Woho wa Mbeya Nyama ka Djawudi ndo Djembetelo Yatɔ
ONDE wɛ nangaka mbishola dikambo dimɔtshi dioshami? Dia sala dikambo sɔ, wɛ pombaka nyanga tolembetelo tayokokimanyiya dia nembetshiya dikambo diakɔ. L’Ɔtɛkɛta ande wakasambiyama, Nzambi mbishaka tolembetelo tahombama tendana la numero 666, lokombo, kana djembetelo ya nyama ka djawudi ka l’Enyelo tshapita 13.
Lo sawo nɛ, tayɔsɛdingola toho tɔnɛi ta weke ta kana l’anto yimba lo dikambo nɛ, mbut’ate toho t’ohomba tayotosholɛ kitshimudi ya djembetelo ya nyama kɛsɔ. Tayɔsɛdingola (1) nganɛ wasɔnama nkombo ya lo Bible tena dimɔtshi, (2) ele nyama ka djawudi, (3) kɛnɛ kalembetshiya numero 666 kele “numero k’untu omotshi,” ndo (4) olembetshiyelo wa numero 6 ndo lande na kofundamiyɔ mbala shato, mbut’ate 600, sanganya la 60 sanganya la 6, kana 666.—Enyelo 13:18.
Nkombo ya lo Bible yekɔ la tokitshimudi
Mbala efula nkombo ya lo Bible yekɔ l’olembetshiyelo wa lânde, djekoleko lam’oshamiyɔ oma le Nzambi. Ɛnyɛlɔ, lam’ele Abarama ayokoma she wedja, Nzambi akatshikitanya lokombo l’owandji ɔsɔ wa nkumbo lo mbosha lokombo l’Abarahama, kitshimudi ɔnɛ “lotshetshe la wedja.” (Etatelu 17:5) Nzambi akatɛ Yɔsɛfu la Mariya dia mbɔlɛ ɔna layota Mariya lokombo la Yeso, kitshimudi ate “Jehowa Ele Panda.” (Mateu 1:21, Luka 1:31) Lo yoho yɔtɔnɛ la lokombo lɔsɔ laki la kitshimudi ya lânde, Jehowa akalɔngɔsɔla dia sho kondja panda oma lo tshimbo y’olimu wa Yeso ndo oma lo nyɔi kande k’olambo.—Joani 3:16.
Diakɔ diele, numero kakasha Nzambi ka 666 pombaka nembetshiya kɛnɛ kɔsa Nzambi oko waonga wa nyama kakɔ. Lâsɔ, dia shihodia waonga asɔ, sho pombaka mbeya nyama kakɔ ndo elimu atɔ.
Nyama kakɔ kambeyama
Dibuku dia lo Bible dia Danyele mbewoyaka awui efula wendana la kitshimudi ya nyama kɛsɔ ka didjidji. Tshapita 7 kɔndɔlaka l’ɔlɔlɔ tshɛ awui wendana la“nyama nyei ya waki, “ mbut’ate tambwe, laundu, kɔi, ndo nyama ka wɔma kaki la wanyu wa weke wa paonyi. (Danyɛlɛ 7:2-7) Danyɛlɛ totɛka dia nyama shɔ nembetshiyaka “khumi ya dikanga,” kana mandji ya pɔlitikɛ, yatahɔna lâdiko dia waolelo wa weke.—Danyele 7:17, 23.
