Toyale La Lɔkɛwɔ L’ɔlɔlɔ L’andja Woludi L’akambo Wa Kɔlɔ
“Nyotetemale ntsha akambo tshɛ aha l’engunungunu ndo l’esanyi, dia nyu monga anto wa memakana ndo waha l’onongo, ana wa Nzambi waha la vadi l’atei wa lɔlɔnga lɔnɛ la kɔlɔ ndo la wɛngɛngɛ.”—FILIPI 2:14, 15, NW.
ƆLƐMBƐ wa Jehowa hetawɔ kânga yema di’onto mbɔkɔkɔla. Lam’aki Ase Isariyɛlɛ suke la mbɔtɔ lo Nkɛtɛ ya Daka, omvutshi Mɔsɛ akawatɛ ate: “Kanyushili wedja ene ushiki: asi Hiti, asi Amora, asi Kanana, asi Perizi, asi Hiwi, la asi Jebuse, uku akanyudjangela [“Jehowa Nzambi kanyu,” NW].”—Euhwelu k’Elembe 7:2; 20:17.
2 Lam’ele Jehowa ekɔ Nzambi ka kɛtshi, lande na kakandate dia vɔ shila ase Kanana oshiki na? (Etumbelu 34:6) Ɔkɔkɔ ɔmɔtshi wakandatome dui dia dikambo sɔ salema ele ‘di’aha Ase Kanana ndjolakanya Ase Isariyɛlɛ dia vɔ mbokoya ditshelo tshɛ dia wɔnɔnyi diakawasalɛka tozambizambi tawɔ ko ndjosala pɛkato lo asho wa Jehowa Nzambi.’ (Euhwelu k’Elembe 20:18) Mɔsɛ akate nto ate: “Ne dia kolo ka wedja ene, mbatawatshanya [Jehowa] uma la ntundu kanyu.” (Euhwelu k’Elembe 9:4) Ase Kanana waki anto wakasalaka akambo wa kɔlɔ woho w’anyanya. L’ɔtɛmwɛlɔ awɔ, akambo wa mindo ndo ɔtɛmwɛlɔ wa dikishi mbakalolanɛ. (Etumbelu 23:24; 34:12, 13; Walelu 33:52; Euhwelu k’Elembe 7:5) Dieyanelo dia l’asa wanɛ wôtɔ, dieyanelo dia pami la pami ndo dieyanelo di’onto la nyama—akambo asɔ tshɛ ‘wakasalemaka efula lo nkɛtɛ ya Kanana.’ (Akambu w’Asi Lewi 18:3-25) Ana waha l’onongo wakadiakemaka l’osehe wa tshɛ dia nambɔma le tozambizambi ta kashi. (Euhwelu k’Elembe 18:9-12) Diɔ diakɔ mɛtɛ diakɛnyi Jehowa ɔnɛ naka wedja ɛnɛ tetemala monga, kete alemba w’anto ami, dionga diawɔ ndo lonyuma lawɔ kokaka ndjolana!—Etumbelu 34:14-16.
3 Lam’ele ɛlɛmbɛ wa Nzambi kokitanyiyama tshɛ lo tshɛ, Ase Kanana efula wakatshikala la lɔsɛnɔ l’ɔkɔngɔ w’Isariyɛlɛ mbɔsa Nkɛtɛ ya Daka. (Embadi 1:19-21) L’edjedja ka wonya, shɛngiya y’Ase Kanana yakatasɔsɔmɛka yema yema lo mayɛlɛ ko yɔ ndjoshikikala; diɔ diakɔ diakawayokoka mbuta ɔnɛ: “Vo [Ase Isariyɛlɛ] wakatuni elembe [wa Jehowa], la sheki yakandadji la washewo, l’aui wakandawatelaka. Vo wakayelaka akambu w’anyanya, wakayala paka pusu tshu, wakayelaka wedja wakâdingi, wakawatela [Jehowa] ati: Tanyuwaukuyaki.” (2 Khumi ya Dikanga 17:15) L’edja k’ɛnɔnyi efula, Ase Isariyɛlɛ efula wakasalaka akambo wa kɔlɔ wakatshutshuya Nzambi dia nde toma dui di’Ase Kanana shilama oshiki, akambo akɔ wa kɔlɔ ele: ɔtɛmwɛlɔ wa dikishi, akambo wa mindo, ndo etshelo ka kimɔka etondo w’ana oko elambo!—Embadi 10:6; 2 Khumi ya Dikanga 17:17; Jeremiya 13:27.
