Lakalakaimonū ʻa e Folofola ʻa Sihová ʻi he “Fonua ʻo e ʻĪkalé”
“KO E Fonua ʻo e ʻĪkalé.” Ko e meʻa ia naʻe uiʻaki ʻe he kau ʻAlipēniá ʻa honau fonuá ʻi heʻenau leá. Ko e fonua ko ení ʻi heʻene hanga ki he Tahi ʻAtaliá ʻoku tokoto ia ʻi he Muitolotolo Palakaná, ʻo tuʻu ʻi he vahaʻa ʻo Kalisi mo ʻIukosilāvia ki muʻá. Neongo ʻoku ʻi ai ʻa e ngaahi fakamahamahalo lahi fekauʻaki mo e tupuʻanga ʻo e kau ʻAlipēniá, ʻoku loto-tatau ʻa e tokolahi taha ʻo e kau faihisitōliá ko e kau ʻAlipēniá mo ʻenau leá ko ʻenau haʻú mei he kau ʻIlilia ʻo e kuonga muʻá, ʻa ia ko ʻenau tōʻonga fakafonuá, fakatatau ki he Encyclopædia Britannica, ʻoku lau ʻaho ia ki he 2000 K.M.
Ko e fakaʻofoʻofa fakanatula ʻo ʻAlipēniá ʻoku faʻuʻaki ia ʻa e ngaahi moʻunga fetungotungaʻi ʻi he tokelau mamaʻó mo e ngaahi matātahi lōloa mo ʻoneʻone hinehina ʻi he tongá ʻi he Tahi ʻAtaliá. Kae kehe, ko e fakaʻofoʻofa lahi tahá, ʻoku maʻu ia ʻi he kakaí. ʻOku nau loto-māfana mo anga-talitali kakai, longomoʻui mo faʻa lea, ko e kau ako tokanga ʻa ia ʻoku nau fakahāhā loto-māfana ʻenau ngaahi fakakaukaú fakataha mo e ngaue longomoʻui ʻa honau sinó.
Ko ha ʻAʻahi ʻa ha Misinale ʻIloa
Ko e angaʻitangata fakaʻofoʻofa ʻo e kakaí mo e mātanga fakaʻofoʻofá ʻoku ʻikai ha veiveiua naʻá ne maʻu ʻa e tokanga ʻa ha tokotaha fononga makehe ʻi he laui senituli kuohilí. ʻI he 56 T.S. nai, naʻe tohi ai ʻe he ʻapositolo fefonongaʻaki lahi ko Paulá: ‘Kuó u ʻosiki ʻa e Kosipeli ʻo Kalaisí, ʻo aʻu ki Ililikumi.’ (Loma 15:19) Ko e konga fakatonga ʻo ʻIlilikumí ʻoku feʻungamālie ia mo ʻAlipēnia lotoloto mo fakatokelau ʻi onopōní. Naʻe tohi ʻa Paula mei Kolinitō, Kalisi, ʻi he fakatonga ʻo ʻIlilikumí. ʻI he pehē naʻá ne malanga fakaʻāuliliki “ʻo aʻu ki Ililikumi” ʻoku fakahaaʻi ai naʻá ne ʻalu ki ʻolunga ki he kauʻāfonuá pe fakahangatonu ki he vahefonuá. ʻI ha tuʻunga pē, ʻoku pau pē naʻá ne malanga ʻi he feituʻu ʻa ia ko e fakatonga ia ʻo ʻAlipēnia he taimi ní. Ko ia ai, ko e muʻaki ngāue fakamalanga ʻiloa ʻo e Puleʻangá ʻi ʻAlipēniá ʻoku lava ke pehē naʻe fakahoko ia ʻe Paula.
Naʻe mahili mei ai ha laui senituli. Naʻe mahiki hake ha ngaahi ʻemipaea pea nau tō. Naʻe pule ʻa e ngaahi mafai muli kehekehe ʻi he kiʻi tuliki ko eni ʻo ʻIulopé ʻo aʻu ki he toki hoko ʻa ʻAlipēnia ko ha puleʻanga tauʻatāina ʻi he 1912. ʻI ha hongofuluʻi taʻu nai ki mui ai, naʻe toe fanongoa ai ʻa e lea fekauʻaki mo e Puleʻanga ʻo Sihová ʻi ʻAlipēnia.
