Kakɔna kata Bible lo dikambo dia ta dia la bɔmbɛ nikleyɛrɛ?
Waale wa ta diayowokamba la waa bɔmbɛ nikleyɛrɛ wekɔ wonya tshɛ nɛ dia mandji yolɛ andja w’otondo yekɔ lo momba ndo yekɔ lo mɔtshanya waa bɔmbɛ yawɔ. Anto wekɔ lo ndjakiyanya ɔnɛ lo yɛdikɔ yataleke dihomɔ dia ta monga, mbataleke mfula waale wa ta dia la bɔmbɛ ntatɛ. Anto wekɔ lo mboka nto wɔma ɔnɛ kam’ayokamba kaanga wodja ɔtɔi la bɔmbɛ nikleyɛrɛ, dui sɔ diayokonya lo ta dia la waa bɔmbɛ diayolanya andja aso ɔnɛ. Oko wata dibuku dimɔtshi (the Bulletin of the Atomic Scientists,) tekɔ lo nsɛna “lo etena koleki tshɛ waale wa ta dia la bɔmbɛ nikleyɛrɛ.”
Onde ta dia la bɔmbɛ nikleyɛrɛ koka ndɔma mɛtɛ? Naka ngasɔ, onde okama aso wa nkɛtɛ ɔnɛ wayoka? Ko ngande wakokaso ndɔshana l’okiyanu wele la so lo dikambo dia ta dia la bɔmbɛ nikleyɛrɛ sɔ? Kakɔna kata Bible lo dikambo sɔ?
Lo sawo nɛ:
Ngande wakokaso ndɔshana l’okiyanu wendana la “bɔmbɛ nikleyɛrɛ”?
Onde Bible mɛnyaka dia Aramangɛdɔna ayonga oko bɔmbɛ nikleyɛrɛ?
Onde dibuku dia lo Bible dia Ɛnyɛlɔ tɛkɛtaka dia ta dia la bɔmbɛ nikleyɛrɛ?
Onde Bible kakate dia ta dia la bɔmbɛ nikleyɛrɛ diayonga?
Bible hatɛkɛta dikambo dia ta dia la bɔmbɛ nikleyɛrɛ. Koko, woho waanɛwɔ dia ndɔsha ta la bɔmbɛ nikleyɛrɛ ekɔ etombelo w’oma lo waonga w’anto ndo wa kɛnɛ kakate Bible.
Tɔsɛdingole avɛsa wayela wendana l’akambo weta l’andja ɔnɛ:
Avɛsa wa lo Bible: Ambeki wa Yeso wakambola ɔnɛ: “Djembetelo yakɔna yayɛnya woongelo ayɛ ndo etena k’ekomelo ka dikongɛ di’akambo?” Yeso akakadimola ate: “Wodja wayɔlɔsha wodja okina ndo diolelo diayɔlɔsha diolelo dikina.”—Mateo 24:3, 7.
Akambo wa l’andja ɔnɛ: Wedja, mbidja ndo wɛnɛ wele l’akoka wa ndɔsha ta dia la bɔmbɛ nikleyɛrɛ wekɔ lo taleke ndjamɔtshɛ dihomɔ dia ta.
“L’ɛnɔnyi weke ka mbeta ɛnɛ, andja ɔnɛ wamboleka ndjasha tshɛ l’awui wa ngala: awui wa dakatanelo wakafule.”—The Armed Conflict Location & Event Data Project.
Divɛsa dia lo Bible: “Lo etena k’ekomelo, nkumekanga ka sidɛ ayɔlɔshana la [nkumekanga ka nɔrdɛ] la otshindjiyelo.”—Danyɛlɛ 11:40.
Akambo wa l’andja ɔnɛ: Oko wakate Bible, wedja walɔshana ndo wanɛ wawasukɛ wekɔ lo tshindjiyana kana wekɔ lo nsusana dia mbolɛ andja w’otondo. Ɛlɔ kɛnɛ, wedja wele la bɔmbɛ nikleyɛrɛ yoleki tshɛ waale koka mbewɔ dia ndɔsha mbala kakɔ ɔtɔi, koko vɔ wekɔ lo taleke mfudia akoka wele la dihomɔ diawɔ dia ta sɔ.
“Lo ɛnɔnyi dikumi weke ka mbeta, takɛnyi woho wakatafulaka dakatanelo lam’asa wedja, mbidja ndo woho wakasukɛ wedja woleki wolo lɛkɛ lɔmɔtshi.”—The Uppsala Conflict Data Program.
