A Totatota Go Betšha Ke Selo Se Se Sa Siamang Go Le Kalokalo?

ANDREW wa dingwaga tse di lesome le bobedi le Julian wa dingwaga tse di lesome labofelo ba ne ba nyelelela batsadi ba bone. Lelapa la bone le ne le le mo loetong ka mokoro, mme basimane bano ba ile ba simolola go kgatlhiwa ke metšhine e e farologaneng ya go betšha ba le mo mokorong. Motshameki mongwe o ile a neela mongwe le mongwe wa bone ledi e le gore le bone ba iteke lesego mo metšhineng eo fa a sena go ba lemoga gore ba eletsa go tshameka. Bothata e ne e le eng? Batsadi ba bone ba ne ba ile ba ba thibela gore ba seka ba atamela mo metšhineng eo.

Lefa go ntse jalo, Andrew le Julian ba ne ba fetsa ka gore ga go re sepe lefa batsadi ba bone ba ka ba bona. Lemororo ba ne ba gakologelwa ditlhagiso tsa batsadi ba bone, ba ne ba tshameka mo motšhineng ono—mme madi a bone a menagana sebedi! Go tswa foo ba ne ba tshameka gape. Jaanong ba ne ba setse ba gakgamadiwa ke masego a ba a bonang! ‘Seno se ka nna kotsi go le kalokalo jang?’ ba ne ba akanya jalo. ‘Go motlhofo thata go bona madi! A totatota go betšha ke selo se se sa siamang go le kalokalo?’

Andrew le Julian ba ne ba sa bone kotsi epe mo go betšheng, fela jaaka basha ba le bantsi ba ba nnang kwa dinageng tseo di tletseng ka go betšha. Seno se motlhofo gore o se tlhaloganye fa o akanya ka sekao se bagolo ba bangwe ba se tlhomileng mabapi le seno. Ba le bantsi ga ba betšhe fela mme mo godimo ga moo ba ntsha le mabaka a a utlwalang e le go tshegetsa mokgwa wa bone wa go betšha. Ka sekai, ba ka bolela gore tota go betšha go mosola thata, ba bua ka dithuso tsa madi tsa go iteka lesego tse di thusang mo ditirong dingwe tsa botlhokwa. (Mme lefa go ntse jalo seno se tshwana fela le fa o ka bolela gore moneelo o o tswang kwa go rrakgwebo yo mogolo wa diokobatsi o ya kwa mokgatlhong mongwe o o thusang ba ba ba kobo di magetleng o kaya gore go siame go rekisa diokobatsi!) Lefa go ntse jalo ba bangwe ba bolela gore go betšha ke go ijesa monate le go itlosa bodutu mo go sa gobatseng, go tlatseletsa thata mo go direng gore botshelo bo itumedise.

Legale, jaaka mo dinageng tse dingwe, kwa Borithane le kwa Ireland, diketekete tsa basha di setse di betšha. Mme o ka nna wa gogelwa ke tebelelo ya go dira madi a mantsi kwantle ga matsapa ape a a kalo.

Go Betšha—Dikotsi tsa Gone Tse Di Sa Bonaleng

Lefa go ntse jalo, go betšha go baka dikotsi tsa mmatota mo basheng. Dipego di bua ka “batho ba ba fetogileng makgoba a go betšha” le ka “matlhotlhapelo a a nnang gone ka ntlha ya go betšha, a a nnang teng fa motshameko mongwe o o sa gobatseng o setse o nna o o tshwakgolang o o ka fetolang motho gore a itshware ka tsela e e sa tlwaelegang.” Go ya ka The Buzz (eleng thulaganyo nngwe ya thelebishene ya kwa Borithane e e bontshang dilo tse di diragetseng ka mmatota), go betšha ga bana “go ka gogela mo go reng ba ngwege mo sekolong [ba sa tsenelele ditlelase tse dingwe], go ka gogela mo bothubaking, mo go phamoleleng batho dilo le mo bogodung, mo go betšheng mo go tshwakgolang le mo boakeng mme, mo makgetlong a a feteletseng, go ka gogela mo go ipolayeng kana mo go lekeng go ipolaya.” Lebaka la gore go betšha totatota go na le masetlapelo a a ntseng jalo a a fitlhegileng le bontshiwa ke maitemogelo a se se diragalang.

“Ke ne ka simolola go betšha fa ke ne ke le dingwaga di ka tshwara 11,” go bolela jalo Adrian. “Ke ne ke tsamaya le malome le ntsalake go ya kwa mabelong a dintša tsa phefo. Kwa tshimologong ke ne ke le lesego fela thata mme gantsi ke ne ke fenya.” Seno se ne sa baka eng mo go Adrian? “Ke ne ke sa tshabe go sokamisa kgang ke aketsa rre e le gore a mphe madi,” o tlhalosa jalo, “mme pele ke fetsa dingwaga tsa me tsa bolesome, ke ne ke sena ditlhong tsa go ka utswa mo motšhineng wa madi mo lebenkeleng la ga rre e le gore ke tshegetse mokgwa wa me ka madi wa go betšha.”