Ko ha Kamataʻanga Fakalotomāfana ʻi Onopooni
ʻI he 1920 tupú, naʻe foki ai ha kau ʻAlipēnia tokosiʻi ne nau hiki ki he ʻIunaite Seteté ʻa ia naʻa nau feohi mo e Kau Ako Tohi Tapu Fakavahaʻapuleʻangá, hangē ko ia naʻe uiʻaki ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻi he taimi ko iá, ki ʻAlipēnia ke vahevahe atu ʻa e meʻa naʻa nau akó. Naʻe ʻi he lotolotonga ʻo e faʻahingá ni ʻa Nasho Idrizi. Naʻe tali lelei ia ʻe ha kakai ʻe niʻihi. Ke tokangaʻi ʻa e mahuʻingaʻia naʻe fakautuutú, ʻi he 1924 naʻe vaheʻi ai ki he ʻōfisi ʻi Lumēniá ke nau tokangaʻi ʻa e ngāue fakamalanga ʻi ʻAlipēniá.
Ko Thanas Duli (Athan Doulis) naʻá ne ʻi he lotolotonga ʻo e faʻahinga ko ia naʻa nau ako fekauʻaki mo Sihova ʻi ʻAlipēnia lolotonga ʻa e ngaahi taʻu ko iá. ʻOkú ne manatu: “ʻI he 1925 naʻe ʻi ai ʻa e fakatahaʻanga fokotuʻutuʻu maau ʻe tolu ʻi ʻAlipēnia, pea pehē ki he Kau Ako Tohi Tapu nofo mamaʻo mo e faʻahinga mahuʻingaʻia ʻi he ngaahi feituʻu kehekehe ʻi he fonuá kotoa. Ko ʻenau feʻofaʻaki ʻi honau lotolotongá naʻe lahi ʻaupito ia ʻo kehe mei he . . . kakai takatakai ʻia kinautolú!”a
Ko e ʻikai ke ʻi ai ha hala leleí naʻá ne ʻai ai ʻa e fefonongaʻakí ke faingataʻa ʻaupito. Neongo ia, naʻe fai ʻe he kau malanga faivelengá ʻa e ngāue faingataʻá ni. Ko e fakatātaá, ʻi he matāfonua fakatonga ʻi Vlorë, naʻe papitaiso ai ʻa Areti Pina ʻi he 1928, ʻi heʻene taʻu 18. Naʻá ne kaka mo hifo ʻi he ʻotu moʻunga fetungotungaʻí ʻi hono malangaʻaki ʻa e Tohi Tapú. Naʻá ne kau ki ha fakatahaʻanga mālohi ʻi Vlorë ʻi he muʻaki ngaahi taʻu 1930 tupú.
ʻI he aʻu mai ki he 1930 naʻe tataki ai ʻa e ngāue fakamalanga ʻi ʻAlipēniá ʻe he ʻōfisi vaʻa ʻi ʻAtenisí, Kalisi. ʻI he 1932 naʻe ʻaʻahi ai ha ʻovasia fefonongaʻaki mei Kalisi ki ʻAlipēnia ke fakalototoʻaʻi mo fakaivimālohiʻi ʻa e fanga tokouá. Ko e tokolahi taha ʻo e faʻahinga naʻa nau ako ʻa e moʻoni Fakatohitapú ʻi he taimi ko iá naʻa nau maʻu ʻa e ʻamanaki fakahēvaní. Ko honau ongoongo ʻi he hoko ko e kakai maʻa mo faitotonú naʻa nau maʻu ai ʻa e ʻapasia loloto ʻi he feituʻu kotoa pē. Ko e ngāue ʻa e fanga tokoua faitōnunga ko ení naʻe mātuʻaki fua lahi. ʻI he ongo taʻu taki taha ʻo e 1935 mo e 1936, naʻe tufaki ai ha ʻū tohi Fakatohitapu ʻe 6,500 nai ʻi ʻAlipēnia.
