Rɛferansɛ wa lo Dikatshi dia losanganya la Lɔsɛnɔ ndo olimu aso
NGƆNDƆ KA DIVWA 5-11
AKAMBO W’OHOMBA W’OMA L’ƆTƐKƐTA WA NZAMBI | 1 NKUMI YA DIKANGA 9-10
“Totombole Jehowa l’ɔtɛ wa lomba lande”
w99-F 1/7 30 od. 6
Wembwelo waki l’etombelo w’amɛna efula
Lam’akandɛnana la sɔlɔmɔna, nkumekanga ka shɛba akatatɛ la mboka “ambola w’okandokando.” dia mbohemba (1 Ku. 10:1) Tshɛkɛta ya lo hɛbɛru yakakambe lawɔ lanɛ koka nembetshiya “ɔkɛla.” Koko kɛsɔ halange nembetshiya dia nkumekanga ka womoto kɛsɔ, akoke Sɔlɔmɔna ɛkɛla waheyama ɔtɛ l’ekolo. l’Osambo 49:4, vɔ nkamba la tshɛkɛta yakɔ yaamɛ dia tɛkɛta dikambo dia awui w’ohomba wendana la pɛkato, nyɔi ndo oshinga w’etshungwelo. Aha la taamu, nkumekanga ka shɛba akakɛtshanyaka la Sɔlɔmɔna awui wa lotshimola dia menda woke woke wa lomba lande. Bible mbutaka dia nde “akasawola la nde akambo tshɛ waki lo otema ande.” Sɔlɔmɔna lo wedi ande,“ akakadimola ambola ande tshɛ. Ndooko dui diaki wolo le nkumekanga dia nde mbolembetshiya.”—1 Ku. 10:2b, 3.
w99-E 11/1 20 od. 6
Etena kalongɔma onto dimɛna
Lam’ele nde akaambiyama la kɛnɛ kakandoke ndo kakandɛnyi, nkumekanga ka womoto ka Shɛba akate l’okitshakitsha tshɛ ɔnɛ: “Diɛsɛ le anto ayɛ ndo diɛsɛ le ekambi ayɛ wemala la ntondo kayɛ wonya tshɛ dia pokamɛka lomba layɛ!” (1 Ku. 10:4-8) Nde kombita dia ekambi wa sɔlɔmɔna waki l’ɔngɛnɔngɛnɔ l’ɔtɛ wakawadingama la ɔngɔnyu, kaanga mbakidiɔ ngasɔ. Koko, ekambi waki Sɔlɔmɔna wakatshɔkɔma nɛ dia vɔ wakakokaka mboka lomba la Sɔlɔmɔna lakawosha Nzambi mbala la mbala. Ande woho wele nkumekanga ka womoto ka Shɛba ɛnyɛlɔ k’ɔlɔlɔ le ekambi wa Jehowa wa nshi nyɛ wayaɛkɛ lo lomba l’Otungi awɔ ndo l’Ɔnande Yeso Kristo lee!
w99-F 1/7 30-31
Wembwelo waki l’etombelo w’amɛna
Nkumekanga ka shɛba akaambiyama efula oma lo lomba la Sɔlɔmɔna ndo ɔngɔnyi waki lo diolelo diande ko ‘lomu komonga nto le nde.’ (1 Ku. 10:4, 5) Anto amɔtshi mbutaka dia etelo kɛsɔ nembetshiyaka ɔnɛ “nde akakome lomu.” Kaanga nomb’ewo kɛmɔtshi akate dia nde akakɔ hohakayi! Oyadi kakɔna kakete, nkumekanga ka womoto kɛsɔ akaambiyama efula lo kɛnɛ kakandɛnyi ndo kakandoke. Nde akate dia ekambi wa Sɔlɔmɔna weki l’ɔngɛnɔngɛnɔ l’ɔtɛ wakawahokamɛka lomba la nkumɛwɔ ndo nde akatombola Jehowa lo woho wakandahenya Sɔlɔmɔna lo kiti ka lowandji. Oma laasɔ, nde akasha nkumekanga weshasha w’oshinga wolo, paonyi keto kaki la nɛmɔ dia falanga ya nshi nyɛ ya dɔlara oko 40 000 000. Sɔlɔmɔna nde la wɔ akawosha weshasha ndo akawosha “kɛnɛ tshɛ kakandakombola ndo kakandalɔmbɛ.”—1 Ku. 10:6-13.
Diangɔ di’oshinga wolo dia lo nyuma
w08-F 1/11 22 od. 4-6
Onde wɛ akeyaka?
Lofulo la paonyi lakɔna laki la nkumekanga Sɔlɔmɔna?
Afundelo mbutaka dia Hirama, nkumekanga ka Tura akatomɛ Sɔlɔmɔna tɔnɛ nyɛi ya paonyi, nkumekanga ka Shɛba nde la wɔ akawosha lofulo lakɔ laamɛ ndo masuwa wa Sɔlɔmɔna wakatɛɛmba tɔnɛ ndekana 15 oma la Ɔfira. Ɔkɔndɔ mbutaka ɔnɛ “paonyi yakawelaka Sɔlɔmɔna l’ɔnɔnyi yaki la wotsho wa talata 666 ya paonyi,” kana ndekana tɔnɛ 25. (1 Ku. 9:14, 28; 10:10, 14) Onde dui sɔ diaki mɛtɛ? Lofulo lakɔna la paonyi lakakokaka monga la nkumekanga lo nshi y’edjedja?
Efundelo ɛmɔtshi w’edjedja, wakataka wa nomb’ewo mɔtshi dia wekɔ mɛtɛ nshikikɛka dia Faraɔ Thoutmosis III ka l’Edjibto (ntambe ka hende N. T. D.) akakimɔ tɔnɛ ya paonyi 14 lo tɛmpɛlɔ ka Amôn-Râ la Karnak. Lo ntambe k’enanɛi la ntondo ka N.T.D., ase Tura wakatomɛ nkumekanga ka Asuriya Tiglath-Piléser III, tɔnɛ ndekana 4 ya paonyi dia mɛnya lowando ndo Sargon II akakimɔ lofulo lakɔ laamɛ la paonyi oko weshasha le tozambizambi ta la Babilɔna. Nkumekanga filipɛ II ka la Makɛdɔniya (359-336 N.T.D.) akatondjaka tɔnɛ ndekana 28 ɔnɔnyi tshɛ oma lo afuku wakawatondjaka paonyi wa la Pangée la Thrace.
Etena kakɔshi Alexandrɛ wa Woke w’ɔnaki filipɛ osomba wa pɛrɛsiya wa la Susa (336-323 N.T.D) nde akate dia nde akɔshi tɔnɛ 1 180 ya paonyi oma l’osomba akɔ ndo suke la tɔnɛ 7 000 oma lo pɛrɛsiya k’otondo. Naka sho mbɛdika lofulo la paonyi lambotɔtɛkɛta lanɛ la lofulo la paonyi lɛnya Bible laki la nkumekanga Sɔlɔmɔna kete tayɛna dia Bible hadje oshimu esɔ.
