Ko e Vakai ʻa e Tohitapú
ʻOku Anga-Fēfē ʻa e Ongoʻi ʻa e ʻOtuá Fekauʻaki mo e Fakamālohí?
ʻOKU mafolalahia ʻa e fakamālohí pea ʻoku hā ia ʻi he ngaahi founga lahi. Tuku kehe ʻa e taú, ʻoku ʻi ai ʻa e fakamālohi ʻi he sipotí, ʻi he faitoʻo kona tapú, ʻi he kau kengí, ʻi he akó mo e ngāué pea pehē foki ki he fakafiefiá. Naʻa mo e fakamālohi ʻi ʻapí ʻoku hā ngali hoko lahi ia ʻi he ngaahi fāmili lahi. Ko e fakatātaá, ʻi ha fekumi ki muí ni, ʻoku pehē ai naʻe ʻohofi fakamālohi ʻi Kānata ʻa e kakai tangata mo e kakai fefine ʻe toko 1.2 miliona ʻe honau ngaahi hoá tonu ʻo ʻikai siʻi hifo he tuʻo tahá lolotonga ʻa e vahaʻa taimi taʻu ʻe nima ki mui ní. Naʻe fakaʻosiʻaki ʻi ha fekumi ʻe taha ko e peseti ʻe 50 nai ʻo e kau tā uaifí ʻoku nau toe ngaohikoviʻi anga-fakamālohi ʻenau fānaú.
Ko e moʻoni, ko e ngaahi tōʻonga fakamālohi peheé ʻoku fakalilifu tatau pē ia kiate koe ʻo hangē ko ia ki he tokolahi taha ʻo e kakai kehé. Kae kehe, kuo hoko ʻa e fakamālohí ko ha konga mahuʻinga ia ʻi he lahi ʻo e fakafiefia ʻi he ʻaho ní. ʻOku toʻoa ʻa e kau mamatá ʻo ʻikai ngata pē ʻi he fakamālohi fakangalingali ʻi he ngaahi faivá kae toe pehē foki ki he fakamafola ʻo e ngaahi tōʻonga moʻoni ʻi he moʻuí ʻo e fakamālohi fakaesinó. Ko e fuhú mo e ngaahi sipoti fakamālohi kehé ʻoku manakoa ia ʻi he ngaahi fonua lahi. Ka ʻoku anga-fēfē ʻa e ongoʻi ʻa e ʻOtuá fekauʻaki mo e fakamālohí?
Ko ha Hisitōlia Fuoloa ʻo e Fakamālohí
ʻOku ʻi ai ha hisitōlia fuoloa ʻo e fakamālohí. Ko e ʻuluaki tōʻonga ʻo e fakamālohi fakasino naʻe fai ʻe ha tangata ʻa ia ʻoku lēkooti he Tohitapú ʻoku fakamatalaʻi ia ʻi he Senesi 4:2-15. Ko Keini, ʻa e ʻuluaki foha ʻo ʻĀtama mo ʻIví, naʻá ne tupu ʻo meheka ʻi hono tehina ko ʻĒpelí peá ne fakapoongi ʻosi fakakaukauʻi ia. Naʻe anga-fēfē ʻa e ongoʻi ʻa e ʻOtuá? ʻOku fakamatala ʻa e Tohitapú naʻe tautea mamafa ʻe Sihova ko e ʻOtuá ʻa Keini ʻi heʻene toʻo ʻa e moʻui ʻa hono tehiná.
ʻI he Senesi 6:11, ʻoku tau lau ai ʻo laka hake he taʻu ʻe 1,500 hili ʻa e meʻa ko ia ne hokó, ko e māmaní naʻe ‘opeope ʻi he fakamalohí.’ ʻI he toe meʻa ko iá, ko e hā ʻa e ongoʻi ʻa e ʻOtuá? Naʻá ne fekauʻi ʻa Noa māʻoniʻoni ke ne langa ha ʻaʻake ʻa ia ʻe tauhi ai ia mo hono fāmilí ke nau hao lolotonga ia hono ʻomai ʻe Sihova ha fuʻu lōvai ki he māmaní, ʻo ‘fakaʻauha ai’ ʻa e sōsaieti fakamālohi ko iá. (Senesi 6:12-14, 17) Ka ko e hā naʻá ne fakatupunga ʻa e kakaí ke nau hehema mālohi ki he fakamālohí?
Ko e Tākiekina ʻa e Kau Tēmenioó
ʻOku fakaeʻa ʻi he fakamatala ʻa Senesí ko e ngaahi foha ʻo e ʻOtuá, ʻa e kau ʻāngelo talangataʻá, naʻa nau liliu sino ko e kau tangata, ʻo mali mo e kakai fefiné, pea fakatupu ʻa e fānau. (Senesi 6:1-4) Ko e fānaú, naʻe ʻiloa ko e kau Nefilimí, ko e kau tangata lalahi anga-kehe ia mo ongoongoa. ʻI he malumalu ʻo e tākiekina ʻa ʻenau ngaahi tamai tēmenioó, naʻa nau hoko ai ko e kau houtamaki fakamālohi. ʻI he ʻalu hake ʻa e ngaahi vai lōmakí ʻo ʻufiʻufi ʻa e foʻi māmaní, naʻe ʻauha ai ʻa e kau houtamaki fulikivanu ko ení. Ka ʻoku hā naʻe liliu mei he sino fakamatelié ʻa e kau tēmenioó ʻo toe foki ki he nofoʻanga fakalaumālié.
