LAIPELI Taua Le‘o ‘I HE ‘INITANETÍ
Taua Le‘o
LAIPELI ‘I HE ‘INITANETÍ
Faka-Tonga
ʻ
  • ʻ
  • ā
  • ē
  • ī
  • ō
  • ū
  • TOHI TAPU
  • ‘Ū TOHI
  • NGAAHI FAKATAHA
  • w98 10/15 p. 30-31
  • Ngaahi Fehuʻi mei he Kau Lautohí

‘Ikai ala ma‘u ha vitiō

Kātaki, ‘oku ‘ikai ma‘u ha vitiō.

  • Ngaahi Fehuʻi mei he Kau Lautohí
  • Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—1998
  • Fakamatala Meimei Tatau
  • Ko e Hā ʻOku ʻIkai Kātoangaʻi Ai ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻa e Faiʻahó?
    Ngaahi Fehuʻi ʻOku Toutou ʻEke Fekauʻaki mo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová
  • ʻOku Leleiʻia ʻa e ʻOtuá ʻi he Ngaahi Paati Kotoa Pē?
    Ako mei he Faiako Lahí
  • ʻOku Fakahōifua ki he ʻOtuá ʻa e Kātoanga Kotoa Pē?
    Founga ke Nofo Maʻu Ai ʻi he ʻOfa ʻa e ʻOtuá
  • Ngaahi Kātoanga ʻOku Taʻefakahōifua ki he ʻOtuá
    Tauhi Kimoutolu ʻi he ʻOfa ʻa e ʻOtuá
Sio ki he Me‘a Lahi Ange
Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—1998
w98 10/15 p. 30-31

Ngaahi Fehuʻi mei he Kau Lautohí

ʻOku tauhi ʻe he tokolahi ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻa e ngaahi ʻaho fakamanatu fakataʻu ʻo e malí. Ko ha faiʻaho ko ha ʻaho fakamanatu fakataʻu ia ʻo e taimi naʻe fāʻeleʻi ai koé. Ko ia, ko e hā ʻoku kātoangaʻi ai ʻa e ngaahi ʻaho fakamanatu fakataʻu ʻo e malí kae ʻikai ko e ngaahi ʻaho fakamanatu fakataʻu ʻo e ʻaho fāʻeleʻí?

Ke lea totonu, ʻoku ʻikai fiemaʻu ia ki ha Kalisitiane ke kātoangaʻi ha taha ʻo kinaua. Ka, ʻoku ʻikai ʻuhinga ia ʻoku mahuʻinga tatau ʻa e ongo meʻa ko iá, pe kuo pau ke vakai ʻa e kau Kalisitiané ia ki he meʻa muʻomuʻá (ʻaho fakamanatu fakataʻu ʻo e malí) ʻo hangē pē ko ʻenau vakai ki he ngaahi kātoanga faiʻahó.

Hangē ko ia kuo haá, ʻoku lava ke pehē ʻokú na fakatou ʻaho fakamanatu fakataʻu koeʻuhi ko ha “ʻaho fakamanatu fakataʻu” ko e ‘toe hoko fakataʻu ia ʻa ha ʻaho ʻokú ne fakaʻilongaʻi ha meʻa naʻe hoko.’ ʻOku lava ke ʻi ai ha ʻaho fakamanatu fakataʻu ʻo ha faʻahinga meʻa pē​—ko e ʻaho naʻá ke hokosia ai ha fakatuʻutāmaki ʻi ha meʻalele, sio ki ha mate ʻa e māhiná, ʻalu mo ho fāmilí ʻo kaukau tahi, mo e alāmeʻa pehē. ʻOku hā mahino ʻoku ʻikai liliu ʻe he kau Kalisitiané ʻa e “ʻaho fakamanatu fakataʻu” kotoa pē ko ha ʻaho makehe ia, pe fai ha paati ke fakamanatuʻaki ia. ʻOku totonu ke te fakakaukau ki he ngaahi tafaʻaki ʻo ha meʻa pea fili pe ko e hā ʻoku feʻungamālie mo iá.

