Ɔnɛ lele kiɔkɔ ya kɔlɔ ambeyama!

LO NTAMBE ka ntondo, ase Juda efula wakakongɛka oyelo wa Mɛsiya wakalakema. (Joani 6:14) Etena kakaye Yeso, nde akakeketsha anto ndo akâkimanyiya dia vɔ ndeka shihodia Ɔtɛkɛta wa Nzambi. Nde akakɔnɔla ase hemɔ, akalesha wanɛ waki la ndjala, akɔ̂ladia lɔpɛpɛ la wolo ndo akôlola wanɛ wakavu. (Mateu 8:26; 14:14-21; 15:30, 31; Mako 5:38-43) Nde akewoya nto anto ɛtɛkɛta wa Jehowa ndo akâlake lɔsɛnɔ la pondjo. (Joani 3:34) Oma lo kɛnɛ kakandate ndo kakandasale, Yeso akɛnya dimɛna dia nde aki Mɛsiya, ɔnɛ layotshungola anto oma lo pɛkato ndo oma l’etombelo atɔ tshɛ wa kɔlɔ.

Lâsɔ ekɔ mɛtɛ dia ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ w’ase Juda mbakahombe monga anto wa ntondo wa nongola Yeso, mbohokamɛ ndo mbetawɔ ɛlɔmbwɛlɔ kande l’ɔngɛnɔngɛnɔ tshɛ. Koko, vɔ kosala dikambo sɔ. Lo dihole dia sala ngasɔ, vɔ wakôhetsha, wakɔhɛnyahɛnya ndo wakawɔtwɛ sheke dia mbodiaka!​—Mako 14:1; 15:1-3, 10-15.

Akakoke mɛtɛ dia Yeso manya anto wa kɔlɔ asɔ. (Mateu 23:33-35) Koko nde akɛnya dia ekɔ onto okina lahomba nto manyema l’ɔtɛ w’akambo wa kɔlɔ waki l’etema w’anto wa kɔlɔ asɔ. Nde akawatɛ ate: “Ana wa uhimbanyi shenyu mbenyu. Nyu nangaka ntsha uku shenyu. Uma l’etatelu ndi aki udjakanyi. Ndi hatemalaka lu mete, ne dia mete kema l’utema andi. Lam’atandi kashi, ndi atutaka akambu weli l’utema andi ndame. Ne dia kanga kashi kendi, ndu shi kashi.” (Joani 8:44) Kânga mbakeyaka Yeso dia anto wekɔ l’akoka wa sala akambo wa kɔlɔ, nde akɛnya hwe ɔnɛ lâtshutshuya dia vɔ sala akambo wa kɔlɔ, onto akɔ ko: Satana Diabolo.

Lo mbuta dia Satana ‘koshikimala lo mɛtɛ,’ Yeso akɛnya dia etongami ka lo nyuma kɛsɔ aki ntondo okambi wa Nzambi waki la kɔlamelo koko akayotakɔ mboka ka dimɛna kɛsɔ. Lande na kakatɔmbɔkwɛ Satana Jehowa? Aki l’ɔtɛ wa nsaki ka ndjadiya kaki lande kakayokonya dia kombola dia nde tɛmɔma etena kɛnɛ kele Nzambi oto mbahomba tɛmɔma.a​—Mateu 4:8, 9.

Ɔtɔmbɔkwɛlɔ waki Satana wakɛnama l’ekambɔ ka Ɛdɛna etena kakandakese Eva dia ndɛ olowa wakasekɛma. Lo mbuta kashi ka ntondo ndo koleki tshɛ, Satana akayaetɛ “shi kashi.” Ndo nto, lo kotola Adama la Eva lo ɔtɔmbɔkwɛlɔ, nde akasale dia pɛkato mbawahemɛ ndo ndjâkonya lo nyɔi, vɔ la nɔnga y’otsha la ntondo. Ɔnkɔnɛ, Satana akayaetɛ nto “udjakanyi” ndo nde mɛtɛ mbele ondjakanyi wa lokolokolo wa lo tena tshɛ!​—Etatelu 3:1-6; Romo 5:12.