NGƆNDƆ KA DIVWA 12-18
AKAMBO W’OHOMBA W’OMA L’ƆTƐKƐTA WA NZAMBI | 1 NKUMI YA DIKANGA 11-12
“Sɔna olonganyi ayɛ la lomba”
“Akɔna ele lo wedi wa Jehowa?”
7 Etena kaki Sɔlɔmɔna ɔlɔngɔlɔngɔ, nde aki la diɔtɔnganelo dia dimɛna la Jehowa. Nzambi akasha Sɔlɔmɔna lomba l’efula ndo akawosha ɔkɛndɛ w’ohomba wa mbika tɛmpɛlɔ k’olangala la Jɛrusalɛma. Koko Sɔlɔmɔna akashisha diɔtɔnganelo diasande la Jehowa. (1 Ku. 3:12; 11:1, 2) Ɔlɛmbɛ wa Nzambi wakataka dia nkumekanga kopombaka “ntshuka wadi efula, diaha otema ande ndjotakɔ mboka.” (Eoh. 17:17) Sɔlɔmɔna akasekola ɔlɛmbɛ ɔsɔ. L’ekomelo, nde akayonga la wadi 700 ndo eseka 300! (1 Ku. 11:3) Wadiɛnde efula waki ase wedja ekina ndo wakatɛmɔlaka tozambizambi ta kashi. Diakɔ diele, Sɔlɔmɔna akasekola ɔlɛmbɛ okina wa Nzambi waha ntshuka wamato w’ase wedja ekina.—Eoh. 7:3, 4.
Ngande wakokayɛ namaka otema ayɛ?
6 Satana nangaka dia sho monga oko nde lele ɔtɔmbɔki wahadje yimba l’atɔndɔ wa Jehowa ndo wasala akambo la lokaki. Satana hakoke totshutshuya la wolo dia nkanyiya ndo nsala akambo oko nde. Diakɔ diele dia nkotsha oyango ande, nde pembaka toho tokina. Ɛnyɛlɔ, nde nangaka sho dingama l’anto wamondoshilaka minganyiya. (1 Jni. 5:19) Nde kombolaka dia sho mbetshaka wenya kaamɛ la wɔ kaanga mbeyaso dia lɔngɛnyi la kɔlɔ “ndanyaka” ekanelo kaso ka yimba ndo etsha aso. (1 Kɔr. 15:33) La yoho shɔ mbakandande nkumekanga Sɔlɔmɔna. Nde akatshuke wamato efula w’apanganu ndo l’ekomelo vɔ “wak[onge] la shɛngiya ya wolo le nde” ndo “wakatakotolaka otema ande yema yema” oma le Jehowa.—1 Ku. 11:3; nɔtɛ.
“Akɔna ele lo wedi wa Jehowa?”
9 Koko Jehowa hadihe pondjo washo lo pɛkato. Bible mbutaka ɔnɛ: “Jehowa akomalɛ Sɔlɔmɔna, nɛ dia otema ande wakamɔ oma le Jehowa Nzambi.” Nzambi akasale la wolo dia nkimanyiya Sɔlɔmɔna. Jehowa “[a]kɛnama le nde mbala 2 ndo [a]kɔɔhɛmɔla lo dikambo diakɔ diaha nde ndjela tozambizambi tokina. Koko nde kokitanyiya kɛnɛ kakawodjangɛ Jehowa.” Etombelo waki la dui sɔ ele, Nzambi kotetemala mbeetawɔ ndo nde kombosukɛ. Jehowa kombetawɔ dia tokanula ta Sɔlɔmɔna mbolɛ lo wodja w’otondo w’Isariyɛlɛ ndo vɔ waki l’ekakatanu wa wolo l’edja k’ɛnɔnyi nkama.—1 Ku. 11:9-13.
Diangɔ di’oshinga wolo dia lo nyuma
Nde otokoka mbetawɔma le Nzambi
Dia ndɔshana l’ɔtɔmbɔkwɛlɔ ɔsɔ, Rɛhɔbɔama akatshumanya asɔlayi ande. Koko Jehowa akekɛ lonya lo tshimbo y’omvutshi Shemaya, lakate ate: “Tanyotshɔke ndo tanyɔlɔshake anangɛnyu w’ase Isariyɛlɛ. Onto l’onto l’atei anyu akalole lakande, nɛ dia dimi kakasale dia dui nɛ salema.”—1 Ku. 12:21-24.
Aha kaanga ndɔ ta? Ande woho wakakoke dui sɔ kiyanya Rɛhɔbɔama lee! Kakɔna kakakoke anto mfɔnya lo dikambo dia nkumekanga kakanɛ dia mbisha ambolami ande dilanya la “mfimbɔ yele la mbolo lo tokoma,” koko aha la ntshimbatshimba nde lawɔ ambɔtɔmbɔkɔ? (Ɛdika la 2 Ɛkɔndɔ 13:7.) Koko, nkumekanga ndo asɔlayi ande “wakakitanyiya ɔtɛkɛta wa Jehowa ko wakakalola lawakawɔ, oko wakawatɛ Jehowa.”
Wetshelo akɔna wakondjaso? Ekɔ dui dia lomba nkitanyiya Nzambi kaanga etena kele nsala dui sɔ koka tokonya dia mɔnywama. Nkitanyiya Nzambi tokonyaka dia mbetawɔma le nde ndo tshɔkwama.—Eoh. 28:2.
Kakɔna kakasale Rɛhɔbɔama? L’okitanyiya tshɛ, nde akatshike dia ndɔsha wodja waki kakengama ɔsɔ, nde akayasha tshɛ lo wokelo w’esomba lo bɛtshi dia nkɛtɛ dia dioho dia Juda ndo dia Bɛnjamina diakandolɛka. Nde akakeketsha esomba efula “lo yɛdikɔ y’efula.” (2 Ɛk. 11:5-12) Kɛnɛ kakaleke ohomba ele l’etena kɛmɔtshi, nde akakitanyiya ɛlɛmbɛ wa Jehowa. Etena kakatɛmɔlaka diolelo dia waoho dikumi w’Isariyɛlɛ diakalɔmbɔmaka oma le Jɛrɔbɔama dikishi, anto efula wa lɛkɔ “wakasukɛka Rɛhɔbɔama” lo minda lɔkɛndɔ otsha la Jɛrusalɛma dia tamɛ ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ. (2 Ɛk. 11:16, 17) Diakɔ diele, okitanyiya wa Rɛhɔbɔama wakakeketsha lowandji lande.
NGƆNDƆ KA DIVWA 19-25
AKAMBO W’OHOMBA W’OMA L’ƆTƐKƐTA WA NZAMBI | 1 NKUMI YA DIKANGA 13-14
“Lande na kahombaso ngɛnangɛna la kɛnɛ kele la so ndo monga l’okitshakitsha?”