Ko e fakatātaá, naʻe fakahinohino papau ʻe he ʻOtuá ki he kau ʻIsilelí ke nau kātoangaʻi fakataʻu ʻa e ʻaho naʻe fakalaka atu ai ʻa ʻene ʻāngeló ʻi he ngaahi fale ʻo e kau ʻIsilelí ʻi ʻIsipité pea mo e ola ko e hiki atu ʻa ʻene kakaí ʻi he 1513 K.M. (Ekisoto 12:14) ʻI hono fakamanatu ki mui ʻe he kau Siú, kau ai ʻa Sīsū, ʻa e ʻaho fakamanatu fakataʻu ʻo e meʻa ko ia naʻe hokó, naʻe fai ia ʻi he talangofua ki he fakahinohino ʻa e ʻOtuá, pea naʻe ʻikai te nau fai ia ʻaki ha paati pe foaki meʻaʻofa. Naʻe toe ʻai makehe pehē pē ʻe he kau Siú ʻa e ʻaho fakamanatu fakataʻu ʻo e toe fakatapui ʻo e temipalé. Neongo ko hono fakamanatu ʻo e meʻa fakahisitōlia ko ʻeni naʻe hokó naʻe ʻikai fekau mai ia ʻi he Tohitapú, ʻoku fokotuʻu mai ʻe he Sione 10:​22, 23 naʻe ʻikai fakaangaʻi ʻe Sīsū ia ʻa hono fai iá. Fakaʻosí, ʻoku fai ʻe he kau Kalisitiané ha fakataha makehe ʻi he ʻaho fakamanatu fakataʻu ʻo e pekia ʻa Sīsuú. Ko hono moʻoní, ʻoku fai ʻeni ʻi he talangofua ki ha fekau mahino ʻoku maʻu ʻi he Folofola ʻa e ʻOtuá.​—Luke 22:​19, 20.

Fēfē ʻa e ngaahi ʻaho fakamanatu fakataʻu ʻo e malí? ʻI he ngaahi fonua ʻe niʻihi ko ha meʻa anga-maheni ia ki he husepānití mo e uaifí ke na fakatokangaʻi ʻa e ʻaho fakamanatu fakataʻu ʻo ʻena hū ki he tuʻunga ko e malí, ko ha fokotuʻutuʻu naʻe fokotuʻu ʻe he ʻOtuá. (Senesi 2:​18-24; Mātiu 19:​4-6) Ko hono moʻoní, ʻoku ʻikai fakaʻatakoviʻi mai ʻe he Tohitapú ʻa e malí. Naʻe fakatou ʻalu ʻa Sīsū ki ha ongo kātoanga mali pea tokoni ki he fiefia ʻo e meʻa ko iá.​—Sione 2:​1-11.

ʻE ʻikai ko ha meʻa ngali kehe ia ki ha ongo meʻa mali ʻi he ʻaho fakamanatu fakataʻu ʻo ʻena malí ke na vaheʻi ha taimi ke fakakaukau atu ai ki he fakafiefia ʻo e meʻa ko iá pea mo ʻena tukupā ke ngāue ke lavameʻa ʻi hona tuʻunga ko e ongo meʻa malí. Pe ʻokú na tokangataha ki he taimi fakafiefia ko ʻení ʻiate kinaua pē, ʻi hona tuʻunga pē ko e ongo meʻa malí, pe ʻokú na fakakau mai mo ha ngaahi kāinga tokosiʻi pe ngaahi kaumeʻa ofí, ko e meʻa pē ia ʻa kinaua ke na fili ki ai. ʻOku ʻikai totonu ke hoko ʻa e meʻa ia ko iá ko ha kalofanga ia ki ha fuʻu fakatahataha fakaesōsiale lahi. ʻI he meʻa ko iá ʻe loto ʻa e kau Kalisitiané ke tataki ʻaki ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻoku ngāueʻaki ʻi he ʻaho kotoa pē ʻi heʻenau moʻuí. Ko ia, ko ha meʻa fakafoʻituitui pē ia ʻa e tauhi ʻe ha taha ha ʻaho fakamanatu fakataʻu ʻo e malí pe ʻikai.​—Loma 13:​13, 14.

Fēfē ʻa hono fai ha tokanga makehe ki ha ʻaho fāʻeleʻi? ʻOku tau maʻu ha ngaahi fakamatala mei he Tohitapú ʻo fekauʻaki mo ha ʻaho fakamanatu fakataʻu pehē?