Shɛngiya ya kɔlɔ ya Satana yakakome polo ndo l’andja wa lo nyuma, lɛnɛ akandatshutshuya andjelo akina dia tɔmbɔkɔ la nde. (2 Petero 2:4) L’ɛnyɛlɔ ka Satana, ditongami dia lo nyuma dia kɔlɔ sɔ wakayasha lo yoho ya kɔlɔ le anto. Koko lo dikambo diawɔ, vɔ wakayasha lo awui wa kɔlɔ wa dieyanelo, wakela etombelo wa kɔlɔ efula.

Akambo wa kɔlɔ wambolola la nkɛtɛ

Bible totɛka ɔnɛ: “Lam’akatatela antu nfulanela . . . vo wakuti ana amantu. Ku ana apami a [Nzambi] wakenyi vati: Ana amantu wakuti antu amena mbewo. Okone vo wakatshuki wane wakawasonola uma l’atei awo.” (Etatelu 6:1, 2) Waa na asɔ waki “ana apami a [Nzambi]” na? Vɔ waki ditongami dia lo nyuma, koko aha anto. (Jobo 1:6; 2:1) Ngande weyaso dui sɔ? Sho dieyaka nɛ dia lâsɔ ko aya ɛnɔnyi oko 1 500 wakatatɛ tshukana anto lam’asawɔ ndo ndoko ɔkɔkɔ wa lânde wakahombe konya dia tɛkɛta dikambo dia diwala dia lam’asa anto. Ɔnkɔnɛ, lo kotola yambalo lo dieyanelo dia lam’asa ‘ana w’apami wa Nzambi ka mɛtɛ’ wakalɔtɛ alemba w’anto ko ndjotshuka “ana amantu wakuti antu,” ɔkɔndɔ ɔsɔ tɛkɛtaka dimɛna dikambo dia dui dimɔtshi diaki diatasalemaka ndoko lushi.

Ana wakotama oma lo dieyanelo sɔ shikikɛka dia ɔsɔ mbaki mbala ka ntondo ka dui sɔ salema. Wakawaelɛka ɔnɛ waa Nefilimɛ ndo vɔ waki ana wakotɔ oma lo dieyanelo diaki lam’asa anto la andjelo ndo vɔ waki akongote. Vɔ waki nto anto wa ngala wakokiyaka anto wɔma. Tshɛkɛta “Nefilimɛ” nembetshiyaka “akɔshanyi” kana “wanɛ wakɔsha anto akina.” Bible mɛnyaka dia akongote asɔ waki ‘anto waki la wolo efula lo nshi y’edjedja, apami wakanyanyema efula.’​—Etatelu 6:4.

Waa Nefilimɛ ndo papa yawɔ wakayasha lo akambo wa kɔlɔ lo yoho yambotamba olelo. Etatelu 6:11 mbutaka dia “kete yakayala kolo lu ashu a [Nzambi], yakaluli too la akambu wa ngala.” Eelo, anto wakayasha lo awui wa ngala ndo wa kɔlɔ efula l’ɔtɛ wa waa Nefilimɛ la papa yawɔ.

Ngande wakonge waa Nefilimɛ ndo papa yawɔ la shɛngiya ya wolo ya kɔlɔ ya ngasɔ le anto na? Ele lo nomialomia nsaki ndo mposa y’awui wa kɔlɔ le anto. Naa etombelo waki la dikambo sɔ? “Untu l’untu akalanya mbuka kandi.” L’ekomelo, Jehowa akayolanyaka andja wa kɔlɔ ɔsɔ la Elola, paka Nɔa la nkumbo kande ato mbakake. (Etatelu 6:5, 12-22) Koko, andjelo wakalɔtɛ alemba w’anto wakakalola l’andja wa lo nyuma wele la sɔnyi. Ɛdiɛngɛ ɛsɔ wekɔ lo tetemala ndɔshana la Nzambi ndo la nkumbo kande ka andjelo wele la kɔlamelo. Mɛnamaka dia tatɛ oma l’etena kɛsɔ, Nzambi akashimbe nyuma ya kɔlɔ shɔ diaha yɔ ndɔta nto alemba w’anto. (Jude 6) Koko vɔ wekɔ paka la shɛngiya ya wolo l’akambo wendana la anto.