Totetemale monga la kɔlamelo ya l’otema ɔtɔi
4 Oma lâsɔ, Jerɔbɔama ambotɛ ɔprɔfɛta waki Nzambi ka mɛtɛ ɔnɛ: ‘Yete tutshu lakami, kele tokosha woshasha ɔmɔtshi.’ (1 Khum. 13:7) Kakɔna kayanga sala ɔprɔfɛta kakianɛ? Onde nde pombaka mbetawɔ dia nkumekanga mbolongola l’ɔkɔngɔ wa nde mbêwoya losango l’elombwelo? (Osam. 119:113) Kana onde nde ayotona leeta laki nkumekanga, kânga mbele nkumekanga ambotshikitanya dionga diande? Jerɔbɔama aki mɛtɛ l’ɔngɔnyi efula ndo akakokaka mbisha angɛnyi ande weshasha efula w’oshinga wolo. Naka ɔprɔfɛta waki Nzambi ɔsɔ aki la nsaki ka lomombo la l’emunyi, kete kɛnɛ kakalange mbosha nkumekanga kaki ohemba wa wolo le nde. Koko, Jehowa akadjangɛ ɔprɔfɛta ɔsɔ ate: “Tolekaki ma, tonokaki ashi, ndu ntukalulaki lu mbuka kakayayi.” Ɔnkɔnɛ, ɔprɔfɛta akakadimola nkumekanga l’eshikikelo tshɛ ate: “Kuyanga we ayumbisha etenyi ka hendi ka luudu laye, dimi hatshu la ye. Dimi halole kuyanga no ashi lu dihuli ne.” Ɔnkɔnɛ, ɔprɔfɛta akamɔ oma la Bɛtɛlɛ lo kalola lo mboka kekina. (1 Khum. 13:8-10) Wetshelo akɔna wakondjaso oma lo kɛnɛ kakasale ɔprɔfɛta ɔsɔ lo kɛnɛ kendana la kɔlamelo y’oma k’ɛse otema?—Romo 15:4.
Totetemale monga la kɔlamelo ya l’otema ɔtɔi
15 Naa wetshelo okina wakokaso kondja oma lo munga kakasale ɔprɔfɛta w’oma la Juda? Tukedi 3:5 mbutaka ɔnɛ: “Ekamaki [Jehowa] l’utema aye tshe, tekamaki yima yaye hita.” Lo dihole dia nde tetemala ndjaɛkɛ le Jehowa oko wakandasalaka lo nshi yakete, lo diaaso sɔ ɔprɔfɛta w’oma la Juda akayaɛkɛ lo kanyi yande hita. L’ɔtɛ wa munga kakandasale, nde akashisha lɔsɛnɔ ndo lokumu l’ɔlɔlɔ laki lande lo washo waki Nzambi. Kɛnɛ kakôkomɛ mbidjaka dikako vɔlɛ lo ohomba wa monga l’okitshakitsha ndo la kɔlamelo l’olimu wakambɛso Jehowa!
Totetemale monga la kɔlamelo ya l’otema ɔtɔi
10 Ɔprɔfɛta waki oma la Juda akakoke mɛna dia ɔprɔfɛta w’osombe aki lo mbokesa. Nde akakoke ndjambola ɔnɛ: ‘Lande na kambotoma Jehowa ondjelo le onto okina dia tshikitanya awui wakandambutɛ?’ Ɔprɔfɛta ɔsɔ akakoke nyanga ɛlɔmbwɛlɔ kaki Jehowa lo dikambo sɔ, koko Afundelo mɛnyaka dia nde kosala dui sɔ. Lo dihole dia sala ngasɔ, “[nde] akakalula [l’ɔprɔfɛta w’osombe], akatole ma, ndu akatono ashi lu luudu la pami kako.” Jehowa kɔngɛnangɛna dui sɔ. L’ekomelo, etena kakayokalolaka ɔprɔfɛta wakakesama ɔsɔ otsha la Juda, tambwɛ kakahomana la nde ndo kakodiake. Olimu ande w’ɔprɔfɛta wakakomɛ lo yoho ya kɔlɔ efula mɛtɛ!—1 Khum. 13:19-25.
Diangɔ di’oshinga wolo dia lo nyuma
w10-F 1/7 29 od. 5
Nde nyangaka kɛnɛ kele ɔlɔlɔ
Wetshelo woleki ohomba watanaso lo 1 Nkumi ya dikanga 14:13 mendanaka la Jehowa ndo kɛnɛ kayangande le so. Tolembete dia “dui dimɔtshi di’ɔlɔlɔ” diakatanema le Abidja. Ondo Jehowa akasɛdingola otema wa Abidja polo etena kakandɛnyi dui dimɔtshi di’ɔlɔlɔ. Ofundji ɔmɔtshi wa Bible akate ɔnɛ, lo mbɛdika l’ase nkumbo kande, Abidja aki oko didi di’oshinga wolo diakashishɔ “l’atei wa mbɔkɔ.” Jehowa akɔsaka dui di’ɔlɔlɔ diakandatane le Abidja la nɛmɔ ndo nde akofute lo mbooka ndamɛ oto kɛtshi, koko aha ase nkumbo kande waki la lɔkɛwɔ la kɔlɔ.
NGƆNDƆ KA DIVWA 26–NGƆNDƆ KA DIKUMI 2
AKAMBO W’OHOMBA W’OMA L’ƆTƐKƐTA WA NZAMBI | 1 NKUMI YA DIKANGA 15-16
“Asa akasale akambo la dihonga tshɛ—Onde wɛ ayowokoya?”
“Ulimu anyu ayuyala la difutu”
Ɛnɔnyi 20 l’ɔkɔngɔ wa Diolelo di’ase Isariyɛlɛ mbatana l’ahende, Juda akayokomaka osomba wakayololanɛka la wetshelo w’apanganu. Etena kakakome Asa nkumekanga lo 977 N.T.D., kânga anto waki lo mbalasa ka nkumekanga wakayotatɛ ntɛmɔla tozambizambi t’ase Kanana. Koko, Bible mbutaka dia etena kakandakome nkumekanga, Asa “akatshaka kene kaki ololo ndu k’usimbwi lu ashu wa [Jehowa Nzambi]. Ndi akanya diakelu di’asi wedja ndu alunga, akanyukula dimeta, akatshatsha dikishi.” (2 Ek. 14:2, 3) Ndo nto, Asa akanya “apami a luseka” oma lo diolelo di’ase Juda, mbuta ate wanɛ wakasalaka monanyi lo mvudu y’ɛtɛmwɛlɔ. Nde kokomɛ lâsɔ. Nde akakeketsha nto anto “dia vo nyanga [Jehowa Nzambi k]a washewo” ndo dia vɔ “ntsha elembe la adjangu” ande.—1 Khum. 15:12, 13; 2 Ek. 14:4.
