Ngaahi Lea Kamata ke Ngāueʻaki ʻi he Ngāue Fakamalangá
Ngaahi Fakamatala: ʻOku taau ke fakakaukau fakalelei ki he meʻa ʻe tolu, ʻi hono fakapapauʻi ʻa e faʻahinga lea kamata ke ngāueʻaki ʻi he taimi ʻokú ke kau ai ʻi he ngāue fakamalangá: (1) Ko e pōpoaki ʻa ia ʻoku fekauʻi kitautolu ke fakahokó ko e “ongoongolelei ko eni ʻo e puleʻanga.” (Mt. 24:14) ʻO aʻu ai pē ki he taimi ʻoku ʻikai te tau lāulea fakahangatonu ai ki aí, ʻoku totonu ke ʻi heʻetau fakakaukaú ʻa hono tokoniʻi ʻo e kakaí ke sio ki hono fiemaʻu iá, pe mahalo ko hono fakaʻataʻatā mei he halá ʻa e ngaahi fakafaingataʻaʻiaʻanga ki heʻenau loto-lelei ke fakakaukau ki aí. (2) Hangē ko ia naʻe hoko kia Sīsuú, ʻe tokoniʻi kitautolu ʻe he tokanga moʻoni ki he lelei ʻa e kakai ʻoku tau fetaulakí, ke aʻu ai ki he ngaahi lotó. (Mk. 6:34) Ko e mahuʻingaʻia moʻoni peheé, ʻe fakahaaʻi ʻaki nai ia ha malimali loto-māfana mo ha anga-fakakaumeʻa, ʻo loto-lelei ke fanongo ʻi he taimi ʻoku nau lea aí pea toki liliu ʻetau ngaahi fakamatalá ʻo fakatatau ki ai, pehē foki ʻi heʻetau ngāueʻaki ʻa e ngaahi fehuʻi ʻa ia ʻokú ne fakaʻaiʻai ke nau fakamatalaʻi mai kinautolu koeʻuhi ke lava ʻo mahino lelei ange ai kiate kitautolu honau tuʻungá. (1 Kol. 9:19-23) (3) ʻI he ngaahi konga ʻe niʻihi ʻo e māmaní, ʻoku ʻamanekina ai mei he kau ʻaʻahí ke nau leaʻaki ʻa e ngaahi tōʻonga pau ki muʻa pea toki fakahā ʻa e ʻuhinga ʻo ʻenau ʻaʻahí. ʻI ha feituʻu kehe ʻe ʻamanekina nai ʻe he tokotaha-ʻapí ia ha tokotaha ʻaʻahi naʻe ʻikai ke fakaafeʻi mai ke fakamatalaʻi vave ʻa e ʻuhingá.—Fakafehoanaki mo e Luke 10:5.
Ko e ngaahi lea kamata hono hokó ʻoku hā ai ʻa e anga hono kamata ʻe ha Kau Fakamoʻoni taukei ʻe niʻihi ha ngaahi fetalanoaʻaki. ʻE ʻikai ha veiveiua te ke loto ke fokotuʻutuʻu kinautolu ki he lea pē ʻaʻau. Pehē foki, te ke ʻilo ʻoku ʻaonga ʻa e maʻu ha ngaahi fokotuʻu mei he Kau Fakamoʻoni kehe ʻi hoʻo fakatahaʻangá kuo nau lavameʻa leleí.
AKO TOHITAPU ʻI ʻAPI
● ‘ʻOku ou ʻaʻahi maí ke fakaʻaliʻali atu kiate koe ha ako Tohitapu taʻetotongi ʻi ʻapi. Kapau te ke tali, te u saiʻia ke ngāueʻaki ha kiʻi miniti siʻi pē ke fakahāhā ʻa e founga ʻoku fetalanoaʻaki ai ʻa e kakai ʻi he fonua ʻe 200 nai ʻi he Tohitapú ʻi ʻapi ʻi he tuʻunga ko e ngaahi kulupu fakafāmili. ʻE lava ke ta ngāueʻaki ha taha pē ʻi he ngaahi tuʻunga-lea ko ʻení ko ha makatuʻunga ki he fetalanoaʻakí. (Fakahā ange ʻa e tēpile fakahokohokó mei he tohi akó.) Ko fē ʻa e taha ʻokú ke mahuʻingaʻia tefito aí?’
