Yasha Lo Walelo
“Edja ndo lam’ayomoya, tetemala ndjasha lo walelo wa lo sɛkɛ, lo mbishaka alako, ndo lo ndakanyaka.”—1 TIMƆTƐ 4:13, NW.
JEHOWA NZAMBI akasha anto dikoka dia diambo efula dia mbeya mbala la funda. Nde akatosha ndo Bible, Dui diande, dia sho ndakanyema dimɛna. (Isaya 30:20, 21) Lo yoho ya didjidji, akatshi wa lo Bible tokimanyiyaka dia sho “kɛndakɛnda” kâmɛ l’ewandji wa nkumbo wa lo nshi y’edjedja wakokaka Nzambi wɔma, ɛnyɛlɔ oko: Abarahama, Isaka, la Jakɔba. Sho kokaka “mɛna” amato wakakitanyiyaka lolango la Nzambi, ɛnyɛlɔ oko: Sara, Rɛbɛka la Ruta, omoto la kɔlamelo l’Ose Mɔaba. Eelo, sho kokaka “mboka” ndo Yeso Kristo asha Dako diande dia lo Dikona. Sho kokaka kondja ɔngɛnɔngɛnɔ ɔsɔ tshɛ la wetshelo ɔsɔ wa mamba oma l’Afundelo w’Ekila naka sho mbeyaka mbala dimɛna.
2 Aha la tamu, Yeso Kristo, onto la kokele, akeyaka mbala dimɛna efula, ndo nde mɛtɛ akamanyamanyaka Afundelo wa lo Hɛbɛru. Diɔ diakɔ diakavusolaka Yeso ɛtɛkɛta wa lɔkɔ mbala la mbala lam’akohembaka Diabolo, ko akataka ate: “Akafundama ati.” (Mateu 4:4, 7, 10) Lushi lɔmɔtshi, lam’akinde lo luudu l’ɔtɛmwɛlɔ la la Nazarɛta, nde akâdia etenyi kɛmɔtshi ka pɔlɔfɛsi k’Isaya la ntondo k’anto tshɛ ko akate ɔnɛ etenyi kakɔ kambokotshama le nde. (Luka 4:16-21) Ko apɔstɔlɔ wa Yeso ngande wakiwɔ na? Lo mikanda awɔ, mbala efula vɔ wakashilaka ndo awui wakawɔsaka oma l’Afundelo wa lo Hɛbɛru. Kânga mbele ewandji w’Ase Juda wakɔsaka Petero la Joani oko anto waheye mukanda, oko anto k’anto, nɛ dia vɔ kɔmbɔtɔ kalasa ya weke y’Ase Hɛbɛru, mikanda wakawafunde l’ɛlɔmbwɛlɔ ka nyuma k’ekila mɛnyaka hwe ɔnɛ vɔ wakeyaka mbala dimɛna ndo funda ɔlɔlɔ. (Etsha 4:13) Ko onde, ekɔ ohomba mɛtɛ mbeya mbala?
