“Luudu La Dombelo La Wedja Tshe”
“Undi, nkufundama ati: Luudu lami layetama ati: Luudu la dombelo la wedja tshe?”—MAKO 11:17.
LAM’AKATONGAMA Adama l’Eva, vɔ waki la diokanelo dia ma ma vɔ la Shɛwɔ lele l’olongo. Jehowa Nzambi akasawolaka la wɔ ndo akawaewoya sangwelo dia dimɛna efula diele lande lo dikambo di’anto. Mɛtɛ, etema awɔ wakâtshutshuyaka mbala efula dia vɔ tombola Jehowa lo menda diangɔ di’amɛna efula diakandatonge. Naka Adama l’Eva waki l’ohomba w’ɛlɔmbwɛlɔ etena kakawakanyiyaka ɔkɛndɛ waki lawɔ wa ndjâla ambutshi wa nkumbo k’anto, kete vɔ wakakokaka mbutɛ Nzambi dui sɔ oma lo dihole tshɛ diakiwɔ lo Paradiso kakawadjasɛka. Vɔ komonga l’ohomba w’olimu w’ɔlɔmbɛdi ɔmɔtshi lo tɛmpɛlɔ.—Etatelu 1:28.
2 Ngala yakayokadimɔ etena kakakese ondjelo wakatɔmbɔkɔ Eva lo mbosha kanyi y’ɔnɛ lɔsɛnɔ lande layɔlɔngɔswama naka nde mboka lowandji laki Jehowa ɔkɔngɔ, awotɛ ate: wɛ ‘ayonga oko Nzambi.’ Omalɔkɔ, Eva akale olowa w’otamba wakâsekɛ Nzambi. Oma lâsɔ, Satana akayokamba l’Eva dia nde pemba omɛnde. Lonyangu ko, Adama akahokamɛ dui dia wadiɛnde lakasale pɛkato, ɔnkɔnɛ nde akɛnya dia nde akɔsaka diokanelo diasande la wadiɛnde la nɛmɔ efula ndeka ndo nɛ diasande la Nzambi. (Etatelu 3:4-7) Mɛtɛ, Adama l’Eva wakasɔnɛ Satana oko nzambi kawɔ.—Ɛdika la 2 Koreto 4:4.
3 Lam’akawatshe ngasɔ, atshukanyi ahende wa ntondo koshisha paka diokanelo di’ohomba diaki lam’asawɔ la Nzambi to, koko wakashisha ndo elongamelo ka sɛna pondjo pondjo lo paradiso ka lanɛ la nkɛtɛ. (Etatelu 2:16, 17) L’ɔkɔngɔ diko, alemba awɔ wa pɛkato wakayolanaka edja ndo lam’akawayovɔ. Anawɔ wakahowɔ pɛkato kɛsɔ. Bible nembetshiyaka ɔnɛ: “Okone . . . nyoi akadiangana le antu tshe.”—Romo 5:12.
4 Ɛngɔ kɛmɔtshi kaki ohomba dia mbokanya akanga a pɛkato vɔ l’Otungi awɔ w’ekila. Lam’akandafundɛka Adama l’Eva dilanya diakawahombe nongola, Nzambi akasha ana wakawayota elongamelo lam’akandalake “lɔtɔngɔ” lɔmɔtshi layoyoshimbɛ anto oma l’etombelo wa kɔlɔ w’ɔtɔmbɔkwɛlɔ waki Satana. (Etatelo 3:15, NW) L’ɔkɔngɔ diko, Nzambi akayɛnya ɔnɛ Lɔtɔngɔ lɔsɔ l’ɛtshɔkɔ layoya lo tshimbo y’Abarahama. (Etatelu 22:18) Dia nde kotsha sangwelo sɔ dioludi la ngandji, Nzambi akasɔnɔla tokanula t’Abarahama, Ase Isariyɛlɛ, dia vɔ monga wodja ande wambɔsɔnama.