ʻI he ʻaho ʻe taha, ʻi he uhouhonga ʻo Vlorë, naʻe tā ai ʻe Nasho Idrizi ʻa e taha ʻo e ngaahi malanga ʻa J. F. Rutherford ʻi he kalamafoní. Naʻe tāpuni ʻe he kakaí ʻenau ngaahi pisinisí pea nau haʻu ke fanongo ki he fakatonulea ʻa Tokoua Idrizi ki he lea faka-ʻAlipēniá. Ko e faivelenga ʻa e muʻaki kau ako Tohi Tapu taʻehelaʻia ko iá naʻe faitāpuekina. ʻI he aʻu mai ki he 1940 naʻe ʻi ai ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻe toko 50 ʻi ʻAlipēnia.
Ko ha Puleʻanga Fakaʻikai-ʻOtua
ʻI he 1939, naʻe maʻu ai ʻe he pule faka-Fāsisi ʻĪtalí ʻa e fonuá. Naʻe fakataʻeʻaongaʻi ai ʻa hono tali fakalao ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová, pea naʻe tapui ai ʻenau ngāue fakamalangá. Taimi nounou ʻi he hili iá, naʻe kapa ai ʻe he ngaahi kongakau Siamané ʻa e fonuá. ʻI he ngata ʻa e Tau II ʻa Māmaní, naʻe ʻasi hake ai ha taki fakakautau faitākiekina, ko Enver Hoxha. Ko ʻene Faʻahi Kominiusí naʻá ne ikunaʻi ʻa e fili ʻi he 1946, pea naʻá ne hoko ai ko e palēmiá. Ko e ngaahi taʻu naʻe hoko atu aí naʻe ui ia ko e taimi ʻo e fakatauʻatāina, ka naʻe ʻuhinga fehangahangai tofu pē ia ki he kakai ʻa Sihová.
Faifai atu pē, naʻe hoko ai ʻa e puleʻangá ʻo siʻi ange ʻene tali ʻa e lotú. ʻI he fehoanaki mo ʻenau tuʻu-ʻatā faka-Kalisitiané, naʻe fakafisi ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihova ʻi ʻAlipēniá ke nau toʻo meʻatau pea kau ʻi he ngaahi meʻa fakapolitikí. (Aisea 2:2-4; Sione 15:17-19) Naʻe laku ʻa e tokolahi ki he pilīsoné, ʻo ʻikai haʻanau meʻakai pe ko e ngaahi meʻa tefito ki he moʻuí. ʻI he ngaahi tuʻunga lahi, ko honau fanga tuofāfine fakalaumālie ʻi tuʻá naʻa nau fō honau valá pea feimeʻakai maʻanautolu.
Taʻemanavahē ʻi he Fehangahangai mo e Fakatangá
ʻI he muʻaki ngaahi taʻu 1940 tupú, ko Frosina Xheka, ko ha tokotaha taʻu hongofulu tupu ʻi he taimi ko iá ʻi ha kolo ofi ki Përmet, naʻá ne fanongo ki he meʻa naʻe ako ʻe hono fanga tuongaʻane fakakakano taʻumotuʻa angé mei he tokotaha Fakamoʻoni ngaohi sū ko Nasho Dori.b Naʻe fefeka ange ʻa e kau maʻu mafaí ki he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová, ka ʻi he ʻikai leleiʻia ai ʻa ʻene ongo mātuʻá, naʻe tupu ʻa e tui ʻa Frosina ʻo mālohi ange. “Naʻá na fūfuuʻi hoku suú pea haha au kapau naʻá ku ʻalu ki he ngaahi fakataha faka-Kalisitiané. Naʻá na feinga ke fokotuʻutuʻu ke u mali mo ha tokotaha taʻetui. ʻI heʻeku fakafisí, naʻá na tuli fakamālohiʻi au ki tuʻa mei he falé. Naʻe sinou ʻa e ʻaho ko iá. Naʻe kole ʻa Nasho Dori kia Tokoua Gole Flloko ʻi Gjirokastër ke ne tokoniʻi au. Naʻá na fokotuʻutuʻu ke u nofo mo hono fāmilí. Naʻe ʻi he pilīsoné ʻa hoku fanga tuongaʻané ʻo feʻunga mo e taʻu ʻe ua koeʻuhi ko ʻenau tuʻu-ʻataá. Hili honau tukuangé, naʻá ku hiki ki Vlorë ke nofo ai mo kinautolu.
