolo lo kɛnɛ k’endana la diangɔ dia ndɛ diakakoke mbakonya lo vɔ ndjosekola Ɛlɛmbɛ wakakimɔ Jehowa, Nzambi kawɔ, lo tshimbo ya Mɔsɛ. Oma lo dikambo sɔ, vɔ wakalongola ɛtshɔkɔ. (Danyele 1:​8-17) Lam’akahike Nkumekanga Nɛbukadinɛza lohingu la wodja, ondo wakahike dia paka ndo angɛnyi asato waki Danyɛlɛ w’Ase Hɛbɛru ntshɔ otsha lo sɛlɛmɔnyi kɛsɔ kâmɛ l’anyawɔ akina waki ɛlɔhɛ wa lo wodja. Koko, vɔ konanga ‘nkusɛ adwe ndo tɛmɔla’ ekishi kɛsɔ ka wodja. Ndo mbala kɛsɔ nto, Jehowa akafute kɔlamelo yawɔ. (Danyele 3:​1-6, 13-28) Woho akɔ wâmɛ mbele ndo ɛlɔ kɛnɛ, Ɛmɛnyi wa Jehowa nɛmiyaka dalapo dia lo wodja wodjashiwɔ, koko vɔ hawetawɔ ditɛmɔla.​—⁠Etumbelu 20:​4, 5; 1 Joani 5:⁠21.

⁷ L’ɔkɔngɔ w’ɔkwɛlɔ wa Babilɔna, wodja wa sato wakaleke wolo l’andja w’otondo, wakayoshaka Danyɛlɛ dihole dia woke lo lowandji l’oyoyo l’Ase Mɛdiya l’Ase Pɛrɛsiya lakayɔhɛnaka diolelo sɔ la Babilɔna. (Danyele 5:​30, 31; 6:​1-3) Koko Danyɛlɛ kombetawɔ dia dihole diande di’ɔnɛnɛ mbotshutshuya dia nanya kɔlamelo yande. Etena kakadje Lɛɛta ɔlɛmbɛ wakahikaka dia paka nde tɛmɔla Nkumekanga Dariyo lo dihole dia Jehowa, nde kombetawɔ ntsha dikambo sɔ. L’ɔkɔkɔ akɔ, wakawôke lo difuku dia dimbwe koko Jehowa akôtshungola. (Danyele 6:​4-24) Mɛtɛ, dikambo sɔ diaki la ntondo ka Kristo ndja. Etena kakayohikamaka etshumanelo k’Akristo, ekambi wa Nzambi wakayoyalaka “la tshina dia elembe wa Kristu.” Akambo efula waketawɔmaka le Ase Juda wakahombe ndjɛnama lo woho wotshikitanyi, lo ndjela woho wakayotatɛ Jehowa sala l’anto ande l’etena kɛsɔ.​—⁠1 Koreto 9:21; Mateu 5:​31, 32; 19:​3-9.

Dionga dia Yeso la Ntondo ka Lɛɛta

⁸ Lam’aki Yeso Kristo lanɛ la nkɛtɛ, nde akadjɛ ambeki ande ɛlɛmbɛ wa lâdiko, ndo nde kombetawɔ ndjaɔtshiya l’akambo wa pɔlitikɛ kana w’asɔlayi. L’ɔkɔngɔ wa Yeso ndesha nunu di’anto lo dihindo l’ekama engana wa mapa ndo la tosese tohende, Ase Juda wakalange monda ɔnɛ kele towodje nkumekanga ka wodja. Koko Yeso akawaewɔ, akɔ̂ngɔ esadi eto otsha l’akona. (Joani 6:​5-15) Lo dikambo sɔ, dibuku dimɔtshi (The New International Commentary on the New Testament) mbutaka ɔnɛ: “Ase Juda wa l’etena kɛsɔ waki la mposa ka wolo ka kondja dipanda dia wodja awɔ, ndo mɛtɛ, efula ka wanɛ wakɛnyi dihindo sɔ wakakanyiyaka vate: ɔnɛ mɛtɛ mbele owandji wotomami oma le Nzambi, ɔnɛ lakoka mbalɔmbɔla dia vɔ ndɔshana l’Ase Rɔmɔ. Diɔ diakɔ diakawɔshi tɛdikɔ dia mbodja nkumekanga.” Dibuku sɔ diekɔ lo mbuta nto ɔnɛ Yeso ‘kombetawɔ kânga yema’ dia vɔ mbodja ɔlɔmbɔdi l’akambo wa pɔlitikɛ. Kristo kokimanyiya Ase Juda kânga yema dia vɔ tɔmbɔkwɛ lowandji l’Ase Rɔmɔ. Mɛtɛ, nde akatatshi etombelo w’oma l’ɔtɔmbɔkwɛlɔ wakahombe ndjosalema l’ɔkɔngɔ wa nyɔi kande​—⁠fɔnu yaheyama mbuta le Ase Jerusalɛma ndo elanyelo k’osomba akɔ.​—⁠Luka 21:​20-24.