Avɛsa wa lo Bible: “Lo nshi y’ekomelo, tena dia paa dia wolo mbikikɛ diayoyala.... anto ... wahalange mbokana, amamanyishi, waha la ndjakimɛ, akanga w’ekonda.”—2 Timɔte 3:1-3.
Akambo wa l’andja ɔnɛ: L’ɛnyɛlɔ k’anto efula ɛlɔ kɛnɛ, ewandji wa l’andja ɔnɛ keketshaka ewanu. Ndo lo dihole dia nkandola ekakatanu awɔ lo wɔladi, vɔ koka nyanga dia mbakandola lo nkamba la welo awɔ kana mbotsha anto wɔma. Awui asɔ mbotshaka anto wɔma wa ta dia la bɔmbɛ nikleyɛrɛ.
“Ekakatanu wayolekaka monga naka anto hawotani toho t’amɛna ta nkamba kaamɛ.”—S. Saran nde la J. Harman, World Economic Forum.
Onde Nzambi ayetawɔ dia ta dia la bɔmbɛ nikleyɛrɛ ndɔma?
Bible hate dikambo sɔ. Koko tɔ mbutaka dia “akambo wa wɔma,” kana washa paa efula, wayosalema lo nshi yaso nyɛ. (Luka 21:11) Ɛnyɛlɔ kɛmɔtshi k’akambo asɔ mendanaka ndo la ta diahende dia l’andja w’otondo diakawakambe la wa bɔmbɛ atomikɛ. Bible nembetshiyaka lande na kaketawɔ Nzambi dia ata asɔ ndɔma. Dia mbeya awui efula, enda vidɛo yele l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: Lande na katshika Nzambi asui?
Onde okama aso wa nkɛtɛ wayoka?
Eelo. Kaanga anto kokambaka la waa bɔmbɛ nikleyɛrɛ nto, Nzambi hetawɔki pondjo dia andja w’otondo ndanyema. Bible hɛnya tsho dia nkɛtɛ kaso kayoka, koko tɔ mɛnyaka nto dia anto wayodjasɛka lɔkɔ pondjo pondjo.
Anto amɔtshi fɔnyaka dia lo nshi yayaye, paka anto angana ato mbayɔsɛna la nkɛtɛ kambolana l’etombelo wa kɔlɔ w’oma l’ata wa la bɔmbɛ nikleyɛrɛ. Koko, Bible nembetshiyaka dia ndooko etombelo wa kɔlɔ wakasalema la nkɛtɛ wahatɔlɔngɔsɔma.
Nzambi nangaka dia sho monga la lɔsɛnɔ l’ɔngɛnɔngɛnɔ ndo mbidjasɛ lo nkɛtɛ ka dimɛna efula
Otungi aso akatonge nkɛtɛ la dikoka dia ndjaalɔngɔsɔla. Keema edja, Nzambi ayokamba la wolo ande dia nɔngɔsɔla nkɛtɛ; tɔ kayotshikala lo pondjo edjaselo k’anto.—Osambo 37:11, 29; Ɛnyɛlɔ 21:5.
Ngande wakokaso ndɔshana l’okiyanu wendana la “bɔmbɛ nikleyɛrɛ”?
Ondo anto amɔtshi wekɔ lo nsowa lo woho wewɔ la “wɔma wa bɔmbɛ nikleyɛrɛ,” walembetshiyama nto ɔnɛ “wɔma wa ta dia bɔmbɛ nkikleyɛrɛ ndo etombelo adiɔ.” Alaka wa lo Bible ndo alako wa lɔkɔ koka nkimanyiya wanɛ wadiɛnɛ l’etombelo wa kɔlɔ w’oma lo ata ndo wele la wɔma w’ata. Ngande wakotsha Bible oyango ɔsɔ?
Bible nembetshiyaka elongamelo ka dimɛna ka nshi yayaye lo dikambo dia nkɛtɛ ndo dia wanɛ wadjasɛ lɔkɔ. Mbeka akambo wendana la elongamelo kɛsɔ koka monga oko “longo la masuwa le nsɛnɔ yaso,” ndo ntutsha wɔma aso. (Hɛbɛru 6:19, nɔtɛ) Sho koka nto ntutsha wɔma aso lo mɛnaka akambo wa lushi la lushi la sso dia dimɛna ndo mbewɔ ndeka ndjakiyanya dikambo dia kɛnɛ kayotokomɛ lo nshi yayaye. Yeso akate ate: “Lushi la lushi lekɔ la ekakatanu alɔ.”—Mateo 6:34.