Kanga kɔlɔ ambotondjama sɛkɛ

Yɛdikɔ yambokokanɛ shɛngiya ya kɔlɔ yaki Satana mɛnyama lo 1 Joani 5:19, lɛnɛ adiaso ɔnɛ: ‘Wa la nkɛtɛ tshɛ wekɔ lo wolo wa kanga kɔlɔ.’ Diabolo ekɔ lo tɛmbɛ anto otsha lo mpokoso koleki tshɛ kɔlɔ. Nshi nyɛ mambondoleka ndjashikikɛ dia salɛ anto kɔlɔ. Lande na? Nɛ dia nde la ɛdiɛngɛ ande wakatshanyema oma l’olongo l’ɔkɔngɔ wa Diolelo diaki Nzambi shikikɛma lo 1914. Lo kɛnɛ kendana la wotshanyemelo awɔ, Bible akate ɔnɛ: “Fono kayuyala la kete . . . , ne dia uhimbanyi akayi le nyu. Ndi eko la kele ka wuki; ndi mbeyaka ati: Etena kami kambusukana.” (Enyelo 12:7-12) Ko ngande wakamba Satana la shɛngiya yande ya kɔlɔ lâdiko di’anto ɛlɔ kɛnɛ?

Satana ekɔ lo sala dui sɔ ntondontondo lo keketsha yimba yalɔmbɔla woho wakanyiya anto ndo wasalawɔ akambo. Ɔnkɔnɛ, Efeso 2:2 mbelɛka Diabolo ɔnɛ “uwandji a wulu wa lopepe, wa nyuma [yimba mɔtshi yaheme anto y]atukambiaka ana a pami w’uhedia.” Lo dihole dia keketsha anto dia mboka Nzambi wɔma ndo sala kɛnɛ kele ɔlɔlɔ, “lopepe” la ɛdiɛngɛ lɔsɔ tshutshuyaka anto dia tɔmbɔkwɛ Nzambi ndo sekola ɛlɛmbɛ ande. Ɔnkɔnɛ, Satana la ɛdiɛngɛ ande sukɛka ndo ndekaka pamia kɔlɔ yasala anto.

“Okolamelaki nama utema aye”

Yoho mɔtshi yapɛpa “lopepe” lɔsɔ ele oma lo esato wɛnyawɔ anto etakataka, watshutshuya anto lo nsaki ya kɔlɔ ya dieyanelo ndo lo woho wasalawɔ dia awui wa mindo mɛnama oko awui w’ɔlɔlɔ. (1 Tesalonika 4:3-5) Dieyanelo dia la wolo, awui wa ngala, dieyanelo dia la nyama ndo dieyanelo dia la ana w’akɛnda ekɔ awui amɔtshi wɛnyama lo esato wɛnyawɔ anto etakataka ndo wɔsama oko awui w’amɛna. Kânga lo toho tatɔ tele bu la wâle efula, menda esato wɛnyawɔ anto etakataka mbokadiaka onto lenda kana ladia awui asɔ wâle nɛ dia awui asɔ mindaka onto osunge ndo nde ndjomɔka onto lenda ko ndjokoma onto lele la nsaki ka sala awui akɔ.b Ɔsɔ ekɔ kɔlɔ kalanya diɔtɔnganelo diasa onto l’asekande anto ndo la Nzambi. Esato wɛnyawɔ anto etakataka kɛnɛmɔlaka yimba ya kɔlɔ yele la ɛdiɛngɛ wasukɛ yimba shɔ, mbuta ate yimba y’atɔmbɔki wele nsaki yawɔ ya kɔlɔ ya dieyanelo yakatatɛ la ntondo ka mvula k’Elola ka lo nshi ya Nɔa.

