Eka dia mbeya nganɛ wele Otungi ayɛ
“Dimi layetsha ololo ami tshe la ntundu kaye, ndu layeta lukumbu lami, [Jehowa], la ntundu kaye.”—ETUMBELU 33:19.
1. Lande na kahombaso mbɔsa Otungi aso la nɛmɔ?
ƆPƆSTƆLƆ Joani, ofundji wa dibuku dia komelo dia lo Bible akafunde awui anɛ w’ɛlɔlɔ efula lo dikambo di’Otungi aso ate: ‘Wɛ Jehowa Nzambi kaso, wɛ kokoki dia nongola lotombo la kɛnɛmɔ la wolo, nɛ dia wɛ kakatonge diangɔ tshɛ. Diɔ diakatongama oma lo lolango layɛ.’ (Eny. 4:11) Oko wakatadiɛnyi lo sawo di’etshi, awui washola waa nomb’ewo nshi nyɛ toshaka ɛkɔkɔ ekina efula wɛnya ɔnɛ sho pombaka mbetawɔ ɔnɛ Otungi wa diangɔ tshɛ ekɔ.
2, 3. (a) Kakɔna kahomba anto dia vɔ mbeya Otungi aso? (b) Lande na bu dui dia tshundju dia sho nyanga woho wa mɛnana l’Otungi aso ko la ko?
2 Oko wele ohomba efula sho mbetawɔ ɔnɛ Otungi a diangɔ tshɛ ekɔ, mbahombaso nto mbeka dia mbeya nganɛ wende, ɔnɛ nde ekɔ onto la mɛtɛ, lele la lonto ndo ditshelo diakotola anto akina oya le nde. Oyadi kânga wɛ okêtawɔka ɔnɛ nde ekɔ, onde wɛ hakoke nyomoleka mbeka dia mboweya ɔlɔlɔ oka? Dui sɔ hadiɛnya ɔnɛ wɛ pombaka pomana la nde ko la ko oko wɛnanaso l’anto akina.
3 Jehowa mbele Kiɔkɔ ya tɔɔtɔ. Wonya mbele yɔɔtɔ ya shekaseka l’atei a tɔɔtɔ tshɛ. Onde wɛ fɔnyaka dia wɛ kokaka sukana suke la wonya? Atonga na! Anto efula mambalɛka diaha kânga kɛnga wonya kana manema l’esase wa wonya edja. Lâladi la wonya komaka polo ndo lo 15000000 ya dégré Celsius (27000000°F.). Oseka sekɔndɛ tshɛ, kuka kɛsɔ k’esase tondjaka tɔnɛ nyɛi ya lâladi dia kambisha olimu. Paka yema tshitshɛ tsho ya lâladi lakɔ mbakoma la nkɛtɛ dia mbisha edungu ndo tɛnya osase, ko paka yɛdikɔ shɔ ya tshitshɛ ya kɛnɛ katondja wonya mbetɛ lɔsɛnɔ ɔlɔ lanɛ la nkɛtɛ. Awui asɔ wahakoke onto mbidja tâmu tâmbiyaka efula lo dikambo dia nkudu ka mamba kele l’Otungi aso. Diɔ diakɔ diakafunde Isaya lo dikambo dia “wuki wa wulu [w’Otungi aso], ndu [dia] khudu kandi k’utamanya.”—Isaya 40:26.
4. Mɔsɛ akandalɔmbɛ, ndo Jehowa akandokadimola?
4 Ondo wɛ mbeyaka ɔnɛ ngɔndɔ mɔtshi l’ɔkɔngɔ w’Ase Isariyɛlɛ tomba oma lo lɔhɔmbɔ l’Edjibito lo 1513 N.T.D., Mɔsɛ akalɔmbɛ Otungi aso ate: “Omenya lutumbu laye.” (Etumbelu 33:18) Naka wɛ mbohɔ ɔnɛ Nzambi mbele Kiɔkɔ ya wonya, kete wɛ kokaka shihodia lande na kakandatɛ Mɔsɛ ate: “We heyi mena elundji kami; ne dia untu heyi menami, ku ndi ntshikala la lumu.” Otungi akasha Mɔsɛ dikimɔ dia nde mbɔlama lo Okongo wa Sinai etena ‘Kayondotêtaka.’ Omalɔkɔ, lo yoho ya didjidji, Mɔsɛ akɛnyi “okongo” wa Jehowa, mbut’ate dɛdi dia lotombo la Jehowa, kana di’otondo ande.—Etumbelu 33:20-23; Joani 1:18.