Adrian o re tlhokomedisa matswela a mangwe a a sa itumediseng. “O ka nna motho yo o setshwakga ga motlhofo fela,” o tlhalosa jalo, “ka gonne madi a o a amogelang mo tirong eo o e dirang ka boikanyegi a ka lebega a le mannye thata fa o a bapisa le ao o akanyang gore o ka a fenya mo go betšheng.”—Bapisa Diane 13:4; Moreri 2:24.

Robert (ga se leina la gagwe la mmatota) o ne a simolola go betšha a le dingwaga di le 12. O re tlhokomedisa kotsi e nngwe gapegape: “O ka nna motho yo o dumelang tumelobotlhodi.” O tlhalosa jaana: “Rre o ne a na le metšhine ya go betšha mo lebenkeleng la rona. Ke ne ke itse sentlentle gore e ne e bereka jang, mme lefa go ntse jalo ke ne ke dira dilo ka tsela ya go dumela botlhodi e le gore ke leke go fetola seo se neng se tla tswa, jaaka go kgorometsa sekgomanyi ka mokgwa o o rileng kana go tlogela madi ao ke a fentseng mo tereing ka nakonyana. Tota batho ba bangwe ba ne ba bua le metšhine.” Ee, ka go sa lemoge babetšhi ba le bantsi ba nna baobamedi ba tumelobotlhodi ba modimo wa go bona lesego—e le tiro nngwe e Modimo o e kgalang.—Isaia 65:11.

Go Betšha Mo Go Tshwakgolang

Kotsi e nngwe e e boferefere ke tshekamelo ya gore go betšha go fetoge selo seo e batlang e le sone fela se o tlholang o akantse ka sone. “Ngwaga le ngwaga bana ba ba kwa tlase ga dingwaga tse 16 ba feta 2 000 ba isiwa ke batsadi ba bone ngwaga le ngwaga kwa mokgatlhong wa Gamblers Anonymous go rarabolola bothata jwa bone jwa go tshwakgoga, mme selekanyo sa segompieno sa bao ba isiwang koo . . . kwa Borithane go akanngwa gore ke dinyana fela dikgolo di a tla.” (The Buzz) Ba ka tshwakgoga go le kana kang? Pego nngwe e ne ya bolela jaana: “Fa ba setse ba tshwakgogile, ba tshwanelwa ke go betšhetsa ruri go sa kgathalesege gore a ba a fenya kana ba a latlhegelwa.”

Robert o gopola a bona mosadi mongwe letsatsi le letsatsi a betšha ka £90 (R385). Mmetšhi mongwe yo mosha o ne a batla madi ka potlako gore a kgotsofatse keletso ya gagwe ka metšhine ya go betšha e e tshamekiwang ka go tsenya ledi mo go yone, mo a neng a leka go bolaya mmaagwe! Paddy, yo o neng a simolola go betšha go tswa bonnyennyaneng jwa gagwe, o ne a na le bothata jo bo tshwanang jwa go sa kgone go laola mokgwa wa gagwe wa go betšha. “Ke ne ka godisediwa mo lelapeng le le betšhang,” o gakologelwa jalo. “Ke ne ke ka betšha ka sepe fela le ka sengwe le sengwe. Fa ke ne ke sena go gola ke bo ke nyala, ke ne ke dirisa madi a ke neng ke tshwanetse go rekela mosadi le bana dijo ka one mo go betšheng, mme kgabagare go ne ga felela ka gore ke akanye go ipolaya.”

Serai sa Metšhine ya go Betšha E E Tshamekiwang ka go Tsenya Ledi mo go Yone

Mofuta ope fela wa go betšha o ka nna wa baka matswela a a ntseng jalo a a tshosang, mme lefa go ntse jalo gompieno nngwe ya dikotsi tse dikgolo mo basheng ke motšhine wa go betšha o o tshamekiwang ka go tsenya ledi mo go one. Seno “gompieno se tsewa jaaka bothata jo bogolo thata jo bo amang babetšhi ba basha,” go bolela jalo Journal of Gambling Behavior, Dikgakologo tsa ka 1989. Metšhine eno, e e tlhalosiwang sentle go twe ke dirukutlhi tse di lebogo le le lengwe fela, ke “metšhine e e boferefere le e e gogelang,” go bolela jalo The Buzz. “Fa o nnela go tshameka, o tla batla go tshamekela ruri fela.”

A go a utlwala gotlhelele go tshameka motshameko mongwe, lefa o ka tswa o gogela go le kana kang, koo dikgonego di rulagantsweng teng go tlhomamisa tota gore ka dinako tsotlhe o latlhegelwe go feta kafa o fenyang ka gone? Young People Now e ne ya tlhalosa dikgonego tse o ka fenyang ka tsela eno mo go tsone: “O seka wa neela motho fela tshono ya go fenya, seane seno se bolela jalo. Metšhine ya go betšha eo e tshamekiwang ka go tsenya ledi mo go yone ga e go fe sebaka seo . . . [Fa] o tsenya £10.00 mo motšhineng mongwe palogare ya madi ao motšhine oo o tla a bolokang ke £7.00 mme e go busetse £3.00.”