“Naʻe feinga ʻa e kau polisí ke fakamālohiʻi au ke u kau ʻi he ngaahi ngāue fakapolitikalé. Naʻá ku fakafisi. Naʻa nau puke au, ʻo ʻave ki ha loki, pea nau takatakaiʻi au. Naʻe fakamanamanaʻi au ʻe ha taha ʻo kinautolu: ‘ʻOkú ke ʻiloʻi ʻa e meʻa ʻe lava ke mau fai kiate koé?’ Naʻá ku tali ange: ‘ʻE lava ke mou toki fai pē ʻa e meʻa ʻe fakaʻatā ʻe Sihova ke mou faí.’ Naʻá ne tali mai: ‘ʻOku pau pē ʻokú ke sesele! Hū ki tuʻa mei heni!’”
Ko e laumālie mateaki tatau mo ia naʻe fakamatalaʻiʻaki ʻa e fanga tokoua ʻAlipēniá ʻi he ngaahi taʻu kotoa ko iá. ʻI he 1957 naʻe aʻu ai ki ha tumutumu ko e kau malanga ʻo e Puleʻangá ʻe toko 75. ʻI he muʻaki ngaahi taʻu 1960 tupú, naʻe fokotuʻutuʻu ai ʻa e ʻuluʻiʻapitanga ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová kia John Marks, ko ha tokotaha ʻAlipēnia naʻe hiki ki he ʻIunaite Seteté, ke ne ʻaʻahi ki Tiranë ke tokoni ki hono fokotuʻutuʻu ʻo e ngāue faka-Kalisitiané.c Neongo ia, naʻe vave ʻa hono ʻave ʻo Luçi Xheka, Mihal Sveci, Leonidha Pope, mo e fanga tokoua fua fatongia kehe ki he ngaahi kemi ngāue pōpulá.
ʻAmanaki ʻo e Fiemālie mei he Tuʻunga Faingataʻá
Ki muʻa ʻi he 1967 naʻe ʻikai tali ai ʻa e lotu kotoa pē ʻi ʻAlipēnia. Pea ki mui ai, naʻe ʻikai kei fakaʻatā ia. Naʻe ʻikai lava ke fakahoko ha ngaahi ouau ʻe he kau pātele Katoliká, ʻOfotokisií pe Mosilemí. Naʻe tāpuni ʻa e ngaahi siasí mo e ngaahi fale lotú pe liliu kinautolu ki he ngaahi fale sipoti, ngaahi misiume pe ngaahi māketi. Naʻe ʻikai fakaʻatā ke maʻu ʻe ha taha ha Tohi Tapu. Naʻe ʻikai fiemaʻu ke fakahāhaaʻi ʻa e foʻi fakakaukau tonu ʻo e tui ki he ʻOtuá.
Ko e malangá mo e fakatahá naʻe faingataʻa ʻaupito. Naʻe fai ʻe he Kau Fakamoʻoni tāutahá ʻenau lelei tahá ke tauhi kia Sihova, neongo ʻenau nofo mavahevahé. Mei he 1960 tupú ʻo aʻu ki he 1980 tupú, naʻe hōloa hifo ai ʻa e tokolahi ʻo e Kau Fakamoʻoní ki ha kiʻi tokosiʻi. Neongo ia naʻa nau mālohi fakalaumālie.