5 Saki kaki la Mɔsɛ ka nyanga woho wa mbeya Otungi aso dimɛna kɔmbɔtɔ l’ashi. Lo mɛtɛ, oma lo tshimbo y’andjelo, Jehowa akete lâle Mɔsɛ ko akate ate: “[Jehowa, Nzambi ka] ketshi ndu ngandji ka mamba, lahuki kele esadi, luludi too la ngandji ka shikaa la [“mɛtɛ,” NW]; latukaka antu nunu nunu ngandji ka shikaa, latudimanyiaka wengiya, uhedia, la kolo. Keli ndi huyindja kanga unungu nduku yema.” (Etumbelu 34:6, 7) Dui sɔ mɛnyaka ɔnɛ dia mbeya Otungi aso dimɛna, hatône paka mɛna nganɛ wele demba diande, koko shihodia ɔlɔlɔ nganɛ wende, lonto lande ndo waonga ande.
6. Woho akɔna wele ekɔ dui dia diambo efula lo menda nganɛ wakatonge Nzambi la onto dikila dia wolo?
6 Yoho mɔtshi yakokaso mbeya Otungi dimɛna ele sɛdingola waonga ande lo menda diangɔ diakandatonge. Tende nganɛ watokokɛ elui wa tɔtshɔngu talɔshana la hemɔ. Dia dikambo sɔ, jurunalɛ Scientific American yakate mbala kɛmɔtshi ɔnɛ: “La ntondo k’onto mbotɔ, polo ndo lo nyɔi kande, onto lele la dikila dia wolo mbeyaka esadi eto ɔnɛ nde ekɔ la hemɔ. Tɔtshɔngu ta weho la weho . . . tokokɛka oma lo mikɔlɔbɛ. Otondonga hatɔhɛnama, tshike onto hakoke nsɛna.” Akatonge elui ɛsɔ wa tɔtshɔngu walɔshana la hemɔ na? Sawo dimɔtshi dia lo jurunalɛ yakɔ diakate ɔnɛ: “Woho wakamba tɔtshɔngu ta demba la diambo tshɛ dia dikokɛ oma lo mikɔlɔbɛ ndo oma le tosambiya (virus) tɔmɔtshi tshamaka oma l’ekimanyielo ka yema ya tɔtshɔngu tokôngaka l’onto ndo tayɛnamaka l’ɔkɔngɔ wa mingu oko divwa ya diemi.” Womoto lele la diemi sambiyɛka ɔnande layafuwɔ dikila dia wolo. L’ɔkɔngɔ diko, lam’ayondɔlɔnyaka ɔna awɛlɛ mbayondôsambiyɛka tɔtshɔngu talɔshana la hemɔ la diangɔ dikina diele l’ɔna ohomba.
7. Kakɔna kahombaso sɛdingola lo woho weso la dikila dia wolo, ndo ayotoyokitɛ lo mbuta?
7 Lo mɛtɛ, wɛ ekɔ l’ɛkɔkɔ w’eshika wɛnya ɔnɛ dikila diayɛ dia wolo kokokɛka oma lo waa hemɔ ndeka ekanga akɔna tshɛ wakokaso kondja oma le enganga wa nshi nyɛ. Omalɔkɔ, yambola ɔnɛ: ‘Dikambo sɔ ɛnyadiɔ lo kɛnɛ kendana la Ɔnɛ lakatonge diangɔ sɔ ndo Lakatoshadiɔ na? Dikila dia wolo diakondja onto ‘mingu divwa l’ɔkɔngɔ wa vɔ tshɔ diemi diande’ ndo diakoka kokɛ ɔna ashashi, mɛnyaka lomba l’efula la kana akambo edja la ntondo. Shi ɔsɔ ekɔ yoho mɔtshi yakokaso mbeya Otungi aso ɔlɔlɔ? Kakɔna kata anto efula lo dikambo diaki Albert Schweittzer l’akina wakayasha tshɛ dia sakɛ ase wola na? Vɔ telɛka anto wa ngasɔ nshi tshɛ ɔnɛ anto w’ɛlɔlɔ kana waa lokana kɛtshi. Ko kayotota dikambo di’Otungi aso lasha oyadi ose wola kana as’ɛngɔnyi dikila dia wolo, mbut’ate elui wa tɔtshɔngu talɔshana la hemɔ dia mbakokɛ na? Lo mɛtɛ, nde ekɔ kanga ngandji, bu la shɔnɔdi, mbokanaka kɛtshi, ndo onto l’ɔlɔlɔ? Shi awui asɔ tshɛ mbɔtɔnɛka la waonga waki Otungi wakawatɛ Mɔsɛ ɔnɛ nde ekɔ awɔ.