“Ɔlɔ le Ɔnɛ Lâdia la Dui dia Wolo”
3 Onto lambokondja ewo k’oshika k’Afundelo ndo lakamba latɔ kokaka kondja lɔsɛnɔ la pondjo. (Joani 17:3) Diɔ diakɔ dieya Ɛmɛnyi wa Jehowa ɔnɛ ekɔ ohomba efula mbalaka ndo mbekaka Afundelo w’Ekila la ekanda w’Akristo watosha Nzambi lo tshimbo y’olui w’ɔhɔmbɔ wa kɔlamelo ndo wa kɛsɔ wokengami l’Akristo w’akitami. (Mateu 24:45-47) Mɛtɛ, l’ekimanyielo k’ekanda waki la Société Watch Tower, nunu di’anto wakeke dia mbeya mbala ko wakakondja ewo ka Dui dia Nzambi kasha lɔsɛnɔ
4 Ɔlɔ ndjâka oma lo walelo, wekelo, ndo okitanyiyelo wa Dui dia Nzambi. Ngasɔ mbediɔ, nɛ dia lo yoho shɔ sho ngɛnyangɛnyaka Nzambi, mbɔlɛmiyaka, nde tɔtshɔkɔlaka, ndo sho kondjaka ɔngɛnɔngɛnɔ. Jehowa nangaka ekambi ande ngɛnangɛna. Diɔ diakɔ diakandatɛ ɛlɔmbɛdi dia vɔ mbadiɛka anto wa l’Isariyɛlɛ w’edjedja Ɛlɛmbɛ ande. (Euhwelu k’Elembe 31:9-12) Wonya wakâdiɛka Ɛzɛra la anto akina wanɛ tshɛ wakatshumana la Jerusalɛma Ɛlɛmbɛ, vɔ wakâmanyakawɔ fundo, ko anto waki l’“ongenongeno a wuki” oma lo dikambo sɔ. (Nehemiya 8:6-8, 12) L’ɔkɔngɔ diko, Paulo, ɔpɔstɔlɔ w’Okristo, akayotɛka Timɔtɛ, onyande la l’olimu, ate: “Edja ndo lam’ayomoya, tetemala ndjasha lo walelo wa lo sɛkɛ, lo mbishaka alako, ndo lo ndakanyaka.” (1 Timɔtɛ 4:13, NW) Ekadimwelo kekina mbutaka ɔnɛ: “Yasha lo walelo wa lo sɛkɛ w’Afundelo.”—New International Version.
5 Ɛnyɛlɔ 1:3 (NW) mɛnyaka hwe ɔnɛ dia sho kondja ɔngɛnɔngɛnɔ, sho pombaka mbalaka ndo kitanyiyaka Dui dia Nzambi. Lo divɛsa sɔ vɔ totɛka ɔnɛ: “Ɔlɔ le ɔnɛ lâdia la dui dia wolo la le wanɛ wôka ɛtɛkɛta wa pɔlɔfɛsi kɛnɛ, ndo wayela akambo wofundami lɔkɔ; nɛ dia etena kakashikikɛma kaya suke.” Eelo, sho pombaka mbala la dui dia wolo ndo mboka ɛtɛkɛta wa pɔlɔfɛsi ya Nzambi ya lo dibuku di’Enyelo ndo ya l’Afundelo tshɛ. Onto lele mɛtɛ l’ɔngɛnɔngɛnɔ ele ɔnɛ ‘latɔngɛnangɛnaka lo ɛlɛmbɛ wa Jehowa, ndo latâlaka ɛlɛmbɛ ande la dui diokitshikitshi ndo la yanyi ndo l’otsho.’ Ayondokondja oma lɔkɔ na? ‘Nde ayohomɔ lokolo l’ɔlɔ lo kɛnɛ tshɛ katshande.’ (Osambu 1:1-3) Diakɔ mɛtɛ diakeketsha ɔlɔngɔswamelo wa Jehowa ɔm’ɔmɔ a l’atei aso dia mbalaka ndo mbekaka Dui dia Nzambi ndamɛ, kâmɛ la nkumbo kande, ndo l’angɛnyi ande.
Sala Tshɛ dia Kanyiyaka Efula ndo Kanaka Yimba
6 Ngande wakokayɛ kimanyiyama efula lo walelo ayɛ wa Dui dia Nzambi ndo w’ekanda w’Akristo na? Ondo wɛ ayɛna ɔlɔlɔ ntsha kɛnɛ kakatshaka Jashua, ɔnɔmbɔdi w’Isariyɛlɛ w’edjedja wakokaka Nzambi wɔma. Jehowa akawotɛ ate: “Aui w’uma lu buku ne di’elembe, tawumoki uma l’unyo aye. [Alakadiɔ la dui diokitshikitshi, NW] ndu la yanyi ndu l’utshu, dia we nkitanyia aui tshe wufundami loko. Osoku mbayuyuluwanya elimu aye ndu mbayuyuhumo lukulu l’olo lu akambu tshe wayuyutshaka.” (Jashua 1:8) ‘Mbala la dui diokitshikitshi’ kɛdikɛdi ndjatɛ awui wɛmɛ la dui dia tshitshɛ. Yoho shɔ kimanyiyaka wɔɔngɔ dia vɔ kimɛ akambo, nɛ dia awui tɔtɔmiyamaka lo yimba. Jashua akahombaka mbala Ɛlɛmbɛ wa Nzambi “ndu la yanyi ndu l’utshu,” mbuta ate esangɔ tshɛ. Lo yoho shɔ mbakandakoke mpomɔ lokolo l’ɔlɔ ndo kotsha ɛkɛndɛ wakawosha Nzambi la lomba. Walelo wa ngasɔ wa Dui dia Nzambi mbala la mbala kokaka kokimanyiya woho ɔsɔ ndo wɛ lawɔ.