Sai, ʻi he kamata mai ʻa e senituli ko ʻení, ko e Kau Ako Tohitapú, ʻa ia naʻe toki ʻiloa ko e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová, naʻa nau tokanga ki he ngaahi ʻaho fāʻeleʻí. Ko e tokolahi ʻo kinautolu naʻa nau tauhi ha fanga kiʻi tohi iiki naʻe ui ko e Daily Heavenly Manna. Naʻe ʻi ai ha konga Tohitapu ki he ʻaho taki taha, pea ko e tokolahi ʻo e kau Kalisitiané naʻa nau ʻai ha kiʻi laʻitā ʻi he ngaahi peesi ko ia ʻoku feʻungatonu mo e ngaahi ʻaho fāʻeleʻi ʻo honau kaungā Kau Ako Tohitapú. Pehē foki, ko e The Watch Tower ʻo Fepueli 15, 1909, naʻe lave ai ʻo pehē, ʻi ha fakataha-lahi ʻi Jacksonville, Florida, U.S.A., naʻe taki mai ai ki he peletifōmú ʻa Tokoua Russell, ʻa ia naʻe hoko ʻi he taimi ko iá ko e palesiteni ʻo e Sōsaietí. Ko e hā hono ʻuhingá? Naʻe foaki fakaʻohovale ange ai kiate ia ha meʻaʻofa faiʻaho ko e ngaahi puha kālepi, fainā mo e moli. ʻOku fakamaʻalifekina mai ai kiate kitautolu ʻa e kuohilí. Ke ʻai ʻa e ngaahi meʻá ki honau tuʻunga felāveʻiʻakí, manatuʻi ko e lolotonga ʻo e vahaʻa taimi ko iá, naʻe toe fakamanatu ai ʻe he Kau Ako Tohitapú ia ʻa Tīsema 25 ko e ʻaho fakamanatu fakataʻu ia ʻo e ʻaloʻi ʻo Sīsuú, pe ʻaho ʻaloʻí. Naʻe aʻu ʻo angaʻaki ʻa hono fai ʻa e tina Kilisimasi ia ʻi he ʻuluʻi ʻapitanga Brooklyn.

Ko hono moʻoní, talu mei ai kuo tupu fakalaumālie ʻa e kakai ʻa e ʻOtuá ʻi he ngaahi tafaʻaki lahi. Naʻe hanga ʻe he maama ʻo e moʻoní naʻe tupu hake ʻi he 1920 ʻo fakaivia kinautolu ke nau sio ki he ngaahi meʻá ni:

Naʻe ʻikai ke ʻaloʻi ʻa Sīsū ʻi Tīsema 25, ko ha ʻaho ia naʻe fekauʻaki mo e lotu panganí. ʻOku tataki kitautolu ʻe he Tohitapú ke tau fakamanatu ʻa e ʻaho ʻo e pekia ʻa Sīsuú, ʻikai ko e ʻaho fakamanatu fakataʻu ʻo hono ʻaloʻí pe ko ha fanauʻi ʻo ha taha. Ko hono fai ia ʻo fakatatau ki he Koheleti 7:1 pea mo e moʻoniʻi meʻa ko ia ʻo kau ki he ikuʻanga ʻo e moʻui ʻa ha tahá ʻoku mahuʻinga ange ia ʻi he ʻaho ʻo hono fanauʻí. ʻOku ʻikai ha lēkooti ia ʻi he Tohitapú naʻe ʻi ai ha sevāniti anga-tonu naʻá ne kātoangaʻi hono ʻaho fāʻeleʻí. ʻOku lēkooti ai ʻa e ongo kātoanga faiʻaho ʻa e kau pangani, ʻoku fekauʻaki ʻeni mo ha ongo meʻa fakalilifu naʻe hoko ai. Tau vakai ange ki he ʻātakai ʻo e ongo ʻaho fakamanatu faiʻaho ko iá.

Ko e ʻuluakí ko e faiʻaho ʻo Felo ʻi he taimi ʻo Siosifá. (Senesi 40:​20-23) ʻI he fekauʻaki mo e meʻá ni, ko e kupu fekauʻaki mo e faiʻahó ʻi he Encyclopædia of Religion and Ethics ʻa Hastings ʻoku kamataʻaki ai: “Ko e anga fakafonua ʻo hono fakamanatu ʻa e ʻaho fāʻeleʻí ʻoku fekauʻaki ia ʻi hono faʻungá, mo hono lau ʻo e taimí, pea ko e ngaahi meʻa ʻoku kau aí, ʻoku fekauʻaki ia mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni fakalotu fakakuongamuʻá.” Ki muí, ʻoku lave ai ʻa e ʻenisaikolopētiá ki he tokotaha sioloki-ʻIsipite ko Sir J. Gardner Wilkinson, ʻa ia naʻá ne tohi: “Naʻe tautefito ʻa e mahuʻingaʻia ʻa e ʻIsipite kotoa ki he ʻaho ko iá, pea naʻa mo e houa ʻo hono fanauʻí; pea ʻoku mahalo, ʻo hangē pē ko ia ʻi Pēsiá, ko e tokotaha taki taha naʻá ne fakamanatu ʻa hono ʻaho fāʻeleʻí ʻaki ʻa e ngaahi fakafiefia lahi, ʻo talitali lelei ki ai ʻa hono ngaahi kaumeʻá fakataha mo e ngaahi vaʻinga fakaoli ʻa e sōsaietí, pea mo ha tokonaki makehe tōtuʻa ʻo e ngaahi meʻakai vovó.”