Nde mbisholaka nganɛ weende
8. Jehowa akayashola ndamɛ le so lo yoho yakɔna yotshikitanyi?
8 Ekɔ yoho kina nto yakokaso mbeya Otungi dimɛna, yoho yakɔ ko: Bible. Tɔ kekɔ ohomba efula nɛ dia ekɔ awui amɔtshi wendana l’Otungi, wahakoke tosholɛ akambo wa siansɛ kana andja a loowa, koko wele Bible mbalembetshiya hwe. Ɛnyɛlɔ kɛmɔtshi kambeta edja efula ele kɛnɛ kendana la lokombo laki Otungi. Paka Bible mbatosholɛ lokombo l’Otungi aso, la kitshimudi yalɔ. Lo Afundelo wa l’anya wa lo Hɛbɛru, lokombo lande mɛnamaka mbala oko 7000 l’ekimanyielo k’alɛta w’ekuku anɛi wakawasunganya la YHWH kana JHVH, wadiawɔ l’Ɔtɛtɛla ɔnɛ Jehowa.—Etumbelu 3:15; 6:3.
9. Lokombo l’Otungi aso hita ɛnyalɔ, ndo ahombaso mbuta dia dikambo sɔ?
9 Dia sho mbeya Otungi aso dimɛna, tekɔ l’ohomba wa ndjashikikɛ ɔnɛ nde bu “Lotonga Latonga” loto kana nganɛ wawotawɔ lo yoho yahokɛma dimɛna lo ekadimwelo ekina wa Bible ɔnɛ “DIMI.” Lokombo lande hita mɛnyaka ɔnɛ aha ngasɔ. Lɔ ndja oma lo otshelo kana vɛrbɛ mɔtshi ya lo Hɛbɛru yele la kitshimudi ɔnɛ “ndjâla” kana “ndjaɛnya.”a (Ɛdika la Etatelu 27:29; Undaki 11:3.) Ɔnkɔnɛ lokombo la Nzambi kɛdikɛdi “Nde Salaka dia Ndjâla” ndo tɛtɛ̂ka lo dikambo di’ɔnɛ nde ntshaka kɛnɛ tshɛ kasangoyande. Naka sho mbeya ndo kamba la lokombo lande, kete tayɔngɛnangɛna lo woho w’ɔnɛ nde kotshaka alaka la asangwelo ande tshɛ.
10. Yimba yakɔna y’ohomba yakokaso kondja oma l’ɔkɔndɔ wa lo dibuku di’Etatelu?
10 Bible mbele kiɔkɔ ya ewo k’alaka waki Nzambi ndo ka lonto lande. Ɔkɔndɔ wa lo Etatelu mɛnyaka ɔnɛ anto waki lo wɔladi nshi mɔtshi l’asawɔ la Nzambi ndo waki l’elongamelo ka sɛna lɔsɛnɔ l’otale efula ndo lele l’oyango. (Etatelu 1:28; 2:7-9) Sho kokaka ndjashikikɛ ɔnɛ: dia ndjaɔtɔnganyiya la kitshimudi ya lokombo lande, Jehowa ayokumiya asui la pâ yambodiɛnɛ anto l’edja kɛnɛ tshɛ. Nganɛ mbâdiaso lo dikambo di’ekotshamelo ka sangwelo diande: “Andja wɛnama wakɔtɔ l’akambo wa kɔlɔ aha la lolango lawɔ, koko oma lo lolango l’Otungi, ɔnɛ lele lo mbetawɔ dikambo dia ngasɔ, akawosha elongamelo ɔnɛ lushi lɔmɔtshi, . . . vɔ wayokondja lotshungɔ l’ana wa Nzambi.”—Rɔmɔ 8:20, 21, The New Testament Letters kaki yɔnɛ J. W. C. Wand.
