Kafa o ka Bolokang Mogopolo o o Itekanetseng ka Teng

BOITEKANELO jwa rona jwa mmele bo ikaegile thata ka se re se tsenyang mo mmeleng wa rona. Fa motho a tshela fela ka go ja dijo tse di sa otleng mmele, kgabagare o tla koafala. Go a tshwana le ka boitekanelo jwa rona jwa mogopolo.

Ka sekai, o ka tshwantsha dilo tse re di tsenyang mo mogopolong wa rona le mofuta mongwe wa dijo tsa mogopolo. Dijo tsa mogopolo? Ee, tshedimosetso e re e bonang mo dibukeng, mo dimakasineng, mo dithulaganyong tsa thelebishene, mo dibidiong, mo metshamekong ya dibidio, mo Internet le mo mafokong a dipina di ka ama tsela e re akanyang ka yone tsa ba tsa ama le botho jwa rona fela jaaka dijo tsa mmatota di ama mmele wa rona. Jang?

Monna mongwe yo o kileng ya bo e le mokaedi wa tsa phasalatso e bong Jerry Mander o ne a kwala jaana malebana le ka fa thelebishene e amang matshelo a rona ka teng: “Go feta le fa e le eng se sengwe, thelebishene e tsenya ditshwantsho mo bobokong jwa rona.” Le fa go ntse jalo, ditshwantsho tseo tse di mo mogopolong ga di felele fela ka go re itumedisa. Makasine wa The Family Therapy Networker o bolela jaana: “Puo, ditshwantsho, medumo, megopolo, batho, maemo, dilo tse dintle, dikgopolo tsa metswedi ya tshedimosetso di feleletsa e le dilo tse re tlholang re akanya fela ka tsone, di nna mo maikutlong a rona e bile re tlhola re di bona mo megopolong ya rona ka metlha.”

Ee, e ka tswa re lemoga seno kana nnyaa, dikgopolo le maikutlo tsa rona di ka tlhotlhelediwa thata ke se re se lebang mo thelebisheneng le mo mefuteng e mengwe ya boitlosobodutu. Mme ke gone mo kotsi e leng teng. Jaaka Mander a bolela, “rona batho ka iketlo re a fetoga gore re nne jaaka ditshwantsho tse re tlholang re di akantse.”

Botlhole mo Bobokong

Bontsi jwa batho ba ba ka tswang ba laola dijo tse ba di jang ka kelotlhoko ba metsa dijo dingwe le dingwe fela tsa mogopolo tse ba di tsholelwang ke metswedi ya tshedimosetso. Ka sekai, a o kile wa utlwa mongwe a re: “Ga go na sepe se sentle se nka se lebang mo thelebisheneng!” Bangwe ba bonala ba tshereantswe ke go lebelela thelebishene, ba nnela go tswa mo kanaleng e nngwe go ya kwa go e nngwe ka tsholofelo ya gore go ka tshogana go tlhagile sengwe se se molemo. Ga go tle gotlhelele mo mogopolong wa bone gore ba time thelebishene!

Mo godimo ga gore di bo di ja nako e ntsi, dithulaganyo tse dintsi di bua ka dilo tse Bakeresete ba tla batlang go di tila. Motaki mongwe e bong Gary Koltookian o bolela jaana: “Mo godimo ga gore thelebishene e bo e bua thata ka dilo tse di leswe, gompieno jaana e tlhagisa thata ditlhogo tse di tsositseng dipuopuo le tsa tlhakanelodikobo go feta jaaka e ne e dira mo nakong e e fetileng.” Eleruri, patlisiso nngwe ya bosheng jaana kwa United States e fitlhetse gore ditshwantsho tse di bontshang tlhakanelodikobo di tlhaga mo e ka nnang makgetlho a le 27 ka ura mo nakong ya fa batho ba bantsi ba lebile thelebishene.