4 Diɔ diakɔ diakayota omvutshi Hɔsea ate: “Nyulungi diui dia [Jehowa], nyu asi Isariyele! [Jehowa] eko la wane wudjashi lu kete dikambu, ne dia nduku kolamelu kuyanga ololo, nduku ewu ka [Nzambi] lu kete. Paka atshibelu la kashi, diakanelu, uvi la munanyi atu mbatutumbaka, la dikila ladiku dia dikila. Diako mbayuyala kete la utanda, mbayukiyana wane tshe wudjashi loko. Nyama ya la kete la fudu ya l’ulungu ndu nsi ya la ashi a waki wayunyema.” (Hosea 4:1-3) L’ɔnɔnyi wa 740 N.T.D., diolelo di’Isariyɛlɛ diaki la ngɛl’a nkushi, diolelo diakayolana l’akambo wa kɔlɔ, diakayɔlɛmbiama oma le Ase Asuriya. L’ɔkɔngɔ w’ɛnɔnyi oko lokama l’ɛmɔtshi, Ase Babilɔna wakayɔlɛndja diolelo dia Juda diakatɔmbɔkɔ diaki la diko dia nkushi.
5 Akambo asɔ mɛnyaka wâle wakoka ndjotokomɛ naka tamboyatambiya tshavu l’akambo wa kɔlɔ. Nzambi halange akambo wa kɔlɔ, ndo nde hatetawɔ akambo akɔ monga l’atei w’ekambi ande. (1 Petero 1:14-16) Mɛtɛ, tekɔ lo sɛna l’atei wa ‘dikongɛ di’akambo dia kɔlɔ dia nshi nyɛ,’ l’atei w’andja wataleke ndola l’awui wa kɔlɔ. (Ngalatiya 1:4; 2 Timote 3:13) Koko kânga mbediɔ ɔsɔku, Ɔtɛkɛta wa Nzambi kɔkɔmiyaka Akristo tshɛ dia vɔ tetemalaka ntsha akambo lo yoho yakokawɔ mongaka “anto wa memakana ndo waha l’onongo, ana wa Nzambi waha la vadi l’atei wa lɔlɔnga lɔnɛ la kɔlɔ ndo la wɛngɛngɛ, l’atei [a lɔlɔnga lakɔ mbahɛtawɔ] oko atala l’andja ɔnɛ.” (Filipi 2:14, 15, NW) Ko ngande wakokaso mongaka la lɔkɛwɔ l’ɔlɔlɔ l’atei w’andja ɔnɛ woludi l’akambo wa kɔlɔ na? Onde onto kokaka ntsha dikambo sɔ mɛtɛ?
Andja w’Ase Rɔmɔ Wakalole l’Akambo wa Kɔlɔ
6 Akristo wa l’eleko ka ntondo waki la pâ ka mamba dia nama lɔkɛwɔ lawɔ l’ɔlɔlɔ nɛ dia akambo wa kɔlɔ wakakokanɛ l’atshunda tshɛ w’Ase Rɔmɔ. Sénèque, ombewi wa filozofi w’Ose Rɔmɔ, akate ɔnkɔnɛ lo dikambo di’anto wakasɛnaka lo nshi yande: “Anto sɛmanɛka wolo efula dia ntsha akambo wa kɔlɔ. Lushi tshɛ, mposa ka ntsha kɔlɔ kekɔ lo tafulanɛ, ko wɔma wa ntsha kɔlɔ wekɔ lo takitakita.” Nde akate ɔnɛ tshunda di’Ase Rɔmɔ diekɔ oko “olui a nyama ya ngala.” Lâsɔ mɛtɛ, hatokoke mamba lo mboka ɔnɛ Ase Rɔmɔ wakayangaka tɔkɛnyɔ t’anto walɔ la tokuwa dia ndjakana ndo tɔkɛnyɔ ta salaka akambo wa mindo la ntondo k’anto dia vɔ mendaka ko ngɛnangɛnaka.