ʻI he konga ki mui ʻo e 1980 tupú, naʻe laka māmālie ai ki muʻa ʻa e ngaahi liliu fakapolitikalé ʻi ʻAlipēnia. Naʻe tāiʻi ʻa e meʻakaí mo e valá. Naʻe ʻikai ke fiefia ʻa e kakaí. Ko e ngaahi liliu naʻe mafola ʻi he kotoa ʻo ʻIulope Hahaké naʻe aʻu ia ki ʻAlipēnia ʻi he muʻaki ngaahi taʻu 1990 tupú. Hili ʻa e taʻu ʻe 45 ʻo e pule fakaaoaó, naʻe toe fakaʻatā ai ʻe ha puleʻanga foʻou ʻa e tauʻatāina fakalotú.
ʻI he tataki ʻa e Kulupu Pule ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová, naʻe kamata vave ai ʻa e ongo ʻōfisi vaʻa ʻi ʻAositulia mo Kalisí ke fetuʻutaki ki he fanga tokoua ʻAlipēnia fakalotofonuá. Ko e fanga tokoua Kalisi naʻa nau ʻiloʻi ʻa e lea faka-ʻAlipēniá naʻa nau ʻave ha ʻū tohi Fakatohitapu naʻe toki liliu foʻou, ki Tiranë mo Berat. Naʻe fonu ʻi he fiefiá ʻa e loto ʻo e fanga tokoua fakalotofonua naʻe movete ki muʻá ʻi heʻenau feʻiloaki mo e Kau Fakamoʻoni mei mulí ko e fuofua taimí ia ʻi he laui taʻu.
Takimuʻa ʻa e Kau Tāimuʻa Faivelenga Muli ʻi he Ngāué
ʻI he konga ki muʻa ʻo e 1922, naʻe fokotuʻutuʻu ai ʻa e Kulupu Pulé kia Michael mo Linda DiGregorio, ko ha ongo meʻa misinale ʻoku ʻi ai hona konga ʻAlipēnia, ke na hiki ki ʻAlipēnia. Naʻá na fetuʻutaki ki he faʻahinga faitōnunga taʻumotuʻá, ʻo tokoniʻi kinautolu ke nau toe fakatahataha ko e konga ʻo ha fāmili fakalaumālie fakavahaʻapuleʻanga. Naʻe tūʻuta ki ai ʻi Nōvema ha kulupu ʻo e kau tāimuʻa makehe ʻĪtali ngāue mālohi ʻe toko 16, pe kau ʻevangeliō taimi-kakato, fakataha mo e kau tāimuʻa Kalisi ʻe toko fā. Ke tokoniʻi kinautolu ke nau ako ʻa e lea faka-ʻAlipēniá, naʻe fokotuʻutuʻu ai ha ako lea.
Naʻe faingataʻa ʻa e moʻui fakaʻahó ki he kau tāimuʻa muli ko ení. Naʻe ʻikai ngāue hokohoko ʻa e ʻuhilá. Naʻe momoko mo hauhau ʻa e faʻahitaʻu momokó. Naʻe tuʻu laine ʻa e kakaí he laui houa ke maʻu ha meʻakai mo e ngaahi fiemaʻu kehe ki he moʻuí. Neongo ia, ko e palopalema lahi taha naʻe fehangahangai mo e fanga tokouá ko e founga ke maʻu ai ha ngaahi fale ʻe lahi feʻunga ke hao ai ʻa e fuʻu tokolahi ʻo e faʻahinga mahuʻingaʻia naʻa nau tali ʻa e moʻoní!
Ko e kau tāimuʻa naʻe feinga mālohi ke lea faka-ʻAlipēniá naʻa nau ʻiloʻi ko e leá ko ha founga pē ia ke fakahoko ai ha meʻa. Naʻe tala ange kiate kinautolu ʻe ha faiako Tohi Tapu taukei: “ʻOku ʻikai fiemaʻu ia ke tau lea ʻi ha tuʻunga hokohoko lelei haohaoa ʻo e ngaahi foʻi veapé ke malimali loto-māfana pe ke fāʻofua ai mo hotau fanga tokouá. ʻE tali ʻe he kau ʻAlipēniá ʻa e ʻofa mei homou lotó, ʻo ʻikai ko e kalama haohaoá. ʻOua ʻe hohaʻá, te nau mahinoʻi ia.”