⁹ Yema la ntondo ka nyɔi kande, Yeso akatɛ onyimpala wa nkumekanga ka Rɔmɔ la Judeya ate: “Diulelu diami diaha dia la kete nye. Utunduyala diulelu diami dia la kete nye mbedio, tshiki antu ami wutondwela ta, diaha dimi nkimwama l’anya w’asi Juda. Keli kakiane, diulelu diami diaha dia la kete nye.” (Joani 18:36) Ambeki wa Kristo wayoyelaka ɛnyɛlɔ kande edja ndo lam’ayoya Diolelo diande ko ndjokumiya mandji ya pɔlitikɛ. Vɔ nɛmiyaka emboledi ɛsɔ wakasɔnama, koko hawoyaɔtshiya l’akambo awɔ wa pɔlitikɛ. (Danyele 2:44; Mateu 4:​8-10) Yeso akɛnya ambeki ande kɛnɛ kahombawɔ ntshaka, lam’akandawatɛ ate: “Okone nyusha Kayisa diango dia Kayisa; nyusha [Nzambi, NW] diango dia [Nzambi, NW].” (Mateu 22:21) Ntondotondo, lam’akandashaka Dako diande dia lo Dikona, Yeso akate ate: “Naka untu ambukokendjakendja kilometere otoi la wulu, kutshu la ndi kilometere hyendi.” (Mateu 5:41) Lo ndjela awui wodingi dako sɔ, Yeso akataka dui dia mbetawɔ sala awui wasungana watɔlɔmbawɔ, oyadi lam’asaso l’anyaso anto kana la kɛnɛ kalɔmba Lɛɛta kɔtɔnɛ l’ɛlɛmbɛ wa Nzambi.​—⁠Luka 6:​27-31; Joani 17:​14, 15.

Akristo la Kayisa

¹⁰ Alako asɔ wa lo tshena pe wakahombe nɔmbɔla diɔtɔnganelo dia lam’asa Akristo vɔ la Lɛɛta. Lo dibuku diande dielɛwɔ ɔnɛ The Rise of Christianity (Eotwelo ka Lokristo), ombewi w’ɛkɔndɔ E. W. Barnes akafunde ate: “Lo deko diakayoyelanaka l’ɔkɔngɔ wa Yeso mbisha dako sɔ, etena tshɛ kaki Okristo l’okandokando lo dikambo di’ɔkɛndɛ waki lande otsha le Lɛɛta, nde akɛlɛka otsha lo wetshelo wa Kristo waki lâdiko dia tshɛ. Nde akahombaka futa elambo: ɛkɔngɔ wa Lɛɛta waki oshinga wolo efula​—⁠elambo akɔ wakayoyalaka wolo efula woho waki ndo anto kokoka mbikikɛ la ntondo k’ɔkwɛlɔ wa Diolelo dia l’Edjelo ka Wonya​—⁠koko Okristo akahombaka mbafuta oyadi kânga lo pâ shɔ tshɛ. Woho akɔ wâmɛ mbakandahombaka mbetawɔ ndo ɛkɛndɛ tshɛ w’oma le Lɛɛta, onyake kɛnɛ kakâlɔmbaka dia vɔ mbisha Kayisa diangɔ dia Nzambi.”

