“pombaka mbidja yambalo ya lânde lo dikambo dia esombe wasoyama oleki lo dikambo dia ana weyanawɔ la wɔ la wolo ndo la ntondo k’awui akina wa ngala watomba lo nkumbo.” Lande na? Jurunalɛ shɔ mbutaka dia ɔkɔkɔ ɔmɔtshi ele nɛ dia “ɛhɛnyɔhɛnyɔ w’esombe w’anto hawoleke mbeyama le anto oko weyama ɛhɛnyɔhɛnyɔ w’ana kana wa wamato wotshukami. Ɔkɔkɔ okina ele nɛ dia esombe wahɛnyahɛnyama ndjaɛndjaka onongo naka oma le anawɔ mbahɛnyahɛnyamawɔ ndo ɔkɔkɔ okina ele nɛ dia lɛɛta ndo ewandji wa lo ngelo hawoleke mbidja dikambo sɔ yimba.”

Bɛnyɛlɔ dingana dia kɛnɛ katomba l’andja w’otondo diɔsɛdingodiso ndo totshutshuyaka dia mimbola ɔnɛ: Bonde kanya anto esombe w’anto yimba ndo kâhɛnyahɛnyawɔ? Onde elongamelo kekɔ k’ɔnɛ awui wayotshikitana lushi lɔmɔtshi? Ekeketshelo kakɔna kakoka nongamɛ esombe w’anto?

Nzambi kanɛka esombe w’anto

WOHO wamboleka esombe w’anto sɔkishama lo andja w’otondo ɛlɔ kɛnɛ bu dui dia diambo. Edja efula la ntondo, Bible akatatshi dia lo “nshi y’ekumelu” ya dikongɛ nɛ dia kɔlɔ, anto “wayuyalanga, . . . wayuyala waha la ngandji ka mete.” (2 Timote 3:1-3) Tshɛkɛta ya lo Grɛkɛ yokadimɔmi ɔnɛ “ngandji ka mete” koka mendana ndo la ngandji kele lam’asa ase nkumbo. Lo ndjela prɔfɛsiya ya lo Bible, woho wa ngandji kɛsɔ kaya bu ɛlɔ kɛnɛ.

Otshikitanyi la anto wahɛnyahɛnya esombe w’anto, Jehowa Nzambi mbɔsaka esombe w’anto la nɛmɔ di’efula ndo mbakanɛka. Tende woho wɛnya Bible dikambo sɔ.

“Umbadi a wadi waki edu”

Woho wayakiyanya Jehowa Nzambi dikambo dia esombe w’anto mɛnamaka hwe lo Afundelo w’ase Hɛbɛru. Ɛnyɛlɔ, lo Osambu 68:5, Davidi mbelɛka Nzambi ɔnɛ “umbadi a wadi waki edu,” wele mbala efula wekɔ esombe w’anto.a Lo dikadimwelo dikina dia Bible, tshɛkɛta “umbadi” kadimɔma ɔnɛ “omamedi,” “okokedi,” ndo “osukedi.” Mbokɛmaka hwe dia Jehowa kanɛka esombe w’anto. Eelo, Bible mbutaka dia naka onto mbasoya, kete nde ayomala. (Etumbelu 22:22-24) Wadi waki edo ndo esombe w’anto tshɛ wele la kɔlamelo mbɔsamaka la nɛmɔ efula le Nzambi ndo le ekambi ande. Tukedi 16:31 mɛnyaka kanyi ya Jehowa Nzambi ndo y’ekambi ande etena kata divɛsa sɔ ɔnɛ: “Ote wa ndjui eli lufule la nemo. Vo watutanameka lu mbuka k’ololo.”

Aha la tâmu, dilɛmiɛlɔ dia esombe w’anto aki l’atei w’Ɛlɛmbɛ wakasha Jehowa ase Isariyɛlɛ. Jehowa akadjangɛ ase Isariyɛlɛ ate: “Kunelaki la ntundu ka kanga ndjui. Kolemiaki usumbi w’untu; ukaki [Nzambi k]aye woma. Dimi keli [Jehowa].” (Akambu w’Asi Lewi 19:32) Ɔnkɔnɛ, lo Isariyɛlɛ nɛmɔ diakawashaka esombe w’anto diakakatana efula la diɔtɔnganelo diele lam’asa onto la Jehowa Nzambi. Onto kokokaka mbuta dia nde nangaka Nzambi naka nde pɛnyahɛnyaka esombe w’anto.

