Rɛferansɛ wa lo Dikatshi dia losanganya la Lɔsɛnɔ ndo olimu aso
NGƆNDƆ KA HENDE 3-9
AKAMBO W’OHOMBA W’OMA L’ƆTƐKƐTA WA NZAMBI | ETATELO 12-14
“Sheke yele la shɛngiya le yɛ”
it-1-F 78 od. 6
Sheke
Sheke yakadje Nzambi l’Abrahama. Sheke yakadje Nzambi l’Abrahama yakatatɛ nkamba olimu ondo etena kakatehɔ Abrama (Abrahama) ɔkɛdi wa Efaratɛ otsha la Kanana. Sheke y’Ɛlɛmbɛ shɔ yakadjama ambeta ɛnɔnyi 430. (Nga 3:17) Jehowa akatɛkɛta l’Abrahama etena kakandadjasɛka la Mezɔpɔtamiya la Ura ka la Kaladiya ndo akawotɛ dia ntshɔ otsha lo wodja wakahombe Nzambi towɛnya. (Ets 7:2, 3; Eta 11:31; 12:1-3) Etombelo 12:40, 41 (LXX) totɛka dia l’ekomelo ka ɛnɔnyi 430 wakawadjasɛ l’Edjibito ndo l’ɛtshi ka nkɛtɛ ka Kanana, ‘ko lushi lakɔ laamɛ,’ ase Isariyɛlɛ, waki lo lɔhɔmbɔ l’Edjibito wakatombe. Lushi lakawatshungɔ oma l’Edjibito akonge lo Nisana 14, 1513 N.T.D., lo lushi l’Elekanelo. (Eto 12:2, 6, 7) Kɛsɔ akalange mɛnya dia ondo Abrahama akatehɔ Ɔkɛdi wa Efaratɛ lam’akandatatshɔka otsha la Kanana lo Nisana 14, 1943 N.T.D., ndo aha la taamu, etena kɛsɔ mbakatatɛ sheke y’Abrahama nkamba olimu. Nzambi akɛnama le Abrahama nto l’ɔkɔngɔ wa nde minda lɔkɛndɔ otsha la Kanana polo la Shɛkɛmɛ ndo Nzambi akoolembetshiya awui efula wendana la daka sɔ lo mbuta ɔnɛ: “Dimi layosha tokanula tayɛ ɛtshi ka nkɛtɛ kɛnɛ,” dui sɔ diakɛnyaka woho wɔtɔnɛ sheke shɔ la daka diakalake Nzambi l’Ɛdɛna ndo daka sɔ diakɛnyaka dia “kanula” shɔ yakahombe mbeta oma lo tshimbo y’onto, mbuta ate oma l’ɔlɔndji wa kanula y’onto. (Eta 12:4-7) Oma laasɔ, Jehowa akatetemala nembetshiya Abrahama daka sɔ oko wofundamidiɔ lo Etatelo 13:14-17; 15:18; 17:2-8, 19; 22:15-18.
w89-F 1/7 3 od. 4
Lande na kele ekɔ ohomba mbeya akambo wa mɛtɛ wendana la Abrahama
Ɔsɔ mɛtɛ ekɔ daka dia diambo efula ndo Nzambi akanyomotɛ Abrahama daka sɔ lo waaso oko ahende w’etondo. (Eta 18:18; 22:18) L’oyango wa nkotsha daka sɔ, Nzambi ayolola kaanga ndo ewandji wa nkumbo wakavu. Lɔsɛnɔ layonga mɛtɛ tshondo y’ɔtshɔkɔ le wanɛ wayolɔ, nɛ dia efula ka l’atei awɔ wayoyɔsɛna lo nkɛtɛ ka dimɛna kele oko Paradiso k’edjedja kakashisha onto. Oma laasɔ, vɔ wayoyetshama nto woho wa nkondja ɛtshɔkɔ wa lɔsɛnɔ la pondjo.—Eta 2:8, 9, 15-17; 3:17-23.