5 L’ɔnɔnyi 1513 N.T.D., Ase Isariyɛlɛ wakadje sheke vɔ la Nzambi ndo waketawɔ dia kitanyiyaka ɛlɛmbɛ ande. Wanɛ tshɛ walanga tɛmɔla Nzambi ɛlɔ kɛnɛ pombaka monga la mposa k’efula ka mbeya akambo w’endana la sheke shɔ y’Ɛlɛmbɛ nɛ dia yɔ yakatɛkɛta dikambo dia Lɔtɔngɔ lakalakema. Paulo akate ɔnɛ sheke yakɔ yaki ‘didjidji dia diangɔ di’ɛlɔlɔ diokoya.’ (Heberu 10:1) Lam’akatondja Paulo ɛtɛkɛta ɛsɔ, nde akatɛkɛtaka dikambo di’olimu wakakambaka ɛlɔmbɛdi wa l’Isariyɛlɛ lo tabɛrnakɛlɛ kakawatɛmbɛmbaka, kana luudu l’ɔtɛmwɛlɔ la dipɛma. Tabɛrnakɛlɛ kɛsɔ kakelamɛka ɔnɛ “tɛmpɛlɔ ka Jehowa” kana “luudu la Jehowa.” (1 Samuɛlɛ 1:9, 24, NW) Naka sho sɛdingola olimu w’ekila wakasalemaka lo luudu la Jehowa la lanɛ la nkɛtɛ, kete tayokoka shihodia yɛdikɔ yoludi la kɛtshi yakɔsama ɔnɛ kele anto wele akanga a pɛkato wôkane la Nzambi ɛlɔ kɛnɛ.
Dihole Dioleki Ekila
6 Bible mbutaka ɔnɛ: “Khum’Ulungu hatudjaseka lu mvudu yakawahiki l’anya.” (Etsha 7:48) Koko, dinge diaki l’etei k’etenyi ka luudu kakatokomɛ l’ɔhɔngɔ kakawelɛka ɔnɛ Dihole Dioleki Ekila diaki didjidji dia wôngelo wa Nzambi lo luudu lande la la nkɛtɛ. (Akambu w’Asi Lewi 16:2) Mɛtɛ, dinge sɔ diakangayimaka efula, diakahɛtshaka osase lo Dihole Dioleki Ekila. Diɔ diaki lâdiko di’ɔshɛtɛ w’ekila wakawelɛka ɔnɛ “oshete wa sheki w’omenyi,” l’etei k’ɔshɛtɛ akɔ mbakawadje pase di’ave diakafundama ɛlɛmbɛ ɛmɔtshi wakasha Nzambi Isariyɛlɛ. Lâdiko di’ofidi w’Ɔshɛtɛ, aki akɛruba ahende wa paonyi waki l’ahafu wohananadi, akɛruba akɔ wakɛnyaka didjidji dia ditongami dia lo nyuma diele la dihole dia woke l’ɔlɔngɔswamelo wa Nzambi wele l’olongo. Dinge sɔ dia dihindo diakahɛtshaka osase diaki lâdiko di’ofidi w’ɔshɛtɛ ndo l’asa akɛruba. (Etumbelu 25:22) Ɔsɔ aki didjidji dia Nzambi Kanga-Wolo-Tshɛ odjashi lo pusupusu ka l’olongo kosukame oma le akɛruba wasɛna. (1 Ekondo 28:18) Kɛsɔ mɛnyaka lande na kakalɔmbɛ Nkumekanga Hɛzɛkiya ate: “We [Jehowa] Kanga lulimbilimbi, [Nzambi ka, NW] Isariyele, ludjashi ladiku dia akeruba!”—Isaya 37:16.
Dihole di’Ekila
7 Etenyi ka hende ka tabɛrnakɛlɛ kakelamɛka ɔnɛ Dihole di’Ekila. L’etei k’etenyi kɛsɔ, lo lonya la lɔmɔsɔ la soko, aki ekundji k’atala kaki la ntahe esambele, ndo mɛsa wa mapa wa lɛɛnya waki lo lonya l’omi. Elambwelo (autel) kakɛlanɛ la soko, l’elambwelo kakɔ mbakampɔka opumu wa tshɔ yakawatshumbaka. Ediakelo kakɔ kakɛlanɛ la dihɔndɔ diakakakitolaka Dihole di’Ekila la Dihole Dioleki Ekila.