Seno se dira gore motho a ipotse gore seno se ama jang tsela e batho ba akanyang ka yone. Kwa Japane terama nngwe e e ratwang thata ya mo thelebisheneng e ne ya kgatlha batho ba le bantsi thata jaana mo e leng gore motswedi mongwe wa tshedimosetso wa mo nageng eo o ne wa bolela gore e “gakaditse boaka.” Mo godimo ga moo, bakwadi ba buka ya Watching America ba bolela jaana: “Gompieno bontsi jwa mekgwa ya boitsholo jwa tlhakanelodikobo e . . . tsewa e le mekgwa fela e e itshiametseng e motho a tlhophang go tshela ka yone.”

Le fa go ntse jalo, dithulaganyo tsa thelebishene tse di tlotlomatsang ditlhogo tse di ka ga tlhakanelodikobo ke karolo fela ya bothata. Ditshwantsho tse di bontshang thubakanyo fela jaaka e ntse le tsone ke selo fela se se tlwaelegileng. Selo se se tshwenyang thata ke ditlamorago tse di senyang tse dithulaganyo tse di tletseng thubakanyo tsa mo thelebisheneng le mo dibaesekopong di ka nnang le tsone mo megopolong ya bana, e e kgatlhwang ke sengwe le sengwe. David Grossman, modiredimogolo wa masole yo o rotseng marapo, e bile e le mankge mo thutotlhaloganyong ya go bolaya o bolela jaana: “Fa bana ba bona mongwe a thuntshiwa, a tlhabiwa, a betelelwa, a tshwarwa setlhogo, a tlontlololwa kana a bolawa mo thelebisheneng, mo go bone go ntse jaaka e kete selo seo se a diragala eletota.” Fa e akgela ka jone bothata jono, The Journal of the American Medical Association e ne ya bolela jaana: “Go tloga ba na le dingwaga di le 3 le di le 4, bana ba le bantsi ga ba kgone go farologanya gareng ga dilo tsa mmatota le tse e seng tsa mmatota tse di bontshiwang mo dithulaganyong tsa thelebishene mme ba nna ba sa kgone go farologanya jalo le e leng le fa bagolo ba ba ruta.” Ka mafoko a mangwe, le e leng le fa motsadi a bolelela ngwana gore, ‘Batho bao ga ba a swa; ba ne ba itira fela e kete ba sule,’ mo mogopolong wa ngwana go itshwanela fela. Mo ngwaneng, thubakanyo ya mo thelebisheneng ke selo sa mmatota.

Fa makasine wa Time o sobokanya ka fa “thubakanyo ya metswedi ya tshedimosetso” e tlhotlheletsang ka teng, o ne wa bolela jaana: “Ke babatlisisi ba le mmalwa fela ba ba sa ntseng ba itshwenya go leka go bontsha gore tshololo ya madi e e bontshiwang mo thelebisheneng le mo dibaesekopong e ama bana ba ba e bonang.” E ba ama jang? Monna mongwe yo o dirang dipatlisiso ka dibaesekopo e bong Michael Medved o bolela gore: “Masomesome a dingwaga a boitlosobodutu jo bo tletseng thubakanyo a kgonne go fetola dikgopolo le tsela e batho ba lebang ka teng se se siameng le se se sa siamang.” O oketsa jaana: “Ga se selo se sentle fa setšhaba se sa tlhole se kgona go tshoga sepe.” Ga go gakgamatse go bo mokwadi mongwe a ne a bolela gore go ya le ngwana wa dingwaga di le nnè kwa dibaesekopong tse di bontshang thubakanyo “ke go tsenya botlhole mo bobokong [jwa gagwe].”

Gone mme, seno ga se reye gore dithulaganyo tsotlhe tsa thelebishene di maswe. Go ntse jalo le ka dibuka, dimakasine, dibidio, metshameko ya dikhomputara le mefuta e mengwe ya boitlosobodutu. Le fa go ntse jalo, go a bonala gore bontsi jwa se go tweng ke boitlosobodutu ga se a siamela ba ba eletsang go nna ba itekanetse mo mogopolong.