7 Ondo ɔpɔstɔlɔ Paulo akohɔka lɔkɛwɔ la kɔlɔ laki l’anto l’eleko ka ntondo lam’akandafunde ate: “Dia dikambu diako mbakâkimo [Nzambi] lu songu ya sonyi, ne dia wadiewo wakakadimula etshelu ka mbeyana la waumewo wakeyana la anyawo amantu. Ndu apami wakakimo etshelu ka mbeyana la wadiewo wakaluli la saki ka mbeyanaka l’anyawo: pami la pami watsha akambu wahakuki ntsha. Vo wambulungula difutu diedimi la kolo kakawatshi.” (Romo 1:26, 27) Oko akawayakeketsha dia ndjasha lo nsaki ya demba, tshunda di’Ase Rɔmɔ diakayolola tɔ l’akambo wa kɔlɔ.
8 Ɛkɔndɔ wa lo nshi yakete hawoshikikɛ lo yɛdikɔ yakɔna yakeyanaka apami l’apami lo wedja w’Ase Rɔmɔ. Koko, vɔ mɛtɛ wakasɛngiyamaka oma le Ase Ngirika waki oko dinondo diawɔ, wanɛ wakasalaka dieyanelo dia pami la pami woho w’anyanya. Dikumanyi di’apami diaki la mbekelo ka nanyaka ana w’apami w’akɛnda; wakawaɔsaka ɔnɛ kele toyâkokɛke ndo toyâlakanyake ko esangɔ efula, mbekelo kɛsɔ kakɛtɔyaka ana w’akɛnda lo mboka k’akambo wa mindo. Aha la tamu, Satana nde l’ɛdiɛngɛ ande mbaki kiɔkɔ y’akambo wa kɔlɔ wa ngasɔ ndo ya mfɔnu yakawɛnyaka ana w’akɛnda.—Joele 3:3; Jude 6, 7.
9 L’ɛlɔmbwɛlɔ ka nyuma ka Nzambi, Paulo akafundɛ Akristo wa la Kɔrɛtɔ ate: “Nyu hanyeyi nyati: Antu wa kolo hawukiti diulelu dia [Nzambi]? Tanyuyadimbiyaki: atshi w’akambu wa sonyi, kuyanga atemodi wa dikishi, kuyanga amunanyi, kuyanga akanga a nende, kuyanga atshi w’akambu wa sonyi la apami, kuyanga evi, kuyanga akanga w’ekomiya, kuyanga ambidjoki a wanu, kuyanga atenganyi, kuyanga apotwanyi, vo tshe hawukiti diulelu dia [Nzambi]. Nyu amotshi nyaki [o]soku. Keli nyu nyakayaedia, nyakakidiama, nyakayindjama lu lukumbu la Khumadiondjo Jesu Kristu, la le [n]yuma ka [“Nzambi kaso,” NW].”—1 Koreto 6:9-11.
10 Ɔnkɔnɛ, mukanda ɔsɔ wakafunde Paulo l’ɛlɔmbwɛlɔ ka nyuma ka Nzambi akɛnyaka ɔnɛ akambo wa mindo wekɔ kɔlɔ efula; nde akate ɔnɛ ‘akanga wa monanyi hawotokita diolelo dia Nzambi.’ Koko l’ɔkɔngɔ wa nde shila akambo amɔtshi wa kɔlɔ, Paulo akayota ate: “Nyu amotshi nyaki [o]soku. Keli nyu nyakayaedia.” L’ekimanyielo ka Nzambi, atshi wa kɔlɔ wakakoke ndjoyala pudipudi lo asho ande.