7 Wonya watayâdia Dui dia Nzambi, toyalake la mposa ka ntshɔ esadi esadi. Naka wɛ akalame etena kɛmɔtshi dia mbadiaka Bible kana abuku amɔtshi w’Akristo, kete alaka ɔkɔkɛ ɔkɔkɛ. Dikambo sɔ diekɔ ohomba efula naka wɛ ekɔ lo mbeka l’oyango wa mbohɔka akambo w’ohomba efula. Kanyiyaka efula etena kâlayɛ. Ona woho wa shihodia ɛtɛkɛta w’ofundji wa Bible. Yambola wate: ‘Akandalange mbuta lanɛ na? Ngande wakokami kamba la dui nɛ?’
8 Ɔsaka etena ka wɛ kanaka yimba wonya watayâdia Afundelo w’Ekila. Dui sɔ diayokokimanyiya dia wɛ mbohɔka ɛkɔndɔ wa lo Bible ndo kitanyiyaka awui wa l’Afundelo. Naka wɛ kanaka yimba lo Dui dia Nzambi ko kimɛka akambo w’ohomba lo yimba yayɛ, kete wɛ ayokoka tɛkɛtaka oma ka tshina diayɛ di’otema, ndo ayoshaka wanɛ wakombola l’otema ɔtɔi ekadimwelo w’amɛna lo dihole dia mbuta kɛnɛ kakoka ndjokonyangiya l’ɔkɔngɔ. Yokedi mɔtshi yakasambiyama oma le Nzambi mbutaka ɔnɛ: “Kanga utema w’ololo atukanaka yimba dia nkaluya diui.”—Tukedi 15:28.
Sɔhanyaka Akambo w’Eyoyo la w’Edjedja
9 Akristo efula mɛtɛ mbetawɔka ɔnɛ, lo nshi ya ntondo, vɔ kombeyaka akambo efula lo dikambo dia Nzambi, dia Dui diande, ndo di’asangwelo ande. Koko ɛlɔ kɛnɛ, tatɛ oma l’etongelo l’ɔkwɛlɔ w’onto lo pɛkato, ekambi ɛsɔ w’Akristo kokaka nembetshiya oyango w’olambo wa Kristo, vɔ kokaka nsanyɛ anto dikambo di’elanyelo ka dikongɛ di’akambo nɛ dia kɔlɔ, ndo vɔ kokaka mɛnya woho wayolongola anto wele l’okitanyiya ɔtshɔkɔ wa lɔsɛnɔ la pondjo lo paradiso ka lanɛ la nkɛtɛ. Lo yɛdikɔ ya woke, ekambi wa Jehowa ɛsɔ kokaka sala dikambo sɔ nɛ dia vɔ wamboshila kondja ‘ewo ka Nzambi’ oma lo wekelo wa Bible ndo w’ekanda w’Akristo. (Tukedi 2:1-5) Yema yema, vɔ wakayasɔhanyaka akambo w’eyoyo wambowoyeya la wanɛ wambowoshilaka mbeya.