8 Pindju tshɛ ndo akɔlɔ tshɛ, ɔlɔmbɛdi ɔmɔtshi akahombaka mbɔtɔ lo tabɛrnakɛlɛ ko totshumba tshɔ lo elambwelo (autel) ka tshɔ. (Etumbelu 30:7, 8) La pindju, lam’akawatshumbaka tshɔ, wakahombaka ndodja esɔ nto lo atala esambele waki lâdiko di’ekundji k’atala ka paonyi. La dikɔlɔ, wakahɛtshaka atala woho wa vɔ ngamulaka osase lo Dihole di’Ekila. Lushi tshɛ la Sabato, ɔlɔmbɛdi ɔmɔtshi akahombaka kitsha ekama 12 wa mapa w’eyoyo lo mɛsa wa mapa wa lɛɛnya.—Akambu w’Asi Lewi 24:4-8.
Sɛkɛ
9 Tabɛrnakɛlɛ aki ndo la sɛkɛ dimɔtshi diakadingama la lokombo lakasalema l’ahɔndɔ wa dipɛma. Dɔnga dimɔtshi dia woke diaki l’etei ka sɛkɛ, lo dɔnga diakɔ mbakɔtshaka ɛlɔmbɛdi anya l’ekolo la ntondo ka vɔ mbɔtɔ lo Dihole di’Ekila. Vɔ wakayaɔtshaka ndo la ntondo ka nambola elambo lo elambwelo kaki lo sɛkɛ. (Etumbelu 30:18-21) Ɔlɛmbɛ ɔsɔ wa monga pudipudi ekɔ dui dia woke diohola ekambi wa Nzambi ɛlɔ kɛnɛ ɔnɛ vɔ pombaka ndjatshutshuya dia monga pudipudi lo demba, lo ditshelo, lo yimba ndo lo nyuma naka vɔ nangaka Nzambi mbetawɔ ɔtɛmwɛlɔ awɔ. (2 Koreto 7:1) L’ɔkɔngɔ diko, wanɛ waki komonga Ase Isariyɛlɛ mbakayongaka l’ɔkɛndɛ wa muna kunyi yakawahɛtshaka dja lâdiko di’elambwelo la mɛmba ashi wakawadjaka lo dɔnga dia woke sɔ.—Jashua 9:27.
10 Oseka pindju tshɛ l’akɔlɔ tshɛ, ɔsɔngɔ w’ɔkɔkɔ wakatshumbamaka oko olambo lâdiko di’elambwelo kâmɛ l’olambo wa nɔnɔ ndo wa wanu. (Etumbelu 29:38-41) Elambo ekina wakalambwamaka lo nshi mɔtshi ya weke. Mbala mɔtshi, olambo wakahombaka nambwama l’ɔtɛ wa pɛkato kotshe onto ɔmɔtshi ndamɛ. (Akambu w’Asi Lewi 5:5, 6) Lo tena dikina, Ose Isariyɛlɛ ɔmɔtshi akakokaka nambola olambo wa wɔladi la lolango lande ndamɛ, ko ɛlɔmbɛdi la ɔnɛ lakakimɔka olambo akɔ wakalɛkaka emunyi ɛmɔtshi wa nyama. Dikambo sɔ diakɛnyaka ɔnɛ anto wele la pɛkato kokaka mbokana la Nzambi ndo ndɛ la nde diangɔ lo yoho ya didjidji. Koyanga ɔngɛndangɛnda akakokaka ndjâla ɔtɛmɔdi wa Jehowa ndo kondja diɛsɛ dia nkimɔ weshasha wa la lolango lo luudu Lande. Koko, dia vɔ nɛmiya Jehowa lo woho wahombama, ɛlɔmbɛdi waketawɔka paka elambo w’ɛlɔlɔ efula. Shima yakawakimɔka oko elambo yakahombaka monga pudipudi, ndo nyama yakawalambolaka takayahombaka ndjâla l’ɛkɔmɔ.—Akambu w’Asi Lewi 2:1; 22:18-20; Malaki 1:6-8.
