Ngaohikovia ʻo e Kakai Fefiné—Ko ha Palopalema Fakaemāmani Lahi
KO Nōvema 25 ʻa e ʻAho Fakavahaʻapuleʻanga ki hono Fakangata ʻo e Ngaohikovia ʻo e Kakai Fefiné. Naʻe fokotuʻu ʻa e ʻaho ko iá ʻi he Fakataha Lahi ʻa e Ngaahi Puleʻanga Fakatahatahá naʻe fai ʻi he 1999 mo ha vakai ke toe langaʻi hake hono tokangaekina ʻe he kakaí ʻa e maumauʻi ʻo e ngaahi totonu ʻa e kakai fefiné. Ko e hā e ʻuhinga naʻe feʻungamālie ai ʻa e fokotuʻu ʻo e ʻaho ko ení?
Ko e vakai mo e tōʻongafai ki he kakai fefiné ʻi he ngaahi anga fakafonua lahi ʻoku nau māʻulalo ange pe ko e kalasi hono ua ia ʻo e kakai ʻo e fonuá. ʻOku faiaka loloto ai ʻa e tomuʻa fehiʻá kiate kinautolu. Ko hono ngaohikovia kinautolu ʻi he ngaahi founga kehekehe ʻi honau tuʻunga ko e fefiné ko e palopalema ia ʻoku hoko maʻu pē, ʻo aʻu pē ʻo hoko ʻi he ngaahi fonua ʻoku tala kuo nau ʻosi fakalakalaká. Fakatatau ki he fakamatala ʻa Kofi Annan, ʻa ia ko e Sekelitali-Seniale mālōlō ia ʻa e Puleʻanga Fakatahatahá, “ʻoku tofuhia ʻa māmani ʻi he ngaohikovia ʻo e kakai fefiné, pea ʻoku hoko ia ʻi he sōsaietí kotoa mo e ngaahi anga fakafonuá foki. ʻOku uesia ai ʻa e kakai fefiné neongo pe ko e hā ʻa e matakali, faʻahinga, tupuʻanga fakasōsiale, fefineʻifonua pe mo ha toe tuʻunga pē ʻoku nau ʻi ai.”
Naʻe pehē ʻe ha Faiongoongo Makehe mālōlō ʻo e Komisoni ki he Totonu ʻa e Tangatá ʻa e Puleʻanga Fakatahatahá ʻa ia ko Radhika Coomaraswamy fekauʻaki mo e ngaohikovia ʻo e kakai fefiné, ki he tokolahi ʻo e kakai fefiné, ko hono ngaohikoviá ko ha “ʻīsiu tapu leaʻi, fakapulipuli ia ʻi he sōsaietí pea mo fakamā moʻoni ʻi he moʻuí.” ʻOku tala mai ʻe he fika ko ia mei he kautaha ʻoku nau tokangaʻi ʻa e kau ngaohikoviá ʻi Hōlaní ko e peseti ʻe 23 ʻo e kakai fefiné ʻi he fonua pē ʻe taha ʻi ʻAmelika Tonga, pe ko e toko 1 nai ʻi he toko 4, ʻoku moʻua ʻi ha founga ʻo e ngaohikovia ʻi ʻapí. ʻI he tuʻunga tatau, ʻoku fakafuofua ʻe he Kōsilio ʻo ʻIulopé ko e toko 1 ʻi he kakai fefine ʻe toko 4 ʻi ʻIulope ʻoku moʻua ʻi he ngaohikovia ʻi ʻapí ʻi he lolotonga ʻene moʻuí. Fakatatau ki he fakamatala mei he ʻUluʻi ʻŌfisi ʻo ʻIngilani mo Uēlesí ʻi ha taʻu kuo toki maliu atú, ʻoku fakaʻavalisi ki he kakai fefine ʻe toko ua ʻi he uike kuo tāmateʻi ʻe honau ngaahi hoá pe ko honau ngaahi hoa ki muʻá. Naʻe fakamatala ʻe he makasini ko e India Today International “ki he kakai fefine kotoa ʻo ʻInitiá, ʻoku nau feʻao maʻu pē mo e manavaheé pea ko e tohotohó ʻa e sola ko ia te nau fetaulaki ʻi he tulikí kotoa, ʻi ha faʻahinga hala, pe feituʻu fakapuleʻanga, ʻi ha faʻahinga taimi pē.” ʻOku fakamatalaʻi ʻe he Kautaha Tauʻatāina Fakavahaʻapuleʻangá ko hono ngaohikovia ko ia ʻo e kakai fefiné pea mo e tamaiki fefiné ʻa e “palopalema ʻoku mafolalahia taha ki he ngaahi totonu ʻa e tangatá” ʻi he ʻahó ni.
ʻOku tapua mai nai ʻi he ngaahi fakamatala ko ia naʻe lave ki ai ʻa e palakalafi kuo toki ʻosí ʻa e anga ʻo e fakakaukau ʻa e ʻOtuá fekauʻaki mo e kakai fefiné? Te tau lāulea ki he fehuʻí ni ʻi he kupu hoko maí.