Lo dikambo dia nyama ka l’Enyelo 13:1, 2, diksiɔnɛrɛ dimɔtshi (The Interpreter’s Dictionary of the Bible) mbutaka dia nyama kɛsɔ “kekɔ la waonga tshɛ wa nyama nyɛi ya lo ɛnɛlɔ ka Danyɛlɛ . . . Ɔnkɔnɛ, nyama kɛsɔ ka ntondo [ka l’Enyelo] nembetshiyaka mandji ya pɔlitikɛ tshɛ ya l’andja yalɔshana la Nzambi.” Awui asɔ shikikɛma lo divɛsa di’Enyelo 13:7, diata lo dikambo dia nyama kɛsɔ ɔnɛ: ‘Wakawosha wolo wambolela waoho tshɛ ndo anto tshɛ ndo ɛtɛkɛta tshɛ, ndo wedja tshɛ.’a
Lande na kakamba Bible la nyama dia nembetshiya mandji y’ana w’anto? L’ɔtɛ w’ɛkɔkɔ ehende. Ntondotondo, l’ɔtɛ w’akila wambɔkɛdja mandji y’ana w’anto l’ɛnɔnyi nkama wambeta watekana oko waa nyama. Ambewi w’ɛkɔndɔ Will nde la Ariel Durant, wakafunde ɔnɛ: “L’ɔkɔndɔ w’anto, ata wamboka l’anto ngelo ndo ata akɔ watakitakita kânga mbamboshidimikɔ wedja ndo mbayelawɔ demɔkrasi.” Ekɔ mɛtɛ di’“untu mbulela[ka] unyandi dia mbusuya”! (Undaki 8:9) Ɔkɔkɔ wa hende ele nɛ dia “ului ako a wuki [Satana] akawusha wulu awo, la kiti kawo ka diulelu la diulelu efula.” (Enyelo 12:9; 13:2) Lo mɛtɛ, mandji y’ana w’anto ndja oma le Diabolo, diakɔ diakɛnɛmɔlayɔ waonga ande wele oko nyama ndo oko olui.—Joani 8:44; Efeso 6:12.
Koko, kɛsɔ halembetshiya dia lowandji tshɛ l’ana w’anto ekɔ mbala kakɔ ɔtɔi ehomɔ ka Satana. Nɛ dia, lo yoho mɔtshi, mandji y’ana w’anto yekɔ lo kamba oko “ukambi wa [Nzambi],” lo mbidja akambo l’ɔnɔngɔ lo tshunda nɛ diele otondonga yɔ bu tshike ofukutanu wekɔ efula. Ndo emboledi ɛmɔtshi wakalame lotshungɔ lahomba monga l’anto, mbidja ndo lotshungɔ lele l’anto la mbɔtɔ l’ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ dikambo dimɔtshi diele Satana halange. (Romo 13:3, 4; Ezera 7:11-27; Etsha 13:7) Koko, l’ɔtɛ wa shɛngiya ya Diabolo, ndoko onto kana ɔlɔngɔswamelo w’anto wamonga l’akoka wa mbisha anto wɔladi ndo lotui tshitshi la pondjo.b—Joani 12:31.
‘Numero k’onto ɔmɔtshi’
Dikambo dia sato diayotokimanyiya dia shihodia kitshimudi ya numero 666 ekɔ woho welamɛlɔ ɔnɛ “numero k’untu omotshi.” Tshɛkɛta shɔ hakoke mendana l’onto k’onto, paka Satana nɛ dia ndoko onto lele la lowandji lâdiko dia nyama paka Satana. (Luka 4:5, 6; 1 Joani 5:19; Enyelo 13:2, 18) Koko, woho wele nyama kɛsɔ la ‘numero k’onto ɔmɔtshi,’ kana djembetelo, mɛnyaka dia tɔ fɔnaka l’onto, koko aha la nyuma kana ɔdiɛngɛ, ndo woho ɔnɛ wele tɔ kɛnɛmɔlaka waonga amɔtshi w’onto. Kakɔna kakoka monga waonga asɔ? Bible kadimolaka lo mbut’ate: “Antu tshe wakatshi kolo, hawukumi lu yediko ya lutumbu la [Nzambi].” (Romo 3:23) Ɔnkɔnɛ, woho wele nyama kɛsɔ la ‘numero k’onto ɔmɔtshi,’ mɛnyaka dia mandji shɔ kɛnɛmɔlaka eongelo ka pɛkato ndo kele bu kokele k’anto.