11 Dikila dia nyama shɔ y’elambo diakatɔlamaka l’elambwelo. Ɔsɔ aki djembetelo yakoholaka wodja w’Isariyɛlɛ lushi la lushi ɔnɛ vɔ waki akanga a pɛkato waki l’ohomba w’otshungodi ɔmɔtshi wakahombe mbitshola dikila diande diakoka dimanya pɛkato yawɔ pondjo ndo mbashimbɛ oma lo nyɔi. (Romo 7:24, 25; Ngalatiya 3:24; ɛdika la Heberu 10:3.) Woho ɔsɔ wakawakambaka la dikila lo yoho y’ekila akoholaka Ase Isariyɛlɛ nto ɔnɛ dikila diekɔ didjidji dia lɔsɛnɔ ndo ɔnɛ Nzambi mbakanga lɔsɛnɔ. Nzambi akasekɛ anto dia vɔ mbɔsa dikila ko ntsha ladiɔ awui akina.—Etatelu 9:4; Akambu w’Asi Lewi 17:10-12; Etsha 15:28, 29.
Lushi l’Ekesanelo
12 Mbala ɔtɔi l’ɔnɔnyi, lo lushi lakawelɛka ɔnɛ Lushi l’Ekesanelo, wodja w’otondo w’Isariyɛlɛ, kâmɛ ndo angɛndangɛnda wakatɛmɔlaka Jehowa, wakahombaka nkila mbo ya ndɛ ndo aha ntsha kânga lotumu ɔtɔi. (Akambu w’Asi Lewi 16:29, 30) Lo lushi lɔsɔ l’ohomba efula, wodja wakɛdiamaka oma lo pɛkato lo yoho ya didjidji ɔnɛ kele anto wayale la diokanelo dia wɔladi l’asawɔ la Nzambi l’ɔnɔnyi wayaye. Nyɛsɔ tokanyiya woho wakatshamaka dikambo diakɔ ndo tênde awui amɔtshi wa weke wa lɔkɔ.
13 Ɔlɔmbɛdi wa lâdiko ekɔ lo sɛkɛ dia tabɛrnakɛlɛ. Nde amboshila ndjaɔtsha lo dɔnga dia woke ko ambodiaka ɔsɔngɔ wa ngɔmbɛ dia mbolambola. Dikila di’ɔsɔngɔ wa ngɔmbɛ diambodjama lo dɔnga dimɔtshi; wayodiɔsa lo yoho ya lânde dia dimanya pɛkato ya dioho dia Lɛwi diele dioho di’ɛlɔmbɛdi. (Akambu w’Asi Lewi 16:4, 6, 11) Koko la ntondo ka nde ntshɔ l’olambo, ɔlɔmbɛdi wa lâdiko pombaka sala dui dimɔtshi. Nde ambɔsa tshɔ (ondo amboyidja lo lotshibi la woke) la akalanga wa dja oma l’elambwelo ko ambowadja l’ofidi ɔmɔtshi. Kakianɛ, nde ambɔtɔ lo Dihole di’Ekila ko ôtatshu tɔɔ otsha l’okombɔ wa Dihole Dioleki Ekila. Nde ambolekana okombɔ ɔkɔkɛ ɔkɔkɛ ko ambemala la ntondo k’ɔshɛtɛ wa sheke. Oma lâsɔ, lɛsɔ, lɛnɛ ahawɛnyi ndoko onto, nde ambodja tshɔ l’akalanga wa dja, ko Dihole Dioleki Ekila diambolola la dinge di’edinga wele l’opumu w’ɔlɔlɔ.—Akambu w’Asi Lewi 16:12, 13.