● ‘ʻOku mau fakahāhā ʻa e tokoni fakaeako Tohitapu ko ʻení ki homau ngaahi kaungāʻapí. (Fakahaaʻi ia.) Kuó ke sio ai ki muʻa? . . . Kapau ʻoku ʻi ai haʻo kiʻi miniti siʻi, te u saiʻia ke fakahāhā ʻa e founga ʻe lava ke ngāueʻaki aí fakataha mo e tatau ʻo hoʻo Tohitapú tonu.’
FAIHIA/MALUʻANGA
● ‘Mālō e lelei. ʻOku mau talanoa ki he kakaí ʻo fekauʻaki mo ha maluʻanga fakafoʻituitui. ʻOku lahi ʻa e faihiá ʻo takatakai ʻiate kitautolu, pea ʻokú ne uesia ʻetau moʻuí. ʻOkú ke fakakaukau ʻe hoko mai ʻa e taimi ʻa ia ʻe malava ai ʻa e kakai hangē ko koe mo aú ʻo luelue ʻi he ngaahi halá ʻi he poʻulí mo ongoʻi malu? (Pe, ʻOkú ke ongoʻi ʻoku ʻi ai ha fakaleleiʻanga moʻoni ʻa ha taha pē ki he palopalemá?) . . . (Pal. 15:3; Sāme 37:10, 11)’
[● ‘Ko hoku hingoá ko——. ʻOku ou nofo ʻi he feituʻú ni. ʻI heʻeku haʻu ʻi he pongipongi ní, naʻá ku fakatokangaʻi ʻoku talanoa ʻa e tokotaha kotoa pē fekauʻaki mo e (lave ki ha faihia naʻe toki hoko ʻi he feituʻú pe meʻa kehe ʻoku fai ʻa e hohaʻa fakalotofonua ki ai). Ko e hā hoʻo fakakaukau fekauʻaki mo iá? . . . ʻOku ʻi ai ha meʻa pē ʻokú ke ongoʻi ʻe tokoni ke ʻai ke toe malu ange ʻetau moʻuí? . . . (Pal. 1:33; 3:5, 6)’]
FAKAMAAU TAʻETOTONU/ FAINGATAʻAʻIA
● ‘Kuó ke fifili ʻi ha taimi: ʻOku tokanga moʻoni mai ʻa e ʻOtuá fekauʻaki mo e fakamaau taʻetotonu mo e faingataʻa ʻoku aʻusia ʻe he tangatá? . . . (Koh. 4:1; Sāme 72:12-14)’
FĀMILI/FĀNAU
● ‘ʻOku mau talanoa ki he kakai ʻa ia ʻoku nau mahuʻingaʻia ʻi he founga ʻe lava ai ke tau fekuki lelei ange mo e ngaahi palopalema ʻi he moʻui fakafāmilí. ʻOku tau feinga kotoa ke fai ʻa e lelei taha ʻi heʻetau malavá, ka ʻo kapau ʻoku ʻi ai ha meʻa ʻa ia ʻoku lava ke ne tokoniʻi kitautolu ke lavameʻa lahi ange, ʻoku tau mahuʻingaʻia ai, ʻikai ko ia? . . . (Kol. 3:12, 18-21) ʻOku fokotuʻu mai ʻe he Tohitapú kiate kitautolu ha ʻamanaki ʻa ia ʻoku fakaʻaliʻali mai ai ha kahaʻu moʻoni ki hotau ngaahi fāmilí. (Fkh. 21:3, 4)’
● ‘ʻOku tau fiemaʻu kotoa ke moʻui fiefia ʻetau fānaú. Ka ʻokú ke fakakaukau ʻoku ʻi ai ha ʻuhinga lelei ke ʻamanekina ha ikuʻanga fiefia ki he faingataʻa ʻoku ʻi ai ʻa e māmaní he ʻaho ní? . . . Ko ia, ko e faʻahinga māmani fēfē ʻokú ke fakakaukau ʻe fehangahangai mo ʻetau fānaú ʻi heʻenau tutupu haké? . . . ʻOku fakahā ʻe he Tohitapú ʻe hanga ʻe he ʻOtuá ʻo ngaohi ʻa e māmani ko ʻení ko ha feituʻu fakaofo ke moʻui ai. (Sāme 37:10, 11) Ka ʻe fakatuʻunga ʻi ha tuʻunga lahi pe ʻe kau ai ʻetau fānaú, mei he fili ʻoku tau faí. (Teu. 30:19)’
