Ngande wahomba Yeso Kristo mbohɔmaka?

Yeso Kristo “aki mɛtɛ onto ɔmɔtshi l’atei w’anto wakaleke monga la shɛngiya ya wolo lo nsɛnɔ y’anto.”​—“The World Book Encyclopedia.”

MBALA efula anto wa weke mbohɔmaka oma lo kɛnɛ kakawasale. Ko lande na kohɔ anto efula Yeso dikambo dia eotwelo kande lo dihole dia mbôhɔ oma lo kɛnɛ kakandasale? L’ɔkɔndɔ w’otondo wa Lokristokristo, anto efula koka kɔndɔla akambo tshɛ wakete lo eotwelo kande. Ko anto angana wohɔ ndo wasala la wolo dia kamba la wetshelo ande woleki tshɛ dimɛna wele lo Dako dia lo dikona?

Eelo, eotwelo kaki Yeso aki dikambo dia diambo, koko ambeki ande wa ntondo wakaleke mbidja yimba lo kɛnɛ kakandasale ndo kakandetsha. Lo mɛtɛ, Nzambi komonga l’oyango wa eotwelo kaki Kristo mbifɛ kɛnɛ kakandasale l’opalanga ande. Koko, Nɔɛlɛ ambotondoya dia mbifɛ lonto la Kristo oma l’ɛkɔndɔ waheyama heyama ndo wa kashi wendana la Eotwelo.

Wombola okina watshindja wɔɔngɔ mendanaka la woho wasalema fɛtɛ ka Nɔɛlɛ. Naka Yeso kalola ɛlɔ kɛnɛ la nkɛtɛ, kakɔna kayondota lo kɛnɛ kendana l’okanda wosalema lo dikambo dia Nɔɛlɛ? Ambeta ɛnɔnyi nunu dihende, Yeso akatshu lo tɛmpɛlɔ ka la Jerusalɛma. Amengodi wa falanga ndo asondjishi wa diangɔ wanɛ wakakambaka la fɛtɛ y’ɔtɛmwɛlɔ y’ase Juda dia vɔ ndjakondjiyɛ wahɔ wakawotsha kɛlɛ. Nde akate ate: “Nyunya diango diku! Tanyuhiluyaki luudu la Papa luudu la atshi w’ukanda.” (Joani 2:13-16) Mɛnamaka hwe dia Yeso kosanganya okanda la ɔtɛmwɛlɔ.

Efula k’aseka Mupɛ wa mɛtɛ wele l’Espagne mɛnyaka okiyanu wele lawɔ lo dikambo dia okanda watahame lo dikambo dia Nɔɛlɛ, mbut’ate anto wambetɛ Nɔɛlɛ oko okanda ɔmɔtshi. Koko aha la tâmu, tshelo ya sala okanda lo Nɔɛlɛ aya yema wolo anto ndjitshika naka sho menda oma lɛnɛ oye ditshelo efula diendana la Nɔɛlɛ. Jurunalistɛ Juan Arias akate ate: “Wanɛ wele l’etei ka Lokristo wɔnyɔla woho wambokoma Nɔɛlɛ fɛtɛ k’‘apanganu’ ndo kayasha anto l’awui w’ɔngɛnɔngɛnɔ ndo w’okanda oleki w’ɔtɛmwɛlɔ, haweye dia kânga oma ko etatelo katɔ fɛtɛ ka Eotwelo . . . kakashile mbɔtshiya totshelo ta fɛtɛ y’apanganu [ka wonya] y’ase Rɔma.”​—El País, Ngɔndɔ ka dikumi l’ahende 24, 2001.