Ɔkɔndɔ mɛnyaka dia dikambo sɔ diekɔ mɛtɛ. Sekeletɛlɛ k’edjedja ka lo wodja w’Etats-Unis Henry Kissinger akate ate: “Oshidimikwelo tshɛ wonga komɛka paka lo ndana. Ɔkɔndɔ wambɛnya dia welo wakadje anto wakakite tatala ndo akambo tshɛ wakakombolaka anto kôkotshama . . . Diakɔ mbele ombewi w’ɛkɔndɔ tshɛ pombaka mbeya dia hatokoke mbewɔ mpokoso.” Yɔnɛ Kissinger aketawɔ l’otema ɔtɔi dikambo dia mɛtɛ di’ohomba efula dia lo Bible diata ɔnɛ: “Untu hakendakendaka lu mbuka uma lu wulu andi! Lam’atundokendakendaka, ndi ndame heyi nombola ekulu andi.”—Jeremiya 10:23.
Etena kɛnɛ kamboteya nyama kɛsɔ ndo nganɛ wakiɔsa Nzambi, tambokoka sɛdingola etenyi k’ekomelo ka dikambo diaso dioshami, mbut’ate numero ka samalo ndo lande na kakayafundama mbala shato, mbut’ate 666 kana 600 sanganya la 60 sanganya la 6.
Lande na kokambiwɔ l’asamalo tena sato?
L’Afundelo, toshifidi tɔmɔtshi tekɔ la tokitshimudi ta lânde. Ɛnyɛlɔ, shifidi y’esambele, kambemaka mbala efula dia nembetshiya ɛngɔ kɛmɔtshi kele otondo, kana kokele, lo washo wa Nzambi. Ɛnyɛlɔ, lomingu lakatonge Nzambi diangɔ lekɔ la ‘nshi’ esambele, kana etena k’otale, mbut’ate etena kakashidiya Nzambi oyango ande tshɛ wendana l’etongelo ka nkɛtɛ. (Etatelu 1:3–2:3) “Awui” wa Nzambi wekɔ oko fɛsa “kakawalelola tena esambeli,” kambɔlɛlɔlɛlɔ tshɛ. (Osambu 12:6; Tukedi 30:5, 6) Wakatɛ Namana kanga sudi dia mimbɛ tena esambele l’Ɔkɛdi wa Jɔrɔdana, ko l’ɔkɔngɔ wa lâsɔ nde akakɔnɔ tshɛ.—2 Khumi ya Dikanga 5:10, 14.
Asamalo ekɔ l’ɛse k’esambele. Kema sunganaka kamba la numero kɛsɔ oko djembetelo y’ɛngɔ kɛmɔtshi kele bu kokele, kana kele kɔlɔ lo washo waki Nzambi? Eelo, mɛtɛ ekɔ ngasɔ! (1 Ekondo 20:6, 7) Ndo nto, woho wofundami asamalo mbala shato, oko 666, tɔtɔmiyaka kɔlɔ kele la numero kakɔ. Ɔsɔ kele olembetshiyelo wa mɛtɛ wa toshifidi 666 tele ‘numero k’onto ɔmɔtshi,’ oko wakatadiɛnyi. Ɔnkɔnɛ, ɔkɔndɔ wa nyama kɛsɔ, ‘numero k’onto ɔmɔtshi’ katɔ, ndo lofulo 666 akambo asɔ tshɛ mɛnyaka pɛkato ka woke kele la nyama kɛsɔ lo washo wa Jehowa.
Waonga wa kɔlɔ wele la nyama kɛsɔ toholaka kɛnɛ kakatama lo dikambo dia Nkumekanga Bɛlɛshaza ka lo Babilɔna k’edjedja. Lo tshimbo ya Danyɛlɛ, Jehowa akatela nkumekanga kɛsɔ ate: “We ambedikama lu kilo, ambutanema usadi saa.” L’otsho wa lushi lakɔ mbakadiakema Bɛlɛshaza, ndo Diolelo dia Babilɔna dia wolo diakakɔ. (Danyele 5:27, 30) Woho akɔ wâmɛ mbele, elombwelo kaki Nzambi otsha le mandji ya pɔlitikɛ yele oko nyama ndo djembetelo yatɔ nembetshiyaka ekomelo ka nyama kɛsɔ, ndo ka wanɛ tshɛ wakisukɛ. Koko, l’etena kɛsɔ, Nzambi honya tsho dikongɛ ɔtɔi dia pɔlitikɛ koko oseka yangɔ tshɛ yendana l’ɛlɔmbwɛlɔ k’anto. (Danyele 2:44; Enyelo 19:19, 20) Ɔnkɔnɛ, ekɔ ohomba efula dia sho tona monga la djembetelo ya nyama kɛsɔ yakoka konya lo nyɔi!
