Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2012
w12 11/15 p. 15-19
Fakatupulekina ʻa e Laumālie ʻo ha Tokotaha Siʻi Ange
“Ko ia ʻokú ne ʻai ia ko ha tokotaha siʻi ange ʻi he kotoa ʻo kimoutolú ko e tokotaha ia ʻoku lahí.”—LUKE 9:48.
1, 2. Ko e hā ʻa e ekinaki naʻe ʻoange ʻe Sīsū ki heʻene kau ʻapositoló, pea ko e hā naʻá ne fai pehē aí?
KO E taʻú ko e 32 T.S. Naʻe ʻi he vahefonua Kālelí ai ʻa Sīsū ʻi he taimi naʻe malanga hake ai ʻa e ngaahi faingataʻá. Ko ha tokosiʻi ʻo ʻene kau ʻapositoló naʻa nau fakakikihi pe ko hai naʻe lahi taha ʻia kinautolú. ʻOku līpooti ʻe he tokotaha-tohi Kōsipeli ko Luké: “Naʻe malanga hake ha fakakikihi ʻiate kinautolu pe ko hai naʻe lahi taha ʻiate kinautolú. ʻI he ʻiloʻi ʻe Sīsū ʻa e fakaʻuhinga ʻa honau lotó, naʻá ne ʻomai ha kiʻi leka, ʻo fokotuʻu ʻi hono tafaʻakí, peá ne pehē kiate kinautolu: ‘ʻIlonga ʻa ia ʻokú ne tali ʻa e kiʻi leká ni ʻi hoku hingoá ʻokú ne tali foki mo au, pea ʻilonga ʻa ia ʻokú ne tali aú ʻokú ne tali foki mo Ia naʻá ne fekauʻi mai aú. He ko ia ʻokú ne ʻai ia ko ha tokotaha siʻi ange ʻi he kotoa ʻo kimoutolú ko e tokotaha ia ʻoku lahí.’” (Luke 9:46-48) ʻI he kātaki kae tuʻumaʻú, naʻe tokoniʻi ʻe Sīsū ʻa e kau ʻapositoló ke nau sio ki he fiemaʻu ke anga-fakatōkilaló.
2 Ko e ekinaki ʻa Sīsū ke tōʻonga hangē ha tokotaha siʻi angé ʻoku fehoanaki ia mo e ngaahi tuʻunga fakaeʻulungaanga ʻo e kau Siu ʻi he ʻuluaki senitulí? Pe ko e fehangahangai ia ʻo honau laumālie anga-mahení? ʻI he fakamatala fekauʻaki mo e tuʻunga fakasōsiale ʻo e taimi ko iá, ʻoku fakamatala ʻa e Theological Dictionary of the New Testament: “ʻI he meʻa kotoa, naʻe faʻa malanga hake maʻu pē ʻa e fehuʻi pe ko hai ʻoku lahi angé, pea fakatatau ki he tokotaha taki taha ko hono lāngilangi ʻoku tuha mo iá ko ha meʻa mahuʻinga ia naʻá ne faʻa fakatupunga ʻa e hohaʻa.” Naʻe ekinakiʻi ʻe Sīsū ʻene kau ʻapositoló ke nau hoko ʻo kehe mei he kakaí fakalūkufua.
3. (a) Ko e tōʻonga hangē ha tokotaha siʻi angé ʻoku ʻuhingá ki he hā, pea ko e hā ʻe hoko nai ai ia ko ha pole kia kitautolu ke ngāue ʻi he founga ko iá? (e) Ko e hā ʻa e ngaahi fehuʻi ʻoku malanga hake fekauʻaki mo hono fakatupulekina ʻa e laumālie ʻo ha tokotaha siʻi ange?