KAHAʻU/MALUʻANGA
● ‘Mālō ʻetau maʻu ʻa e pongipongí ni. Fēfē hake? . . . ʻOku mau feinga ke fevahevaheʻaki mo homau ngaahi kaungāʻapí ha vakai papau ki he kahaʻú. Ko e founga ia ʻokú ke feinga ke sio ki ai ʻi he moʻuí? . . . ʻOkú ke ʻilo ʻoku ʻai ʻeni ʻe he ngaahi tuʻunga ʻe niʻihi ke faingataʻa hono faí? . . . Kuó u ʻiloʻi ʻoku tokoni ʻaupito ʻa e Tohitapú ʻi he tafaʻaki ko ʻení. ʻOkú ne fakamatalaʻi mahino ʻa e ngaahi tuʻunga ʻoku ʻi ai ʻi hotau taimí, ka ʻokú ne toe fakamatalaʻi honau ʻuhingá mo tala mai kiate kitautolu ʻa e ikuʻangá. (Luke 21:28, 31)’
● ‘Mālō e lelei. Ko hoku hingoá ko——. Ko hai ho hingoá? . . . ʻOku ou fakalototoʻaʻi ʻa e kau talavou hangē ko koé ke fakakaukau ki he kahaʻu maʻongoʻonga ʻoku tuku tauhi mai ʻe he Tohitapú kiate kitautolú. (Lau ʻa e konga Tohitapu, hangē ko e Fakahā 21:3, 4.) ʻOku ongo lelei ia kiate koe?’
MOʻUI/FIEFIA
● ‘ʻOku mau ʻaʻahi ki homau ngaahi kaungāʻapí ke ʻiloʻi ai ʻa e kakai ʻa ia ʻoku nau hohaʻa lahi fekauʻaki mo e ʻuhinga ʻo e moʻuí. Ko e tokolahi taha ʻo e kakaí ʻoku nau hokosia ha tuʻunga fiefia. Ka ʻoku nau toe fehangahangai foki mo e ngaahi palopalema lahi. ʻI heʻetau tupu hake ʻo motuʻá, ʻoku tau fakatokangaʻi ai ʻa e mātuʻaki nounou ʻa e moʻuí. Ko e meʻa kotoa pē ʻeni ia naʻe fakataumuʻa ki he moʻuí? ʻOku fēfē hoʻo ongoʻi fekauʻaki mo iá? . . . (Fakamatala ki he muʻaki taumuʻa ʻa e ʻOtuá hangē ko ia naʻe fakahaaʻi ʻi ʻĪtení; toki hoko leva ki he Sione 17:3 mo e Fakahā 21:3, 4.)’
● ‘ʻI he ʻahó ni ʻoku mau ʻeke ki homau ngaahi kaungāʻapí pe ko e hā ʻenau fakakaukaú ʻi he taimi ʻoku nau lau ai ʻi heʻenau Tohitapú ʻa e kupuʻi lea ko e “moʻui taʻengata.” ʻOku mahuʻinga makehe ia koeʻuhi he ʻoku meimei hā tuʻo 40 ʻa e kupuʻi lea ko iá ʻi he Tohitapú. Ko e hā nai ʻene ʻuhinga kiate kitautolu ʻa e faʻahinga moʻui peheé? . . . ʻE lava fēfē ke tau maʻu ia? (Sione 17:3; Fkh. 21:4)’
● ‘ʻOku mau fetalanoaʻaki mo e kakai ʻa ia ʻoku nau hohaʻa moʻoni fekauʻaki mo e tuʻunga ʻo e moʻui ʻi he ʻaho ní. Ko e tokolahi taha ʻo kitautolú ʻoku tau fiefia ke moʻui, ka ʻoku fifili ʻa e tokolahi, ʻOku malava ke ʻi ai ha moʻui fiefia moʻoni? ʻOku fēfē hoʻo fakakaukau fekauʻaki mo iá? . . . Te ke pehē ko e hā ʻa e taha ʻo e fakafaingataʻaʻiaʻanga lahi taha ʻi he ʻahó ni ki he fiefiá? . . . (Sāme 1:1, 2; ngaahi konga tohi lahi ange ke feʻunga mo e meʻa ʻoku hohaʻa ki ai ʻa e tokotaha-ʻapí.)’