14 Kakianɛ, Nzambi ambetawɔ dimanya pɛkato ndo mbokana l’anto lo yoho ya didjidji. Diɔ diakɔ diakawelɛka ofidi w’Ɔshɛtɛ ɔsɔ ɔnɛ “edie ka ketshi” kana ‘ofidi w’edimanyielo ka pɛkato.’ (Heberu 9:5) Ɔlɔmbɛdi wa lâdiko ambotomba oma lo Dihole Dioleki Ekila, ambɔsa dikila di’ɔsɔngɔ wa ngɔmbɛ ko ambɔtɔ nto lo Dihole Dioleki Ekila. Lo ndjela Ɛlɛmbɛ, nde ambotshuha lohita lande lo dikila ko ambodimɔnga mbala esambele la ntondo k’ofidi w’Ɔshɛtɛ. (Akambu w’Asi Lewi 16:14) Oma lâsɔ, nde ambokalola lo sɛkɛ ko ambodiaka mbudi, mbudi kakɔ mbele olambo “wa kolo dikambu dia wudja.” Nde ambela dikila dimɔtshi dia mbudi kakɔ lo Dihole Dioleki Ekila ko ambotsha ladiɔ woho akɔ wâmɛ wakandatshe la dikila di’ɔsɔngɔ wa ngɔmbɛ. (Akambu w’Asi Lewi 16:15) Elimu ekina w’ohomba wakasalemaka Lushi l’Ekesanelo. Oko ɛnyɛlɔ, ɔlɔmbɛdi wa lâdiko akahombaka mbahɛ anya ande lâdiko di’ɔtɛ wa mbudi ka hende ko mbuta ‘munga y’ana w’Isariyɛlɛ.’ Oma lâsɔ ko vɔ ntɔla mbudi kɛsɔ ka sɛna otsha l’oswe wa shɛnga dia tɔ mɛmba pɛkato ya wodja lo yoho ya didjidji. Lo yoho shɔ mbakawatongɛka “elombedi la antu tshe wa l’ului” ekesanelo.—Akambu w’Asi Lewi 16:16, 21, 22, 33.
15 L’ɛnɔnyi 486 wa ntondo wa lo lɔsɛnɔ l’Ase Isariyɛlɛ oko wodja wakadje sheke vɔ la Nzambi, tabɛrnakɛlɛ kakatɛmbamaka mbaki oko dihole diakawatɛmɔlaka Jehowa, Nzambi kawɔ. L’ɔkɔngɔ diko, Sɔlɔmɔna k’Ose Isariyɛlɛ akayokondjaka diɛsɛ dia mbika luudu la shikaa. Kânga mbakahombe tɛmpɛlɔ kɛsɔ monga woke efula ndo ndeka nɛngama la diangɔ dia weoho la weoho, ekongelo k’ohikelo wa luudu kakakimɔ Nzambi kakayele ɛnyɛlɔ ka tabɛrnakɛlɛ. Oko tabɛrnakɛlɛ, tɛmpɛlɔ aki didjidji di’ɔlɔngɔswamelo woleki woke ndo woleki dimɛna w’ɔtɛmwɛlɔ ‘wakahike Jehowa, koko aha onto.’—Heberu 8:2, 5; 9:9, 11.
Tɛmpɛlɔ ka Ntondo la ka Hende
16 Lam’akandasapolaka tɛmpɛlɔ kɛsɔ ka lotombo, Sɔlɔmɔna akalɔmbɛ l’ɛlɔmbwɛlɔ ka nyuma k’ekila ate: “Naka ongendangenda waha usi Isariyele ayuya uma lu kete y’etali dikambu dia lukumbu laye la wuki, . . . lam’ayunduya dia ndjolomba lu luudu lone, kuwukeli l’ulungu lu dihuli diudjashiye. Kutshaki akambu tshe wambukolomba ongendangenda ako, dia wedja tshe wa la kete mbeya lukumbu laye la nkukaka woma uku wudja aye Isariyele, la dia vo mbeya vati: Watetaka luudu lone lakamahiki lukumbu laye.” (2 Ekondo 6:32, 33) Lo yoho yɛnama hwe, Nzambi akɛnya dia nde aketawɔ dɔmbɛlɔ sɔ diakasale Sɔlɔmɔna. Loombe la dja lakaholɔ oma l’olongo ko lakatshumbe nyama yakakitshama lâdiko di’elambwelo dia nambwama, ko lotombo la Jehowa lakalole lo tɛmpɛlɔ.—2 Ekondo 7:1-3.