it-2-F 152 od. 6
Ɛlɛmbɛ
Lo mbika eyangelo awɔ lo tolembetelo tendana l’ɛkɔndɔ, nomb’ewo mɔtshi mbutaka dia naka onto ɔmɔtshi olanga nsondja ɛtshi ka nkɛtɛ, onto ɔsɔ akahombaka mɛnya onto la nsomba ɛtshi ka nkɛtɛ kakɔ oma lo dihole diakandakokaka mɛna ɛtshi ka nkɛtɛ kakɔ dimɛna, ndo dui sɔ diakakimanyiyaka dia nshikikɛ elelo wa shikaa. Etena kakataka osombi ɔnɛ “lambɛna,” dui sɔ diakɛnyaka dia nde ambetawɔ kisomba lo ndjela ɛlɛmbɛ. Etena kakalake Jehowa Abrahama di’ɔnɛ nde ayowosha nkɛtɛ ya Kanana, nde akatɛ Abrahama dia nde tokenda atshuku akɔ anɛi tshɛ wa nkɛtɛ yakɔ. Abrahama kombita ɔnɛ, “lambɛna,” ondo nɛ dia Nzambi akate dia nde ayoyosha tokanula t’Abrahama nkɛtɛ ya Daka shɔ l’ɔkɔngɔ diko. (Eta 13:14, 15) Wakatɛ Mɔsɛ laki onyimpala w’ase Isariyɛlɛ lo ndjela ɛlɛmbɛ dia ‘menda’ nkɛtɛ, ko naka dui sɔ diaki mɛtɛ, kete kɛsɔ kakɛnyaka dia ase Isariyɛlɛ wakahombe ndjokondja nkɛtɛ shɔ l’etena kakalɔmbɔlaka Jashua. (Eoh 3:27, 28; 34:4; tɔsɛdingole nto woho wakɛnyaka Satana Yeso waolelo wa l’andja oko wɛnyamidiɔ lo Mat 4:8.) Dui dikina diakɛnamaka ondo diakɔtɔnɛka l’ɛlɛmbɛ ele: mbeteta l’ɛtshi ka nkɛtɛ k’otondo kana mbɔtɔ lɔkɔ l’oyango wa kiɔsa (Eta 13:17; 28:13) Lo ndjela efundelo ɛmɔtshi w’edjedja, etena kakawasondjaka ɛtshi ka nkɛtɛ, wakadiaka ndo lofulo l’esongo wa lɔkɔ.—Ɛdika la Eta 23:17, 18.
Toyange diangɔ di’oshinga wolo dia lo nyuma
Tokandole ekakatanu la yimba ya ngandji
12 Bible mɛnyaka woho wakoka ekambi waki Nzambi kokɛ wɔladi etena katomba ewanu. Ɛnyɛlɔ, Abrahama nde la Lɔta l’ɔna ɔnango waki la dongalonga efula ndo alami awɔ wakatatɛ mana nɛ dia vɔ komonga l’ɛtshi ka nkɛtɛ ka woke kakawakokaka vɔ tshɛ. Lam’ele Abrahama akalangaka wɔladi, nde akasha Lɔta lotshungɔ la nsɔna ɛtshi ka nkɛtɛ ka dimɛna. (Etatelu 13:1, 2, 5-9) Ande ɛnyɛlɔ k’ɔlɔlɔ le so lee! Onde Abrahama akasowe l’ɔtɛ wa yimba yande ya lokaho? Ndooko. Yema tshitshɛ l’ɔkɔngɔ wa laasɔ, Jehowa akalake Abrahama dia mbɔtshɔkɔla ndeka ndo woho wakandashisha. (Etatelu 13:14-17) Wetshelo akɔna wambotokondja? Kaanga naka tekɔ lo nsowa l’ɔtɛ wa ekakatanu ɛmɔtshi, Jehowa ayotɔtshɔkɔla naka sho kandolaka ekakatanu la ngandji.
it-2-F 654 od. 3
Ɔlɔmbɛdi
Mɛlɛkisɛdɛkɛ aki nkumekanga ka Salɛma ndo ɔlɔmbɛdi (kohén) wa diambo efula. Bible hɛnya lɔtshɛtshɛ lande, etena kakandotɔ kana kakandavu. Nde komonga l’olimu w’ɔlɔmbɛdi l’ɔtɛ wɔnɛ she kana nyango aki l’olimu akɔ ndo nde komonga la ɔhɛna. Mɛlɛkisɛdɛkɛ aki ɔlɔmbɛdi ndo nkumekanga. Olimu ande w’ɔlɔmbɛdi wakaleke olimu w’ase Lɛwi w’ɔlɔmbɛdi, nɛ dia lo yoho mɔtshi, ase Lɛwi wakakimɔ tenyi dia dikumi le Mɛlɛkisɛdɛkɛ, lam’akiwɔ weke lo nkondo y’Abrahama, etena kakasha Abrahama Mɛlɛkisɛdɛkɛ etenyi ka dikumi ndo kakandɔtshɔkɔla. (Eta 14:18-20; Hɛb 7:4-10) Lo yoho shɔ, mbaki Mɛlɛkisɛdɛkɛ didjidji dia Yeso Kristo, “ɔlɔmbɛdi pondjo pondjo oko Mɛlɛkisɛdɛkɛ.”—Hɛb 7:17.