Tokambe Jehowa l’otema ɔtɔi!
7 Ngande wakokaso mbeya dia kana tekɔ lo ndjakimɔ tshɛ lo tshɛ le Jehowa? Sho koka ndjambola ɔnɛ: ‘Onde dimi layokitanyiya Jehowa kaanga etena kele dui sɔ wolo? Onde dimi lamboyashikikɛ tshɛ lo tshɛ dia nama etshumanelo kande pudipudi?’ Tokanyiya yema dihonga di’efula diaki ohomba le Asa dia nde minya tshɛnde ka womoto oma lo dihole diande dia nyango nkumekanga! Lo tena dimɔtshi, mbeyaka monga ohomba wɛ monga la dihonga oko Asa. Ɛnyɛlɔ, kakɔna kayoyosala naka ose nkumbo kayɛ kana ɔngɛnyi ayɛ ɔmɔtshi wa ma ma ambosala pɛkato, ko nde hayatshumoya ndo nde pombaka mbitshanyema oma l’etshumanelo? Onde wɛ ayɔsa yɛdikɔ yaha monga kaamɛ l’onto ɔsɔ? Kakɔna kayokotshutshuya otema ayɛ dia nsala?
it-1-F 194-195
Asa
Kaanga mbele, lo tena dimɔtshi Asa kosalaka akambo la lomba ndo komongaka la shɛnɔdi ya lo nyuma, waonga ande ndo woho wakandangana etale la wetshelo w’ɛtɔlɔki akaleke wandja ande ndo nde mbadiemaka l’atei wa nkumi ya dikanga yaki la kɔlamelo ya l’ɔlɔndji wa Juda. (2 Ek. 15:17) Nde akolɛ l’edja kɛnɔnyi 41 ndo lofulo l’ɛnɔnyi lɔsɔ aki yɛdikɔ ya ɛnɔnyi wakolɛ nkumi ya dikanga enanɛi ya l’Isariyɛlɛ yayela nyɛ: Jerɔbɔama, Nadaba, Baasha, Ela, Zimiri, Omiri, Tibini (lakalɔmbɔlaka l’ɛtshi kɛmɔtshi ka l’Isariyɛlɛ etena kakawalɔshamaka oma le omiri), nde la Ahab. (1Ku 15:9, 25, 33; 16:8, 15, 16, 21, 23, 29) L’ɔkɔngɔ wa nyoi ka Asa ɔnande Jehoshafata akayala nkumekanga.—1Ku 15:24.
Diangɔ di’oshinga wolo dia lo nyuma
w98-F 15/9 21-22
Onde Nzambi ekɔ onto la mɛtɛ mɛtɛ le yɛ?
Ɛnyɛlɔ, adia prɔfɛsiya kendana la dilanya diakakoke onto tshɛ lakahombe nyomohika Jɛriko nongola ndo enda woho wakatakotshama. Lo Jashua 6:26 sho mbadiaka ɔnɛ: “Jashua akatshibe ate: “Mananu kayale la ntondo ka Jehowa le onto layoyanga dia mbika osomba ɔnɛ wa Jeriko nto. Ɔnande l’enondo ayovɔ lam’ayondotatɛ mbika etshina kawɔ ndo ɔnande la kose ayovɔ lam’ayondosala nkuke yawɔ.’” Prɔfɛsiya kɛsɔ kakayokotshama ɛnɔnyi 500 l’ɔkɔngɔ, nɛ dia sho mbadiaka lo 1 Nkumi ya dikanga 16:34: ɔnɛ: “Lo nshi yande[Nkumekanga Ahaba], Hiyɛlɛ ose Bɛtɛlɛ akanyomoka Jeriko. Abirama ɔnande l’enondo akavu lam’akandasale etshina kayɔ, ndo Sengubɛ ɔnande la kose akavu lam’akandasale nkuke yayɔ, lo ndjela ɔtɛkɛta wakate Jehowa lo tshimbo ya Jashua ɔna Nuna.” Paka Nzambi kele onto la mɛtɛ mɛtɛ mbakoka sambiya anto dia mbita prɔfɛsiya ya ngasɔ ndo nsala tshɛ dia yɔ kotshama.
NGƆNDƆ KA DIKUMI 3-9
AKAMBO W’OHOMBA W’OMA L’ƆTƐKƐTA WA NZAMBI | 1 NKUMI YA DIKANGA 17-18
“Polo l’etena kakɔna kayonyotetemala mpakahaka lam’asa tokanyi 2?”
Tonge la mbetawɔ—Lo mbɔsaka tɛdikɔ ta lomba!
6 Etena kakiwɔ lo Nkɛtɛ ya Daka, ase Isariyɛlɛ wakahombe nsɔna dia ntɛmɔla Jehowa kana kambɛ tozambizambi tokina. (Adia Jashua 24:15.) Dui sɔ diakakoke mɛnama oko yɛdikɔ ya wɔdu. Koko ɔsɔnwɛlɔ awɔ wakakoke mbakonya lo lɔsɛnɔ kana nyɔi. Lo nshi ya Embadi, ase Isariyɛlɛ wakatetemala nsala ɛsɔnwɛlɔ wa kɔlɔ. Vɔ wakatshike ntɛmɔla Jehowa ndo wakatatɛ ntɛmɔla tozambizambi ta kashi. (Emb. 2:3, 11-23) L’ɔkɔngɔ diko, lo nshi y’omvutshi Elidja, ekambi waki Nzambi wakahombe mbɔsa yɛdikɔ ya kambɛ Jehowa kana Baala jambizambi ya kashi. (1 Ku. 18:21) Dui sɔ diakakoke mɛnama oko yɛdikɔ ya wɔdu mbɔsa, nɛ dia tena tshɛ kambɛ Jehowa mboleki dimɛna. Onto laki la lomba takandahombe mbetawɔ kambɛ jambizambi yaha la lɔsɛnɔ. Koko anto kokoka mbɔsa yɛdikɔ. Bible mbuka di’ase Isariyɛlɛ waki lo “mpakahaka lam’asa tokanyi 2.” La lomba tshɛ, Elidja akakeketsha anto dia nsɔna dia ntɛmɔla Jehowa Nzambi ka mɛtɛ.
Nde akaamɛ ɔtɛmwɛlɔ wa pudipudi
15 Ɛlɔmbɛdi wa Baala wakaleke nkoma oko akanga w’aladi, “wakahangohango wulu, wakayahiki tombo la akonga uku etshelu kawo, edja ndu dikila diakafukofuko uma l’alimba awo.” Koko vɔ wakakite tatala! “Nduku diui, nduku ekadimwelu, kuyanga djimbitelu ya eukelu.” (1 Khum. 18:28, 29) Lo mɛtɛ, ndooko Baala kakikɔ. Ɔsɔ aki djonga yakasale Satana dia manganya anto la Jehowa. Kɛnɛ kele mɛtɛ ele, wanɛ wasɔna owandji okina laadiko dia Jehowa wekɔ lo ndjakesa ndo wayoshama nsɔnyi.—Adia Osambu 25:3; 115:4-8.