Hili ʻa e ʻuluaki ako leá, naʻe kamata ngāue ʻa e kau tāimuʻá ʻi Berat, Durres, Gjirokastër, Shkodër, Tiranë mo Vlorë. Naʻe vave ʻa hono fokotuʻu ʻo e ngaahi fakatahaʻanga ʻi he ngaahi kolo ko iá. Ko Areti Pina, naʻe ʻi hono taʻu 80 tupú he taimi ko ení pea ʻi he tuʻunga mahamahaki, naʻá ne kei ʻi Vlorë. Naʻe ʻave ki ai ʻa e ongo tāimuʻa makehe ke na malanga mo Areti. Naʻe ofo ʻa e kakaí ʻi he lea faka-ʻAlipēnia ʻa e ongo mulí: “Ko e kau misinale mei he ngaahi kulupu lotu kehé ʻoku nau ʻai kimautolu ke mau ako ʻa e lea faka-Pilitāniá pe faka-ʻĪtalí kapau ʻoku mau loto ke ako ha meʻa. Kuo pau pē ʻoku mou ʻofa lahi ʻia kimautolu pea maʻu ha meʻa mahuʻinga ke leaʻaki, he kuo mou ako moʻoni ʻa e lea faka-ʻAlipēniá!” Naʻe fakaʻosi faitōnunga ʻe Areti ʻa hono ʻalunga fakaemāmaní ʻi Sanuali 1994, ʻi heʻene longomoʻui ʻi he malangá ʻo aʻu ki he māhina fakaʻosí tonu. Ko e faivelenga naʻá ne fakahāhā mo e kau tāimuʻá naʻe faitāpuekina. Naʻe toe fokotuʻu ha fakatahaʻanga ʻi Vlorë ʻi he 1995. ʻI he ʻahó ni, ʻoku femoʻuekina ʻa e fakatahaʻanga longomoʻui ʻe tolu ʻi he malanga ʻi he taulanga ko iá.
ʻI he kotoa ʻo e fonuá, naʻe fiekaia fakalaumālie ai ʻa e kakaí pea siʻi ʻenau tomuʻa fehiʻa fakalotú. Naʻa nau vēkeveke ke lau ha tohi pē pe tohi makatuʻunga Fakatohitapu kotoa pē naʻa nau maʻu mei he Kau Fakamoʻoní. Naʻe kamata ke ako ʻa e fānau tokolahi pea nau fai ʻa e fakalakalaka vave.
Laka hake he fakatahaʻanga mo e kulupu ʻe 90 ʻoku hokohoko atu ʻenau ‘tuu mau i he tuí, bea fakatokolahi i he aho kotoabe’ ʻi he kotoa ʻo e fonuá. (Ngāue 16:5, PM) Ko e Kau Fakamoʻoni ʻe toko 3,513 ʻi ʻAlipēniá ʻoku kei toe lahi ʻa e ngāue ke nau faí. ʻI Maʻasi 2005, naʻe maʻu ai ʻa e Fakamanatu ʻo e pekia ʻa Kalaisí ʻe he toko 10,144. Ko e ngaahi fetalanoaʻaki mo e kakai anga-talitali kakaí ʻi he ngāue fakamalangá kuo iku ai ki he ngaahi ako Tohi Tapu laka hake he 6,000. ʻOku hā mahino, ʻe maʻu ʻaonga ʻa e laui afe mei he New World Translation naʻe toki tukuange mai ʻi he lea faka-ʻAlipēniá. Ko e moʻoni, ko e folofola ʻa Sihová ʻoku lakalakaimonū ia ʻi he “Fonua ʻo e ʻĪkalé” ʻi hono fakahīkihikiʻi ʻo Sihová.