NGAAHI MEʻA ʻOKU LOLOTONGA HOKÓ
● ‘Mālō ʻetau maʻu e efiafí ni. Ko hoku hingoá ko——. Ko ha tokotaha kaungāʻapi au mei he (hingoa ʻo e halá pe feituʻú). Naʻá ke sio ʻanepō ʻi he ongoongo he TV? . . . Ko e līpooti ko ia ki he (lave ki ha meʻa ʻoku lolotonga hoko ʻoku fai ʻa e hohaʻa ki ai)—ko e hā hoʻo fakakaukau fekauʻaki mo iá? . . . ʻOku ʻikai tātātaha ʻa e fanongo ki he ʻeke ʻe he kakaí, ʻE iku atu ki he hā ʻa e māmani ko ʻení? Ko kimautolu Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻoku mau tui ʻoku tau moʻui ʻi he meʻa ʻoku ui ʻe he Tohitapú ko e “kuonga fakamui.” Fakatokangaʻi ʻa e fakamatala fakaikiiki ko ʻeni ʻi he 2 Timote 3:1-5.’
● ‘Naʻá ke lau ʻeni ʻi he nusipepa ʻo e uike ní? (Fakahā ange ʻa e fakamatala feʻungamālie naʻe kosiʻí.) Ko e hā hoʻo fakakaukaú . . . ?’
● ‘ʻOku ou saiʻia ke ʻeke kiate koe ha fehuʻi. Kapau ʻe lava ke ke fili, ko fē ʻi he ngaahi palopalema lahi ʻoku lolotonga fehangahangai mo e māmaní te ke saiʻia ke sio ʻoku ʻuluaki fakaleleiʻí? (Hili hono ʻilo ʻa e meʻa ʻoku hohaʻa lahi taha ki ai ʻa e tokotaha-ʻapí, ngāueʻaki ʻeni ko e makatuʻunga ki hoʻo fetalanoaʻakí.)’
NGAAHI ʻAHO FAKAʻOSÍ
● ‘ʻOku mau ʻaʻahi maí ke fetalanoaʻaki ki he ʻuhinga ʻo e meʻa ʻoku hoko takatakai ʻiate kitautolu ʻi he māmaní he ʻaho ní. ʻI he lotolotonga ʻo e kakai tokolahi, kuo ʻi ai ha holo hifo ʻo e mahuʻingaʻia ʻi he ʻOtuá pea ʻi heʻene ngaahi tuʻunga ki he moʻuí hangē ko ia ʻoku fokotuʻutuʻu ʻi he Tohitapú. Kuo uesia lahi ʻe he meʻá ni ʻa e anga ʻo e fevakaiʻaki ʻa e kakaí ʻiate kinautolú. Kātaki muʻa kau vahevahe mo koe ʻa e fakamatala ko ʻeni naʻe hiki ʻi he 2 Timote 3:1-5 pea ke tala mai angé pe ʻokú ke fakakaukau ʻoku feʻungamālie ia mo e māmani ʻi he ʻaho ní. (Lau) . . . ʻOku ʻi ai ha ʻuhinga papau ke ʻamanekina ʻa e ngaahi tuʻunga lelei ange ʻi he kahaʻú? (2 Pita 3:13)’
● ‘ʻOku tui ʻa e kakai tokolahi ʻoku toe siʻi ʻa e taimi ki he maama ko ʻení. ʻOku nau lau ko e “ngaahi ʻaho fakaʻosí” ʻa hotau taimí. Ka naʻá ke ʻiloʻi ʻoku tala mai kiate kitautolu ʻe he Tohitapú ʻa e founga ʻe lava ai ke tau hao ʻi he ngataʻanga ʻo e maama lolotongá pea moʻui ʻi ha māmani ʻa ia ʻe ngaohi ko ha palataisi? (Sef. 2:2, 3)’
[Toe sio ki he “Ngaahi Meʻa ʻOku Lolotonga Hokó” ʻi he lisi ko ʻeni ʻo e ngaahi lea kamata kuo fokotuʻu atú.]