Djembetelo yambeyama
Mbala kakɔ ɔtɔi, l’ɔkɔngɔ wa nembetshiya numero 666, Enyelo tɛkɛtaka dikambo di’ambeki 144 000 waki Ɔn’ɔkɔkɔ, Yeso Kristo, wele la lokombo lande ndo lokombo la She, mbut’ate Jehowa lofundami l’ekoko awɔ. Nkombo shɔ mɛnyaka dia wanɛ wele la nkombo yakɔ wekɔ anto waki Jehowa ndo w’Ɔnande, ɔnɛ latawasambisha dikambo diande l’ofunu tshɛ. Woho akɔ wâmɛ mbele, wanɛ wele la djembetelo ya nyama wekɔ lo mɛnya hwe dia wekɔ lo kambɛ ndo wekɔ lo kitanyiya awui wa nyama kakɔ. Ɔnkɔnɛ, l’ɛtɛkɛta wa didjidji, djembetelo yele lo lonya l’omi kana l’okoko, nembetshiyaka di’onto lele layɔ ekɔ lo tɛmɔla ndo lo sukɛ dikongɛ dia pɔlitikɛ dia l’andja ɔnɛ diele oko nyama. Wanɛ wele la djembetelo shɔ mbishaka “Kayisa” kɛnɛ kahomba nongola Nzambi. (Luka 20:25; Enyelo 13:4, 8; 14:1) Lo yoho yakɔna? Lo tɛmɔla atshunda wa pɔlitikɛ, tolembetelo tawɔ, alembe awɔ wa wolo, lɛnɛ ele elongamelo ndo panda kawɔ. Vɔ tɛmɔlaka Nzambi paka lâdiko w’ɛlɔmɔ.
Koko lo yoho yotshikitanyi, Bible tokeketshaka ɔnɛ: “Tanyekamaki ana wa khumi ya dikanga, kuyanga le untu laheyi nyushimbela. Lumu landi latutumbaka, ku ndi atukalulaka lu kete. Ku lushi lako, tukanyi tandi tayulanyema.” (Osambu 146:3, 4) Wanɛ wayela dako dia lomba sɔ hawoshisha elongamelo etena kahakotsha mandji shɔ alaka awɔ kana etena kashisha onto ɔmɔtshi la lokumu dihole diande dia lâdiko.—Tukedi 1:33.
Kɛsɔ halange nembetshiya ɔnɛ Akristo wa mɛtɛ hawosale ndoko dui la ntondo k’ekakatanu wele l’anto. Koko, vɔ mbewoyaka la waasaso tshɛ tshɔi yakɔ ya lowandji layokandola akambo tshɛ w’anto, mbut’ate Diolelo dia Nzambi.—Mateu 24:14.
Diolelo dia Nzambi mbele tshɔi yakɔ y’elongamelo k’anto
Lam’akinde la nkɛtɛ, Diolelo diaki Nzambi mbaki ɔtɛ a dui w’esambishelo ka Yeso. (Luka 4:43) Lo dɔmbɛlɔ diande di’ɛnyɛlɔ, dielɛwɔ mbala mɔtshi ɔnɛ Dɔmbɛlɔ dia Shɛso, Yeso aketsha ambeki ande dia vɔ nɔmbaka dia Diolelo sɔ ndja ndo dia lolango la Nzambi salema lanɛ la nkɛtɛ. (Mateu 6:9, 10) Diolelo ekɔ lowandji layolɛ lâdiko dia nkɛtɛ k’otondo, aha oma lo kapitalɛ kɛmɔtshi ka la nkɛtɛ, koko oma l’olongo. Omalɔkɔ, Yeso akadielɛ ɔnɛ “diulelu dia l’ulungu.”—Mateu 11:12.