11 Eelo mɛtɛ, lɔkɛwɔ l’ɔlɔlɔ l’Akristo lakahame koyanga l’atei w’andja wakalole l’akambo wa kɔlɔ l’eleko ka ntondo. Ambetawudi ‘wakayahiloya lo mbetɛ timba tawɔ eyoyo.’ (Romo 12:2) Vɔ wakatshike ‘etshelo awɔ w’edjedja’ ko ‘wakayoyaetɛ eyoyo lo wolo wahɛtshahɛtsha timba tawɔ.’ Lo yoho shɔ mbakawalawɔ akambo wa kɔlɔ wa l’andja ɔnɛ ko ‘ndɔta lonto l’oyoyo lakatongama lo ndjela lolango la Nzambi, lo losembwe la mɛtɛ ndo lo kɔlamelo ya mɛtɛ.’—Efeso 4:22-24.
Andja wa Nshi Nyɛ Woludi l’Akambo wa Kɔlɔ
12 Kayotota lo dikambo dia nshi yaso nyɛ na? Andja wasɛnaso ɔnɛ wambololanɛ heyama l’akambo wa kɔlɔ lo yɛdikɔ yahatatshamaka ndoko lushi. Djekoleko tatɛ oma l’ɔnɔnyi wa 1914, ditshelo di’ɛlɔlɔ diakalana l’andja w’otondo. (2 Timote 3:1-5) Oko akawatone tokanyi t’oma ko nshi y’edjedja lo kɛnɛ kendana la lɔkɛwɔ l’ɔlɔlɔ, lokumu l’ɔlɔlɔ, ndo ɛlɛmbɛ wa dionga di’ɔlɔlɔ, anto efula woyakanɛ paka vamɛ ndo ‘hawoyoka nkandji l’asolo.’ (Efeso 4:19) Jurunalɛ yelɛwɔ Newsweek yakate ɔnɛ: “Tekɔ lo sɛna l’eleko kele onto l’onto ndamɛ mbashikikɛ lɔkɛwɔ lele ɔlɔlɔ le nde”; jurunalɛ shɔ yakayota nto ɔnɛ dionga diele l’anto efula nshi nyɛ “diambetɛ tokanyi tshɛ tendana la ɔlɔlɔ la kɔlɔ oko akambo walanga onto ndamɛ, awui wangɛnangɛna otema ande kana kɛnɛ ketawɔma lo tshunda diende.”
13 Oko wakidiɔ l’eleko ka ntondo, diendenda kana tɔkɛnyɔ t’awui wa kɔlɔ tambekɔnɛ lo nshi yaso nyɛ. Televiziɔ, aradiyo, filmɛ, video tondjaka lokema l’awui wendana l’akambo wa dieyanelo nshi tshɛ. Akambo wa kɔlɔ wambɔtɔ ndo l’atshunda a waa ɔrdinatɛrɛ. Lo ndjela alapɔlɔ wakatombe oma lo wekelo wakasale ase kalasa kɛmɔtshi k’adidi, akambo wa mindo wɛnyawɔ lo waa ɔrdinatɛrɛ waya nshi nyɛ “ɔtɔi ɔmɔtshi a l’atei a tɔkɛnyɔ toleki weke (naka aha kɛnyɔ yoleki woke) taki wanɛ wakamba l’atshunda a waa ɔrdinatɛrɛ.” Kakɔna katomba oma l’akambo asɔ tshɛ na? Ofundji ɔmɔtshi w’awui wa lo tojurunalɛ akate ate: “Naka odiakelo w’anto, dionga di’osehe dia mpomuya onto kana nyama l’okonda ndo akambo wa mindo wambololanɛ lo mbekelo yele l’anto efula, kete tayekesanɛ l’odiakelo w’anto, la dionga di’osehe dia mpomuya onto kana nyama l’okonda ndo l’akambo wa mindo. Etema aso talekaka tshukuna. Etshelo wa kɔlɔ talekaka mbetawɔma yema yema nɛ dia kandji katoshawɔ l’asolo talekaka kitakita yema yema.”—Ɛdika la 1 Timote 4:1, 2.