NGĀUE/NOFOʻANGA
● ‘Kuo mau talanoa mo ho ngaahi kaungāʻapí fekauʻaki mo e meʻa ʻe lava ke fai ke fakapapauʻi ai ʻe ʻi ai ha ngāue mo ha nofoʻanga ki he tokotaha kotoa pē. ʻOkú ke tui ʻoku ʻuhinga lelei ke ʻamanekina ʻe lavaʻi ʻeni ʻe he ngaahi founga-pule ʻa e tangatá? . . . Ka ʻoku ʻi ai ʻa e tokotaha ia ʻokú ne ʻiloʻi ʻa e founga ke fakaleleiʻiʻaki ʻa e ngaahi palopalemá ni; ʻa ia ko e Tokotaha-Fakatupu ia ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá. (Ai. 65:21-23)’
[● ‘ʻOku mau fevahevaheʻaki mo homau ngaahi kaungāʻapí ha fakakaukau fekauʻaki mo ha founga-pule lelei. Ko e tokolahi taha ʻo e kakaí te nau saiʻia ke maʻu ha faʻahinga founga-pule ʻoku ʻatā mei he fakameleʻí, ko e taha ʻokú ne ʻomai ʻa e ngāue mo e nofoʻanga lelei maʻá e tokotaha kotoa pē. ʻOkú ke fakakaukau ko e hā ʻa e faʻahinga founga-pule ʻoku lava ke ne fai kotoa ʻa e meʻa ko iá? . . . (Sāme 97:1, 2; Ai. 65:21-23)’]
PULEʻANGA
● ‘ʻI he fetalanoaʻaki mo hoku ngaahi kaungāʻapí, kuó u ʻiloʻi ai ʻoku fakaʻamu ʻa e tokolahi ke moʻui ʻi he malumalu ʻo ha founga-pule ʻa ia ʻe lava ke ne solova moʻoni ʻa e ngaahi palopalema lalahi ʻoku tau fehangahangai mo ia ʻi he ʻaho ní—ʻa e faihiá mo e mamafa ʻa e fakamole ki he nofó (pe ko e hā pē ʻoku lolotonga ʻi he fakakaukau ʻa e tokolahi). ʻIkai ʻokú ke loto-tatau, ʻe fiemaʻu ia? . . . ʻOku ʻi ai ha founga-pule pehē ʻi he ʻahó ni? . . . Kuo lotu moʻoni ʻa e kakai tokolahi ki ha founga-pule ʻa ia ʻe malava ke ne fai ʻa e ngaahi meʻa ko iá. ʻOku ʻikai ha veiveiua kuó ke lotu mo koe ki ai, ka ʻoku ʻikai fakakaukau ki ai ʻa e kakai tokolahi ia ko ha founga-pule. (Tan. 2:44; Sāme 67:6, 7; Mai. 4:4)’
● ‘ʻOku mau ʻeke ha fehuʻi ki homau ngaahi kaungāʻapí. Te mau houngaʻia ʻi haʻo fakamatala ʻo kau ki ai. ʻOkú ke ʻilo, naʻe akoʻi kitautolu ʻe Sīsū ke lotu ke hoko mai ʻa e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá pea ke fai Hono finangaló ʻi he māmaní hangē ko ia ʻi hēvaní. ʻOkú ke fakakaukau ʻe faifai pea tali ʻa e lotu ko ʻení koeʻuhi ke hoko moʻoni ʻa e finangalo ʻo e ʻOtuá ʻi heni ʻi he māmaní? . . . (Ai. 55:10, 11; Fkh. 21:3-5)’
● ‘ʻOku ou fetalanoaʻaki mo hoku ngaahi kaungāʻapí ki ha meʻa ʻa ia kuo pau ke tau fehangahangai kotoa mo ia: ʻOku tau saiʻia ʻi he founga-pule ʻa e ʻOtuá, pe ʻoku tau fiemaʻu ʻe kitautolu ʻa e tuʻunga-pule fakaetangatá? ʻI he vakai atu ki he ngaahi tuʻunga ʻi he māmaní he ʻaho ní, ʻokú ke ongoʻi ʻoku fiemaʻu kiate kitautolu ha meʻa kehe mei he meʻa ko ia kuo faʻu ʻe he tangatá? . . . (Mt. 6:9, 10; Sāme 146:3-5)’