NGƆNDƆ KA HENDE 10-16
AKAMBO W’OHOMBA W’OMA L’ƆTƐKƐTA WA NZAMBI | ETATELO 15-17
“Lande na kakɔlɛ Jehowa Abrama nde la Sarayi nkombo kina?”
it-1-F 870
Jehowa bu l’onongo
Lo wedi okina, mboka tshɛ y’onto ndo awui wokondosalaka wokongaka nshi tshɛ la wandja. Anto tshɛ wakahowɔ pɛkato ndo munga oma le Adama. (Rɔm 5:12; Os 51:5) Koko Jehowa ndamɛ bu l’onongo, “nde mbeyaka dimɛna woho wakatakengama, nde mbohɔka dia tekɔ ditshu,” ndo nde ekɔ kanga kɛtshi. (Os 103:13, 14) Nde akɔshi Nɔa, onto laki la kɔlamelo ndo l’okitshakitsha oko onto laki “komonga la onongo l’atei w’anto wa lo lɔlɔnga lande.” (Eta 6:9) Nde akadjangɛ Abrahama ate: “Kɛndakɛnda lo yoho yosembwe la ntondo kami ndo ɛnya dia wɛ bu la onongo.” (Eta 17:1) Kaanga mbaki anto ahende asɔ komonga kokele ndo mbakawavu, vɔ wakɔsamaka oko anto waki komonga l’onongo la ntondo ka Jehowa ‘lɛna l’etei k’otema.’ (1Sa 16:7; ɛdika la 2Ku 20:3; 2Ɛk 16:9.) Nde akadjangɛ ase Isariyɛlɛ ɔnɛ: “Nyu pombaka monga aha l’onongo la ntondo ka Jehowa Nzambi kanyu.” (Eoh 18:13; 2Sa 22:24) Nde akakimɔ Ɔnande laha l’onongo (Hɛb 7:26) oko olambo w’oshinga w’etshungwelo ndo oma l’olambo ɔsɔ Nde koka mbelɛ wanɛ wonga la mbetawɔ ndo l’okitshakitsha oko anto ‘w’ɛlɔlɔ,’ kana anto waha l’onongo, etena kakɔ kaamɛ ko nde atetemala nama dihole diande dia onto ɔlɔlɔ ndo shushi yaha l’onongo.—Rɔm 3:25, 26; enda INTÉGRITÉ; PERFECTION.
it-1-F 30 od. 1
Abrahama
Etena kakete. Abrahama nde la nkumbo kande wakadjasɛ la Kanana l’edja k’ɛnɔnyi oko dikumi, koko Sara akatetemala ntshikala ekomba. Sara akalɔmbɛ Abrahama dia nde mbɔsa Hangara, okambi ande w’ose Edjibito dia nde mbota la nde ɔna. Ko Abrahama aketawɔ. Diakɔ diele lo 1932 N.T.D., mbakotɔ Ishimaɛlɛ etena kaki Abrahama l’ɛnɔnyi 86. (Eta 16:3, 15, 16) Tena efula diakete. Lo 1919 N.T.D., etena kaki Abrahama l’ɛnɔnyi 99, Jehowa akadjanga di’ase luudu lande tshɛ minya mpota. Ɔsɔ mbakahombe monga djembetelo kana ohomɔ wakɛnyaka dia nde la Abrahama waya lo diɔtɔnganelo dia sheke ya laande. L’etena kakɔ kaamɛ, Jehowa akatshikitanya lokombo lande la Abrama otsha lo Abrahama, ‘nɛ dia nde akahombe mbeetɛ she wedja efula.’ (Eta 17:5, 9-27; Rɔm 4:11) Yema tshitshɛ oma laasɔ, Abrahama akalongola andjelo wakalɔtɛ alemba w’anto, lo lokombo la Jehowa, vɔ wakalake dia Sara ayotshɔ diemi ndo ayota ɔna pami la ntondo k’ɔnɔnyi koka!—Eta 18:1-15.
w09-F 1/2 13
Lokombo kɛdikɛdi na?