14 Enda awui anɛ wakafundama lo jurunalɛ yelɛwɔ The New York Times: “Nshi nyɛ, kɛnɛ kambɔsamaka oko dui dia sɔnyi ambeta ɛnɔnyi 25 ɔ̂samaka oko yoho ya lɔsɛnɔ yele bu kɔlɔ. Lofulo l’apami la amato wadjasɛ oseka, aha la vɔ tshukana, lakadɛ lo 80 lo lokama [lo wodja w’États-Unis] l’asa ɔnɔnyi wa 1980 la wa 1991.” Ɔsɔ bu dikambo diasalema paka l’Amɛrika wa la Ngɛl’a Nkushi oto. Jurunalɛ yelɛwɔ Asiaweek mbutaka ɔnɛ: “[l’Asiya,] wâmanu wekɔ lo mpɛtahɛta lo wedja dikambo dia mbekelo y’anto. Otondo a dikambo diakakatanawɔ ele dia mbeya kana oko onto kokaka sala kɛnɛ tshɛ kalangande l’akambo wa dieyanelo kana ndjela mbekelo y’ashidi, ndo anto wekɔ lo taleke tshutshuyama nshi tshɛ dia vɔ tshika mbekelo y’ashidi.” Toshifidi t’oma lo wekelo mɛnyaka ɔnɛ lofulo l’anto wetawɔ loseka la dieyanelo di’anto wele bu wadi l’omi lekɔ lo tadɛ mbudɛ tsho lo wedja efula.
15 Bible akatatshi ɔnɛ olimu wa Satana wayoleka salema lo nshi yaso nyɛ. (Enyelo 12:12) Lâsɔ mɛtɛ, hatokoke mamba lo mɛna ɔnɛ akambo wa kɔlɔ wambekɔnɛ lo yɛdikɔ yamboleka tshɛ kɔlɔ. Ɛnyɛlɔ, olanyelo w’ana w’akɛnda l’awui w’ɛsɛndji aya etshelo kambodiangana hakoke.a Tshunda dielɛwɔ ɔnɛ UNICEF (Fonds des Nations unies pour l’enfance) mbutaka ɔnɛ “okanda wandawɔ lo sombaka la sondjaka ana lo akambo wa dieyanelo ekɔ dikambo diasalɛ ana kɔlɔ lo wedja suke la tshɛ wa l’andja w’otondo.” Ɔnɔnyi tshɛ, “ana ndekana miliyɔ ɔtɔi l’andja w’otondo sokoyamaka la wolo dia vɔ monga numba, wekɔ lo sombama ndo wekɔ lo sondjama lo akambo wa dieyanelo, ndo ana akɔ mbɔsawɔ dia mbatondjaka lo waa filmɛ, esato kana alɛdi w’etakataka w’ana w’akɛnda.” Dieyanelo dia pami la pami ekɔ mbekelo kambekɔnɛ efula, ndo ase pɔlitikɛ amɔtshi la ewandji ɛmɔtshi w’ɛtɛmwɛlɔ mbaleka keketsha mbekelo kɛsɔ ko kiɔsaka oko “yoho kina ya lɔsɛnɔ y’ɔlɔlɔ.”
Woho Wakokaso Ntona Akambo wa Kɔlɔ wa l’Andja Ɔnɛ
16 Ɛmɛnyi wa Jehowa hawetawɔ awui a wanɛ wasukɛ kanyi y’ɔnɛ pombaka mbisha onto lotshungɔ la nde ntsha kɛnɛ tshɛ kalangande lo akambo wa dieyanelo. Tito 2:11, 12 mbutaka ɔnɛ: ‘Ngandji k’ɔtɛkɔya kaki Nzambi kela panda le weho tshɛ w’anto kambɛnama lo sɛkɛ, tɔ tolakanyaka dia sho ntona akambo wa kɔlɔ la nsaki ya l’andja ɔnɛ ndo sɛna la yimba y’ɔlɔlɔ, la losembwe ndo mamema Nzambi l’atei wa dikongɛ di’akambo dia nshi nyɛ.’ Eelo, sho mɛtɛ salaka tshɛ dia mpetsha akambo wa kɔlɔ wele oko dieyanelo dia l’asa anto wahatatshukana, loseka, la dieyanelo dia pami la pami, ndo sho mbɔsaka ditshelo sɔ oko wɔnɔnyi.b (Romo 12:9; Efeso 5:3-5) Paulo akatosha dako nɛ ate: “Untu tshe latetaka lukumbu la Khumadiondjo, angani uma lu akambu wa kolo.”—2 Timote 2:19.