10 Sɔhanyaka akambo w’eyoyo wa l’Afundelo la wanɛ wamboyoshilaka mbeya kokimanyiyaka efula ndo koshaka ɔngɛnɔngɛnɔ. (Isaya 48:17) Naka wɛ ambɛna ɛlɛmbɛ ɛmɔtshi wa lo Bible, awui amɔtshi, kana tokanyi tɔmɔtshi ta didjidji, sɔhanyatɔ la kɛnɛ kamboyoshilaka mbeya. Ɔtɔnganyiya dui sɔ la kɛnɛ kakayeke lo dikambo dia “yediko ya aui w’ololo.” (2 Timote 1:13) Yanga awui wakoka kokimanyiya dia wɛ keketsha diokanelo diayɛ wɛ la Nzambi, dia wɛ nɔngɔsɔla lonto layɛ l’Okristo, kana dia wɛ mbewoya anto akina mɛtɛ ya lo Bible.
11 Wonya wâdayɛ dikambo dimɔtshi diata Bible lo kɛnɛ k’endana la lɔkɛwɔ, yatshutshuya dia mbeya dui (principe) diele etshina ka dikambo diakɔ. Kana ladiɔ yimba, ndo ɔsa tɛdikɔ lo kɛnɛ kahombayɛ ntsha naka akambo wa ngasɔ wambokokomɛ. Yɔsɛfu y’ɔna Jakɔbɔ kombetawɔ kânga yema dia ntsha awui a mindo nde la wadi aki Pɔtifara, nde akayambolaka ate: “Ukundi ukukimi ntsha munga kene ka wuki, la ntshela [Nzambi, NW] kolo?” (Etatelu 39:7-9) L’atei w’ɔkɔndɔ ɔsɔ wananda asolo, wɛ ekɔ lo mɛna dui dimɔtshi di’ohomba efula—awui a mindo wa dieyanelo wekɔ pɛkato lo asho wa Nzambi. Lo yimba yayɛ, wɛ kokaka sɔhanya dui sɔ l’ɛtɛkɛta ekina wa lo Dui dia Nzambi, ndo wɛ kokaka kimanyiyama l’ewo kɛsɔ naka wambokohemba dia ntsha dikambo dia kɔlɔ dia ngasɔ.—1 Koreto 6:9-11.
Onga Oko Onto Lɛ̂na Awui Watawɔ l’Afundelo
12 Wonya wâdayɛ, dia wɛ tɔtɔmiya akambo lo yimba yayɛ, onga oko onto lɛ̂na kɛnɛ kasalema. Onga oko onto lɛ̂na dihole, mvudu, la anto akɔ. Oka awui awɔ. Oka nsolo ka mapa wakatɛwɔ lo wooko wa dja (four). Onga oko onto lɛ̂na akambo akɔ la asho ayɛ wɛmɛ. Naka wɛ sala ɔsɔku, kete walelo ayɛ ayonga dikambo diananda otema, nɛ dia wɛ mbeyaka mɛna osomba wa lo nshi ya ntondo, mbudɛ lo dikona di’otale efula, mamba lo mɛna diangɔ di’amɛna efula diakatongama, kana mɛngɔla l’apami ndo l’amato waki la mbetawɔ ka woke.
13 Ohɔsa dia wɛ ekɔ lo mbala Embadi 7:19-22. Onga oko onto lɛ̂na kɛnɛ kasalema. Ombadi Ngidiyɔna nde l’ahonga w’apami w’Ase Isariyɛlɛ nunu sato wamboshila memala l’omamu wa pango k’Ase Midiyana. Wonya aya suke l’eshidi dikumi wa dikɔlɔ, ‘djɔ ya hende mala shila.’ Nsɛtɛdi y’Ase Midiya oma la kitshama l’ahole awɔ, ndo wodjima wambokomba pango k’atunyi w’Ase Isariyɛlɛ woladi djɔ. Ohênda! Ngidiyɔna nde l’apami ande wakakime amama. Vɔ wekɔ l’eteka a weke wofe tofuki ta dja tokimewɔ lo lonya la lɔmɔsɔ. La shashimoya, elui akɔ esato w’anto lokama lokama wambôla eteka, wambonyinginya tofuki ta dja l’olongo, ko wambohangɔhangɔ vate: “Yombo ya [Jehowa] ndu ya Ngidiyona!” Wɛ ambenda pango. Kɛdikɛdi, Ase Midiyana wambodja di’oma l’ekolo ndo wambotatɛ mbuda ekoko! Etena katetemala anto akɔ nkama shato la mbuda amama awɔ, Nzambi ambɔlɔshanya Ase Midiyana lam’asawɔ. Ase Midiyana wambolawɔ, Jehowa ambodjɛ Isariyɛlɛ otshumba.