Lo ɛnɔnyi wetshi ɛnɛ, tojurunalistɛ efula ndo waa ansiklopedi efula wa l’Espagne mɛnyaka dia mbekelo yendana la fɛtɛ ka Nɔɛlɛ ndo okanda wasalema nshi shɔ ndja oma le apanganu. Lo kɛnɛ kendana la datɛ diasalema Nɔɛlɛ, Enciclopedia de la Religión Católica (Ansiklopedi ɔmɔtshi w’aseka Mupɛ) mbutaka mɛtɛ ɔnɛ: “Mɛnamaka di’oyango wakɔshi Ɛkɛlɛzia w’ase Rɔma yɛdikɔ dia salaka Nɔɛlɛ lo datɛ sɔ aki wa kitanya fɛtɛ y’apanganu la fɛtɛ y’Akristo. . . . Sho mbeyaka dia la Rɔma lo etena kɛsɔ, apanganu wakɔsaka Ngɔndɔ ka dikumi l’ahende 25 oko datɛ dia fɛtɛ ka natalis invicti, eotwelo ka ‘wonya wahalɛndjama.’”

Ndo Enciclopedia Hispánica mbutaka ɔnɛ: “Datɛ dia Ngɔndɔ ka dikumi l’ahende 25 diasalema fɛtɛ ka Nɔɛlɛ hadioye oma l’okambelo w’akumi wa shikaa dia mbeya datɛ diakotɔ Yeso, koko diɔ ndja oma lo woho wakawalange dia fɛtɛ ka solstice d’hiver kakasalemaka la Rɔma koma fɛtɛ ka Lokristo.” Ngande wakasalaka ase Rɔma fɛtɛ k’owalelo wa wonya l’olongo lo eleko ka tshitshi? Lo katɛ dambo kana lo sala fɛtɛ yadjɔnɛ anto wanu ndo yayasha anto l’olelo wa tshambandeko ndo lo mbishana weshasha. Lam’ele ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ konanga dia tshika fɛtɛ kakasalaka anto efula kɛsɔ, vɔ wakakikonya fɛtɛ ka “Lokristo” lo kielɛ eotwelo ka Yeso lo dihole di’owalelo wa wonya.

L’etatelo, lo ntambe ka nɛi la ka tanu, aki wolo efula di’anto tshika ɔtɛmwɛlɔ wa wonya ndo mbekelo yawɔ. Oseka Mupɛ ɔmɔtshi latawɔ vate ekɔ osanto lakawelɛka Augustin (354-430 tena diaso, T.D.) akatshutshuyama dia keketsha asekande ambetawudi di’aha vɔ salaka fɛtɛ ka Ngɔndɔ ka dikumi l’ahende 25 woho wakasalaka apanganu dia tombola wonya. Kânga ɛlɔ kɛnɛ, mbekelo y’edjedja yendana la woho wakatɛmɔmaka wonya oma le ase Rɔma w’edjedja yekɔ la shɛngiya ya wolo le anto.

Fɛtɛ koleki tshɛ ɔngɛnɔngɛnɔ ndo kasalema okanda

Aya nkama y’ɛnɔnyi yele, akambo efula wakonge la shɛngiya ya wolo ya konya Nɔɛlɛ oko fɛtɛ k’anto tshɛ, fɛtɛ kasalema l’andja w’otondo k’ɔngɛnɔngɛnɔ ndo kasalema okanda. Ndo nto, mbekelo ya fɛtɛ kina yasalema lo eleko ka tshitshi, djekoleko yasalema lo nɔrdɛ k’Erɔpɛ, yakayɔtshiyamaka yema yema lo woho wa fɛtɛ kakasalemaka ntondo la Rɔma.a Ndo lo ntambe 20, asondjishi wa diangɔ ndo wanɛ wele tomanamana lo sɛmɔya diangɔ diasondjawɔ wakakeketsha l’ohetoheto tshɛ mbekelo tshɛ kakoka mbudiya wahɔ awɔ efula.

Etombelo akɔna wakonge na? Osalelo wa fɛtɛ k’eotwelo ka Kristo mamboleka mbɔsama la nɛmɔ lo dihole dia kitshimudi yatɔ. Mbala efula, lo fɛtɛ ka Nɔɛlɛ kasalema mbala la mbala hawoyodimola kânga lokombo la Kristo. Jurunalɛ ya l’Espagne yelɛwɔ El País mɛnyaka dia “[Nɔɛlɛ] ekɔ fɛtɛ kasalema l’andja w’otondo, fɛtɛ ka nkumbo, ndo onto l’onto kisalaka woho walangande.”