Nzambi ndamɛ akatshikitanya nkombo y’epalanga ɛmɔtshi l’oyango wa nkotsha prɔfɛsiya. Ɛnyɛlɔ, nde akatshikitanya lokombo la Abrama, kitshimudi ɔnɛ: “Papa ekɔ la diko,” otsha lo Abrahama, kitshimudi ɔnɛ: “She anto efula.” Lo ndjela lokombo lande lɔsɔ, Abrahama akayoyalaka she wedja efula. (Eta 17:5, 6) Tɔsɛdingole nto, lokombo la wadɛki Abrahama, Sarayi, ondo kitshimudi ate: “Ewanu.” Ande ɔngɛnɔngɛnɔ wakahombe monga la nde etena kakawɔlɛ Nzambi lokombo lokina la “Sara,” kitshimudi ɔnɛ: “Ose nkumbo ka nkumekanga,” lo mbeya dia nde akahombe ndjokoma lɔtshɛtshɛ la nkumi ya dikanga.—Eta 17:15, 16.
Toyange diangɔ di’oshinga wolo dia lo nyuma
it-1-F 465 od. 5
Ɔlɔndji
Jehowa akatɛ Abrama (Abrahama) ɔnɛ: “Eya mɛtɛ dia tokanula tayɛ wayonga angɛndangɛnda lo wodja waha wawɔ, ndo dia anto wa lɛkɔ wayowaetɛ mfumbe ndo wayowasoya l’edja k’ɛnɔnyi 400.” (Eta 15:13; enda ndo Ets 7:6, 7.) Ɛtɛkɛta ɛnɛ wakatama la ntondo ka ɔhɛna wa daka mbotɔ kana “lɔtɔngɔ,” mbuta ate Isaka. Ishimaɛlɛ ɔna lakote Abrahama la Hangara okambi wa womoto w’ose Edjibito akotɔ lo 1932 N.T.D. oma laasɔ, ko Isaka ndjotɔ lo 1918 N.T.D. (Eta 16:16; 21:5) Naka sho mbadia ɛnɔnyi 400 oma l’otombelo w’ase Isariyɛlɛ oma l’Edjibito, ɛnɔnyi wakɛnyaka ekomelo ‘k’asui awɔ (Eta 15:14), kete tayokoma lo 1913 N.T.D., ndo l’etena kɛsɔ Isaka aki oko l’ɛnɔnyi etanu. Mɛnamaka dia ondo l’etena kɛsɔ ko Isaka akashile nkila awɛlɛ ndo laasɔ ko nde ambotashilaka monga “ɔngɛndangɛnda” lo wodja waha wande, l’etena kɛsɔ ko nde akashile la ntatɛ mɛna asui wakatatami, lo woho ‘wakɔsɔkaka’ Ishimaɛlɛ laki l’ɛnɔnyi oko 19. (Eta 21:8, 9) Koko lo nshi yaso nyɛ, woho wakasɔkaka Ishimaɛlɛ Isaka laki ɔhɛna akakoke mbɔsama oko dui di’anyanya, koko aha ngasɔ mbaki lo nshi y’ewandji wa nkumbo. Dui sɔ mɛnyaka kɛnɛ kakasale Sara ndo woho waketawɔ Nzambi kanyi yaki Sara ya ntondja Hangara la Ishimaɛlɛ w’ɔnande oma la ngelo. (Eta 21:10-13) Woho wakalembetshiyama ɔkɔndɔ ɔnɛ dimɛna dimɛna l’Afundelo w’ekila ekɔ djembetelo yɛnya dia ɔsɔ aki, etatelo k’asui wakatatami la ntondo, mbuta ate eleko ka ɛnɔnyi 400 kakahombe ndjokomɛ etena kakatombe ase Isariyɛlɛ oma l’edjibito.—Nga 4:29.