Woho Wakokaso Mbɔsa Wetshelo w’Ohomba
14 Sho kokaka mbɔsa wetshelo efula lo mbalaka Dui dia Nzambi. Oko ɛnyɛlɔ, ondo wɛ nangaka kɔkɔmiya anayɛ ohomba wa ndjakitshakitsha. Ayonga wɔdu monga oko onto lɛ̂na kɛnɛ kakatama lo pɔlɔfɛsi kaki Jɔtama y’ɔna Ngidiyɔna ndo shihodia kitshimudi ya lɔkɔ. Tatɛ mbala Embadi 9:8. Jɔtama akate ate: “Etamba wakatshu dia ntosonola khum’ekanga, dia mbaulela.” Otamba w’owele, otamba a fingu, la ɔkɔdi wa vinyɔ konanga mbaolela. Koko, otamba w’anyanya w’atɛndɛ aketawɔ l’ɔngɛnɔngɛnɔ tshɛ dia monga nkumekanga. L’ɔkɔngɔ a wɛ mbadiɛ anayɛ ɔkɔndɔ ɔsɔ la dui dia wolo, wɛ mbeyaka mbalembetshiya ɔnɛ etamba w’ohomba efula kɛdikɛdi anto w’eshika waki konyanga dia mbahemɛ anyawɔ Ase Isariyɛlɛ. Otamba w’atɛndɛ waki ohomba paka lo mpɛtsha dja oto aki didjidji dia lowandji l’Abimelɛkɛ, kanga lotamanya ndo ondjakanyi wakalange mbahemɛ anto akina, koko akayodiakemaka lo ndjela pɔlɔfɛsi kaki Jɔtama. (Embadi, tshapita 9) Ɔna akɔna alanga mbola ko koma oko otamba w’atɛndɛ?
15 Ohomba wa monga la kɔlamelo mɛnyama hwe lo dibuku dia lo Bible dielɛwɔ Ruta. Ohɔsa di’ase nkumbo kayɛ wekɔ lo mbala ɔkɔndɔ ɔsɔ la dui dia wolo, ɔnɛ mbala ko okina mbala, tâhɔnaka ngasɔ oto, ndo wekɔ lo ndjatshutshuya dia shihodia kɛnɛ katawɔ. Wɛ ekɔ lo mɛna Ruta w’Ose Mɔaba atatshu otsha la Bɛtɛlɛhɛma nde la Naɔmi, okilo ande lele wadi aki odo, ndo wɛ ekɔ lo mboka Ruta ata ate: “Wudja aye, wayuyala wudja ami, ndu [Nzambi kayɛ ayoyala Nzambi kami, NW].” (Ruta 1:16) Wɛ ekɔ lo mɛna Ruta, omoto la tshete l’olimu, atatɔngɔna washa l’ɔkɔngɔ w’amunyi l’ekambɔ kaki Bɔaza. Wɛ ekɔ lo mboka ɔnkɔnɛ awândola Bɔaza, awotɛ ate: “Wudja asu tshe mbeyaka vati: Umuntu l’ololo keye.” (Ruta 3:11) Kem’edja, Bɔaza ambotshuka Ruta. Lo ndjela mbekelo kakawasalaka lo diwala di’onto la wadi ɔnango lambovɔ, Ruta ‘ambôtɛ Naɔmi’ ɔna pami oma le Bɔaza. Ruta aya tshɛnde la Davidi, ko l’ɔkɔngɔ diko, nde aya tshɛnde la Yeso Kristo. Ɔsɔku mbakandalongola ‘difuto dia kokele.’ Lâdiko dia lâsɔ, wanɛ wâdia ɔkɔndɔ ɔsɔ wa l’Afundelo kondjaka wetshelo w’ohomba efula: Onga la kɔlamelo le Jehowa, ko wɛ ayolongola ɛtshɔkɔ efula.—Ruta 2:12; 4:17-22; Tukedi 10:22; Mateu 1:1, 5, 6.