3 Ko e foʻi lea faka-Kalisi naʻe liliu ko e “tokotaha siʻi ange” ʻoku ʻuhinga ia ki ha taha ʻoku anga-fakanānā, anga-fakatōkilalo, fakamāʻulalo, taʻemahuʻinga pe ʻikai ha loko mahuʻinga mo e mafai. Naʻe ngāueʻaki ʻe Sīsū ha kiʻi leka ke fakamahinoʻi ki heʻene kau ʻapositoló ʻoku totonu ke nau anga-fakatōkilalo mo anga-fakanānā. Ko e ekinaki ko iá ʻoku feʻungamālie ia mo e kau Kalisitiane he ʻaho ní ʻo hangē ko ia ʻi he ʻuluaki senitulí. Te tau ʻilo nai ʻoku faingataʻa ke tau tōʻonga hangē ha faʻahinga siʻi angé—ʻi ha ngaahi tuʻunga pē ʻe niʻihi. Ko e hehema fakaetangata ki he hīkisiá te ne ueʻi nai kitautolu ki he pōlepolé mo e kumi ki he tuʻu-ki-muʻá. Ko e ʻātakai feʻauʻauhi ʻoku tau moʻui aí pea mo e laumālie ʻo e māmaní te na tākiekina nai kitautolu ke tau hoko ʻo siokita, anga-mālohi, pe fie pule. Ko e hā ʻe lava ke ne tokoniʻi kitautolu ke fakatupulekina ʻa e laumālie ʻo ha tokotaha siʻi ange? ʻOku anga-fēfē hoko ‘ha tokotaha siʻi ange ʻo kitautolu ko e tokotaha ia ʻoku lahí’? ʻI he ngaahi tafaʻaki fē ʻo e moʻuí ʻoku totonu ke tau feinga ai ke fakahāhā ʻa e laumālie ʻo e anga-fakatōkilaló?
“ʻOI HE LOLOTO Ē KO E NGAAHI KOLOA, POTO, PEA MO E ʻILO ʻA E ʻOTUÁ!”
4, 5. Ko e hā ʻe lava ke ne ueʻi kitautolu ke fakatupulekina ʻa e anga-fakatōkilaló? Fakatātaaʻi.
4 Ko e founga ʻe taha ke fakatupulekina ai ʻa e anga-fakatōkilaló ko e fakakaukauloto ki he lahi ʻo Sihová ʻi he fakahoa kia kitautolú. Ko e moʻoni, “ʻoku taʻemahakulea ʻene fakakaukau.” (ʻAi. 40:28) ʻI he fakamatala ki he ngaahi tafaʻaki pau ʻo e maʻongoʻonga ʻo Sihová, naʻe tohi ʻa e ʻapositolo ko Paulá: “ʻOi he loloto ē ko e ngaahi koloa, poto, pea mo e ʻilo ʻa e ʻOtuá! He taʻemahakulea ē ko ʻene ngaahi fakamāú pea he taʻemafakatotoloa ē ko ʻene ngaahi foungá!” (Loma 11:33) Neongo ko e ʻilo ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá ki he ngaahi meʻa lahi kuo tupulekina lahi talu mei he tohi ʻe Paula ʻa e ngaahi lea ko iá ʻi he taʻu ʻe 2,000 kuohilí, ko e fakamatala ko iá ʻoku kei moʻoni pē. Tatau ai pē pe ko e hā hono lahi ʻoku tau ʻiló, ʻoku totonu ke ne ʻai kitautolu ke tau anga-fakatōkilalo ʻo ʻilo ʻoku ʻikai fakangatangata ʻa e meʻa ʻe lava ke tau ako fekauʻaki mo Sihová, ko ʻene ngaahi ngāué, mo ʻene ngaahi foungá.
5 ʻI he ʻilo ʻoku mahulu atu ia ʻi heʻetau malava ke kumi ki he ngaahi founga ʻa e ʻOtuá naʻe tokoniʻi ai ʻa Leoa ke ne vakai kiate ia tonu ko ha tokotaha siʻi ange. ʻI he tuʻunga ko ha talavoú, naʻe fakamānako ai kia Leo ʻa e saienisí. ʻI he holi ke mahinoʻi ʻa e meʻa lahi ʻe ala malava fekauʻaki mo e ʻuniveesi fakamatelié, naʻá ne ako ki he natula ʻo e ngaahi meʻa fakalangí peá ne aʻu ki ha fakamulituku mahuʻinga. ʻOkú ne pehē: “Makatuʻunga ʻi heʻeku ngaahi fekumí, naʻá ku ʻiloʻi ai ko e ngaahi fakamahamahalo fakasaienisi lolotongá ʻataʻatā pē ʻoku ʻikai malava nai ai ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá ke mahinoʻi ʻa e ʻunivēsí kakato. Ko ia naʻá ku mafuli leva ʻo ako lao.” ʻI he faai mai ʻa e taimí, naʻe hoko ʻa Leo ko ha loea fakavahe pea ki mui ai ko ha fakamaau fakaefakamaauʻanga. Faifai atu pē, ko ia mo hono uaifí naʻá na ako ʻa e Tohi Tapú mo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová, tali ʻa e moʻoní, pea hoko ko e ongo sevāniti ʻosi fakatapui ʻa e ʻOtuá. Neongo hono puipuituʻá, ko e hā kuó ne tokoniʻi ʻa Leo ke ne tōʻonga ai hangē ha tokotaha siʻi angé? ʻI he ʻikai toumouá, ʻokú ne tali, “Ko hono ʻiloʻi ko ia tatau ai pē pe ko e hā hono lahi ʻo ʻetau ako fekauʻaki mo Sihova mo e ʻunivēsí, ʻoku kei ʻi ai ʻa e meʻa lahi ange ke ʻiloʻi.”