TAU/MELINO
● ‘ʻOku ou fekumi ki he kakai te nau saiʻia ke moʻui ʻi ha māmani ʻoku ʻatā mei he taú. Kuo ʻi ai ʻa e ngaahi tau ʻe laui ngeau ʻi he senituli pē ko ʻení, kau ai ʻa e ongo tau ʻe ua ʻa e māmaní. . . . Ko hai ʻe lava ke ne ʻomai ha māmani melino? . . . (Mai. 4:2-4)’
● ‘ʻOku mau ʻilo ʻoku pehē ʻe he meimei tokotaha kotoa pē ʻokú ne loto ke melino ʻa e māmaní. ʻOku toe lea pehē foki mo e tokolahi taha ʻo e kau taki ʻi he māmaní. Ko e hā leva ʻoku mātuʻaki faingataʻa ai ke maʻu iá? . . . (Fkh. 12:7-12)’
TAʻUMOTUʻA/MATE
● ‘Kuó ke fifili ki he ʻuhinga ʻoku tau tupu ai ʻo motuʻa pea maté? ʻOku moʻui ʻa e ngaahi fonu ia ʻi tahi ʻe niʻihi ʻi he ngaahi taʻu ʻe laui ngeau. Kuo moʻui ʻi he laui afeʻi taʻu ʻa e ʻuluʻakau ʻe niʻihi. Ka ʻoku moʻui pē ʻa e faʻahinga ia ʻo e tangatá ʻi he taʻu ʻe 70 pe 80 pea mate leva. Kuó ke fifili pe ko e hā hono ʻuhingá? . . . (Loma 5:12) ʻE toe liliu ʻa e tuʻunga ko iá? . . . (Fkh. 21:3, 4)’
● ‘Kuó ke ʻeke nai: Ko e ngataʻangá fakaʻaufuli ʻa e maté? Pe ʻoku toe ʻi ai ha meʻa kehe ʻi he hili ʻa e maté? . . . ʻOku fakamaʻalaʻala ʻe he Tohitapú ha fehuʻi pē ʻoku tau maʻu nai fekauʻaki mo e maté. (Koh. 9:5, 10) ʻOkú ne toe fakahā ʻoku ʻi ai ha ʻamanaki moʻoni ki he faʻahinga ʻoku nau maʻu ʻa e tuí. (Sione 11:25)’
TOHITAPU/ʻOTUA
● ‘Mālō e lelei. ʻOku ou fai ha kiʻi ʻaʻahi nounou pē ke fevahevaheʻaki mo koe ha pōpoaki mahuʻinga. Kātaki ʻo fakatokangaʻi ʻa e meʻa ʻoku leaʻaki heni ʻe he Tohitapú. (Lau ʻa e konga Tohitapu, hangē ko e Fakahā 21:3, 4.) Ko e hā hoʻo fakakaukau fekauʻaki mo iá? ʻOku ongo lelei ia kiate koe?’
● ‘ʻOku mau talanoa ki homau ngaahi kaungāʻapí ʻo fekauʻaki mo e feituʻu ʻe maʻu ai ʻa e tokoni ʻaonga ke fekuki ai mo e ngaahi palopalema ʻi he moʻuí. ʻI he kuohilí, naʻe kumi faleʻi ʻa e kakai tokolahi ki he Tohitapú. Ka ʻoku tau moʻui ʻi ha taimi ʻoku feliliuaki ai ʻa e ngaahi fakakaukaú. ʻOku fēfē hoʻo ongoʻi fekauʻaki mo iá? ʻOkú ke tui ko e Tohitapú ko e Folofola ia ʻa e ʻOtuá pe ʻokú ke ongoʻi ko ha tohi lelei pē ia naʻe tohi ʻe ha kau tangata? . . . Kapau ʻoku mei he ʻOtuá ia, ʻokú ke fakakaukau ʻoku lava fēfē ke fakapapauʻi ia ʻe ha taha?’