17 Akristo wa mɛtɛ ntonaka kanyi y’ase andja ɔnɛ ya mɛnaka akambo amɔtshi oko kɔlɔ ka tshitshɛ. Ɛnyɛlɔ: ɛlɔ kɛnɛ anto efula mbɔsaka ɔnwɛlɔ a wanu wa tshambandeko oko kɛnyɔ ya sawosawo. Koko ekambi wa Jehowa ndjelaka dako diofundami l’Efeso 5:18 ɔnɛ: “Tanyo[d]jɔke waanu: waanu ntɔlaka onto lo lɔsɛnɔ l’ofutanu; koko nyolole la [“nyuma,” NW].” (Dyookaneelo dy’oyooyo) Naka Okristo ambolanga nɔ wanu, kete nde ayɔnɔ lo yɛdikɔ yakoka.—Tukedi 23:29-32.
18 Oko weso ekambi wa Jehowa, sho ntonaka ndo kanyi yele l’anto amɔtshi wa l’andja ɔnɛ, kanyi y’ɔnɛ pangwɛhangwɛ wadi kana omi kana ana kana mbafatolɛ ɛtɛtɛla wa kandji bu kɔlɔ. Oko wewɔ l’oyango wa mongaka nshi tshɛ la lɔkɛwɔ l’ɔlɔlɔ, Akristo wotshuki ndo wotshukami ndjâtshutshuyaka vɔ tshɛ dia ndjela dako dia Paulo diata ɔnɛ: “Yenyi tshe, la lutunu, la kele, la utshanu, la etenganelu la wehu tshe wa somboki, wamo uma le nyu. Nyukani ketshi, nyuyali la memakana, nyudimanyanyiani uku akanyudimanyiya [Nzambi] dikambu dia Kristu.”—Efeso 4:31, 32.
19 Lokeso, yɔmɔdi, kashi, tosambo ta mundaka okanda lo yoho yele bu losembwe, ndo wovi ekɔ nto mbekelo yambekɔnɛ efula ɛlɔ kɛnɛ. Sawo dimɔtshi diakatombe lo jurunalɛ y’amundji w’okanda yelɛwɔ CFO mbutaka ɔnɛ: “Wakakɔnya akambi w’olimu 4000 . . . ko wakɛnyi ɔnɛ lo lokama, 31 wakɛnyi ‘dionga dia kɔlɔ efula’ l’edja k’ɔnɔnyi wetshi.” Dionga dia ngasɔ diakasanganya ndo etshelo ka mbuta kashi, funda alapɔlɔ wele bu mɛtɛ, pɛnyahɛnya anto l’akambo w’ɛsɛndji ndo mbuva diangɔ. Naka sho nangaka mongaka la dionga dia pudipudi lo asho wa Jehowa kete sho pombaka mbewɔ lɔkɛwɔ la ngasɔ ndo monga la losembwe lo awui wa falanga.—Mika 6:10, 11.
20 Enda kɛnɛ kakakomɛ pami kɛmɔtshi kakafɔnyaka ɔnɛ nde ngɔna lo tshenyi ya wonya lo okanda wayondonda kete nde ayokondja diaaso di’efula dia nde kambɛka Nzambi. Nde aketawoya akina dia vɔ mbɔsɔndja falanga dia nde munda la yɔ okanda ɔmɔtshi, awalaka ɔnɛ tayokondja wahɔ woho w’anyanya. Lam’akiwɔ kondjokondja wahɔ akɔ ɛsɔ, nde kondjoyala l’akoka wa kaloya falanga y’efula yakandatubiya ko akayova falanga yakawɔ̂sɔndja dia nde munda la yɔ okanda. L’ɔtɛ wa dikambo sɔ diakandasale ndo nɛ dia nde komonga la ndjâtshumoya, wakayowotshanya oma l’etshumanelo k’Akristo. Lo mɛtɛ, Bible aha kashi mbatatɔ lam’atewolatɔ ɔnɛ: “Wane wakomiya ndjala engonyi, wayoko lu uhimba la lu djunga ndu lu saki ya dinginya yatutshelaka antu kolo, yayuditsha antu lu elanyelu la eshishwelu. Ne dia [“ngandji ka falanga,” NW] eko udiu a wehu tshe w’akambu wa kolo. Amotshi waka[ki]yangi, waketola uma lu mbuka ka mbetawo, wakayatshatsha la nyangu ya wulu efula”!—1 Timote 6:9, 10.