Nde akaamɛ ɔtɛmwɛlɔ wa pudipudi
18 La ntondo ka Elidja nsala dɔmbɛlɔ, ondo olui w’anto wakayambolaka dia kana Jehowa ayokita tatala oko Baala. Koko l’ɔkɔngɔ wa dɔmbɛlɔ, onto tshɛ akakondja okadimwelo. Ɔkɔndɔ ɔsɔ mbutaka ɔnɛ: “Ku dja ya [Jehowa] yakahulo, yakatshumbi ulambu wa lutshumba, kunyi, ave ndu kete. Yo yakumia ndu ashi waki lu difuku.” (1 Khum. 18:38) Ɔsɔ mɛtɛ aki okadimwelo wa diambo efula! Ko kakɔna kakasale anto na?
Diangɔ di’oshinga wolo dia lo nyuma
w08 7/1 11-12, kiombo
Nde akambalɛka ndo akakongɛka
Edja ka ngande kakaviya ɔwɔ wa lo nshi ya Elidja?
Elidja, ɔprɔfɛta waki Jehowa akewoya nkumekanga Ahaba dia ɔwɔ wakaviya edja waki suke la komɛ. Kɛsɔ mbakasalema “l’eleku ka satu,” ondo wakadia tatɛ oma ko lushi la ntondo lakewoya Elidja dikambo di’ɔwɔ. (1 Khumi ya Dikanga 18:1) Jehowa akalɔsha mvula yema tshitshɛ l’ɔkɔngɔ wa Elidja mbuta dui sɔ. Anto amɔtshi mbeyaka mbuta dia ɔwɔ wakakomɛ lo ɔnɔnyi wa sato wa ɔwɔ akɔ, lâsɔ ɔwɔ akɔ kokoka ɛnɔnyi esato. Koko, Yeso la Jakɔba totɛka dia ɔwɔ wakaviya “deku satu la ngondo shamalu.” (Luka 4:25; Jakoba 5:17) Onde Bible ndjanyaka lo dikambo sɔ?
Kema. Lo Isariyɛlɛ w’edjedja, eleko k’ɔwɔ kaki otale ndo kakakomaka polo lo ngɔndɔ shamalo. Aha la tâmu, etena kakatshu Elidja dia tewoya Ahaba ko ɔwɔ wamboshilaka monga otale ndo wolo oleki woho watowongaka. Omalɔkɔ, etena kakatshu Elidja ko ɔwɔ wamboshila monga ngɔndɔ shamalo. Ɔnkɔnɛ, etena kakewoya Elidja ekomelo k’ɔwɔ lo “eleku ka satu” tatɛ oma ko mbala ka ntondo kakandewoya dia ɔwɔ, ko ɔwɔ akɔ wamboviya suke la ɛnɔnyi esato la ngɔndɔ shamalo. “Deku satu la ngondo shamalu” yakɔ tshɛ yakakoke etena kakasangana anto tshɛ dia mɛna djembetelo ya woke lo okongo wa Karamɛlɛ.
Tende etombelo waki la kɛnɛ kakatewoya Elidja mbala ka ntondo kakandatshu le Ahaba. Anto wakafɔnyaka dia Baala mbaki “owandji wa wange,” mbuta ate jambizambi yakahombaka ndɔsha mvula ndo komiya eleko k’ɔwɔ. Naka eleko k’ɔwɔ kamboleka otale, kete ondo anto wakakoke ndjambola ɔnɛ: ‘Lende ele Baala? Etena kakɔna kayondolɔsha mvula?’ Kɛnɛ kakewoya Elidja ɔnɛ mvula hatɔlɔ koyanga lɔpɔpɔ hatoyala edja ndo nde ambota dia mvula ndɔ kakahombe kiyanya atɛmɔdi wa Baala asɔ.—1 Khumi ya Dikanga 17:1.
NGƆNDƆ KA DIKUMI 10-16
AKAMBO W’OHOMBA W’OMA L’ƆTƐKƐTA WA NZAMBI | 1 NKUMI YA DIKANGA 19-20
“Endɛ le Jehowa dia nkondja esambelo”
Toyaɛkɛ le Jehowa etena keso la ekiyanu
5 Adia 1 Nkumi ya dikanga 19:1-4. Koko, Elidja akoke wɔma etena kakawanɛ Jɛzabɛlɛ nkumekanga ka womoto dia mbodiaka. Ko nde akalawɔ otsha lo lɛkɛ la Bɛrɛ-Shɛba. Nde akakɔmɔ, ko “nde akalɔmbɛ dia nde mvɔ.” Kakɔna kakokonya dia ndjaoka ngasɔ? Elidja komonga kokele, nde aki “onto oko sho.” (Jak. 5:17) Ondo nde akamɛnama l’ekiyanu ndo l’ɔkɔmwɛlɔ w’efula. Mɛnamaka oko Elidja akafɔnyaka ɔnɛ welo wakandadjaka dia nsukɛ ɔtɛmwɛlɔ wa pudipudi waki anyanya ndo ɔnɛ ndooko ɛngɔ ka l’Isariyɛlɛ kakalowana ndo ɔnɛ ndamɛ mbakakambɛka Jehowa. (1 Ku. 18:3, 4, 13; 19:10, 14) Sho koka mambiyama lo woho wakasale omvutshi wa kɔlamelo ɔsɔ akambo. Koko Jehowa akashihodiaka woho wakayaokaka Elidja.
Nde akasambema oma le Nzambi kande
13 Oko le yɛ, ngande wakayaoke Jehowa oma l’olongo etena kakandɛnyi omvutshi ande oladi l’ɛse ka lɔkɔnga l’atei w’oswe akombola nyɔi? Sho tshɛ tekɔ l’okadimwelo. Etena kakinde lo djɔ, Jehowa akootomɛ ondjelo. Ondjelo ɔsɔ akemula Elidja ɔkɔkɛ ndo akawotɛ ate: “Uneli, uli.” Elidja akemɔ ndo akale, nɛ dia ondjelo akawela yangɔ ya ndɛ la ashi. Onde nde akawoke losaka? Ɔkɔndɔ mɛnyaka tsho dia omvutshi ɔsɔ akale, akanɔ ndo aketama nto. Onde kɛsɔ mɛnyaka dia nde akalɛmbɛ efula woho wakinde kokoka ntɛkɛta? Lo mɛtɛ, ondjelo akanyomowemula mbala ka hende ondo la yosose. Nde akakeketsha Elidja nto ate: “Uneli, uli” ndo akakotsha ɛtɛkɛta wa diambo ɛnɛ: “Ne dia mbuka katayatshu keki etali.”—1 Khum. 19:5-7.
