Etena kavɔ lakiyɛ la ngandji
Lushi la hende, Ngɔndɔ k’esambele 17, 2007, oya lo eshidi esambele wa dikɔlɔ, aviyɔ ɔmɔtshi wɛmba anto wakakɔ lo sɛkɛ dia ndɛkɛ dia woke diele k’atei atei w’osomba wa São Paulo lo wodja wa Brésil. Aviyɔ akɔ wakatenyanya otadimbo ɔmɔtshi wa woke ko wakatoyakɔmɔla lo depo dimɔtshi dia woke dia diangɔ. Anto oko 200 wakavu lo aksida ɔsɔ.
WANƐ wakashisha wakiwɔ wa ngandji lo aksida wa ndɛkɛ woleki woke wakasalema lo wodja wa Brésil ɔsɔ hawohɛki pondjo dui sɔ. Claudete aki l’atei w’anto wakashisha wakiwɔ wa ngandji. Nde akendaka televiziɔ etena kakandoke losango lendana la aksida wa aviyɔ ɔsɔ. Ɔnande la pami le Renato aki l’etei ka aviyɔ ɔsɔ. Nde aki l’ɛnɔnyi 26 eto. Nde akayalɔngɔsɔlaka dia tshuka lo Ngɔndɔ ka dikumi. Claudete akahembe dia mbêlɛ lo telefɔnɛ kande koko nde kombetawɔ. Nde akakɔ l’odihe ndo akatatɛ ndela efula.
Antje akavusha omambedi ande lo aksida ɔmɔtshi wa mutuka wakasalema lo Ngɔndɔ ka ntondo 1986. Etena kakandoke losango lɔsɔ, nde aki la lɔkɔnyɔ l’efula. “Lakate mbala kakɔ ɔtɔi nte kashi. Dimi lakafɔnya nte aki dɔ dia kɔlɔ diele lakahombe memɔ la shashimoya ndo mɛna ɔnɛ ɔsɔ aki akambo wa kashi. Lakasake lokomba ndo laki la pâ k’efula oko onto lɔkɔmɔdiwɔ wolo efula lo dikundju.” Antje akadiɛnɛ la ɔkɔmwɛlɔ l’edja ka ɛnɔnyi esato wakayele. Kânga mbele aksida ɔsɔ wakasalema ambeta ndekana ɛnɔnyi 20, nde sakaka lokomba lam’ohɔnde kɛnɛ kakete.
Kema dui dia wɔdu nembetshiya lonyangu l’efula, otshutshumalo ndo oshishelo wa elongamelo wakoka ndja oma lo nyɔi ka la shashimoya ka ngasɔ. Koko, oyadi kânga etena kalongamɛso nyɔi ka lakiso ɔmɔtshi la ngandji, ɛnyɛlɔ l’ɔkɔngɔ wa nde tata hemɔ ka wolo, sho kokaka monga la lɔkɔnyɔ l’efula. Ndoko onto lamboyalɔngɔsɔlaka tshɛ lo tshɛ dikambo dia nyɔi ka lakinde ɔmɔtshi la ngandji. Nyango Nanci akavu l’ɔnɔnyi 2002 l’ɔkɔngɔ wa nde tata edja efula. Koko, lushi lakavu nyango, Nanci akadjasɛ l’odihe wa lopitadi la lonyangu l’efula. Akɛnamaka diele oko lɔsɛnɔ lande komonga nto l’oyango. Kânga mbele ambeta ɛnɔnyi etanu wambovɔ nyango, nde tetemalaka ndela etena kakanyiyande nyango.
Holly G. Prigerson, ombetsha ɔmɔtshi wa lo kalasa y’adidi akate ate: “Anto hawotondoyaki dia mbikikɛ nyɔi ka lakiwɔ ɔmɔtshi la ngandji pondjo koko vɔ kiekɛka.” Naka wɛ ambovusha lakiyɛ ɔmɔtshi la ngandji la shashimoya kana kema, wɛ mbeyaka ndjambola wate: ‘Onde ekɔ dimɛna dia dimi nyanga? Ngande wakokami mbikikɛ ovushelo wa lakimi la ngandji? Onde lokowɛna nto lushi lɔmɔtshi?’ Tayɔsɛdingola ambola asɔ ndo ambola akina wakoka monga la yɛ lo sawo diayela.
[Efundelo wɛnya kanga osato wa lo lɛkɛ 3]
EVERTON DE FREITAS/AFP/Getty Images