[● ‘ʻOku ou fiefia ʻi he maʻu mai koe ki ʻapi ní. ʻOku ou fevahevaheʻaki mo hoku ngaahi kaungāʻapí ha fakakaukau fakalototoʻa mei he Tohitapú (pe, mei he ngaahi Konga Tohitapu Māʻoniʻoní). Kuo faifai ange pea ke fifili: . . . ? (ʻEke ha fehuʻi ʻa ia ʻokú ne tataki ki hoʻo tuʻunga-lea ki he fetalanoaʻakí.)’]
● ‘ʻOku mau fakaʻaiʻai ʻa e kakaí ke lau ʻenau Tohitapú. Ko e ngaahi tali ʻokú ne ʻomai ki he ngaahi fehuʻi mahuʻingá ʻokú ne faʻa fakaʻohovaleʻi ʻa e kakaí. Ko e fakatātaá: . . . (Sāme 104:5; pe Tan. 2:44; pe ko ha konga tohi kehe).’
● ‘ʻOku mau fai pē ha kiʻi ʻaʻahi nounou ki homau ngaahi kaungāʻapí he ʻahó ni. ʻOku tuipau ki he ʻOtuá ʻa e kakai ʻe niʻihi kuo mau talanoa ki ai. ʻOku ʻiloʻi ʻe he niʻihi kehe ʻoku faingataʻa ke tui kiate ia. ʻOku fēfē hoʻo ongoʻí? . . . ʻOku fakalototoʻaʻi kitautolu ʻe he Tohitapú ke fakakaukau ki he mahuʻinga ʻo e ʻuniveesi fakamatelié. (Sāme 19:1) Ko e Tokotaha ko ia ʻoku puleʻi ʻe heʻene ngaahi laó ʻa e ngaahi naunau fakalangí kuó ne toe tokonaki mai ʻa e fakahinohino mahuʻinga maʻatautolu. (Sāme 19:7-9)’
ʻĀMAKETONE
● ‘ʻOku hohaʻa ʻa e kakai tokolahi fekauʻaki mo ʻĀmaketone. Kuo nau fanongo ʻi hono ngāueʻaki ʻa e kupuʻi lea ko iá ʻe he kau taki ʻo e māmaní ʻo fakafelāveʻi ki ha tau fakaniukilia fakalūkufua. ʻOkú ke tui ko e hā hono ʻuhinga ʻo ʻĀmaketone ki he faʻahinga ʻo e tangatá? . . . Ko hono moʻoní, ko e hingoa ʻĀmaketoné ko e toʻo ia mei he Tohitapú, pea ʻoku ʻuhinga ia ki he meʻa mātuʻaki kehe mei hono fakamatalaʻi anga-maheni ʻo e foʻi leá. (Fkh. 16:14, 16) ʻOku toe fakahā mai ʻe he Tohitapú ʻoku ʻi ai ʻa e ngaahi meʻa ʻoku lava ke tau fai fakafoʻituitui fakataha mo ha fakakaukau ke hao. (Sef. 2:2, 3)’
ʻOFA/ANGA-ʻOFA
● ‘ʻOku mau ʻiloʻi ʻoku hohaʻa moʻoni ʻa e kakai tokolahi fekauʻaki mo e ʻikai ha ʻofa moʻoni ʻi he māmaní. ʻOkú ke toe ongoʻi pehē mo koe? . . . ʻOkú ke fakakaukau ko e hā ʻoku anga peheni aí? . . . Naʻá ke ʻiloʻi naʻe tala ki muʻa ʻe he Tohitapú ʻa e tuʻunga ko ʻení? (2 Tim. 3:1-4) ʻOkú ne toe fakamatalaʻi ʻa e ʻuhinga ki aí. (1 Sione 4:8)’