Akristo kema l’ɛse ka Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ. Koko vɔ wekɔ l’ɛse ka “elembe wa Kristu,” wele la shɛngiya y’efula lo lɔkɛwɔ ndo lo dionga diawɔ, mbidja ndo woho wahombawɔ mboka ambutshi ndo esombe w’anto ngandji ndo ndjakiyanya dikambo diawɔ. (Ngalatiya 6:2; Efeso 6:1-3; 1 Timote 5:1-3) Ndo Akristo mɛnyaka ngandji kokawɔ anto aha tsho nɛ dia vɔ mbadjangɛka dia sala dikambo sɔ, koko nɛ dia ndo etema awɔ mbatshutshuyaka dia sala dikambo diakɔ. Ɔpɔstɔlɔ Petero akakeketsha Akristo ɔnɛ: “Nyukani ngandji wulu l’etema anyu.”​—1 Petero 1:22.

Ombeki Jakɔba mbishaka ɛkɔkɔ ekina watotshutshuya dia kanɛka esombe w’anto. Nde akafunde ate: “Otemwelo weli pudipudi, waha la vadi lu ashu wa [Nzambi] Shesu, weko okone: ntsho dia ntenda ana wa tshiki la wadi waki edu lu asui awo, la dia untu ndjalama diaha ndi ndjala la akambu wa kolo wa la kete.” (Jakoba 1:27) Jakɔba monyiyaka dikambo dimɔtshi diatotshutshuya dia kana yimba. Nde kotolaka yambalo yaso lo nɛmɔ diele la weho w’anto asɔ le Jehowa.

Hatohombe pɛnyahɛnya esombe w’anto ndo sho pombaka nto ndjakiyanyaka dikambo diawɔ lo mbasalɛ awui w’ɔlɔlɔ. (Enda kiombo yele l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: “Ngandji kɛnama lo etsha,” lo lɛkɛ 6-7.) Jakɔba akafunde ate: “Mbetawo kaha la etsha mvokaka.”​—Jakoba 2:26.

Tâsambe lo “asui awo”

Ekɔ dui dikina diekaso oma lo ɛtɛkɛta waki Jakɔba. Tolembete dia Jakɔba akatɛ Akristo dia kimanyiaka wadi waki edo “lu asui awo.” Tshɛkɛta ya lo Grɛkɛ yokadimɔmi ɔnɛ “asui” nembetshiyaka ekiyanu, shɔkɔ kana pâ koye oma lo ekakatanu wa lo lɔsɛnɔ. Lo mɛtɛ, esombe w’anto efula wekɔ la ekiyanu wa ngasɔ. Amɔtshi ndjaokaka dia waya ekalema. Akina wambɔkɔmɔ etema l’ɔtɛ w’ekakatanu waya oma lo lotshundu l’osombe. Kânga wanɛ wele la ohetoheto lo olimu wakambɛwɔ Nzambi koka kɔmɔ etema. Tɔsɛdingole ɛnyɛlɔ kaki Jean,b opandjudi ɔmɔtshi wa Diolelo wa kɔlamelo wambokambɛ Jehowa ndekana ɛnɔnyi akumi anɛi. Ɛnɔnyi akumi asato w’ekomelo nde akawaetsha lo olimu wa lânde wa lo tena tshɛ. Etena kɛnɛ kayande la ɛnɔnyi 80 la ɛmɔtshi, Jean mbutaka dia tena dimɔtshi nde kɔmɔka otema. Nde mbutaka ate: “Mbala efula dimi kanaka yimba ndo mbohɔka munga yami, mbuta ate munga efula yakamasale. Dimi tetemalaka fɔnya dia lakakoke nyomoleka kamba dimɛna.”

Anto wele la tokanyi ta ngasɔ koka keketshama lo mbeya dia Jehowa, kânga mbende kokele, nde hayange dia anto ndjala kokele. Kânga mbeyande munga yaso, Bible mumbolaka lo dikambo diande ɔnɛ: “Utunduyala we ali efula ka kolo, we Khumadiondjo, akona ututshikala?” (Osambu 130:3) Eelo, Jehowa mendaka l’edia ka munga yaso ndo mɛnaka