17 Lonyangu ko, Ase Isariyɛlɛ wakayoshisha wɔma w’ɔlɔlɔ wakawôkaka Jehowa. L’edjedja ka wonya, vɔ wakayɔnyɔlaka lokombo lande la woke oma lo ditshelo diawɔ dia ndjakanaka, di’ɔtɛmwɛlɔ wa dikishi, dia loseka, dia dieyanelo l’asa wanɛ wôtɔ, ndo oma lo woho wakawahɛnyɔlaka ana wa tshike, wadi waki edo, la angɛndangɛnda. (Ezekiyele 22:2, 3, 7, 11, 12, 26, 29) Ɔnkɔnɛ, Nzambi akayowashaka dilanya l’ɔnɔnyi 607 N.T.D. lam’akandatome alembe w’Ase Babilɔna dia vɔ ndjohandjola tɛmpɛlɔ. Ase Isariyɛlɛ wakahandɔ wakatɔlama la Babilɔna oko fumbe.
18 L’ɔkɔngɔ w’ɛnɔnyi 70, atshikadi w’Ase Juda waki la ndjatshumuya wakayokalola la Jerusalɛma ndo wakayokondja diɛsɛ dia nyomoyohika tɛmpɛlɔ ka Jehowa. Dikambo dia diambo ko, ɛlɔmbɛdi l’Ase Lɛwi wakahombe kamba olimu lo tɛmpɛlɔ kɛsɔ ka hende komonga efula. Ɔnkɔnɛ, wa Netinimɛ, tokanula ta fumbe yakakambaka lo tɛmpɛlɔ yaki komonga Ase Isariyɛlɛ, wakayokondja waɛsɛ wa weke wa monga ekambi lo luudu la Nzambi. Koko ndoko lushi lakawɛdima l’ɛlɔmbɛdi ndo l’Ase Lɛwi.—Ezera 7:24; 8:17, 20.
19 L’etatelo, akɛnamaka di’oko tɛmpɛlɔ ka ntondo ndeka ka hende la fwa. (Hangai 2:3) Koko Jehowa akalake ɔnɛ: “Dimi layusutshasutsha wedja tshe, dia diango di’ushinga a wulu dia wedja tshe ndja. Ku dimi layuludia luudu lone la lutumbu, . . . Lutumbu la l’okongo la luudu lone layuleka la ntundu wuki.” (Hangai 2:7, 9) Lo ndjela ɛtɛkɛta ɛsɔ, tɛmpɛlɔ ka hende kakayala la lotombo loleki woke. Tɔ kakatshikala ɛnɔnyi 164 ndeka tɛmpɛlɔ ka ntondo, ndo atɛmɔdi efula w’oma lo wedja efula wakahongomɔ oya l’asɛkɛ atɔ. (Ɛdika la Etsha 2:5-11.) Ɔlɔngɔswɛlɔ wa tɛmpɛlɔ ka hende akamɛ lo nshi ya Nkumekanga Hɛrɔdɛ, ndo wakayonanulaka asɛkɛ atɔ. Oko wakatwahikama lâdiko dia dive dia woke dia bamubamu ndo dingama la dikundji di’amɛna efula, tɔ kakasɛmanɛka la tɛmpɛlɔ ka ntondo kakahike Sɔlɔmɔna lo lotombo. Tɔ kaki ndo la sɛkɛ dimɔtshi dia woke l’andja diakawalɔngɔsɔlɛ ase wedja wakalangaka tɛmɔla Jehowa. Lokombo lɔmɔtshi l’ave lakakakitolaka Sɛkɛ sɔ di’Ase Wedja la asɛkɛ wa l’etei wakalɔngɔswama paka lo dikambo di’Ase Isariyɛlɛ ato.
20 Dikambo dia woke diakatshikitanya tɛmpɛlɔ ka hende kɛsɔ la ka ntondo ele Ɔna Nzambi, Yeso Kristo, akalakanya lo asɛkɛ atɔ. Koko, oko akawasale la tɛmpɛlɔ ka ntondo, Ase Juda lo tshɛ kawɔ kɔmbɔsaka diɛsɛ diawɔ dia monga anami wa luudu la Nzambi la nɛmɔ. Kɛdikɛdi, wakatshikaka ndo amundji w’ekanda dia vɔ mundaka ekanda awɔ lo sɛkɛ di’Ase Wedja. Ndo nto, waketawɔka anto mbɔsa tɛmpɛlɔ oko mboka ka hiembola lam’akawatɛmbaka diangɔ diawɔ otsha l’ahole akina wa lo Jerusalɛma. Nshi nyɛi la ntondo ka nde mvɔ, Yeso akɛdia tɛmpɛlɔ oma lo ditshelo sɔ dia l’emunyi, ko akataka ate: “Undi, nkufundama ati: Luudu lami layetama ati: Luudu la dombelo la wedja tshe? Keli nyu nyambulete wuku w’apotodi.”—Mako 11:15-17.