¹¹ Lo ndjela dui sɔ mbakayotɛka ɔpɔstɔlɔ Paulo Akristo waki la Rɔmɔ, lâsɔ ko ɛnɔnyi 20 la yema wambeta l’ɔkɔngɔ wa nyɔi ka Kristo, ate: “Onto tshɛ ayakitshakitsha le emboledi wa lâdiko.” (Rɔmɔ 13:​1, NW) Suke l’ɛnɔnyi dikumi l’ɔkɔngɔ diko, yema la ntondo ka vɔ mbodja lokanu mbala ka hende ndo mbodiaka la Rɔmɔ, Paulo akafundɛ Tito ate: “Uwauhuli [vɔ Akristo w’Ase Kɛrɛtɛ] dia mbetawo embuledi, ndu ewandji, la dia ndjala la ukitanyia, la dia ndjalongosola lu elimu w’ololo tshe. Tawotengaki untu, tawuyalaki la ngala, keli wayali la memakana, wenya antu tshe ndjakitshakitsha lu akambu tshe.”​—⁠Tito 3:​1, 2.

Woho Wakawayahotɔka “Emboledi wa Lâdiko” Yema Yema

¹² Oma l’etatelo k’ɔnɔnyi 1886, Charles Taze Russell akafunde ɔnkɔnɛ lo dibuku diande diakawelɛka ɔnɛ Le divin plan des âges: “Oyadi Yeso koyanga Apɔstɔlɔ kondjasɔhanyaka l’ewandji la nkɛtɛ nyɛ lo woho ɔmɔtshi. . . . Vɔ waketsha Ɛkɛlɛsia dia kitanyiyaka ɛlɛmbɛ, ndo dia nɛmiya wanɛ wele la lowandji l’ɔtɛ w’olimu awɔ, . . . dia futa elambo wakawalɔmbaka, onyake etena kakalɔshanaka ɛlɛmbɛ wa Lɛɛta l’ɛlɛmbɛ wa Nzambi (Etsha 4:19; 5:29) di’aha vɔ pindola ɔlɛmbɛ ɔmɔtshi wodjami. (Romo 13:​1-7; Mat. 22:21) Yeso, Apɔstɔlɔ, ndo ambetawudi wa ntondo, waki vɔ tshɛ anto wakayelaka ɛlɛmbɛ, koyanga mbakawakakitɔna la mandji ya l’andja ɔnɛ ndo mbakiwɔ kondjaɔtshiyaka l’akambo wa lɔkɔ.” Dibuku sɔ diakɛnya l’ɔlɔlɔ tshɛ ɔnɛ “ewandji wa lâdiko,” kana “[emboledi wa lâdiko, NW],” wakate ɔpɔstɔlɔ Paulo, kɛdikɛdi mandji y’anto. (Romo 13:​1, King James Version) L’ɔnɔnyi 1904, dibuku diakawelɛka ɔnɛ La nouvelle création (Etongelo k’Oyoyo) diakate ɔnɛ Akristo wa mɛtɛ “pombaka monga l’atei w’anto waleka ndjela ɛlɛmbɛ nshi nyɛ​—⁠vɔ hawohombe monga ampɔhɔdi w’ɔtɔmbɔkwɛlɔ, akanga w’ewanu, kana akanga a diɔnyɔ.” Lo ndjela dui sɔ, amɔtshi wakakanyiyaka ɔnɛ lâsɔ vɔ pombaka mbetawɔ akambo tshɛ wata ewandji wa Lɛɛta, kânga mbetawɔ kamba olimu l’atei w’elui w’asɔlayi lam’akalɔ̂maka Ta dia Ntondo di’Andja w’Otondo. Koko akina wakɛnaka ɔnɛ olimu w’ɔsɔlayi hɔtɔnɛ l’ɛtɛkɛta ɛnɛ wakate Yeso ate: “Wane tshe wakimela yombo, wayuvo la yombo.” (Mateu 26:52) Mɛtɛ, vɔ waki l’ohomba w’ewo ka shikaa lo dikambo dia ndjakitshakitsha k’Okristo otsha le emboledi wa lâdiko.

¹³ L’ɔnɔnyi 1929, lam’akatatɛ wedja efula mbidja ɛlɛmbɛ walɔshana l’ɛlɛmbɛ wa Nzambi, wakayokanyiyaka ɔnɛ ewandji wa lâdiko pombaka monga Jehowa Nzambi nde la Yeso Kristo.a Kanyi shɔ mbaki l’ekambi wa Jehowa l’etena ka pâ kaki la ntondo ndo lam’akalɔ̂maka Ta dia Hende di’Andja w’Otondo ndo lo Ta di’Edimidimi diakalɔka wodja w’États-Unis la wodja wakawelɛka ntondo ɔnɛ U.R.S.S., wedja wakɛdima lo wolo w’asɔlayi ndo waki suke suke dia ndɔ ta wonya tshɛ. Naka sho kalola yema l’etena kɛsɔ, kete sho pombaka mbuta ɔnɛ kanyi shɔ yakalɛmiyaka lowandji la Jehowa la la Kristo lele lâdiko dia tshɛ yakakimanyiya ekambi wa Nzambi dia vɔ tshikala lomange l’edja k’etena kɛsɔ tshɛ ka pâ.