Tlhopha Boitlosobodutu ka Botlhale

Ditshwantsho tse matlho a di tsenyang mo mogopolong wa rona di ama thata dikakanyo tsa rona le ditiro tsa rona. Ka sekai, fa re ne re tshwanelwa ke gore re fepe mogopolo wa rona ka boitlosobodutu jo bo sa siamang, re ne re se kitla re tlhola re kgona go utlwa taelo ya Baebele ya go ‘tshaba kgokafalo.’ (1 Bakorintha 6:18) Ka tsela e e tshwanang, fa re rata boitlosobodutu jo bo bontshang “banna ba ba dirang boikepo,” re tla fitlhela go le thata go ‘agisana le batho botlhe.’ (Pesalema 141:4; Baroma 12:18) Go tila seno, re tshwanetse go faposa matlho a rona mo go “sepe se se maswe.”—Pesalema 101:3; Diane 4:25, 27.

Gone ke boammaaruri gore ka ntlha ya bosaitekanelang jo re bo ruileng, rotlhe re tshwanelwa ke go kgaratlha gore re dire se se siameng. Moaposetoloi Paulo o ne a dumela jaana ka boikanyegi: “Tota ke natefelelwa ke molao wa Modimo go ya ka motho yo ke leng ene mo teng, mme ke bona mo ditokololong tsa me molao o mongwe o o lwantshanang le molao wa mogopolo wa me e bile o ntira motshwarwa wa molao wa boleo o o mo ditokololong tsa me.” (Baroma 7:22, 23) A seno se raya gore Paulo o ne a ineela mo makoeng a nama ya gagwe? Le e seng! O ne a bolela jaana: “Ke itaaka mmele wa me ke ba ke o tshwara jaaka motlhanka, gore . . . nna ka bonna ke se ka ka nna yo o sa amogelweng ka tsela nngwe.”—1 Bakorintha 9:27.

Le rona ka mo go tshwanang, ga re kitla re batla go leofa ka boomo re bo re re ke ka gonne ga re a itekanela. Mokwadi wa Baebele e bong Jude o ne a bolela jaana: “Baratwa, . . . ke bone go tlhokega gore ke lo kwalele go lo rotloetsa go tlhabana tlhabano ka thata lo tlhabanela tumelo e e neng ya newa baitshepi gangwe felafela.” (Jude 3, 4) Ee, re tlhoka go “tlhabana tlhabano ka thata” mme re tlogele boitlosobodutu jo bo re tlhotlheletsang go dira se se bosula.a

Senka Kaelo ya Modimo

Go tlhagolela mogopolo o o itekanetseng ga go motlhofo ka metlha mo tsamaisong eno ya dilo. Le fa go ntse jalo, Baebele e re tlhomamisetsa gore go a kgonega go nna o le phepa mo tlhaloganyong le mo boitsholong. Jang? Re bala jaana mo go Pesalema 119:11: “Ke beile lefoko la gago mo pelong ya me gore ke se ka ka go leofela.”

Go baya mafoko a Modimo mo pelong go raya go a leba e le a botlhokwa kana go a rata thata. Go phepafetse gore go tla nna thata go rata Baebele fa re sa itse se e se bolelang. Ka go anya kitso ya boammaaruri ya Lefoko la Modimo, re nna le megopolo ya Modimo. (Isaia 55:8, 9; Johane 17:3) Mme seno se a re nonotsha semoyeng e bile se dira gore tsela e re akanyang ka yone e nne ya maemo a a kwa godimo.

A go na le selo se re ka se dirisang go lekanya ka sone gore ke eng se se siameng mo semoyeng le mo mogopolong? Ee! Moaposetoloi Paulo o ne a gakolola jaana: “Dilo lefa e le dife tse di boammaaruri, dilo lefa e le dife tse di tsewang ka masisi, dilo lefa e le dife tse di siameng, dilo lefa e le dife tse di itshekileng, dilo lefa e le dife tse di rategang, dilo lefa e le dife tse di buiwang molemo, lefa e le bomolemo bofe jo bo leng gone jo bogolo thata le selo lefa e le sefe se se tshwanelwang ke pako se se leng gone, tswelelang lo akanyetsa dilo tseno.”—Bafilipi 4:8.