11. Lande na kahombaso sɛdingola ɛkɔndɔ wa lo Bible, ndo naa ɔkɔndɔ ɔmɔtshi wɔkɔndɔdiwɔ l’ɔm’ɔmɔ?
11 Bible kokaka tokimanyiyaka nto dia sho mbeya Otungi aso dimɛna lo woho wɛnyatɔ nganɛ wakandatshaka lam’akandalɔmbɔlaka Ase Isariyɛlɛ w’edjedja. Tende kɛnɛ kakete l’asa Elisha la Naamana, owandji wa kɔlɔ w’alembe w’Ase Suriya. Naka wɛ mbala ɔkɔndɔ akɔ lo 2 Ekondo 5, kete wɛ ayɛna di’ɔna womoto l’Ose Isariyɛlɛ lakawande oko fumbe akatɛ Naamana ɔnɛ naka nde ntshɔ le Elisha l’Isariyɛlɛ, kete nde ayotɔkɔnɔ oma lo hemɔ kande ka sudi. Naamana akatshu lɛkɔ la kanyi y’ɔnɛ Elisha ayowahɛ lonya, ko ntsha dihindo dimɔtshi ko pe. Koko, Elisha akatɛ Ose Suriya ɔsɔ dia nde tombɛɛ l’ɔkɛdi wa Jɔrɔdana. Kânga mbakôtshutshuya dibɔyi diande dia nde mbetawɔ kɛnɛ kakawawotɛ, lam’akandambɛ, nde akakɔnɔ. Naamana akasha Elisha weshasha wa mamba, koko nde akatone. L’ɔkɔngɔ diko, okambi w’Elisha ɔmɔtshi akayotshɔka lo woshɛshɛ dia tɔsa weshasha ɛmɔtshi oma lo lokeso lande. Kɔlɔ kakandatshe akôkonya lo nde ndjɔsa hemɔ ka sudi. Ɔsɔ mɛtɛ ekɔ ɔkɔndɔ wa dimɛna efula wakokaso sho tshɛ kondja wetshelo ɔmɔtshi.
12. Lo menda ɔkɔndɔ w’Elisha la Naamana, akokaso mbuta lo dikambo di’Otungi aso?
12 Lo yoho y’ɔlɔlɔ efula, ɔkɔndɔ ɔsɔ mɛnyaka ɔnɛ kânga mbende Otungi a Woke w’andja w’otondo, nde ndjakitshakitshaka dia mbɔsa yana ya yimato ya ngasɔ la nɛmɔ, otshikitanyi la kɛnɛ katshama l’ahole efula ɛlɔ kɛnɛ. Vɔ mɛnyaka nto ɔnɛ Otungi aso hasemula paka dioho dimɔtshi di’anto to kana wodja ɔmɔtshi. (Etsha 10:34, 35) Kɛnɛ katambiya efula ele: lo dihole dia nde kesa oko wakesana wa “wetshi” wa nshi nyɛ, Otungi aso aki la lomba l’efula. Nde akeye nganɛ wa kɔnɔla kanga sudi ɔsɔ. Nto, nde akɛnya shɛnɔdi la losembwe lande lo woho wakandatone di’aha kanga lokeso pomɔ lokolo l’ɔlɔlɔ. Shi kɛnɛ kakatshe Jehowa kɛsɔ mbɔtɔnɛka la nganɛ wende oko akawatɛ Mɔsɛ lo dikambo diande? Mɛtɛ, kânga mbele ɔkɔndɔ akɔ wa lo Bible ɔsɔ mondo, vɔ kokaka tolembetshiya dimɛna efula nganɛ wele Otungi aso!—Osambu 33:5; 37:28.
13. Sha ɛnyɛlɔ ka nganɛ wakokaso kondja wetshelo w’oshika efula oma l’ɛkɔndɔ wa lo Bible.
13 Ɛkɔndɔ ekina wendana la lɔhɛndɛ laki l’Ase Isariyɛlɛ ndo woho wakôngaka Nzambi la wɔ mɛnyaka ɔnɛ Jehowa akâkokɛka mɛtɛ. Bible mbutaka ɔnɛ Ase Isariyɛlɛ wakôhembe mbala efula, ndo wakôhindjaka otema. (Osambu 78:40, 41) Koko, Otungi aso akawaokaka kandji, ndo nde hanya yimba lo kɛnɛ katsha anto. Sho kokaka nto kondja wetshelo w’efula oma l’akambo wakatshe anto amɔtshi weyama efula. Lam’akasɔnama Davidi dia ndjâla nkumekanga k’Isariyɛlɛ, Nzambi akatɛ Samuɛlɛ ate: “Untu atendaka kene kenandi lu ashu, keli [Jehowa] atendaka utema.” (1 Samuele 16:7) Lo mɛtɛ, Otungi aso mendaka otema koko aha nganɛ weso lo demba. Dui sɔ tokeketshaka mɛtɛ!