Nzambi Ambɔsɛka Luudu Lande la la Nkɛtɛ Pondjo
21 L’ɔtɛ wa dikambo diakasale Yeso la dihonga tshɛ dia sukɛ ɔtɛmwɛlɔ wa pudipudi waki Nzambi, ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ w’Ase Juda wakɔsɛ tɛdikɔ dia mbodiaka. (Mako 11:18) Oko wakandeyaka ate wayanga ndjakami, Yeso akatɛ ewandji w’ɛtɛmwɔlɔ w’Ase Juda ate: ‘He luudu lanyu lambotshikala opolongoso.’ (Mateu 23:37, 38) Ɔsɔku mbakandɛnya ɔnɛ kem’edja nto, Nzambi ayanga ntona woho w’ɔtɛmwɛlɔ wakasalemaka lo tɛmpɛlɔ kɛsɔ ka la Jerusalɛma kakahikama l’anya w’anto. Tɔ kondjonga nto “luudu la dombelo la wedja tshe.” Lam’akawotɛka ambeki ande dikambo dia tosakasaka ta mvudu ya tɛmpɛlɔ, Yeso akakadimola ate: “Nyu hanyenyi diango ne tshe? . . . Nduku dive diayutshikala ladiku dia dikina lane, diahokoshama.”—Mako 13:1, 2.
22 Pɔlɔfɛsi ka Yeso kakayokotshamaka l’ɔkɔngɔ w’ɛnɔnyi 37, mbuta ate l’ɔnɔnyi 70 T.D. lam’akayolanyema Jerusalɛma la tɛmpɛlɔ kayɔ oma le alembe w’Ase Rɔmɔ. Ɔsɔ aki djembetelo ya woke yakɛnyaka ɔnɛ Nzambi mɛtɛ ambɔsɛka luudu lande la didjidji. Yeso kotatshi ɔnɛ wayoyohika tɛmpɛlɔ kekina nto la Jerusalɛma. Lo dikambo di’osomba ɔsɔ wa lanɛ la nkɛtɛ, ɔpɔstɔlɔ Paulo akafundɛ Akristo w’Ase Hɛbɛru ate: “Shu kema la usumba wa pundju lindu, keli tatuyangaka usumba wayayi.” (Heberu 13:14) Akristo wa ntondo wakakongɛka l’ɔngɛnɔngɛnɔ tshɛ dia mbɔtɔ lo “Jerusalema ya l’ulungu”—Diolelo diaki Nzambi diele oko osomba. (Heberu 12:22) Ɔnkɔnɛ, ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ wa Jehowa hakimame nto lo tɛmpɛlɔ kɛmɔtshi ka la nkɛtɛ kakahikama l’anya w’anto. Lo sawo diaso diayela, tayɔsɛdingola ɔlɔngɔswamelo woleki woke wakasale Nzambi lo dikambo dia wanɛ tshɛ walanga mbɔtɛmɔla “lu [n]yuma la lu mete.”—Joani 4:21, 24.
[Study Questions]
1. Diokanelo dia ngande diaki l’Adama l’Eva vɔ la Nzambi l’etatelo?
2. Otshikitanu akɔna wakayoyala lam’akasale Adama l’Eva pɛkato?
3. Ɔtɔmbɔkwɛlɔ w’Adama l’Eva akayela etombelo akɔna wa kɔlɔ?