[Fakamatala ʻi lalo]
a Ki he talanoa ki he moʻui ʻa Thanas Duli, sio ki he Watchtower ʻo Tīsema 1, 1968.
b Ki he talanoa ki he moʻui ʻa Nasho Dori, sio ki he Watchtower ʻo Sanuali 1, 1996.
c Ki he talanoa ki he moʻui ʻa e uaifi ʻo John Marks ko Helen, sio ki he Taua Leʻo ʻo Sanuali 1, 2002.
[Puha ʻi he peesi 20]
MOLE ʻI KOSOVOU ʻA E FEKEʻIKEʻI FAKAFAʻAHINGÁ!
Naʻe hoko ʻo toutou fai ʻa e lave ki Kosovou ʻi he konga ki mui ʻo e 1990 tupú ʻi he iku ʻa e ngaahi fekīhiaki fakafeituʻú mo e tāufehiʻa loloto fakafaʻahingá ki he tau pea mo ha kau fakavahaʻapuleʻanga mai ki ai ke fakaleleiʻi.
Lolotonga ʻa e tau ʻi he Palakaná, naʻe pau ai ke hola ʻa e Kau Fakamoʻoni tokolahi ki he ngaahi fonua kaungāʻapí. Hili e malona hifo ʻa e taú, naʻe foki mai ai ha kulupu tokosiʻi ʻo kinautolu ki Kosovou, ʻo teuteu ki he ngāué. Naʻe tali ai ʻe he kau tāimuʻa makehe ʻa ia ko e kau ʻAlipēnia mo e kau ʻĪtali ke nau hiki ki Kosovou ke tokoniʻi ʻa e kakai ʻe toko 2,350,000 ʻi aí. Ko e fakatahaʻanga ʻe fā mo e ngaahi kulupu longomoʻui ʻe ono, ko hono fakakātoá ko e kau malanga nai ʻe toko 130, ʻoku nau tauhi kia Sihova ʻi he feituʻu ko ení.
Naʻe fai ha ʻaho ʻasemipilī makehe ʻi Priština ʻi he taimi failau ʻo e 2003, pea naʻe ʻi ai ʻa e toko 252. Naʻe ʻi honau lotolotongá ʻa e faʻahinga tāutaha naʻe ʻi ai honau konga Sēpia, Siamane, Sipisī, ʻAlipēnia mo e ʻĪtali. ʻI he ngataʻanga ʻo e malanga papitaisó, naʻe ʻeke ai ʻe he tokotaha malangá ʻa e ongo foʻi fehuʻi ʻe ua. Naʻe tuʻu hake ai ʻa e faʻahinga tāutaha ʻe toko tolu ke tali papau: ko ha tokotaha ʻi ha kulupu fakafaʻahinga ʻAlipēnia, ko ha Sipisī mo ha Sēpia.
Naʻe fai ʻa e pasi leʻo-lahi hili ʻa e fanongo ʻa e kau fanongó ki he lea fakataha leʻo-lahi: “Va!,” “Da!” mo e “Po!” mei he toko tolu teu papitaisó. Naʻa nau fefāʻofuaʻaki. Kuo nau maʻu ʻa e tali ki he ngaahi palopalema faiaka loloto fakafaʻahinga kuó ne fakahohaʻasi honau fonuá.
[Mape ʻi he peesi 17]
(Ki he konga tohi kuo fokotuʻu kakato, sio ki he tohi)
Tahi Metiteleniane
ʻĪTALI
ʻALIPĒNIA
KALISI
[Fakatātā ʻi he peesi 18]
Faʻifaʻitaki ʻa e Kau Fakamoʻoni kei siʻí ki he faivelenga ʻa e faʻahinga taʻumotuʻá
[Fakatātā ʻi he peesi 18]
Naʻe ngāue faitōnunga ʻa Areti Pina mei he 1928 ʻo aʻu ki heʻene maté ʻi he 1994
[Fakatātā ʻi he peesi 19]
Ko e ʻuluaki kulupu ʻo e kau tāimuʻa muli naʻe kau ki he ako leá
[Maʻuʻanga ʻo e Tā ʻi he peesi 16]
ʻĪkale: © Brian K. Wheeler/VIREO