Ko e kātoanga faiʻaho ʻe taha ʻoku lave ki ai ʻi he Tohitapú ko Hēlota, ʻa ia naʻe tuʻusi ai ʻa e ʻulu ʻo Sione Papitaisó. (Mātiu 14:​6-10) ʻOku ʻomai ʻe he The International Standard Bible Encyclopedia (paaki 1979) ʻa e fakamaama ko ʻení: “Naʻe kātoangaʻi ʻe he kau Kalisi ki muʻa ʻi he Fakaului-Kalisí ʻa e ngaahi ʻaho fāʻeleʻi ʻo e ngaahi ʻotua mo e kau tangata tuʻu-ki-muʻa. Ko e hingoa faka-K[alis]i ʻo e ngaahi kātoangá ni ko e genéthlia, lolotonga iá ko e genésia naʻe ʻuhinga ia ki he fakamanatu ʻo e ʻaho fāʻeleʻi ʻo ha tokotaha mahuʻinga kuo mate. ʻI he 2 Maka[peo] 6:7 ʻoku tau maʻu ai ha fakamatala ki ha genéthlia fakamāhina ʻo ʻAnitiokasi IV, he lolotonga iá naʻe fakamālohiʻi ai ʻa e kau Siú ke nau ‘maʻu ʻinasi ʻi he ngaahi feilaulaú.’ . . . ʻI he taimi naʻe kātoangaʻi ai ʻe Hēlota ʻa hono ʻaho fāʻeleʻí naʻá ne fai ia ʻo fakatatau ki ha anga fakafonua ʻa e Fakaului-Kalisí; ʻoku ʻikai ha fakamoʻoni ia ki he kātoangaʻi ʻo e ngaahi ʻaho fāʻeleʻí ʻi ʻIsileli ʻi he ngaahi taimi ki muʻa ʻi he Fakaului-Kalisí.”

Ko hono moʻoní, ko e kau Kalisitiane moʻoni ʻi he ʻaho ní ʻoku ʻikai te nau hohaʻa tōtuʻa fekauʻaki mo e tupuʻanga pea mo e ngaahi fehokotaki fakalotu fakakuongamuʻa ʻo e tōʻonga, pe anga fakafonua kotoa pē, ka ʻoku ʻikai te nau hehema ke tukunoaʻi ʻa e ngaahi fakamatala ʻo kau ki ai ʻoku ʻi he Folofola ʻa e ʻOtuá. ʻOku kau heni ʻa e ongo kātoanga faiʻaho pē ʻe ua ʻo e lēkooti faka-Tohitapú ʻa ia ʻoku fakapangani pea ʻoku fakafekauʻaki ia mo e meʻa fakamamahi naʻe hoko ai. Ko ia ai, ʻoku fokotuʻu mahino ʻe he Tohitapú ʻa e ngaahi kātoanga faiʻahó ʻi ha ʻata kovi, ko ha meʻa ʻoku ʻikai tukunoaʻi ʻe he kau Kalisitiane loto-moʻoní.

Ko hono aofangatukú, neongo ko ha meʻa fakafoʻituitui ʻataʻatā pē kapau ʻoku fili ʻa e kau Kalisitiané ke fai ha tokanga ki he ʻaho fakamanatu fakataʻu ʻo ʻenau malí, ʻoku ʻi ai ʻa e ngaahi ʻuhinga lelei ki he ʻuhinga ʻoku fakaʻehiʻehi ai ʻa e kau Kalisitiane matuʻotuʻá mei hono kātoangaʻi ʻa e ngaahi ʻaho fāʻeleʻí.

    ʻŪ Tohi Faka-Tonga (1987-2026)
    Hū ki Tu‘a
    Hū ki Loto
    • Faka-Tonga
    • Share
    • Sai‘ia
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Makatu‘unga Hono Ngāue‘akí
    • Polisī Fakafo‘ituitui
    • Privacy Setting
    • JW.ORG
    • Hū ki Loto
    Share