Nde akasambema oma le Nzambi kande
21 Lo dui tshɛ diakasalema, ɔkɔndɔ toholaka dia Jehowa komonga l’atei w’awui wa laande asɔ wakɛnya wolo w’oma lo diangɔ diakatongama. Elidja akeyaka dia Jehowa bu jambizambi yaheyama ɔtɛ l’ekolo, oko Baala lakɔsamaka oma le atɛmɔdi ayɔ oko “owandji wa wange,” kana ɔnɛ latɔlɔshaka mvula. Jehowa mɛtɛ mbele Kiɔkɔ ya wolo wahadjama anya wele l’etongelo, ndo nto nde ndeka ɛngɔ tshɛ kakandatonge. Kaanga olongo wɛnama hawokoke la nde. (1 Khum. 8:27) Ngande wakakimanyiyama Elidja oma l’awui asɔ tshɛ? Tohɔ dia nde aki la wɔma. Oko wakinde suke suke la Jehowa Nzambi, Ɔnɛ lele la wolo wahadjama anya, Elidja kokoka mboka Ahaba ndo Jezabɛlɛ wɔma!—Adia Osambu 118:6.
Nde akasambema oma le Nzambi kande
22 L’ɔkɔngɔ wa dja dimala, wɔladi wa wolo wakayala ndo Elidja akoke “diui di’okoke dia yoyo.” Dui sɔ diakɔlɔmbɛ dia nde nyomɔkɛnɛmɔla ekiyanu waki la nde mbala ka hende, ko nde akasale ngasɔ. Ondo dui sɔ diakosambe nto. Koko, aha la taamu, Elidja akaleke sambema oma lo kɛnɛ kakawotɛ “diui di’okoke dia yoyo” sɔ. Jehowa akashikikɛ Elidja dia nde komonga onto l’anyanya. Lo woho akɔna? Nde akawɛnya sangwelo diande lo kɛnɛ kendana la ta diakandahombe ndɔ l’ɔtɛmwɛlɔ wa Baala l’Isariyɛlɛ. Lo mɛtɛ, olimu wakakambe Elidja komonga anyanya, nɛ dia Nzambi aki suke la ndɔsha atɛmɔdi wa Baala. Laadiko dia laasɔ, Jehowa akanyomootoma nto lo mbosha ɛlɔmbwɛlɔ ka shikaa.—1 Khum. 19:12-17.
Diangɔ di’oshinga wolo dia lo nyuma
w97-F 1/11 31 od. 1
Ɛnyɛlɔ k’onto lakayakimɔ la lolango ndo laki la kɔlamelo
Ɛlɔ kɛnɛ, ekambi waki Nzambi efula wekɔ lo kɛnɛmɔla yimba yakɔ yaamɛ ya ndjahondja. Amɔtshi wakatshike “dikambɔ,”diawɔ mbuta ate kɛnɛ kakawakimanyiyaka dia nsɛna dia tosambisha lokumu l’ɔlɔlɔ l’ahole wa tale kana dia monga ase nkumbo ka Bɛtɛlɛ. Akina wakatshu lo wedja ekina dia tokamba l’ahole wa wokelo w’Ɛmɛnyi wa Jehowa. Akina nto efula waketawɔ kɛnɛ kakokaso mbelɛ ɔnɛ tolemulemu ta totshitshɛ. Koko, ndoko ɔtɔi la l’atei awɔ lakambɛ Jehowa oko ɔhɔmbɔ lakamba olimu wele bu ohomba. Jehowa mbɔsaka la nɛmɔ wanɛ tshɛ wɔtɛmɔla l’ohetoheto ndo nde ayɔtshɔkɔla yimba yawɔ ya ndjahondja.—Mak 10:29, 30.
NGƆNDƆ KA DIKUMI 17-23
AKAMBO W’OHOMBA W’OMA L’ƆTƐKƐTA WA NZAMBI | 1 NKUMI YA DIKANGA 21-22
“Nyokoya woho wakamba Jehowa la lowandji lande”
it-1-F 1266
Jehowa kanga lolembelembe
Etena kakɛnyi Jashua ondjelo wakaye ndjembola jɛriko ndo kakandambola ondjelo akɔ dia kana nde ekɔ lo wedi w’ase Isariyɛlɛ ko kana lo wedi watunyi awɔ, ondjelo akɔ akakadimola ɔnɛ, “Keema, koko oko owandji w’alembe waki Jehowa koyemi.” (Jas 5:13-15) Omvutshi Mikaya akatɛ nkumekanga Ahaba ndo nkumekanga Jehɔshafata ate: “Dimi lakɛnyi Jehowa odjashi lo kiti kande ka lowandji ndo alembe tshɛ wa l’olongo wemadi suke la nde, lo lonya lande l’omi ndo lo lonya lande la lɔmɔsɔ,” aha la taamu nde akatɛkɛtaka dikambo dia ana wa Jehowa wa lo nyuma. (1Ku 22:19-21) woho wakawakambe lokitɔ wa l’efula lo etelo k’ɔnɛ “Jehowa kanga lolembelembe” sunganaka nɛ dia, ditongami dia lo nyuma di’ele la wolo oko wadiaso bu tsho elui wotshikitanyi asarafu ndo andjelo (Isa 6:2, 3; Eta 3:24; Ɛny 5:11) koko vɔ wekɔ lo nkenga ndo elui wɔlɔngami dimɛna woho wele Yeso akakoke mbuta ɔnɛ, “andjelo ndekana dikumi lahende” waki nsuke dia ndja otondonga nde akawaelɛ. (Mat 26:53) Etena kakandasɛngasɛngaka Jehowa dia mbokimanyiya Hɛzɛkiya akawelɛka ɔnɛ “Jehowa kanga lolembelembe, Nzambi k’Isariyɛlɛ le, wɛ lodjashi lo kiti ka lowandji laadiko dia akɛruba,” aha la taamu nde akatɛkɛtaka dikambo dia ɔshɛtɛ wa sheke ndo esato w’akɛruba waki l’ofidi awɔ, osato waki didjidji dia kiti ka l’olongo ka Jehowa. (Isa 37:16; ɛdika la 1Sa 4:4; 2Sa 6:2.) Etena kakandoke wɔma, okambi w’Elisha akakeketshama di’ɛsɛ la ɛnɛlɔ ka lo dihindo, lɛnɛ akandɛnyi lɛkɛ l’akona la l’osomba wakadjasɛka Elisha “lambololanɛ la mfalasa ndo la pusupusu ya ta ya dja,” etenyi kɛmɔtshi k’olui w’andjelo wa Jehowa.—2Ku 6:15-17.