14. Wahɔ akɔna wakokaso kondja naka sho mbadia Afundelo wa lo Hɛbɛru?
14 Ekɔ ohomba efula sho mbadiaka abuku akumi asato la divwa wakafundama la ntondo ka Yeso mbotɔ. Tatâdiake Bible paka oko onto lalanga mbeya ɛkɔndɔ wa lɔkɔ eto. Naka mɛtɛ sho nangaka mbeya nganɛ wele Otungi aso, kete sho pombaka kana yimba l’ɛkɔndɔ akɔ, ondo lo kanyiyaka ɔnɛ: ‘Ɔkɔndɔ ɔnɛ anembetshiyawɔ lo dikambo dia lonto lande? Waonga ande akɔna wɛnama l’ɔkɔndɔ ɔnɛ?’b Lo ntsha ngasɔ, sho mbeyaka kimanyiya ndo akanga wa diɔnyɔ dia vɔ mɛna ɔnɛ Bible ndja mɛtɛ oma le Nzambi, ko vɔ ndjoyashikikɛ ɔnɛ wambeya Otungi atɔ loludi la ngandji.
Ombetsha wa woke tokimanyiyaka dia sho mbeya Otungi aso
15. Lande na kahomba tokimanyiya wetshelo la awui wakatshaka Yeso?
15 Mɛtɛ, anto wata ɔnɛ Otungi bu kana wahaleke mbodja yimba hawoleke mbeya Bible. Ondo wɛ ambohomanaka l’anto waheye dimɛna kana Mɔsɛ aki la lɔsɛnɔ la ntondo ka Mateo mbotɔ ko kana l’ɔkɔngɔ, ndo waheye ndoko ema lo dikambo dia kɛnɛ kakatshe ndo kakêtsha Yeso. Ɔsɔ ekɔ dui dia lonyangu nɛ dia onto kokaka mbeka awui efula wendana l’Otungi aso oma le Yeso, Ombetsha wa Woke. Naka sho mbokana dimɛna la Nzambi, kete nde kokaka tosholɛ nganɛ wele Otungi. (Joani 1:18; 2 Koreto 4:6; Heberu 1:3) Ngasɔ mbakandatshe. Lo mɛtɛ, nde akate lushi lɔmɔtshi ate: “One lakamenyi, akenyi Papa.”—Joani 14:9.
16. Kakɔna kɛnya sawo diakasawola Yeso nde la womoto l’Ose Samariya?
16 Toshi ɛnyɛlɔ kɛnɛ. Lushi lɔmɔtshi, Yeso akakɔmɔ la lɔkɛndɔ, ko nde akasawola la womoto ɔmɔtshi l’Ose Samariya suke la osomba wa Sukara. Nde akasawola la nde lo akambo wa mɛtɛ w’eshika, ko akatɛtɛ l’ohomba w’anto ‘tɛmɔla She lo nyuma la lo mɛtɛ.’ Ase Juda wa lo nshi shɔ wakahetshaka Ase Samariya. Koko, otshikitanyi la wɔ, Yeso akɛnya otema ɔlɔlɔ waki Jehowa wa mbetawɔ apami la amato w’oma lo wedja tshɛ, wanɛ wele la waonga w’ɔlɔlɔ, oko akatadiɛnyi l’ɛnyɛlɔ kaki Elisha nde la Naamana. Dionga diande sɔ toshikikɛka ɔnɛ Jehowa hêtawɔ lohetsho la ngasɔ ladiakatanya ase ɛtɛmwɛlɔ wa nshi nyɛ. Nto, têye dia Yeso akalange mbetsha womoto ɔsɔ, womoto lakadjasɛka la pami kɛmɔtshi lo kinumba. Lo dihole dia nde mbowanya, Yeso akawɔshi la nɛmɔ, lo yoho yakakoke kimanyiya mama kɛsɔ. L’ɔkɔngɔ diko, Ase Samariya akina wakayolongaka Yeso ko vɔ ndjokitɛ lo mbuta ɔnɛ: “Mete ndi keli Ushimbedi a wa la kete.”—Joani 4:2-30, 39-42; 1 Khumi ya Dikanga 8:41-43; Mateu 9:10-13.