Ga go gakgamatse go bo Mark Griffiths, mmatlisisi mabapi le diphelelo tsa go betšha tse di nnang gone mo basheng, a bolela jaana: “Tsela e le yosi fela eo o ka bonang madi ka yone mo motšhineng wa go betšha o o tshamekiwang ka go tsenya ledi mo go one ke fela gore o nne le motšhine oo.” A go lebega go utlwala mo go wena go tsaya karolo mo tirong eo e e senang mosola?

Lefa go ntse jalo, metšhine eno e dirilwe ka tsela e e botlhale thata gore o nne o ntse o tshameka ka mo go oketsegileng. Jang? Ka go go bontsha methalo e meraro ya matshwao a seo se ka go boelang go na le go go bontsha mothalo o o ka fenyang mo go one fela! Young People Now e tlhalosa jaana: “Methalo e e kwa godimo le e e kwa tlase ga methalo ya go duela e a bontshiwa gore e neele batshameki kgopolo e eseng yone ya gore ‘ba fositse go le gonnye fela’ mme ka go dira jalo e ba kgothaletse go iteka lesego gape.” Se se fa se se bidiwang gore o fositse go sekaenyana fela, matshwao a go fenya a le mabedi le la boraro leo o latlhegelwang mo go lone, gantsi mmetšhi o leba seno jaaka se se bontshang gore “o batlile a fenya,” mme ka jalo he a kgothalediwe go leka gape—a leke gape, a bo a leke gape.

Mme seno ke kafa kgwebo ya go betšha e ntseng ka gone. Madirelo a a dirang metšhine eno a e dira mmogo le metshameko ya yone ya go betšha ba e dira ka tsela e eleng gore e tla go fa kgopolo e eseng yone ya gore boemong jwa go latlhegelwa, o ile wa fosa go le gonnye fela! O batlile o fenya! Seno se go dira gore o tswelele pele o tshameka ka ntlha ya boitumelo jo bogolo jo o nnang le jone ka gonne go boile go le gonnye fela gore o “fenye.” Mo godimo ga seno akanya ka dipone tsa yone tse di benyang le modumo wa one o o tshereanyang, mme seno se go thusa gore o lemoge kafa go dirisiwang ditlhotlheletso tse di maatla ka gone mo tlhaloganyong ya gago go go raela gore o tshameke—gore o tswelele pele o tshameka—mme o tswelele pele o latlhegelwa.

Go Dira Phetso E E Siameng

Jalo he, tsela e e molemolemo ya go tila go nna motho yo o tshwakgotsweng ke go betšha, sa ntlha ke go tila go betšha. Tila mefuta yotlhe ya gone, go akaretsa le go betšha ka madi a mannye. Mo bathong ba le bantsi mokgwa ono wa gore ba betšhe ka dinako tsotlhe o ne wa simologa ka gore ba betšhe ka disentenyana fela. Mme fa e le gore tshono ya go betšha e a go tlela, akanya ka molaomotheo o Jesu Keresete a neng a o bontsha mo go Mathaio 7:17: “Setlhare señwe le señwe se se molemō se uñwa louñō lo lo molemō: me setlhare se se boshula se uñwa louñō lo lo boshula.”

Akanya ka gone: Tota go betšha go ungwela matshelo a batho eng? A go thusa motho go nna le maungo a moya wa Modimo, a a ntseng jaaka boitumelo, kagiso, le boikgapo, kana a go tsosa dikgang, dikgakalo, le bogagapa? (Bagalatia 5:19-23) Gakologelwa, Modimo o kgala bogagapa. Tsela e le nngwe fela ya bogagapa e ka go dira gore o se ka wa amogelesega mo matlhong a one. Ipotse gore a babetšhi ke ditsala tse di tshwanetseng mo basheng ba Bakeresete. (1 Bakorintha 15:33) Gakologelwa gore “lehatshe yeotlhe le namaletse ha tlhatse ga eo o boshula.” (1 Yohane 5:19) A go betšha ga go bontshe boikaelelo jwa ga Satane Diabolo ka phepafalo? Jalo he ke ka ntlha yang fa o tsiediwa ka go kopanela mo go direng jalo?

Ka nako ya fa go iteka lesego ga batho kwa Ireland go ne go tsena e le la ntlha, ba ne ba go fa leina ka bofefo gore ke lekgetho la dieleele! Mafoko ao a tlhalosa go betšha. Ke mang yo o batlang go tsewa jaaka seeleele le go thukhuthiwa madi a a tlhokegang ka go tsiediwa ke go ijesa dijo tsa ditoro ga mmetšhi? Ka lesego, Andrew le Julian (ba ba umakilweng kwa tshimologong) ba ne ba bona nako e santse e le teng gore go betšha ke motshameko wa dieleele. Ba bona dikotsi tsa gone ka phepafalo mme ba go tila. Ba bolela gore, “Legale, go na le dilo di le dintsi tse di botlhokwa tse di oketsegileng tse motho a ka di dirang mo botshelong go na le gore o senye madi a gago o betšha.”

[Setshwantsho mo go tsebe 20]

Le eleng fa o dirisa madi a manyenyane fela go betšha go ka nna ga dira gore o tshwakgoge