Lo mɛtɛ, sho tshɛ pombaka nkokɛ yoonge yaso ya lo yimba ndo ya demba. Sho koka nkotsha oyango ɔsɔ lo mbewɔ awui wakoka tokonya dia monga l’ɔkɛyi. Awui wele oko: ɛkɛtshanyelo wele bu ohomba, wotelo wa kɛnɛ kayosalema lo nshi yayaye ndo tokanyi t’anto lo dikambo dia ohamelo wa waa bɔmbɛ nikleyɛrɛ. Naka sho nsala ngasɔ, kete tayoyakokɛ oma lo awui weso bu l’akoka wa mbahemɛ ndo wele mbala mɔtshi ko hawotokotshama.
Lekaka ndjasha lo awui woleki ohomba lo lɔsɛnɔ lo dihole dia mbetshaka etena k’efula dia mpokamɛka nsango ya kɔlɔ.
Bible toshaka elongamelo ka dimɛna dikambo dia nshi yayaye y’amɛna
Mbeka awui wendana l’alaka wa Nzambi koka kosha elongamelo, ɔngɛnɔngɛnɔ ndo wɔladi wa l’etei k’otema.
Onde Bible mɛnyaka dia Aramangɛdɔna ayonga oko bɔmbɛ nikleyɛrɛ?
Anto amɔtshi mbutaka dia ta di’Aramangɛdɔna di’ekɔ oko ta dia la waa bɔmbɛ nikleyɛrɛ. Aha la taamu, ekanelo ka yimba ka ngasɔ mɛnyaka dia vɔ wekɔ lo nkanyiya dia etombelo wa kɔlɔ wayonga oma lo ta sɔ.
Bible kambaka la tshɛkɛta “Aramangɛdɔna” dia ntɛkɛta dia ta diayɔlɔma lam’asa “nkumi ya dikanga ya lo nkɛtɛ k’otondo,” kana nguvɛrnɛma y’ana w’anto la Nzambi.a (Ɛnyɛlɔ 16:14, 16) Lo ta di’Aramangɛdɔna, anto hawotovɔ ovɔvɔ oko wongadiɔ lo ta dia wa bɔmbɛ nikleyɛrɛ. Lo ta sɔ, Nzambi ndaamɛ ayolanya anto wa kɔlɔ ko wɔladi ndo lotui tshitshi layoyala la nkɛtɛ.—Osambo 37:9, 10; Isaya 32:17, 18; Mateo 6:10.
Okadimwelo akɔna washa Bible lo dikambo dia ta?
Jehowab Nzambi ayokamba la lowandji lande dia minya mandji y’ana w’anto tshɛ, minya awui wa kɔlɔ ndo ayolanya ekoma kana dihomɔ diawɔ dia ta. Nde ayosala dui sɔ lo tshimbo ya Diolelo diande mbuta ate lowandji la l’olongo layɔlɔngɔsɔla akambo tshɛ wa la nkɛtɛ.—Danyɛlɛ 2:44.
Diolelo dia Nzambi mbetshaka anto woho wa nsɛna lo wɔladi ndo lo kaamɛ. Lam’ele lowandji ɔtɔi mbayɔlɔmbɔla nkɛtɛ k’otondo, ekakatanu wendana la mandji y’ana w’anto wayoshila ndo anto hawoteka woho wa ndɔ ata nto! (Mika 4:1-3) Etombelo akɔna wayonga la dui sɔ? Bible mbutaka ɔnɛ: “Vɔ wayodjasɛ onto l’onto l’ɛse k’ɔkɔdi ande wa vinyɔ ndo l’ɛse k’osongo ande wa fingo, ndo ndooko onto layowaotsha wɔma, nɛ dia onyɔ wa Jehowa kanga lolembelembe kambota.”—Mika 4:4, Bible-Dikelemba.
a Adia sawo diele l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: “Ta di’Aramangɛdɔna kɛdikɛdi na?”
b Jehowa mbele lokombo laki Nzambi. (Osambo 83:18) Adia sawo diele l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: “Ele Jehowa?”