16 Ɔkɔndɔ w’Ase Hɛbɛru welɛwɔ Shadaraka, Meshakɛ, la Abɛdɛ-Nɛngɔ kokaka tokimanyiya dia sho monga la kɔlamelo le Nzambi naka tambohomana l’ehemba a wolo. Onga oko onto lɛ̂na woho wakasalemaka dikambo diakɔ wonya wâdiema Danyele tshapita 3 la dui dia wolo. Kimɛta k’otale ka paunyi pikama l’oswe wa Dura, ko ɛlɔhɛ w’Ase Babilɔna wambotshumana lɛkɔ. Kam’okiwɔ londjo la dihomahoma, vɔ wambɔkɔ lo nkɛtɛ ko wɔ̂tɛmɔla kimɛta kana lohingu lakatshe Nkumekanga Nɛbukadinɛza. Kɛdikɛdi, anto tshɛ wekɔ lo kitɛmɔla, onyake Shadaraka, Meshakɛ, la Abɛdɛ-Nɛngɔ. Vɔ wambotɛ nkumekanga la dilɛmiɛlɔ tshɛ ndo la dihonga vate: sho hatokambɛ tozambizambi tayɛ kana tɛmɔla lohingu lɔnɛ la paunyi. Wambokadja ɛlɔngɔlɔngɔ ɛsɔ w’Ase Hɛbɛru lo nkuka ka dja kɔhɛtshishawɔ lo yɛdikɔ ya tshambandeko. Ko ambotomba na? Nkumekanga ênde l’etei nganɛ, ɛnyinde ko apami anɛi wele l’alemba a wolo, ɔmɔtshi a l’atei awɔ ‘fɔnaka l’ɔna jambizambi mɔtshi.’ (Danyele 3:25) Wambotondja Ase Hɛbɛru asɔ asato oma lo nkuka ka dja, ko Nɛbukadinɛza ambotombola Nzambi kawɔ. Ndjâka ndo ɔlɔ monga oko onto lɛ̂na ɔkɔndɔ ɔsɔ. Vɔ mɛtɛ toshaka dako di’ɔlɔlɔ lo kɛnɛ k’endana la kɔlamelo le Jehowa l’atei w’ehemba!
Ɛlɔlɔ w’Oma lo Walelo wa Bible l’Atei a Nkumbo
17 Nkumbo kayɛ kokaka kondja ɛlɔlɔ efula naka nyu mbetshaka tena dimɔtshi esangɔ l’esangɔ dia mbalaka Bible kâmɛ. Tatɛ oma l’Etatelo, wɛ kokaka monga oko onto lɛ̂na etongelo ndo menda dihole dia ntondo diakadjasɛka onto lo Paradiso. Wɛ kokaka mɛna akambo wakɛnyi ewandji wa kɔlamelo wa nkumbo wa lo nshi ya ntondo la nkumbo yawɔ, ndo ndjela Ase Isariyɛlɛ lam’atawatehɔ Ndjale ka Bela l’ekolo efumbo. Wɛ kokaka mɛna Davidi, dikɛnda dia pami dialama ɛkɔkɔ, alɛmbia Ngɔliyatɛ, dikongote di’Ose Filistiya. Nkumbo kayɛ kokaka mɛna wokelo wa tɛmpɛlɔ ka Jehowa la Jerusalɛma, woho wakatwayolanyema oma le alembe w’Ase Babilɔna, ndo woho wakatwayohikama nto l’ɛlɔmbwɛlɔ ka Nguvɛrnɛrɛ Zerubabɛlɛ. Kâmɛ l’elami w’ɛkɔkɔ suke la Bɛtɛlɛhɛma, wanɛ wele anto k’anto, wɛ kokaka mboka andjelo wata dikambo di’eotwelo ka Yeso. Wɛ kokaka mbeya akambo efula lo dikambo dia batismu kande ndo di’olimu ande, wɛ kokaka mbɛ̂na akimɔ lɔsɛnɔ lande l’onto oko olambo w’etshungwelo, ndo wɛ lawɔ kokaka ngɛnangɛna lo dikambo di’eolwelo kande. Oma lâsɔ, wɛ kokaka mɛngɔla kâmɛ l’ɔpɔstɔlɔ Paulo ndo mɛna woho watâtema tshumanelo lam’atafulanɛ Lokristo la mɛtɛ. L’ɔkɔngɔ diko, nkumbo kayɛ kokaka mɛna waɛnɛlɔ wa mamba wakɛnyi ɔpɔstɔlɔ Joani lo dibuku di’Enyelo, ndo Diolelo dia Kristo di’Ɛnɔnyi Kinunu.