17. Ɔkɔndɔ watɛkɛta dia eolwelo ka Lazaro ɛnyawɔ?
17 Tɔshi ɛnyɛlɔ kekina kɛnya nganɛ wakokaso mbeya Otungi aso dimɛna lo mbekesanɛ l’etsha ndo wetshelo waki Yeso. Tende kɛnɛ kakete lam’akavu Lazaro, ɔngɛnyi wa Yeso. L’etena kɛsɔ ko Yeso ambotɛnyaka djembetelo y’ɔnɛ nde ekɔ la wolo wa mbolola anto. (Luka 7:11-17; 8:40-56) Akandatshe lam’akandɛnyi Mariya wa kadiyɛnde la Lazaro alela na? Yeso “akakhumi l’utema, akanyangi wulu.” Nde kominya yimba, kana mendjola; nde ‘akakɛdia asɔi.’ (Joani 11:33-35) Nde kondela lâdiko di’ɛlɔmɔ. Yeso akatshe dui di’ɔlɔlɔ efula, nde akôlola Lazaro. Naka dikambo sɔ diakakimanyiya apɔstɔlɔ dia vɔ mbeya nganɛ woka Otungi, kete diɔ la dia tokimanyiya sho l’anto akina dia shihodia lonto lande la mboka yande.
18. Ngande wahomba anto mbɔsa wekelo wa Bible?
18 Tatokake sɔnyi dia mbeka Bible l’awui akina efula wendana l’Otungi aso. Bible atête lowe. Joani ekɔ onto ɔmɔtshi lakakieke ko ndjokoma ɔngɛnyi wa mamba waki Yeso. Nde akayofundaka ate: “Shu mbeyaka shati; On’a [Nzambi] akayi. Ndi akatusha yimba ya nimbitela one leli mete. Shu teko [“kâmɛ la,” NW] one leli mete. One eli [Nzambi] ka mete, ndu [“lɔsɛnɔ la pondjo,” NW].” (1 Joani 5:20) Lembetɛ dia naka sho kamba la “yimba” dia kondja ewo kaki “one leli mete,” mbut’ate: Otungi aso, kete sho kokaka kondja “lɔsɛnɔ la pondjo.”
Ngande wakokayɛ kimanyiya akina dia vɔ mboweya?
19. Nna diakɔna diakatakɔma dia kimanyiya wanɛ wahetawɔ Nzambi?
19 Anto amɔtshi wekɔ l’ohomba wa kondja tolembetelo efula dia vɔ mbetawɔ ɔnɛ Otungi ɔmɔtshi wayakiyanya dikambo diaso, ndo latokokɛ ekɔ. Ngasɔ mbakokawɔ ndjêya nganɛ wende. Koko miliyɔ la miliyɔ y’anto wêkekɔ, wanɛ wata ɔnɛ Nzambi bu, kana wawɔsa woho wotshikitanyi la kɛnɛ kata Bible. Ngande wakokayɛ mbakimanyiya na? Ehomɔ k’ɔlɔlɔ kakatombe l’ɛtɛkɛta efula lo Losanganya la Distrikɛ ndo la wedja efula lakɔtɔ Ɛmɛnyi wa Jehowa lo 1998/99. Ehomɔ kakɔ ele dibuku: Y a-t-il un Créateur qui se soucie de vous?
20, 21. Ngande wakokaso pomɔ lokolo l’ɔlɔlɔ lo kamba la dibuku Créateur?