Okitanyiya Wele l’Olelo

¹⁴ L’ɔnɔnyi 1961, Les Saintes Écritures​—⁠ Traduction du monde nouveau akashile la kadimwama (l’Angɛlɛ). Ɔlɔngɔswɛlɔ w’ekadimwelo kakɔ akalɔmbɛ dia paka akadimudi sala wekelo wa tshɔtɔpɔngɛ w’ɔtɛkɛta wakafundama Afundelo. Ekadimwelo wa shikaa w’ɛtɛkɛta wakafundama, aha paka lo Rɔmɔ tshapita 13 oto koko ndo l’avɛsa akina wele oko Tito 3:​1, 2 la 1 Petero 2:​13, 17, akɛnya hwe ɔnɛ tshɛkɛta “emboledi wa lâdiko” hendana la Jehowa nde la Yeso y’Ɔnande, wanɛ wele Emboledi Wâheme Lâdiko dia Tshɛ, koko mendanaka la mandji y’anto ya Lɛɛta. Oya l’ekomelo ka 1962, asawo wakatombe lo Tshoto y’Etangelo wakashaka olembetshiyelo w’oshika wa Rɔmɔ tshapita 13 ndo wakashaka kanyi yokɛma hwe ndeka ndo nyɛ yaki lo nshi ya C. T. Russell. Asawo asɔ wakɛnya ɔnɛ okitanyiya wele l’Okristo otsha le emboledi hakoke monga l’akambo tshɛ. Okitanyiya ɔsɔ pombaka monga l’olelo, naka awui akɔ wâlɔmbawɔ hawotshutshuya ekambi wa Nzambi dia vɔ sekola ɛlɛmbɛ Ande. Asawo akina wa lo Tshoto y’Etangelo wakake epole ɔsɛkɛ lo dikambo sɔ di’ohomba.b

¹⁵ Sapi kɛsɔ k’oshihodielo wa Romo tshapita 13 kakakimanyiya ekambi wa Jehowa dia vɔ nɛmiya emboledi wa pɔlitikɛ lo yoho yahombama ndo ndjela awui w’ohomba efula wa l’Afundelo lo nna ndo lo nna. (Osambu 97:11; Jeremiya 3:15) Vɔ wakakondja diaaso dia monga la kanyi y’oshika lo dikambo dia diokanelo diawɔ vɔ la Nzambi ndo l’akambo wasalɛwɔ Lɛɛta. Wakashikikɛ ɔnɛ lam’ashawɔ Kayisa diangɔ dia Kayisa, vɔ hawohombe mbohɛ dia mbisha Nzambi diangɔ dia Nzambi.

¹⁶ Diangɔ diakɔna mɛtɛ diele diangɔ dia Kayisa na? Akambo akɔna wasungana wakoka Lɛɛta nɔmba Okristo? Tayɔsɛdingola wembola ɛsɔ lo sawo diayela.

[Footnotes]

Tolembete dia, lam’akandalembetshiyaka Romo tshapita 13, Pɔlɔfɛsɛlɛ F. F. Bruce akafunde ate: “Mbokɛmaka hwe oma lo [Romo tshapita 13], ndo oma l’ekanda ekina w’apɔstɔlɔ, dia Lɛɛta kokaka nɔmba anto dia vɔ mbokitanyiya paka l’atei w’elelo w’eyango wakawodjɛ Nzambi​—⁠lo yoho ya lânde, onto mbeyaka ndo pombaka pangakalɛ Lɛɛta naka wôwɔlɔmba dia nde monga la kɔlamelo yasungana paka le Nzambi oto.”

[Study Questions]

1. (a) Dihole diakɔna dia lâdiko diele la Jehowa? (b) Kakɔna kahombaso mbisha Jehowa kahatakoke mbisha Kayisa ndoko lushi ɔtɔi?

2. (a) Dihole diakɔna diele la Satana l’andja ɔnɛ? (b) Akɔna akasha Satana diaaso dia nde monga lo dihole diende?