21 Esangɔ efula, ewandji wa l’andja ɔnɛ la anto wa weke hawotoyalaka la lɔkɛwɔ l’ɔlɔlɔ ndo vɔ mɛnyaka mɛtɛ ka yokedi yata ɔnɛ: ‘Lowandji nanyaka lɔkɛwɔ l’onto.’ (Undaki 8:9) Lo wedja ɛmɔtshi, wɔsɛlɔ wa mbo y’etsho la weho ekina w’etshelo wa kɔlɔ aya oko lɔsɛnɔ la toshushi, l’apulushi ndo l’ase pɔlitikɛ. Koko, wanɛ wele ɛnɔmbɔdi l’atei w’etshumanelo k’Akristo pombaka monga la lɔkɛwɔ l’ɔlɔlɔ ndo hawohombe mbahemɛ akina oko ewandji kana mbaɔsa oko abɔyi wakiwɔ. (Luka 22:25, 26) Ndo dikumanyi, ndo ekambi w’olimu, hawokambe l’atei w’etshumanelo la ‘saki ka kondja akuta.’ Vɔ pombaka ndjâlama oma l’ehemba wakoka mbekola timba tawɔ kana mbasɛngiya otsha lo mbokaka kɔlɔ la kanyi ya ndjokondja falanga.—1 Petero 5:2; Etumbelu 23:8; Tukedi 17:23; 1 Timote 5:21.
22 Lo tshɛ kawɔ, Akristo wekɔ la lɔkɛwɔ l’ɔlɔlɔ l’atei w’andja ɔnɛ wambolola l’akambo wa kɔlɔ, kânga mbele ekɔ wolo ntsha dui sɔ. Koko dia wɛ monga la lɔkɛwɔ l’ɔlɔlɔ, aha paka mbewɔ akambo wa kɔlɔ ato kete lâsɔ ambokoka. Sawo diayela diayotɛnya kɛnɛ kalɔmbama mɛtɛ dia monga la lɔkɛwɔ l’ɔlɔlɔ.
[Footnotes]
a Enda lo ɔnɔngɔ w’asawo wele l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: “Kokɛ Anayɛ!,” asawo asɔ wekɔ lo Réveillez-vous ! wa Kɔlɛkɛlɛ 8, 1993.
b Wanɛ wakeyanaka pami la pami lo nshi yakete kokaka tshikitanya lɔkɛwɔ lawɔ, ɔnkɔnɛ wakasale anto amɔtshi l’eleko ka ntondo. (1 Koreto 6:11) Awui amɔtshi wakoka mbakimanyiya wakafundama lo Réveillez-vous ! wa Asase a Ndjoko 22, 1995, lɛkɛ 21-23.
[Study Questions]
1, 2. Lande na kakate Nzambi dia vɔ shila Ase Kanana oshiki na?
3. Lam’ele Ase Isariyɛlɛ kokitanyiya adjango wa Nzambi tshɛ lo tshɛ lo kɛnɛ kendana l’Ase Kanana, kakɔna kakayotombaka na?
4, 5. (a) Kakɔna kakayokomɛka Isariyɛlɛ la Juda, waolelo wakatɔmbɔkɔ? (b) Kakɔna katɔkɔkɔmiyawɔ lo Filipi 2:14, 15, ndo wembola akɔna wambɔma?