20 Dibuku sɔ diayokeketsha mbetawɔ kayɛ le Otungi aso ndo wɛ ayoleka ngɛnangɛna lonto lande la mboka yande. Bonde ketawɔso dikambo sɔ na? Nɛ dia l’ɔkɔkɔ ɔsɔ mbotondjishawɔ dibuku Y a-t-il un Créateur qui se soucie de vous? L’ɔnɔngɔ w’akambo waleka tɛkɛtama lɔkɔ, sho tanaka ɔtɛ a dui ɔnɛ: “Ngande wakoka lɔsɛnɔ layɛ monga l’oyango?” Akambo wa lɔkɔ wakɛnyama lo woho wakoka kotola yambalo ya wanɛ wakeke mukanda efula. Koko, diɔ tɛkɛtaka ndo akambo weso sho tshɛ la mposa. Le wanɛ wata ɔnɛ Otungi bu, akambo wofundami lɔkɔ ayowangɛnyangɛnya ndo ayowaetawoya ɔnɛ nde ekɔ. Lam’ele hawome mɛnya ntondo ɔnɛ onto ladiadja mbetawɔka ɔnɛ Otungi ekɔ, akanga a tamu hawotodifɛ mbala kakɔ ɔtɔi. Akanga a diɔnyɔ wayokotwama l’akambo w’oma l’abuku akina ndo tokanyi t’eyoyo tambotondja siansɛ nshi nyɛ tɛnyami lo dibuku diakɔ. Akambo akɔ wa mɛtɛ asɔ kokaka keketsha ndo mbetawɔ ka wanɛ wêtawɔ Nzambi.
21 Naka wɛ mbeka dibuku sɔ di’oyoyo, kete wɛ ayɛna dia tenyi diadiɔ kɔndɔlaka lo tshena pe awui wa lo Bible watɛtɛ dikambo dia lonto la Nzambi ndo wakimanyiya ambadi dia vɔ mbeya Nzambi dimɛna. Anto efula wambodiâdia wakatotomɛ mikanda ɔnɛ dui sɔ diakakotshama lo kɛnɛ kawaenda. Ayale ngasɔ ndo le yɛ etena kɛnɛ katayamanyamanya dibuku diakɔ ndo kamba la diɔ dia kimanyiya akina dia vɔ mbeya Otungi awɔ dimɛna.
[Footnotes]
a M. J. Gruenthaner, owandji wa jurunalɛ yelɛwɔ The Catholic Biblical Quarterly, akakambe l’otshelo kana vɛrbɛ shɔ yoho yakɔ yâmɛ la nganɛ wakandatɛkɛta lo dikambo dia vɛrbɛ kina yɔfɔnyi la yɔ ɔnɛ yɔ “hayɔtɛkɛta kânga yema dikambo di’onto leekɔ koko hɛnama, koko tɛkɛtaka nshi tshɛ dikambo di’onto letawɔso lo yimba ɔnɛ ekɔ, ɛnyɛlɔ oko ndjaɛnya ndamɛ lo sɛkɛ.”
b Wonya wakɔndɔlɛ ambutshi anawɔ ɛkɔndɔ wa lo Bible, vɔ kokaka mbakimanyiya lo mimbola wembola wa ngasɔ. Ngasɔ mbayɔtɔ ana ɔngɛnyi la Nzambi, ndo koma lo kanaka yimba lo Ɔtɛkɛta ande.
5. Lo yoho yakɔna yakangɛnyangɛnya Otungi aso Mɔsɛ lo kɛnɛ kakandɔlɔmbɛ, ndo dui sɔ ɛnyadiɔ?
[Caption]
[Footnotes]
[Caption]
Wɛ akalembete?
◻ Ngande wakayosangaka Jehowa la Mɔsɛ ɔngɛnyi lo Okongo wa Sinai?
◻ Lande na kele mbeka Bible ekɔ ekimanyielo k’ɔlɔlɔ dia sho mbeya Nzambi dimɛna?
◻ Ngande wakokaso ntsha etena kadiaso Bible dia sho ndeka ndjasukanya l’Otungi aso?
◻ Woho akɔna wasangoyɛ kamba la dibuku Créateur?
[Caption]
[Study Questions]
[Caption on page 15]
[Picture on page 15]
Tshenyi mɔtshi ya Wɔɔmbɔ wakashɔma lo Ndjale ka Lɛɛhɔ, tétragramme (lokombo la Nzambi lo Hɛbɛru) baamba
[Credit Line]
Oma lo dikimɔ dia lolango diaki sanctuaire du Livre, Musée national d’Israël, Jérusalem
[Caption on page 17]
[Picture on page 17]
Wetshelo akɔna wakokaso kondja lo menda nganɛ wakatshe Yeso lo kandji kakandokaka Mariya?