it-1-F 844 od. 7
Etombelo
“Lo lɔlɔnga la nɛi.” Sho pombaka mbeya dia Jehowa akatɛ Abrahama ɔnɛ lo lɔlɔnga la nɛi tokanula takinde tayokalola otsha la Kanana. (Eta 15:16) Etena kakakoke ɛnɔnyi 430 lam’asa etena kakatatɛ sheke y’Abrahama nkamba olimu ndo l’otombelo w’ase Isariyɛlɛ oma l’Edjibito, aki nɔnga ndekana nyɛi, oyadi kaanga mbakokaso mbidja yimba l’otale wa lɔsɛnɔ lakawasɛnaka l’etena kɛsɔ lo ndjela ɔkɔndɔ. Koko aki paka ɛnɔnyi 215 eto mbakadjasɛ ase Isariyɛlɛ l’Edjibito. ‘Nɔnga nyɛi’ yakayelana la wɔtwɛlɔ awɔ l’Edjibito koka mbadiema lo yoho nyɛ, lo nkamba paka l’ɛnyɛlɔ ka dioho ɔtɔi di’ase Isariyɛlɛ, mbuta ate dioho dia Lɛwi : 1) Lɛwi, 2) Kɔhata, 3) Amurama ndo 4) Mɔsɛ.—Eto 6:16, 18, 20.
NGƆNDƆ KA HENDE 17-23
AKAMBO W’OHOMBA W’OMA L’ƆTƐKƐTA WA NZAMBI | ETATELO 18-19
“‘Shushi ya nkɛtɛ k’otondo’ akalanya Sɔdɔma la Ngɔmɔra”
“Shushi ya nkɛtɛ k’otondo” tosalaka akambo la losembwe nshi tshɛ
“ONDE Shushi ya nkɛtɛ k’otondo hatosala akambo la losembwe?” (Eta. 18:25) Abrahama pami ka kɔlamelo komimbola Jehowa dimbola sɔ l’ɔtɛ w’ɔnɛ nde aki la taamu. Koko dimbola diande akɛnya dia nde aki l’eshikikelo dia Jehowa ayolombosha osomba wa Sɔdɔma la Ngɔmɔra la losembwe la kokele. Nde aki l’eshikikelo dia Jehowa takandahombe pondjo “ndjaka anto w’ɛlɔlɔ kaamɛ l’anto wa kɔlɔ.” Abrahama ‘kɔfɔnya’ dui dia ngasɔ. Ɛnɔnyi oko 400 oma laasɔ, Jehowa akate lo dikambo diande ndaamɛ ate: “Dive, akambo ande wekɔ kokele, nɛ dia mboka yande tshɛ yekɔ losembwe. Nzambi ka kɔlamelo kele keema la wɛngɛngɛ; nde ekɔ ɔlɔlɔ ndo osembɔki.”—Eoh. 31:19; 32:4.
Solo dia lotutsha—Tohekɔke nongamɛ
Lo mɛtɛ, lo kɛnɛ kendana la nkɛnɛmɔla solo dia lotutsha, Jehowa ekɔ ɛnyɛlɔ koleki tshɛ kahombaso ndjela. (2 Pe. 3:15) Ɔtɛkɛta wa Nzambi wekɔ la ɛkɔndɔ efula wɛnya etena kakakɛnɛmɔla Jehowa solo dia lotutsha lo yɛdikɔ y’efula. (Nɛh. 9:30; Isa. 30:18) Ɛnyɛlɔ, kakɔna kakasale Jehowa etena kakawokaka Abrahama ambola lo kɛnɛ kendana la yɛdikɔ Yande ya ndanya Sɔdɔma? Ntondotondo, Jehowa kopembola Abrahama ɔtɛkɛta. Koko la solo dia lotutsha tshɛ, Jehowa akahokamɛ dimbola tshɛ diaki Abrahama ndo kɛnɛ kakawokiyanyaka. Oma laasɔ, Jehowa akɛnya dia nde pokamɛka etena kakandate nto kɛnɛ kakate Abrahama ndo kakandoshikikɛ dia nde hatolanya Sɔdɔma naka nde ntana kaanga anto dikumi ato w’ɛlɔlɔ lo osomba ɔsɔ. (Eta. 18:22-33) Ande ɛnyɛlɔ ka dimɛna ka mpokamɛ la solo dia lotutsha ndo aha nsala akambo la esasesase lee!
Jehowa ekɔ Nkum’olongo ndo Nkumɛso!