● ‘Ko hoku hingoá ko——. Ko e tokotaha au ʻi ho ngaahi kaungāʻapí. ʻOku ou fai ha kiʻi ʻaʻahi nounou pē ke fetalanoaʻaki mo hoku ngaahi kaungāʻapí fekauʻaki mo e meʻa ʻokú ne fakahohaʻasi lahi au, pea ʻoku ou tui kuó ke fakatokangaʻi ia ʻe koe foki. ʻOku ʻikai ha fakamole lahi ʻi hono fakahā ʻa e anga-ʻofá, ka ʻoku hā ngali siʻi ʻaupito ia he ʻahó ni. Kuó ke fifili pe ko e hā ʻoku ʻi ai ai ʻa e tuʻunga ko iá? . . . (Mt. 24:12; 1 Sione 4:8)’
ʻI HE TAIMI ʻOKU PEHĒ AI ʻE HE KAKAI TOKOLAHI: ‘ʻOKU ʻI AI PĒ ʻEKU LOTÚ’
● ‘Mālō ʻetau maʻu ʻa e pongipongí ni. ʻOku mau ʻaʻahi mai ki he ngaahi fāmili kotoa pē ʻi ho poloká (pe, ʻi he feituʻú ni), pea ʻoku mau ʻilo ai ko e tokolahi taha ʻo kinautolú ʻoku ʻi ai pē ʻenau lotu. ʻOku ʻikai ha veiveiua ʻoku pehē foki mo koe. . . . Kae tatau ai pē pe ko e hā e lotu ʻoku tau kau ki aí, ʻoku uesia kitautolu ʻe he ngaahi palopalema lahi tatau—mamafa ʻa e fakamole ki he nofó, faihiá, mahamahakí—ʻikai ʻoku pehē? . . . ʻOkú ke ongoʻi ʻoku ʻi ai ha fakaleleiʻanga moʻoni ki he ngaahi meʻa ko ʻení? . . . (2 Pita 3:13; mo e alā meʻa pehē.)’
ʻI HE TAIMI ʻOKU PEHĒ AI ʻE HE KAKAI TOKOLAHI: ‘ʻOKU OU FEMOʻUEKINÁ’
● ‘Mālō e lelei. ʻOku mau ʻaʻahi mai mo ha pōpoaki mahuʻinga ki he tokotaha kotoa pē ʻi he feituʻú ni. ʻOku ʻikai ha veiveiua ko e tokotaha femoʻuekina koe, ko ia ai, teu fakanounou pē.’
● ‘Mālō ʻetau lava. Ko hoku hingoá ko——. Ko e taumuʻa ʻa hoku fonongá ke fetalanoaʻaki mo koe ki he ngaahi tāpuaki ʻa e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá mo e founga ʻe lava ai ke tau kau ʻiate kinautolú. Ka ʻoku lava ke u hanga atu ʻokú ke femoʻuekina (pe, teu ʻalu). ʻE lava pē ke u tuku atu kiate koe ha kiʻi fakakaukau nounou?’
ʻI HE FEITUʻU KUO FAʻA NGĀUEʻÍ
● ‘ʻOku ou fiefia ʻi he maʻu mai koe ki ʻapi ní. Ko e fai mai ʻeni ʻemau ʻaʻahi fakauike ki homou feituʻú, pea ʻoku mau maʻu heni ha meʻa lahi ange ke vahevahe mo koe fekauʻaki mo e ngaahi meʻa fakaofo ʻa ia ʻe fai ʻe he Puleʻanga ʻo e ʻOtuá maʻá e faʻahinga ʻo e tangatá.’
● ‘Mālō e lelei. ʻOku fakafiefia ʻa e toe feʻiloaki mo koé. . . . ʻOku moʻui lelei ʻa e tokotaha kotoa pē ʻi he fāmilí? . . . ʻOku ou tuʻu mai hení ke vahevahe mo koe ha fakakaukau ki he . . . ’
[● ‘Mālō ʻetau maʻu ʻa e pongipongí ni. Fēfē hake? . . . Kuó u fiemaʻu ha toe faingamālie ke talanoa ai mo koe. (Fakahā leva ʻa e tuʻunga-lea pau ʻokú ke loto ke lāulea ki aí.)’]