Mme e le gore re solegelwe molemo eletota, go tlhokega go le gontsi go feta fela go itse ka Modimo. Moporofeti Isaia o ne a tlhotlhelediwa go kwala jaana: “Ke nna Jehofa, Modimo wa gago, yo ke go rutang go itsholegela molemo, yo ke go gogang mo tseleng e o tshwanetseng go tsamaya ka yone.” (Isaia 48:17, mokwalo o o sekameng ke wa rona.) Ee, ga re tlhoke fela go senka kaelo ya Modimo mme re tlhoka gape go dira tumalanong le kitso eo.

Tsela e nngwe e re ka solegelwang molemo ka yone mo boitsholong le mo semoyeng ke ka go kopa Jehofa, “Yo o utlwang thapelo.” (Pesalema 65:2; 66:19) Fa re atamela Mmopi wa rona ka bopeloephepa le ka boikobo, o tla reetsa thapelo ya rona. Mme fa re ‘mmatla, o tla dira gore re mmone.’—2 Ditirafalo 15:2, NW.

Ka jalo a re ka kgona go nna re itekanetse mo mogopolong mo lefatsheng leno le le ratang thubakanyo le le le tlhokang boitsholo? Eleruri, re ka kgona! Ka go se letle megopolo ya rona e bolawa ke boitlosobodutu jwa lefatshe leno, ka go nonotsha bokgoni jwa rona jwa go akanya ka go ithuta Lefoko la Modimo le ka go senka kaelo ya Modimo, re ka nna re itekanetse mo mogopolong!

[Ntlha e e kwa tlase]

[Mafoko a a mo go tsebe 9]

“Bana ba le bantsi ga ba kgone go farologanya gareng ga dilo tsa mmatota le tse e seng tsa mmatota tse di bontshiwang mo dithulaganyong tsa thelebishene”

[Mafoko a a mo go tsebe 11]

“Masomesome a dingwaga a boitlosobodutu jo bo tletseng thubakanyo a kgonne go fetola dikgopolo le tsela e batho ba lebang ka teng se se siameng le se se sa siamang”

[Lebokoso mo go tsebe 11]

Go Fokotsa Kotsi ya go Tshwarwa ke Bolwetse Jwa Pelo

Nutrition Action Healthletter e akantsha dikgato tse di latelang go go thusa go fokotsa kotsi ya go tshwarwa ke bolwetse jwa pelo.

• Tlogela go goga. Fa o tlogela gompieno seno se ka fokotsa kotsi ya gore o tshwarwe ke bolwetse jwa pelo mo lobakeng lwa ngwaga, le e leng le fa o nonne.

• Fokotsa mmele. Fa o le mokima, go fokotsa dikilogerama di le pedi go ya go di le tlhano go ka thusa thata.

• Ikatise. Go ikatisa ka metlha (mo e ka nnang gararo ka beke) go thusa go fokotsa kholeseterole e e kotsi, go boloka haebolate e le kwa tlase e bile go dira gore o se ke wa nona.

• O se ke wa ja mafura a a komota thata. Fa kholeseterole ya gago e le kwa godimo, simolola go ja nama e e se nang mafura mme o leke go nwa mashi a a nang le peresente e le 1 ya mafura kana mashi a a ntshitsweng mafura mo boemong jwa go nwa mashi a a nang le diperesente di le 2 tsa mafura.

• Fokotsa go nwa bojalwa. Go na le mabaka a a bontshang gore ba ba nwang waene e e khibidu ka tekanyo ga ba tshabelelwe ke bolwetse jwa pelo.

• Ja maungo a mantsi, merogo le dijo tse dingwe tse di nang le faeba.

[Setshwantsho mo go tsebe 8]

Thubakanyo ya mo thelebisheneng e tshwana le botlhole mo bobokong jwa ngwana

[Setshwantsho mo go tsebe 9]

Bana ka dinako tse dingwe ba etsa thubakanyo e ba e bonang mo thelebisheneng

[Setshwantsho mo go tsebe 10]

Batsadi ba ka thusa bana ba bone ka go ba naya dibuka tse di farologaneng tse di molemo go di bala