ʻOku fakamahinoʻi ʻe he Tohitapú, ko e talu mei ai kuo fai ʻe he kau ʻāngelo angatuʻú ni ha tākiekina mālohi ki he faʻahinga ʻo e tangatá. (Efeso 6:12) Ko honau takí, ʻa Sētane, ʻoku ui ia ko e ʻuluaki “tamate-tangata.” (Sione 8:44) Ko ia ai, ko e fakamālohi ʻoku hoko ʻi he māmaní ʻe lava lelei ke lave ki ai ʻoku fakatēmeniō, pe fakasētane.
ʻOku fakatokanga ʻa e Tohitapú fekauʻaki mo e mālohi fakatauele ʻo e fakamālohí. ʻI he Palovepi 16:29, ʻoku fakamatala ai: “Ko e tangata angamalohi ʻoku ne taki he hono kaungaʻapi: ʻo ne ʻave ia ʻi ha hala ʻoku ʻikai lelei.” Kuo fakataueleʻi ʻa e tokolahi he ʻahó ni ki he loto-lelei, pouaki, pe fai ʻa e ngaahi tōʻonga fakamālohí. Pehē foki, kuo ʻahiʻahiʻi ʻa e kakai ʻe laui miliona ke fiefia ʻi he fakafiefia ʻokú ne fakalāngilangiʻi ʻa e fakamālohí. Ko e ngaahi lea ʻo e Sāme 73:6 ʻe lava ke ngāuetotonuʻaki ke fakamatalaʻi ai ʻa e toʻutangata he ʻaho ní. ʻOku pehē ʻe he tokotaha-tohi-sāmé: “ʻOku nau kahoa ʻaki ʻa e fielahi; ʻoku nau kofu ʻaki ʻa e fakamalohi.”
ʻOku Fehiʻa ʻa e ʻOtuá he Fakamālohí
ʻOku totonu ke fēfē ʻa e tōʻonga ʻa e kau Kalisitiané ʻi ha māmani fakamālohi? Ko e fakamatala ʻa e Tohitapú ki he ongo foha ʻo Sēkope ko Simione mo Līvaí ʻoku ʻomai ai kia kitautolu ʻa e tataki lelei. Ko hona tuofefine ko Tainá naʻá ne feohi mo e kakai ʻulungaanga taʻetaau ʻo Sīkemí. Naʻe iku eni ki hono fakamālohiʻi fakaefehokotaki fakasino ia ʻe ha tokotaha Sīkemi. ʻI hono sāuní, naʻe tāmateʻi taʻefaimeesi ʻe Simione mo Līvai ʻa e kakai tangata kotoa ʻo Sīkemí. Ki mui ai, ʻi he malumalu ʻo e fakamānavaʻi fakaʻotuá naʻe fakamalaʻiaʻi ai ʻe Sēkope ʻa e ʻita taʻemapuleʻi ʻa hono ongo fohá ʻaki ʻa e ngaahi lea: “Ko ongo takaua ʻa Simione mo Livai, Ko ʻena heleta ko e mahafu ʻo e fakamalohi. Hoku laumalie, ʻoua te ke ʻalu ki heʻena faʻufaʻufono; ʻOua te ke kau heʻena fakataha.”—Senesi 49:5, 6.
ʻI he fehoanaki mo e ngaahi leá ni, ʻoku fakaʻehiʻehi ʻa e kau Kalisitiané mei he feohi mo e faʻahinga ʻoku nau pouaki pe fai ʻa e fakamālohí. ʻOku hā mahino, ʻoku fehiʻa ʻa e ʻOtuá ʻi he faʻahinga ʻoku nau pouaki ʻa e fakamālohí. ʻOku pehē ʻe he Tohitapú: “ʻOku sivi ʻe Sihova ʻa e maʻoniʻoni: ka ko e angakovi, mo e ʻofa ki he fakamalohi, ʻoku fehiʻa ki ai ʻene moʻui.” (Sāme 11:5) ʻOku naʻinaʻi ki he kau Kalisitiané ke fakaʻehiʻehi mei he founga kotoa pē ʻo e ʻita taʻemapuleʻí, naʻa mo e tōʻonga fakamālohi ʻi he leá.—Kaletia 5:19-21; Efeso 4:31.
ʻE Faifai Ange pea Ngata ʻa e Fakamālohí?
Ko e palōfita he kuonga muʻá ko Hapakuké naʻá ne ʻeke kia Sihova ko e ʻOtuá: ‘E fefe hono fuoloa a eku tagi kalaga kiate koe, koeuhi koe fakamalohí?’ (Hapakuke 1:2, PM) Mahalo pē kuó ke ʻeke ha fehuʻi meimei tatau. Naʻe tali ʻe he ʻOtuá kia Hapakuke, ʻo talaʻofa ange te ne toʻo ʻa e “agakovi.” (Hapakuke 3:13, PM) Ko e tohi fakaekikite ʻa Aiseá ʻoku toe ʻomai ai ʻa e ʻamanaki. ʻOku talaʻofa ai ʻa e ʻOtuá: “ʻE ʻikai te tau toe fanongo ki ha fakamalohi ʻi ho fonua, pe ki he maumau mo e fakaʻauha ʻi ho ngaahi feituʻu.”—Aisea 60:18.
ʻOku tuipau ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová kuo vavé ni ke toʻo atu ʻe he ʻOtuá mei he māmaní ʻa e founga kotoa ʻo e fakamālohí mo e faʻahinga ʻoku nau pouaki iá. ʻI he taimi ko iá, ʻi he ʻikai fakafonuʻaki ʻa e fakamālohí, “ʻe fonu ʻa mamani ʻi he ʻiloʻi ʻo e langilangi ʻo Sihova, ʻo hange ko e mafola ʻa e vai ʻi he tahi.”—Hapakuke 2:14.
[Fakatātā ʻi he peesi 14]
Naʻe kamata ʻa e fakamālohí ʻi he taimi naʻe tāmateʻi ai ʻe Keini ʻa ʻĒpelí