“Owandji wa pami tshɛ ele Kristo”
9 Okitshakitsha. Jehowa mbele onto loleki lomba, koko nde mpokamɛka tokanyi t’ekambi ande. (Eta. 18:23, 24, 32) Nde akasha wanɛ wele l’ɛse ka lowandji lande lotshungɔ la mbisha tokanyi tawɔ. (1 Ku. 22:19-22) Jehowa ekɔ kokele, koko nde halongamɛ dia sho monga kokele l’etena kɛnɛ. Koko, nde kimanyiyaka anto wele keema kokele wokambɛ dia vɔ ntondoya. (Os. 113:6, 7) Lo mɛtɛ, Bible mbutaka ɔnɛ Jehowa ekɔ “okimannyedi.” (Os. 27:9; Hɛb. 13:6) Nkumekanga Davidɛ akate dia nde aki l’akoka wa nkamba olimu wa woke wakawawosha nɛ dia Jehowa aki l’okitshakitsha ndo akokimanyiya.—2 Sa. 22:36.
it-2-F 255
Kashi
Jehowa Nzambi aketawɔ “shɛngiya yanganyiya” otsha le wanɛ wakombola awui wa kashi “dia vɔ mbetawɔ kɛnɛ kele kashi” lo dihole dia mbetawɔ lukumu l’ɔlɔlɔ lendana la Yeso Kristo. (2Tɛ 2:9-12) Dui sɔ nembetshiyama oma lo kɛnɛ kakakomɛ Ahaba nkumekanga k’Isariyɛlɛ ambeta ntambe efula. Amvutshi wa kashi wakoshikikɛ dia nde ayodja otshumba lo ta diakandahombe ndɔ l’ase Ramɔta-Ngiliyadɛ, etena kele mikaya omvutshi wa Jehowa akatɛkɛta dikambo dia mpokoso. Lo yoho y’ɔtɔnɛ la kɛnɛ kakandatɛ Mikaya lo ɛnɛlɔ, Jehowa akasha etongami kɛmɔtshi ka lo nyuma lotshungɔ la monga “nyuma ka lokeso” lo enyɔ w’amvutshi wa Ahaba. L’ɛtɛkɛta ekina, etongami ka lo nyuma kɛsɔ akakambe la wolo ande laadiko diawɔ dia vɔ mbuta aha awui wa mɛtɛ, koko kɛnɛ kakawangɛnangɛka mbuta ndo kɛnɛ kakakombolaka Ahaba mboka oma le wɔ. Kaanga mbakawawewola, Ahaba akakombola kesama ndo akashisha lɔsɛnɔ lande l’ɔtɛ wa dui sɔ.—1Ku 22:1-38; 2Ɛk 18.
Diangɔ di’oshinga wolo dia lo nyuma
Ndjatshumoya ka mɛtɛ kɛdikɛdi na?
4 L’ekomelo, solo dia lotutsha dia Jehowa diakakomɛ. Nde akatome Elidja dia totɛ Ahaba nde la Jezabɛlɛ dilanya diakawahombe nongola. Ɔlɔndji wa nkumbo kawɔ k’otondo wakahombe nshila oshiki. Ɛtɛkɛta w’Elidja wakananda Ahaba wolo! Dui dia diambo ko, pami k’otako kɛsɔ ‘akayakitshakitsha.’—1 Ku. 21:19-29.
5 Kaanga mbakayakitshakitsha Ahaba lo diaaso sɔ, lɔkɛwɔ lakayonga la nde oma laasɔ, mɛnyaka dia nde komonga la ndjatshumoya ka mɛtɛ. Nde kominya ɔtɛmwɛlɔ wa Baala oma lo diolelo diande. Ndo nde kokeketsha anto dia vɔ ntɛmɔla Jehowa. Ahaba akɛnya dia nde komonga la ndjatshumoya lo toho tokina nto.
6 L’ɔkɔngɔ diko, etena kakelɛ Ahaba Jɛhɔshafata laki nkumekanga k’ɔlɔlɔ ka Juda dia vɔ tɔlɔsha ase Suriya, Jɛhɔshafata akawotɛ dia vɔ tambodi ntondo omvutshi ɔmɔtshi wa Jehowa kanyi. Ntondotondo, Ahaba akatone kanyi shɔ lo mbuta ate: “Onto 1 kambotshikala lakokaso mimbola Jehowa kanyi, koko dimi mbohetshaka, nɛ dia nde hataka prɔfɛsiya y’ɛlɔlɔ lo dikambo diami, paka ya kɔlɔ tsho.” Kaanga mbakidiɔ ngasɔ, vɔ wakambola omvutshi Mikaya kanyi. Ahaba aki la shadiya, omvutshi wa Nzambi ɔsɔ akate di’awui wa kɔlɔ wayokomɛ Ahaba! Lo dihole dia ndjatshumoya ndo nyanga dia Jehowa mbodimanyiya, Ahaba laki onto la kɔlɔ akadje omvutshi ɔsɔ lo lokanu. (1 Ku. 22:7-9, 23, 27) Kaanga mbakadje nkumekanga kɛsɔ omvutshi wa Jehowa lo lokanu, nde koshimba dia prɔfɛsiya kɛsɔ kotshama. Lo ta diakayelana, Ahaba akadiakema.—1 Ku. 22:34-38.
NGƆNDƆ KA DIKUMI 24-30
AKAMBO W’OHOMBA W’OMA L’ƆTƐKƐTA WA NZAMBI | 1 NKUMI YA DIKANGA 1-2
“Ɛnyɛlɔ ka dimɛna k’olowanyelo”
Woho walowanya dikumanyi anto akina dia vɔ monga l’akoka wahombama
15 Ɔkɔndɔ wa Elisha ɔhɛna waki Elidja, mɛnyaka woho wakoka anangɛso ɛlɔ kɛnɛ monga la dilɛmiɛlɔ le dikumanyi diambohokɔ akambo. L’ɔkɔngɔ wa Elisha ndo Elidja membola olui w’aprɔfɛta waki la Jeriko, apami ahende asɔ wakatshu otsha lo ɔkɛdi wa Jɔrɔdana. Lamakawakome lɛkɔ, “Elidja akose koti diandi, akadiombe, akadikomola lu ashi, ku ashi wakatana lene la lene”. L’ɔkɔngɔ wa vɔ ntenyanya ɔkɛdi ɔsɔ ekolo efumbo, apami asɔ ‘wakatasawolaka etena kakawatakɛndakɛndaka.’ Mbokɛmaka hwe dia polo l’etena kɛsɔ, Elisha kondjaɔsaka dia nde ambeya awui tshɛ. Polo lo etena kakawakakitɔna, Elisha akayelaka alako tshɛ w’oma le ombetsha ande. Oma laasɔ, Elidja akadɛ lo ponganɛndji. Etena kakandayakalolaka ndo kakandakome lo ɔkɛdi wa Jɔrdana, Elisha akɔshi dihɔndɔ diaki Elidja ko akadikɔmɔla lo ashi, ndo akate ate: ‘Lende ele Jehowa, Nzambi k’Elidja?’ Mbala kɛsɔ nto, ashi wakaatɔna.—2 Khum. 2:8-14.