Diakɔ mɛtɛ diakasha Sɔlɔmɔna, pami ka lomba dako nɛ ate: “Okolamelaki nama utema aye l’eteti, ne dia uma loko katutumbaka teko dia lumu.” (Tukedi 4:23) Nama otema ayɛ lo kɛnɛ kendana la menda esato wɛnyawɔ anto etakataka mbeyaka nɔmba dia wɛ nima televiziɔ kana Ɛtɛrnɛtɛ naka ambɛna esato wa woho ɔsɔ kana ntshɔ dihole dikina. Ekɔ mɛtɛ ohomba mbɔsa yɛdikɔ ndo sala dikambo sɔ aha la tshimbatshimba! Onga oko ɔsɔlayi wakokɛ otema ande oma l’akuwa lo kamba l’engawo kande. Satana sɔmaka otema ayɛ wa didjidji, mbuta ate kiɔkɔ ya tokanyi ndo nsaki yayɛ ndo nde nyangaka dia ndjilanya.

Wɛ pombaka nto kokɛ otema ayɛ diaha vɔ nanga awui wa ngala nɛ dia Diabolo mbeyaka dia ‘Jehowa atohetshaka onto tshɛ latolangaka awui wa ngala.’ (Osambu 11:5) Satana hayange dia kokonya lo sala awui wa ngala wayoketɛ otunyi wa Nzambi, koko oyango ande ele wa nomialomia l’otema ayɛ ngandji k’awui wa ngala. Awui wa ngala wɔsɔhanyemi la awui w’ɛdiɛngɛ mboleka mɛnyama nshi nyɛ lo tita nsango. Waa Nefilimɛ wambovɔka, koko lɔkɛwɔ ndo waonga awɔ weke la lɔsɛnɔ! Onde ɔsɔnwɛlɔ ayɛ wa tɔkɛnyɔ mɛnyaka dia wɛ shikaka ntanga la ntondo ka tolonga taki Satana?​—2 Koreto 2:11.

Woho washika tanga la ntondo ka shɛngiya ya kɔlɔ ya Satana

Mbeyaka monga dui dia wolo efula dia ndɔshana la nyuma ya kɔlɔ. Bible mɛnyaka dia wanɛ wasala la wolo dia ngɛnyangɛnya Nzambi ‘wekɔ lo ndɔ ta la nyuma ya kɔlɔ,’ lâdiko dia ndɔshana l’alemba awɔ wele bu kokele. Dia mbidja otshumba lo ta sɔ ndo dia mbetawɔma le Nzambi, sho pombaka kamba dimɛna la efula ka dihomɔ diatosha Nzambi.​—Efeso 6:12; Romo 7:21-25.

L’atei wa kɛnɛ katosha Nzambi mbele ndo nyuma k’ekila, mbuta ate wolo waheme tshɛ l’andja w’otondo. Ɔpɔstɔlɔ Paulo akafundɛ Akristo wa lo ntambe ka ntondo ɔnɛ: “Shu kunungula nyuma ka la kete nye, takalungula nyuma k’uma le [Nzambi].” (1 Koreto 2:12) Wanɛ walɔmbɔma la nyuma ka Nzambi nangaka kɛnɛ kalanga Nzambi ndo mpetshaka kɛnɛ kahetshande. (Amose 5:15) Ngande wakoka onto nongola nyuma k’ekila? Ntondontondo oma lo dɔmbɛlɔ, wekelo wa Bible, wele tɔ kakafundama oma lo wolo wa nyuma k’ekila, ndo oma lo diɔtɔnganelo dia dimɛna dia la wanɛ woka mɛtɛ Nzambi ngandji.​—Luka 11:13; 2 Timote 3:16; Heberu 10:24, 25.

Naka sho kamba dimɛna la diangɔ diatosha Nzambi sɔ, kete tambotatɛ ‘ndɔta ɛlɔtɔ tshɛ wa ta wa Nzambi,’ ndo ɔsɔ kele mɛtɛ tshɔi y’ekokelo ka mɛtɛ dia “nshikikala la ntundu ka kesu tshe ya uhimbanyi.” (Efeso 6:11-18) Ɛlɔ kɛnɛ mbamboleka monga ohomba wa kamba dimɛna la diangɔ sɔ oleki nshi yakete. Lande na kediɔ ngasɔ?

Ekomelo k’awui wa kɔlɔ kaya suke!