18 Naka wɛ ekɔ lo mbala Bible la dui dia wolo l’atei a nkumbo, alatɔ lo yoho yokɛma hwe ndo l’osalanganu. Lam’alanyu tenyi dimɔtshi di’Afundelo, ose nkumbo ɔmɔtshi—kana papa ka nkumbo—mbeyaka mbala ɛtɛkɛta wakɔndɔla ɔkɔndɔ w’otondo. Ase nkumbo akina kokaka mbɔsa ɛkɛndɛ w’anto watawɔ lo Bible, ko onto l’onto mbalaka tenyi diande lo woho wasungana, wate kana onto akɔ latawɔ lo Bible mbatɛkɛta.
19 Naka wɛ mbalaka Bible kâmɛ l’ase nkumbo kayɛ, kete akoka ayɛ wa mbala mbeyaka ndowana. Ondo ewo kayɛ ka Nzambi kayofulanɛ ndo wɛ ayosukana suke suke la nde. Asafu akembe ate: “Dia dimi nsukana lasuki la [Nzambi, NW] mbeli ololo. Dimi latushamaka le ye, we Khumadiondjo, [Jehowa], dia dimi nsanyiaka antu dia akambu aye tshe.” (Osambu 73:28) Dikambo sɔ diayokimanyiya nkumbo kayɛ dia tɔ monga oko Mɔsɛ, ɔnɛ ‘lakatetemala monga nge wate kana nde ekɔ lo mɛna Ɔnɛ lahɛnama,’ mbuta ate Jehowa Nzambi.—Heberu 11:27.
Walelo la Olimu w’Okristo
20 Saki kaso ka tɛmɔla ‘Ɔnɛ lahɛnama’ pombaka totshutshuya dia sho sala tshɛ dia mbeya mbala dimɛna. Dikoka dia mbeya mbala dimɛna tokimanyiyaka dia sho sambishaka l’ekimanyielo ka Dui dia Nzambi. Diɔ mɛtɛ tokimanyiyaka dia sho tetemala l’olimu aso w’esambishelo ka Diolelo wakasha Yeso ambeki ande lam’akandate ate: “Nyutshu, nyete wedja tshe ambeki, nyâbatiza lu lukumbu la Papa ndu l’Ona ndu la [nyuma k’ekila, NW]. Nyuwaetshaki dia ntsha akambu tshe wamumunyutela.” (Mateu 28:19, 20; Etsha 1:8) Olimu w’esambishelo mboleki ohomba le ekambi wa Jehowa, ndo dikoka dia mbala tokimanyiyaka dia sho kotsha olimu akɔ.