12 Sho koka monga l’eshikikelo dia kema edja, Jehowa ayanga mamɛ lowandji lande. Nde hetawɔ dia awui wa kɔlɔ ntetemala salema ndo sho mbeyaka dia tekɔ lo nsɛna lo nshi y’ekomelo. Jehowa akalanya anto wa kɔlɔ lo Mvula k’elola. Nde akalanya Sɔdɔma la Ngɔmɔra ndo Farawɔ la alembe ande. Sisɛra la alembe ande ndo Senakɛribɛ la alembe ande w’ase Asuriya kokoka nshika ekolo la ntondo ka Nkum’Olongo. (Etat. 7:1, 23; 19:24, 25; Etum. 14:30, 31; Emb. 4:15, 16; 2 Khum. 19:35, 36) Ɔnkɔnɛ, sho koka monga l’eshikikelo dia Jehowa Nzambi hatotetemala mbetawɔ dia anto mɔnyɔla lokombo lande ndo nsoya Ɛmɛnyi ande. Ndo nto, sho mɛnaka ɛlɔ kɛnɛ djembetelo ya wôngelo wa Yeso ndo y’ekomelo ka dikongɛ di’akambo dia kɔlɔ nɛ.—Mat. 24:3.
Toyange diangɔ di’oshinga wolo dia lo nyuma
w88-F 15/5 23 od. 5-6
Onde onto ɔmɔtshi ambɛnaka Nzambi?
Tambokoka nshihodia wonya ɔnɛ lande na kakatɛkɛta Abrahama la ondjelo waki Nzambi wakalɔtɛ demba di’onto ndo laki yɛmba awui ya Nzambi wate kana oko onto latɛkɛta la Jehowa Nzambi ndamɛ. Lam’ele ondjelo ɔsɔ akate l’eshikikelo tshɛ lo tshɛ kɛnɛ kakalange Nzambi mbutɛ Abrahama ndo lam’ele nde aki onyimpala Ande hita, ɔkɔndɔ wa lo Bible wakakoke mbuta ɔnɛ: “Jehowa akɛnama le nde.”—Eta 18:1.
Tohɔ dia ondjelo waki yɛmba awui yaki Nzambi ɔsɔ akakoke nsambiya nsango y’oma le Nde l’eshikikelo tshɛ oko onto latɛ onto okina nsango oma lo telefɔnɛ kana oma l’oradiyo. Mbokɛmaka hwe, lande na kakatɛkɛtaka Abrahama, Manɔa, Mɔsɛ ndo anto akina la ondjelo wakalɔtɛ demba di’onto wate kana oko onto latɛkɛta la Nzambi ndamɛ. Kaanga mbakawakoke mɛna andjelo asɔ ndo lotombo la Nzambi lakɛnamaka lo tshimbo yawɔ, vɔ komonga l’akoka wa mɛna Nzambi la washo awɔ. Diakɔ diele, dui sɔ haanya ɛtɛkɛta waki ɔpɔstɔlɔ Joani wata ɔnɛ: “Ndooko onto lakɛnyi Nzambi.” (Jni 1:18) Ɔnkɔnɛ, apami asɔ wakɛnyi andjelo waki enyimpala wa Nzambi, koko aha Nzambi ndamɛ.
Kimanyiya anto akina dia ndɔshana l’ekiyanu
3 Lɔta akɔshi yɛdikɔ ya kɔlɔ etena kakandasɔnɛ dia todjasɛ lo osomba wa Sɔdɔma wakayashaka anto l’awui wa mindo lo yɛdikɔ y’efula. (Adia 2 Petero 2:7, 8.) Osomba ɔsɔ waki l’ɔngɔnyi efula, koko Lɔta akonge l’ekakatanu efula l’ɔtɛ wakandatshu todjasɛ lo Sɔdɔma. (Eta. 13:8-13; 14:12) Mɛnamaka dia wadɛnde akalangaka efula osomba kana anto amɔtshi waki lɛkɔ diakɔ diele nde kokitanyiya Jehowa. Nde akavu etena kakalɔsha Nzambi mvula ka dja ndo ka mbɔkɔ lɛkɔ. Ndo tokanyiya yema lo dikambo di’ana wa wamato ahende wa Lɔta. Vɔ waki l’amambedi wakayovɔ la mvula ka dja lo Sɔdɔma. Lɔta akashisha luudu lande, lomombo lande ndo kɛnɛ kakaleke kandji ele, nde akavusha wadɛnde. (Eta. 19:12-14, 17, 26) L’etena ka ekiyanu kɛsɔ, onde Jehowa komonga la solo dia lotutsha otsha le Lɔta? Ndooko.