3. (a) Dihole diakɔna diele la mandji ya wedja la ntondo ka Jehowa? (b) Ngande wakokaso mbuta ɔnɛ okitanyiya aso le mandji ya l’andja ɔnɛ hɛnya ɔnɛ tekɔ lo kitanyiya awui wa Satana, nzambi k’andja ɔnɛ?

4. Lande na kaketawɔ Jehowa dia Yɔsɛfu ndjâla onto la woke lo lowandji la l’Edjibito?

5. Lande na kakawatɛ Ase Juda waki lo lɔhɔmbɔ dia vɔ ‘nyangɛ Babilɔna wɔladi’?

6. Kânga mbakiwɔ l’ahole w’ɛnɛnɛ lo wodja, ngande wakatone Danyɛlɛ nde l’asekande asato dia mɔnyɔla Ɛlɛmbɛ wa Jehowa?

7. (a) Yɛdikɔ yakɔna y’ɔlɔlɔ efula yakɔshi Danyɛlɛ, kânga mbakinde la dihole di’ɔnɛnɛ lo wodja wa Babilɔna? (b) Etshikitanu akɔna wakayosalemaka lo tena di’Akristo?

8. Naa dikambo dimɔtshi diakatshama diɛnya ɔnɛ Yeso konangaka ndjaɔtshiya l’akambo wa pɔlitikɛ kânga yema?

9. (a) Ngande wakalembetshiya Yeso losambi lele lam’asa Diolelo diande l’andja ɔnɛ? (b) Dako diakɔna diakasha Yeso ambeki lo akambo wahombawɔ ntshaka otsha le mandji ya l’andja ɔnɛ?

10. Lo ndjela ombewi ɔmɔtshi w’ɛkɔndɔ, tɛdikɔ takɔna t’oma ka tshina di’otema takɔsaka Akristo wa ntondo otsha le Kayisa?

11. Ngande wakalake Paulo Akristo dia vɔ salɛka ewandji wa l’andja ɔnɛ?

12. (a) Lo ndjela kanyi yaki Charles Taze Russell, ngande wakahombe Okristo monga la ntondo k’emboledi wa Lɛɛta? (b) Lo kɛnɛ k’endana l’olimu w’ɔsɔlayi, tokanyi takɔna totshikitanyi taki l’Akristo w’akitami lam’akalɔ̂maka Ta dia Ntondo di’Andja w’Otondo?

13. Otshikitanu akɔna wakayoyaka l’ɔnɔnyi 1929 lo kɛnɛ k’endana l’oshihodielo w’ewandji wa lâdiko, ndo woho akɔna wakɛnama dikambo sɔ ɔlɔlɔ?

14. Ngande wakayongamɔka osase w’efula lo Romo 13:​1, 2 la l’avɛsa akina wa ngasɔ l’ɔnɔnyi 1962?

15, 16. (a) Kanyi y’oshika yakaye oma l’oshihodielo ɔsɔ w’oyoyo wa Romo tshapita 13 akatshutshuya Akristo dia vɔ ntsha na? (b) Wembola akɔna wambotshikala wahombaso kadimola?

[Caption]

[Notɛ ka l’ɛsɛ ka dikatshi]

[Caption]

[Wembola]

[Caption on page 21]

[Diombwɛlo di’osato wa lo lɛkɛ 21]

Lam’akawoshaka Satana lowandji la pɔlitikɛ, Yeso kombetawɔ

[Caption on page 24]

[Diombwɛlo di’osato wa lo lɛkɛ 24]

Russell akafunde ate: Akristo “pombaka monga l’atei w’anto waleka ndjela ɛlɛmbɛ nshi nyɛ”

[Caption on page 25]

Onde Wɛ Kokaka Nembetshiya?

◻ Lande na kele ndjakitshakitsha le emboledi wa lâdiko halembetshiya ɔnɛ ndjakitshakitsha le Satana?

◻ Dionga diakɔna diaki la Yeso la ntondo k’akambo wa pɔlitikɛ wa lo nshi yande?

◻ Dako diakɔna diakasha Yeso ambeki ande lo akambo wele lam’asawɔ la Kayisa?

◻ Ngande wakalake Paulo Akristo dia vɔ ntshaka la ntondo k’ewandji wa wedja?

◻ Ngande wakayahamaka oshihodielo wa wanɛ wele emboledi wa lâdiko yema yema l’edja k’ɛnɔnyi?