21 Sho pombaka ndjatshutshuya dia mbeya mbala dimɛna ndo monga embetsha w’ɛlɔlɔ wa Dui dia Nzambi. (Efeso 6:17) Ɔnkɔnɛ, ‘ntsha la wolo ayɛ tshɛ dia ndjalowola le Nzambi oko onto letawɔma, lamanyamanya dui dia mɛtɛ.’ (2 Timote 2:15) Fudia ewo kayɛ ka mɛtɛ k’Afundelo ndo akoka ayɛ w’Ɔmɛnyi wa Jehowa lo ndjakimɔ la tshondo lo walelo.
[Study Questions]
1. Ɛlɔlɔ akɔna wakokaso kondja lo mbalaka Bible?
2. Kakɔna kɛnya ɔnɛ Yeso l’apɔstɔlɔ ande wakeyaka mbala dimɛna?
3. Lande na kele ekɔ ohomba mbalaka Afundelo la ekanda w’Akristo?
4. (a) Lande na kakondjaso ɔngɛnɔngɛnɔ lo walelo, wekelo, ndo okitanyiyelo wa Dui dia Nzambi? (b) Paulo akandatɛ Timɔtɛ lo dikambo dia walelo?
5. Ngande wakakatanya Ɛnyɛlɔ 1:3 (NW) ɔlɔ la walelo?
6. Akawatɛ Jashua dia nde mbalaka, ndo ngande wakôkimanyiyaka dikambo sɔ?
7. Lande na kahatahombe monga la mposa ka ntshɔ esadi esadi wonya wâdiaso Dui dia Nzambi?
8. Lande na kele ekɔ ohomba kanaka yimba wonya wâdiaso Afundelo?
9, 10. Ngande wakoka walelo ayɛ wa Bible ndowana lo sɔhanyaka akambo w’eyoyo wa l’Afundelo la wanɛ wamboyoshilaka mbeya?
11. Akokayɛ ntsha wonya wâdiayɛ dikambo dimɔtshi diata Bible lo kɛnɛ k’endana la lɔkɛwɔ? Sha ɛnyɛlɔ.
12. Lande na kahombayɛ sala dia monga oko onto lɛ̂na ɛkɔndɔ wa lo Bible wonya wâdayɛ?
13. Ngande wakokayɛ nembetshiya kɛnɛ kofundami l’Embadi 7:19-22?
14. Ngande wakokaso mbɔsa Embadi tshapita 9 dia ndakanya ɔna ohomba wa nde monga la ndjakitshakitsha?
15. Ngande wɛnyami ohomba wa kɔlamelo lo dibuku dia Ruta?
16. Ohemba akɔna wakahomana l’Ase Hɛbɛru asato, ndo ngande wakoka ɔkɔndɔ ɔsɔ tokimanyiya?
17. Otote lo tshena pe akambo amɔtshi w’ɛlɔlɔ wakoka nkumbo kayɛ mbeya naka nyu mbalaka Bible kâmɛ.
18, 19. Tokanyi takɔna tambowotosha lo dikambo dia walelo wa Bible lo nkumbo?
20, 21. Ngande wokakatanyi olimu aso w’esambishelo la dikoka dia mbeya mbala?
[Caption]
[Wembola]
[Caption on page 12]
[Diombwɛlo di’osato wa lo lɛkɛ 12]
Wonya wâdianyu Bible lo nkumbo, ongaka oko onto lɛ̂na woho wakasalemaka akambo akɔ ndo kanaka yimba lo kitshimudi yawɔ
[Caption on page 13]
Wate Na Ayoyokadimola?
◻ Ngande walemanɛ ɔngɛnɔngɛnɔ la walelo wa Dui dia Nzambi?
◻ Lande na kahombayɛ kanaka yimba lo kɛnɛ kâdiayɛ lo Bible?
◻ Lande na kahombayɛ sɔhanyaka akambo w’eyoyo la w’edjedja ndo mongaka oko onto lɛ̂na akambo watawɔ wonya wâdiayɛ Afundelo?
◻ Naa wetshelo ɛmɔtshi wakokaso kondja oma lo walelo wa Bible?
◻ Lande na kahombaso mbalaka Bible la dui dia wolo lo nkumbo, ndo ngande wokakatanyi walelo l’olimu aso w’Okristo?