NGƆNDƆ KA HENDE 24–NGƆNDƆ KA SATO 1
AKAMBO W’OHOMBA W’OMA L’ƆTƐKƐTA WA NZAMBI | ETATELO 20-21
“Jehowa okokotshaka alaka Ande”
Nzambi akawelɛ ‘Nyango nkumi ya dikanga’
Ko onde tɔɔla taki Sara takɛnyaka dia nde komonga la mbetawɔ? Ndooko. Bible mbutaka ɔnɛ: “Oma lo mbetawɔ, Sara nde lawɔ akalongola wolo wa ntshɔ diemi dia kanula, kaanga mbakinde ambolekanya ɛnɔnyi wa mbota, nɛ dia nde akɔsaka dia Ɔnɛ lakalake daka sɔ ekɔ la kɔlamelo.” (Hɛbɛru 11:11) Sara akeyaka Jehowa; nde akeyaka dia nde koka nkotsha oseka daka diande tshɛ. Onto akɔna la l’atei aso ahakombola monga la mbetawɔ k’efula ka ngasɔ? Sho pombaka mbeya Nzambi katɛkɛtama lo Bible dimɛna efula. Naka sho nsala ngasɔ, kete tayɛna dia Sara aki la shadiya ya monga la mbetawɔ ka ngasɔ. Jehowa mɛtɛ ekɔ la kɔlamelo ndo nde kotshaka oseka daka diande tshɛ ndo lo tena dimɔtshi nde koka kaanga nsala dui sɔ lo yoho yakoka tokashimola kana tosha tɔɔla!
“HOKAMƐ DUI DIANDE”
Etena kakinde l’ɛnɔnyi 90, Sara akayokondjaka diaaso dia nde ngɛnangɛna kɛnɛ kakandalongamɛka lɔsɛnɔ lande l’otondo. Nde akayootɛka omɛnde la ngandji ɔna pami, laasɔ ko ntambe k’otondo kambeta! Abrahama akɔɔlɛ ɔnakɔ lokombo Isaka kana “Tɔɔla” paka oko wakatatshi Nzambi. Ondo sho koka mfɔnya dia Sara akɔlɛ kaanga mbele nde akalɛmbɛ etena kakandate ate: “Nzambi ambombisha tɔɔla, nɛ dia onto tshɛ layokaka dikambo nɛ ayɔlaka kaamɛ la mi.” (Etatelo 21:6) Woshasha wa diambo w’oma le Jehowa ɔsɔ mɛtɛ wakɔngɛnyangɛnya polo l’ekomelo ka lɔsɛnɔ lande. Koko dui sɔ diakawela ɛkɛndɛ efula.
Etena kakakotsha Isaka ɛnɔnyi etanu, ase nkumbo wakasale fɛtɛ ka okilelo w’awɛlɛ. Koko aha awui tshɛ mbaki dimɛna. Sho mbadiaka ɔnɛ Sara “akɛnaka” dionga dimɔtshi diakokiyanyaka efula. Ishimaɛlɛ, ɔna pami laki Hangara laki l’ɛnɔnyi 19 akatetemalaka mbɔla Isaka laki eke dikɛnda. Ɔsɔ komonga tɔɔla ko tɔɔla. L’ɔkɔngɔ diko, ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ lakayosambiyama akayotaka dia dionga diaki Ishimaɛlɛ aki tshondo y’ɔhɛnyɔhɛnyɔ. Sara akɛnaka dia esolanyi ɛsɔ waki: dui diakalanyaka lɔkɛwɔ la dimɛna laki ɔnande la pami. Sara akeyaka dimɛna dia Isaka komonga tsho ɔnande, koko nde akalongola ɔkɛndɛ w’ohomba lo sangwelo diaki Jehowa. Diakɔ diele akahombe nde monga la dihonga ndo ntɛkɛta la Abrahama akambo hwe hwe. Nde akɔlɔmbɛ dia ntoma Hangara la Ishimaɛlɛ dihole dikina.—Etatelo 21:8-10; Ngalatiya 4:22, 23, 29.