Ɛtɛkɛta ɛsɔ mɛnyaka mbekelo katahame l’Espagne ndo lo wedja ekina l’andja w’otondo. Oko wamboleka osalelo wa fɛtɛ ka Nɔɛlɛ koma dikambo dia diambo, mbamboleka ewo ka Kristo kitakita. Lo mɛtɛ, fɛtɛ ya Nɔɛlɛ yosalemaka efula lo yoho yakayasalemaka la Rɔma, mbut’ate anto woyashaka l’ɔnwɛlɔ, l’olelo, ndo lo woshanelo wa weshasha.

Wambototɛ ɔna

Naka mbekelo ka Nɔɛlɛ hendana mɛtɛ la Kristo, ngande wahomba Akristo wa mɛtɛ mbohɔka eotwelo ndo lɔsɛnɔ laki Kristo? Ɛnɔnyi oko nkama esambele la ntondo ka Yeso mbotɔ, Isaya akatɛkɛta dikambo diande ate: “Wambututela ona, wambutusha ona pami. Diulelu diayuyala lu aheka andi.” (Isaya 9:6) Lande na kakɛnya Isaya dia eotwelo ka Yeso ndo kɛnɛ kakandahombe ndjosala l’ɔkɔngɔ ayonga dikambo di’ohomba efula? Nɛ dia Yeso akahombe ndjokoma owandji wele la wolo efula. Nde akahombe mbelamɛ ɔnɛ: Owandji wa ki, ndo ki la lowandji lande hatonga l’ekomelo. Ndo nto, lowandji laki Yeso layosukamɛ “uma lu akambu w’usimbwi, ndu uma lu sambu k’ololo.”​—Isaya 9:7.

Ondjelo Ngabiriyɛlɛ akayovusola ɛtɛkɛta wakate Isaya etena kakandewoya Mariya eotwelo ka Yeso. Nde akate ate: “Ndi ayuyala wuki, wayuweta vati: On’a Khum’ulungu. [“Jehowa, Nzambi,” NW] ayuwusha kiti ka diulelu ka Davidi tshendi. Ndi ayulela khumbu ka Jakoba pundju.” (Luka 1:32, 33) Mbokɛmaka hwe, dia kitshimudi yoleki tshɛ yendana la eotwelo ka Yeso mendanaka l’olimu wakandahombe kamba oko Nkumekanga kakasɔnama ka Diolelo diaki Nzambi. Ɛlɔmbwɛlɔ kaki Yeso koka monga la wahɔ le anto tshɛ, mbidja ndo wɛ ndo anto wokayɛ ngandji. Ɔnkɔnɛ, andjelo wakɛnya dia eotwelo kande kakahombe mbela “wɔɔladi laa nkɛtɛ lee anto walangande.”​—Luka 2:14, Dyookaneelo dy’Oyooyo.

Akɔna ahakombola sɛna l’andja wele la wɔladi ndo la losembwe? Koko dia kondja wɔladi wayela ɛlɔmbwɛlɔ ka Kristo, sho pombaka ngɛnyangɛnya Nzambi ndo monga la diɔtɔnganelo dia dimɛna la nde. Yeso akate dia nna dia ntondo dia monga la diɔtɔnganelo da ngasɔ ele mbeka akambo wendana la Nzambi ndo wendana la Kristo. Yeso akate ate: “Lumu la pundju lone, eli [wêke dia] nkêya, weme [Nzambi k]a mete, la Jesu Kristu, lakayatumi.”​—Joani 17:3.