Asungana monga Nkumekanga ka Diolelo sɔ oleki Yeso Kristo, ɔnɛ lakavu dikambo di’anto wayonga lo ɛlɔmbwɛlɔ kadiɔ na? (Isaya 9:6, 7; Joani 3:16) Kem’edja nto Owandji ɔsɔ wa kokele, wele kakianɛ nyuma kele la nkudu, ayolanya nyama ka djawudi, nkumi ya dikanga kadiɔ, ndo alembe atɔ lo “eduwa ka dja yaheta la mboko ya dja,” djembetelo y’elanyelo ka pondjo. Koko aha lâsɔ ato. Yeso ayolanya nto Satana, dikambo diele ndoko onto lakoka disala.—Enyelo 11:15; 19:16, 19-21; 20:2, 10.
Diolelo diaki Nzambi diayela wɔladi le anto tshɛ wayonga la tshina di’ɛlɔmbwɛlɔ kadiɔ. (Osambu 37:11, 29; 46:8, 9) Koyanga delo, kandji, ndo nyɔi hatoyala nto. Ande elongamelo k’ɔlɔlɔ le wanɛ wele kema la djembetelo ya nyama lee!—Enyelo 21:3, 4.
[Nɔte ya l’ɛse ka dikatshi]
a Dia kondja elembetshiyelo efula w’avɛsa anɛ, enda tshapita 28 ya dibuku La Révélation: le grand dénouement est proche! diakatondja Ɛmɛnyi wa Jehowa.
b Kânga mbeyawɔ mbala efula dia mandji y’ana w’anto yekɔ oko waa nyama, Akristo wa mɛtɛ mongaka l’okitanyiya otsha l’‘emboledi wa wedja,’ oko walɔmba Bible. (Romo 13:1) Koko, lam’awadjangɛ emboledi ɛsɔ dia sala akambo wahɔtɔnɛ l’ɛlɛmbɛ wa Nzambi, vɔ “nkitanyiaka aui wa [Nzambi oko wende owandji koko,] aha aui w’antu atu.”—Etsha 5:29.
[Kiombo ya lo lɛkɛ 5]
Awui watokimanyiya dia mbeya kitshimudi ya numero 666
1. Mbala efula nkombo ya lo Bible mɛnyaka waonga kana yoho ya lɔsɛnɔ yele l’onto lele la lokombo lakɔ, oko lo kɛnɛ kendana l’Abarahama, Yeso, ndo anto akina efula. Woho akɔ wâmɛ, lokombo la nyama lele la toshifidi mɛnyaka waonga atɔ.
2. Lo dibuku dia lo Bible dia Danyele, nyama efula nembetshiyaka mandji y’ana w’anto kana waolelo wakayahɔnaka. Nyama kele la tenyi efula ka l’Enyelo 13:1, 2 nembetshiyaka dikongɛ dia pɔlitikɛ diakalongola wolo oma le Satana ndo dialɔmbwama oma le nde.
3. Woho wele nyama kɛsɔ la “numero k’untu omotshi,” mɛnyaka dia tɔ kekɔ tshunda di’anto, koko aha ɔdiɛngɛ ɔmɔtshi. Omalɔkɔ, tɔ kɛnɛmɔlaka woho wakakɔ anto lo pɛkato ndo lo eongelo kele bu kokele.
4. Lo washo wa Nzambi, shifidi 6 nembetshiyaka eongelo ka kɛnɛ kele bu kokele, yɔ yekɔ l’ɛse k’esambele shifidi ya lo Bible yɛnya kokele kana otondo. Djembetelo ya 666 tɔtɔmiyaka eongelo kɛsɔ lo kamba la shifidi shɔ mbala shato.
[Esato wa lo lɛkɛ 6]
Mandji y’ana w’anto yakayaɛnya dia yɔ mbele didjidji dia numero 666
[Efundelo wɛnya kanga]
Ɔna lavɔ ndjala: UNITED NATIONS/Photo by F. GRIFFING
[Esato wa lo lɛkɛ 7]
Yeso Kristo ayela ɛlɔmbwɛlɔ ka kokele lanɛ la nkɛtɛ