Kakɔna kakasale Abrahama? Sho mbadiaka ɔnɛ: “Koko kɛnɛ kakandate lo dikambo dia ɔnande kakanyangiya Abrahama efula.” Nde akalangaka Ishimaɛlɛ ndo nde kokoka ntshika ngandji kaki la nde oko ombutshi wa pami l’ɔtɛ wa dikambo sɔ. Koko, Jehowa akɛnaka akambo hwe hwe, diakɔ diele nde akekɛ lonya. Sho mbadiaka ɔnɛ: “Ko Nzambi akatɛ Abrahama ate: ‘Tonyangake l’ɔtɛ wa kɛnɛ kakotɛ Sara lo dikambo dia ɔna ndo di’okambi ayɛ wa womoto. Okɛnde, nɛ dia ɔnɛ layelamɛ kanula yayɛ ayotomba oma le Isaka.’” Jehowa akashikikɛ Abrahama dia nde ayokimanyiya Hangara ndo Ishimaɛlɛ. Abrahama laki la kɔlamelo aketawɔ kɛnɛ kakawawotɛ.—Etatelo 21:11-14.
Toyange diangɔ di’oshinga wolo dia lo nyuma
wp17.3-F 12, nɔtɛ
“Wɛ ekɔ mɛtɛ womoto l’olangala efula”
Sara aki kadiyɛki Abrahama k’otema ɔtɔi. Tɛra mbaki shɛwɔ, koko waa nyangɛwɔ mbakatshikitana. (Eta 20:12) Kaanga mbele awala wa ngasɔ hawoyetawɔma nshi nyɛ, ekɔ ohomba mbeya dia awui wakasalemaka otshikitanyi la woho wasalemawɔ nshi yaso nyɛ. Anto waki suke suke la eongelo ka kokele kakangɛnangɛnaka la Adama l’Eva kakawayoshishaka. Lam’ele nshi shɔ ko anto waki weke l’alemba wa wolo, mbokɛmaka dia diwala dia lam’asa ewotɔ komonga la waale, kaanga le tokanula tawɔ. Ɛnɔnyi oko 400 l’ɔkɔngɔ wa nshi ya Abrahama, otale wa lɔsɛnɔ lakasɛnaka anto laki woho akɔ waamɛ la woho wasɛnaso nshi nyɛ. L’etena kɛsɔ, Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ wakayoshimbaka diwala dia lam’asa ewotɔ wa suke suke.—Lɛw 18:6.
w89-F 1/7 20 od. 9
Abrahama aki ɛnyɛlɔ ka dimɛna le wanɛ tshɛ wayanga mbɔtɔ lɔngɛnyi la Nzambi
9 Abrama akasale dui dikina diakɛnyaka dia nde ekɔ la mbetawɔ. Ɔkɔndɔ mbutaka ɔnɛ: “Nde akasalɛ Jehowa, Ɔnɛ lakɛnama le nde elambwelo.” (Eta 12:7) Ondo dui sɔ mɛnyaka lande na kakandalambola nyama, nɛ dia tshɛkɛta ya Hɛbɛru ya “elambwelo” nembetshiyaka “dihole di’elambwelo.” Oma laasɔ, Abrama akanyomoleka nsala etsha wa mbetawɔ lo bɛtshi dikina dia nkɛtɛ. Laadiko dia laasɔ, nde ‘akelɛ lokombo la Jehowa.’ (Eta 12:8; 13:18; 21:33) Etelo ka lo Hɛbɛru “mbelɛ lokombo la Jehowa” nembetshiyaka nto “mbewoya (nsambisha) lokombo.” Abrama laki papa ka nkumbo akahombe mbewoya la dihonga tshɛ lokombo la Nzambi kande, Jehowa la ntondo ka nkumbo kande ndo la ntondo k’ase Kanana. (Eta 14:22-24) Woho akɔ w’amɛ mbele, onto tshɛ lalanga mbɔtɔ lɔngɛnyi la Nzambi ɛlɔ kɛnɛ, pombaka mbelɛ lokombo lande la mbetawɔ tshɛ. Dui sɔ mendanaka ndo la ndjasha lo esambishelo ka lo sɛkɛ, lo “[nambolaka] Nzambi nshi tshɛ olambo wa lotombo, mbuta ate elowa w’oma l’ɛlɔmɔ aso wasala wotelo wa lo sɛkɛ dikambo dia lokombo lande.”—Hɛb 13:15; Rɔm 10:10.