Etena kayotonga l’ewo ka mɛtɛ lo dikambo dia Yeso, hatotoyakiyanya nto dia mbeya woho walangande sho mbowohɔka. Onde ayonga lo ndɛ, lo nnɔ ndo lo mbishana weshasha lo datɛ diakɔ diâmɛ diakasalemaka fɛtɛ y’edjedja y’apanganu? Ondo aha ngasɔ. L’otsho wa la ntondo ka nyɔi kande, Yeso akatɛ ambeki ande kɛnɛ kaki dimɛna lo washo ande. Nde akawatɛ ate: “One leli la elembe ami, ndu latêkitanyiyaka, ndi kananga. Untu lananga, ayulangema le Papa. Dimi layûlanga, layuyaenya le ndi.”​—Joani 14:21.

Ɛmɛnyi wa Jehowa wekɔ lo sala wekelo w’efula w’Afundelo w’ekila, wekelo wambakimanyiya dia shihodia wadjango waki Nzambi la waki Yeso. Vɔ wayɔngɛnangɛna dia kokimanyiya dia wɛ shihodia dimɛna wadjango w’ohomba asɔ woho wa wɛ koka mbohɔka Yeso woho wahombama.

[Nɔtɛ ka l’ɛse ka dikatshi]

[Kiombo/Esato wa lo lɛkɛ 6, 7]

Onde Bible shimbaka dia sala fɛtɛ ndo mbishana weshasha?

Woshanelo wa weshasha

Bible mbetawɔka dia mbishana weshasha, Jehowa ndamɛ mbelamɛka ɔnɛ Ombishi wa “mboya tshe k’ololo la k’uluwanyi.” (Jakoba 1:17) Yeso akɛnya di’ambutshi w’ɔlɔlɔ pombaka mbisha anawɔ weshasha. (Luka 11:11-13) Angɛnyi wa Jɔbɔ ndo ase nkumbo kande wakawosha weshasha lam’akandakɔnɔ. (Jobo 42:11) Koko, weshasha ɛsɔ tshɛ kɔnɔmba dia mbishama paka lushi la fɛtɛ kɛmɔtshi shikaa. Otema mbakatshutshuyaka onto dia mbisha.​—2 Koreto 9:7.

Osanganelo w’ase nkumbo

Osanganelo w’ase nkumbo mbeyaka kimanyiya efula di’ase nkumbo monga kâmɛ, djekoleko naka vɔ hawoyodjasɛ luudu ɔtɔi. Yeso nde l’ambeki ande wakatshu lo fɛtɛ kɛmɔtshi ka diwala la Kana, aha la tâmu ɔsɔ aki osanganelo wa woke w’ase nkumbo ndo w’angɛnyi. (Joani 2:1-10) Ndo lo wɛla waki Yeso w’ɔna la lotshito, ombutshi w’ɔna akakatɛ dambo di’ase nkumbo ngɛnangɛna okalwelo w’ɔnande, lo dambo sɔ wakahome mishiki ndo wakakɛnya wɛnyɛ.​—Luka 15:21-25.

Ɔngɛnɛngɛnɛlɔ wa mbo ya ndɛ y’amɛna

Bible tɛkɛtaka mbala la mbala woho wakalɛka ekambi waki Nzambi mbo y’amɛna lo nkumbo, kâmɛ l’angɛnyi, kana l’asekawɔ ambetawudi. Etena kakaye andjelo asato dia ndjenda Abarahama, nde akâkatɛ dambo diaki l’onatshi w’ɔsɔngɔ wa ngɔmbɛ, awɛlɛ, mma ndo ekate w’ebolonga. (Etatelu 18:6-8) Sɔlɔmɔna akate dia ‘olelo, ɔnwɛlɔ ndo ɔngɛnɔngɛnɔ’ ekɔ woshasha w’oma le Nzambi.​—Undaki 3:13; 8:15.

Mbokɛmaka hwe dia Nzambi nangaka sho ngɛnangɛna la mbo ya ndɛ y’amɛna kâmɛ l’angɛnyi ndo l’ase nkumbo, ndo nde mbetawɔka woshanelo wa weshasha. Tekɔ la waaso efula wa sala dikambo sɔ l’ɔnɔnyi.