Woho walowanya dikumanyi anto akina dia vɔ monga l’akoka wahombama
16 Onde wɛ ambɛna dia dihindo dia ntondo diakasale Elisha fɔnaka la dihindo di’ekomelo diakasale Elidja? Ko lande na kele dui sɔ ohomba? Ondo Elisha kɔmɛna ohomba ntshikitanya kanyi lam’ele ndamɛ mbakayotatɛ ndjalɔmbɔla. Lo ntetemala ndjela yoho yakakotshaka Elidja ɔkɛndɛ ande, Elisha akɛnya dilɛmiɛlɔ diahombama otsha le ombetsha ande ndo dui sɔ mbakashikikɛ asekande aprɔfɛta. (2 Khum. 2:15) L’edja k’ɛnɔnyi 60 wakakambe Elisha oko ɔprɔfɛta, Jehowa akawosha wolo wa nde nsala ahindo efula oleki wanɛ wakasale Elidja. Wetshelo akɔna wakoka ambeki nkondja ɛlɔ kɛnɛ?
Diangɔ di’oshinga wolo dia lo nyuma
Akambo w’ohomba w’oma lo dibuku dia Khumi ya Dikanga ka hende
2:11—“Ulungu” akɔna “[w]akambela Elidja lu punganendji”? Ɔsɔ komonga loowa lɛnama lɔnɛ kana dihole dia lo nyuma lɛnɛ odjashi Nzambi nde la andjelo w’anande. (Euhwelu k’Elembe 4:19; Osambu 11:4; Mateu 6:9; 18:10) “Ulungu” wakadɛ Elidja ele olongo wa lɔpɛpɛ. (Osambu 78:26; Mateu 6:26) Lam’akandɛmbama lo lɔpɛpɛ, pusupusu ya dja yakatɔlɛ Elidja lo dihole dikina dia la nkɛtɛ, lɛnɛ akandatotetemalaka nsɛna lo etena kɛmɔtshi. Ɛnɔnyi ɛmɔtshi l’ɔkɔngɔ, Elidja akafundɛ Jɛhɔrama nkumekanga ka la Juda mukanda.—2 Ekondo 21:1, 12-15.
NGƆNDƆ KA DIKUMI 31–NGƆNDƆ KA DIKUMI L’ƆTƆI 6
AKAMBO W’OHOMBA W’OMA L’ƆTƐKƐTA WA NZAMBI | 2 NKUMI YA DIKANGA 3-4
“Ɔsa ɔnayɛ”
“Dimi mbeyaka dia nde ayolɔ”
7 Eolwelo ka hende kɔkɔndwami lo Bible kakasalema oma le omvutshi Elisha. Womoto ɔmɔtshi l’ose Isariyɛlɛ laki komonga ndooko l’ɔna akadjasɛka l’osomba wakawelɛka Shunɛma. Lam’ele nde akalongola Elisha dimɛna efula, Jehowa akatshɔkɔla womoto akɔ ndo omɛnde laki aya osombe dia mbota ɔna pami. Koko l’ɔkɔngɔ w’ɛnɔnyi engana, ɔnakɔ akavu. Ohokanyiya ɔkɛyi waki la mama kɛsɔ. Nde aki l’ɔkɛyi w’efula ko akande lɔkɛndɔ la kilɔmɛtrɛ 30 otsha lɛnɛ aki Elisha lo Dikona dia Karamɛlɛ. Elisha akatome Ngɛhazi okambi ande la Shunɛma ntondo ka vɔ ntshɔ dia tolola ɔnakɔ. Koko Ngɛhazi komonga l’akoka wa mboolola. Oma laasɔ mama kakɔ kaki l’ɔkɛyi akayoya la Elisha lakande.—2 Ku. 4:8-31.
“Dimi mbeyaka dia nde ayolɔ”
8 Elisha akɔtɔ lo luudu laki ɔnakɔ lakavu ndo nde akalɔmbɛ. Jehowa akakadimola dɔmbɛlɔ di’Elisha ndo lo yoho ya dihindo ɔnakɔ akolɔ. Etena kakɛnyi mama kakɔ ɔnande ambolɔ, nde aki l’ɔngɛnɔngɛnɔ w’efula! (Adia 2 Nkumi ya dikanga 4:32-37.) Ondo nde akohɔ ɛtɛkɛta wa lo dɔmbɛlɔ dia Hana. Hana komonga l’akoka wa mbota ɔna polo lam’akayɔtshɔla Jehowa dia mbota ɔna pami, Samuɛlɛ. Oma laasɔ, Hana akatombola Jehowa nɛ dia nde “tɔlaka lo Diombo ndo nde mbololaka.” (1 Sa. 2:6) Lo mbolola ɔnakɔ la Shunɛma, Nzambi akɛnya dia nde ekɔ l’akoka wa mbolola anto wakavu.
Diangɔ di’oshinga wolo dia lo nyuma
it-2-F 672 od. 6
Omvutshi
“Ana w’amvutshi.” Oko wadilembetshiya gramatika ka lo Hɛbɛru, (Grammaire de l’hébreu biblique, par P. Joüon, Rome, 1923, § 129 ), tɔtɛkɛta ta lo Hɛbɛru bèn et bené (“ana [l’okitɔ w’ɔtɔi kana w’efula] wa”) mbeyaka mbela kanyi ya onto lele ose “di’oho dimɔtshi.” (Ɛdika la Nɛh 3:8, lɛnɛ otami ɔnɛ “ɔmɔtshi l’atei w’asɔhi w’esɔ k’okitelo” tshɛkɛta lo tshɛkɛta “ɔna aki ɔsɔhi w’esɔ k’okitelo.”) “Ana w’amvutshi” wakakoke mbɔtɔ kalasa ka wanɛ wakakombolaka monga amvutshi kana tsho monga la di’ɔtɔnganelo l’amvutshi. Sho mbadiaka dia elui wa ngasɔ w’amvutshi waki la bɛtɛlɛ, la Jeriko ndo la Ngilingala. (2Ku 2:3, 5; 4:38; Ɛdika la 1Sa 10:5, 10.) Samuɛlɛ akalɔmbɔlaka olui wa la Rama (1Sa 19:19, 20), ndo mɛnamaka dia Elisha aki la dihole diakɔ diamɛ lo nshi yande. (2Ku 4:38; 6:1-3; ɛdika la 1Ku 18:13.) Ɔkɔndɔ ɔmɔtshi mɛnyaka di’ana w’amvutshi wakakaka mvudu ya vɔ mbidjasɛ, wakakambaka la dihomɔ diakawaambaka laamba ndo dui sɔ mɛnyaka dia vɔ komonga la nsɛnɔ ya kawotake. Kaanga mbele mbala efula vɔ wakadjasɛka ndo wakalɛka kaamɛ, vɔ wakakoke l’onto ndo l’onto nkamba olimu w’omvutshi.—1Ku 20:35-42; 2Ku 4:1, 2, 39; 6:1-7; 9:1, 2.