6. Bonde kele aki pâ ka mamba le Akristo wa l’eleko ka ntondo dia vɔ monga la lɔkɛwɔ l’ɔlɔlɔ?
7. Ngande wakakɔndɔla Paulo akambo wa kɔlɔ wakekɔnɛ l’atei w’anto efula wakasɛnaka l’eleko ka ntondo?
8. Ngande wakasoyamaka ana le Ase Ngirika la Ase Rɔmɔ?
9, 10. (a) Lo yoho yakɔna yɛnya 1 Koreto 6:9, 10 ɔnɛ weho ɛmɔtshi w’akambo wekɔ kɔlɔ? (b) Anto amɔtshi wa l’etshumanelo ka la Kɔrɛtɔ, akambo akɔna wakawasalaka ntondo ndo otshikitanu akɔna wakawayosalaka?
11. Ngande wakasɛnaka Akristo wa l’eleko ka ntondo l’atei w’anto wa kɔlɔ wa lo nshi yawɔ?
12. Otshikitanu akɔna wakasalema l’andja ɔnɛ tatɛ oma l’ɔnɔnyi wa 1914?
13. (a) Ngande wele diendenda kana tɔkɛnyɔ efula ta nshi nyɛ keketshaka akambo wa kɔlɔ? (b) Diendenda kana tɔkɛnyɔ ta kɔlɔ kokaka monga la shɛngiya yakɔna ya kɔlɔ le anto?
14, 15. Tolembetelo takɔna tɛnya ɔnɛ lɔkɛwɔ l’anto lambolana l’andja w’otondo lo kɛnɛ kendana l’akambo wa dieyanelo?
16. Kanyi yakɔna yele l’Ɛmɛnyi wa Jehowa lo kɛnɛ kendana l’akambo wa dieyanelo?
17. Akristo wa mɛtɛ ngande wɔsawɔ ɔnwɛlɔ wa wanu?
18. Awui wa lo Bible ngande walɔmbɔlawɔ ekambi wa Jehowa lo dionga diele lawɔ otsha le ase nkumbo yawɔ?
19. Ngande wambekɔnɛ akambo wa kɔlɔ lo awui w’okanda?
20. Lande na kahahombe Akristo monga la ‘ngandji k’okundji’?
21. Lɔkɛwɔ lakɔna lambekɔnɛ le anto efula wele la lowandji l’andja ɔnɛ, ko wanɛ wele l’ɛkɛndɛ l’atei w’etshumanelo k’Akristo dionga diakɔna diahombawɔ monga ladiɔ?
22. Kakɔna kayotɛna lo sawo diayela?
[Caption]
[Footnotes]
[Caption]
[Questions]
[Caption on page 9]
[Caption on page 9]
Akristo wa l’eleko ka ntondo waki la lɔkɛwɔ l’ɔlɔlɔ kânga mbakawasɛnaka l’atei w’andja wakalole l’akambo wa kɔlɔ
[Caption on page 10]
[Caption on page 10]
Akambo wa kɔlɔ wambɔtɔ ndo l’atshunda a waa ɔrdinatɛrɛ, ko ɛlɔngɔlɔngɔ la esekaseka efula kondjaka diaaso dia mɛna alɛdi w’etakataka w’anto
[Caption on page 12]
[Caption on page 12]
Akristo pombaka mongaka nshi tshɛ la lɔkɛwɔ l’ɔlɔlɔ, aha mbokoya totshelo ta lokeso tasala anto akina
[Caption on page 12]
[Review on page 12]
Ovuswelo
◻ Lande na kakate Jehowa dia vɔ shila Ase Kanana oshiki?
◻ Naa akambo wa kɔlɔ wakekɔnɛ l’eleko ka ntondo, ndo ngande wakasɛnaka Akristo l’atei w’anto wa ngasɔ?
◻ Tolembetelo takɔna tɛn◻ya ɔnɛ lɔkɛwɔ l’anto lakalana l’andja ɔnɛ tatɛ oma l’ɔnɔnyi wa 1914?
◻ Naa akambo wa kɔlɔ wambekɔnɛ wahomba ekambi wa Jehowa ntona?