4. Naa elongamelo kakasha Nzambi akanga a pɛkato?
5. Lande na kahombaso nyanga dia mbeya awui efula w’endana la sheke y’Ɛlɛmbɛ yakadje Nzambi nde l’Isariyɛlɛ?
6. Akawakitsha lo Dihole Dioleki Ekila, ndo ngande wakɛnyamaka didjidji dia Nzambi lɛkɔ?
7. Diangɔ diakɔna diakawadje lo Dihole di’Ekila?
8. Elimu akɔna wakahombaka ɛlɔmbɛdi sala esangɔ tshɛ lo Dihole di’Ekila?
9. L’oyango akɔna wakawakitsha dɔnga di’ashi, ndo wetshelo akɔna wakokaso mbɔsa oma lo dui sɔ?
10. Naa elambo ɛmɔtshi wakawalambolaka lo elambwelo k’elambo?
11. (a) Akawasalaka la dikila dia nyama y’elambo, ndo dui sɔ akadiɛnyaka? (b) Ngande wɔsa Nzambi dikila di’anto la dia nyama?
12, 13. (a) Ngande wakayalaka Lushi l’Ekesanelo? (b) La ntondo k’ɔlɔmbɛdi tɔla dikila lo Dihole Dioleki Ekila, akandahombaka sala na?
14. Lande na kakahombaka ɔlɔmbɛdi wa lâdiko mbɔtɔ lo Dihole Dioleki Ekila la dikila dia nyama hiende yotshikitanyi?
15. (a) Ngande wakafɔnaka tɛmpɛlɔ ka Sɔlɔmɔna la tabɛrnakɛlɛ? (b) Dibuku dia Heberu atadiɔ lo dikambo di’olimu w’ekila wakawasalaka lo tabɛrnakɛlɛ la lo tɛmpɛlɔ?
16. (a) Kakɔna kakalɔmbɛ Sɔlɔmɔna la ngandji tshɛ lam’akandasapolaka tɛmpɛlɔ? (b) Ngande wakɛnya Jehowa ɔnɛ nde ambetawɔ dɔmbɛlɔ dia Sɔlɔmɔna?
17. Kakɔna kakayokomɛka tɛmpɛlɔ kakahike Sɔlɔmɔna l’ɔkɔngɔ diko ndo lande na?
18. Lo tɛmpɛlɔ ka hende, waɛsɛ akɔna wakakondja apami amɔtshi waki komonga Ase Isariyɛlɛ, wanɛ wakasukɛka ɔtɛmwɛlɔ wa Jehowa l’otema ɔtɔi?
19. Nzambi akandalake lo dikambo dia tɛmpɛlɔ ka hende, ndo ngande wakayokotshamaka ɛtɛkɛta ɛsɔ?
20. (a) Naa dikambo dia woke diakatshikitanya tɛmpɛlɔ ka hende la ka ntondo? (b) Kakɔna kɛnya ɔnɛ Ase Juda kɔmbɔsaka tɛmpɛlɔ la nɛmɔ, ko Yeso akandasale lam’akandɛnyi dikambo sɔ?
21. Yeso akandate lo dikambo dia tɛmpɛlɔ ka la Jerusalɛma?
22. (a) Ngande wakayokotshama ɛtɛkɛta wa Yeso lo dikambo dia tɛmpɛlɔ? (b) Lo dihole dia vɔ mendɛ lo osomba ɔmɔtshi wa la nkɛtɛ, Akristo wa ntondo akawayangaka?
[Caption]
[Wembola]
[Caption on page 17]
[Diombwɛlo di’osato wa lo lɛkɛ 17]
TƐMPƐLƆ KAKAYOHIKA HƐRƆDƐ NTO
1. Dihole Dioleki Ekila
2. Dihole di’Ekila
3. Elambwelo k’Elambo wa Lotshumba
4. Ndjale ka Lowolo la Lɔlɛlɔla
5. Sɛkɛ di’Ɛlɔmbɛdi
6. Sɛkɛ di’Ase Isariyɛlɛ
7. Sɛkɛ dia Amato
[Caption on page 20]
Wembola w’Ovuswelo
◻ Diokanelo diakɔna diakashisha Adama l’Eva lam’asawɔ la Nzambi?
◻ Lande na kahombaso nyanga dia mbeya awui wa lo tabɛrnakɛlɛ?
◻ Wetshelo akɔna wakondjaso oma l’elimu wakasalemaka lo sɛkɛ dia lo tabɛrnakɛlɛ?
◻ Lande na kaketawɔ Jehowa dia tɛmpɛlɔ kande nanyema?