Omembi w’esambo akate ate: “Lam’atuluwanaka atshi wa kolo uku adiyu, ndu lam’atongonaka waku tshe watutshaka kolo uku adiyu w’omongela, eli paka dia vo nanyema pundju.” (Osambu 92:7) Eelo, oko wakidiɔ lo nshi ya Nɔa, woho wambodiangana awui wa kɔlɔ ɛlɔ kɛnɛ mɛnyaka dia elanyelo ka Nzambi kaya suke, aha tsho elanyelo k’anto wa kɔlɔ, koko ndo elanyelo ka Satana l’ɛdiɛngɛ ande, wanɛ wayokashema lo difuku diaha l’ekomelo lɛnɛ ahawatonga l’akoka wa sala ndoko dui, ndo ɔsɔ mbayonga ena ka ntondo otsha l’elanyelo kawɔ. (2 Timote 3:1-5; Enyelo 20:1-3, 7-10) Akɔna ayowalanya na? Ɛkɔ Yeso Kristo ɔnɛ ladiaso lo dikambo diande ɔnɛ: “Dia dikambu diako, mbakenama On’a [Nzambi], dia ndjulanya elimu wa uhimbanyi.”​—1 Joani 3:8.

Onde wɛ kombolaka mɛna ekomelo k’akambo wa kɔlɔ? Naka ngasɔ kete wɛ koka keketshama oma lo alaka wele lo Bible. Ladiko wa Bible, ndoko dibuku dikina diɛnya dia Satana mbele kiɔkɔ y’akambo wa kɔlɔ ndo paka tɔ keto mbɛnya woho wayondolanyema nde la elimu ande wa kɔlɔ. Tambokɔlɔmba dia wɛ sala dia monga la ewo ka mɛtɛ ka Bible woho wa wɛ ndjakokɛ kakianɛ oma lo tɔsɛngiya ta kɔlɔ ta Satana ndo monga l’elongamelo k’oshika ka ndjɔsɛna lo andja wahatonga l’akambo wa kɔlɔ.​—Osambu 37:9, 10.

[Nɔte ya l’ɛse ka dikatshi]

[Kiombo/Osato wa lo lɛkɛ 6]

Toshimu tele la yema ya mɛtɛ lɔkɔ

Ɛkɔndɔ wendana la anto waki etenyi nzambi etenyi onto, akongote ndo elanyelo ka nkɛtɛ la elola tanemaka lo toshimu t’edjedja ta l’andja w’otondo. Ɛnyɛlɔ, l’épopée de Gilgamesh tɛkɛtaka dikambo dia mvula k’elola, dia wato ndo dia anto wakake. Toshimu tɔsɔ mɛnyaka dia Gilgamesh ndamɛ aki onto la kɔlɔ, onto laki etenyi nzambi etenyi onto ndo laki l’awui wa ngala. Toshimu ta waa Aztèque tɛkɛtaka dia andja w’edjedja waki l’anto w’akongote ndo wakalanyema la mvula k’elola. Toshimu ta waa Norrois tɛkɛtaka dikambo dia woho ɔmɔtshi w’akongote ndo dia pami kɛmɔtshi ka lomba kakawelɛka Bergelmir, ɔnɛ lakasale wato wa woke wele diɛsɛ la wɔ mbakandake lo mvula k’elola nde la wadɛnde. Toshimu tɔsɔ tshɛ shikikɛka kɛnɛ kata Bible di’ɔnɛ anto tshɛ wasɛna ndja oma le anto wakake lo mvula k’elola kakalanya andja wa kɔlɔ wa lo nshi y’edjedja.

[Osato]

Ehase kakafundama épopée de Gilgamesh

[Efundelo wɛnya kanga]

The University Museum, University of Pennsylvania (neg. # 22065)

[Osato wa lo lɛkɛ 5]

Waonga waki la waa Nefilimɛ wekɔ lo mɛnama le anto ɛlɔ kɛnɛ

[Osato wa lo lɛkɛ 7]

Ewo ka mɛtɛ tokeketshaka dia ndɔshana la tɔsɛngiya ta kɔlɔ