ʻOku fakangeingeiaʻi kitautolu ʻe Sihova ʻaki ʻa e monū ʻo hono malangaʻi ʻa e ongoongo leleí
6, 7. (a) ʻOku tokonaki ʻe Sihova ʻa e faʻifaʻitakiʻanga fakaofo ko e hā fekauʻaki mo e anga-fakatōkilaló? (e) ʻE lava fēfē ke ʻai ʻe he anga-fakatōkilalo ʻa e ʻOtuá ha taha ke “lahi”?
6 Ko ha toe moʻoniʻi meʻa ʻe taha ʻokú ne tokoniʻi kitautolu ke anga-fakatōkilaló ko Sihova tonu ʻokú ne anga-fakatōkilalo. Fakakaukau ki he meʻá ni: ‘Ko e ngaahi kaungāngāue kitautolu ʻo e ʻOtuá.’ (1 Kol. 3:9) Fakaʻuta atu ki ai! Ko Sihova, ʻa e ʻOtua ʻo e lahi taʻefakatatauá, ʻokú ne fakangeingeiaʻi kitautolu ʻi he founga ko ení ʻaki hono ʻomai ha faingamālie ke fakahoko ʻetau ngāue fakafaifekaú ʻo ngāueʻaki ʻene Folofolá, ʻa e Tohi Tapú. Neongo ko Sihova ʻa e tokotaha ʻokú ne ʻai ʻa e ngaahi tenga ʻoku tau tō mo fuʻifuʻí ke tupú, ʻokú ne ʻomai kia kitautolu ha tuʻunga lāngilangiʻia ʻo e ngāue fakataha mo ia. (1 Kol. 3:6, 7) ʻIkai ko ha faʻifaʻitakiʻanga fakaofo ia ʻo e anga-fakatōkilalo ʻi he tafaʻaki ʻa e ʻOtuá? Ko e moʻoni ko e faʻifaʻitakiʻanga ʻo e anga-fakatōkilalo ʻa Sihová ʻoku totonu ke hoko ia ko ha fakalototoʻa lahi ki he tokotaha taki taha ʻo kitautolu ke tau tōʻonga hangē ha tokotaha siʻi angé.
7 Ko e faʻifaʻitakiʻanga ʻo e anga-fakatōkilalo ʻa e ʻOtuá naʻe ʻi ai ha ola fakaofo ki he tokotaha-tohi-saame ko Tēvitá. Naʻá ne hiva kia Sihova: “Kuo ke ʻomi kiate au ho pa fakamoʻui: Pea ko hoʻo fakaalaala kuo u hoko ai ʻo fuʻu lahi.” (2 Sām. 22:36) Naʻe tuku ʻe Tēvita ha tuʻunga lahi pē naʻá ne maʻu ʻi ʻIsileli ki he fakaalaala pe anga-fakatōkilalo ʻa Sihová—ki he afeitaulalo ʻa e ʻOtuá, pe anga-fakatōkilaloʻi ʻa ia tonu, ke tokanga mai kiate ia. (Saame 113:5-7) ʻOku toe kehe ia meiate kitautolu? ʻI ha fou ʻi he ngaahi ʻulungaanga, ngaahi malava, mo e ngaahi monū, ko e hā ha meʻa kuo maʻu ʻe ha taha ʻo kitautolu ‘naʻe ʻikai ke tau maʻu’ meia Sihova? (1 Kol. 4:7) Ko e tokotaha ʻokú ne tōʻonga hangē ko ha tokotaha siʻi angé ʻoku “lahi” ia he ʻokú ne hoko ʻo mahuʻinga ange ko ha sevāniti ʻa Sihova. (Luke 9:48) Tau fakakaukau ki he anga ʻoku pehē aí.
‘KO HA TOKOTAHA SIʻI ANGE ʻIA KIMOUTOLÚ ʻOKU LAHI’
8. ʻOku ueʻi fēfē ʻe he anga-fakatōkilaló ʻetau fakakaukau ki he kautaha ʻa Sihová?
8 ʻOku mātuʻaki mahuʻinga ʻa e anga-fakatōkilaló ki heʻetau hoko ʻo fiemālie ʻi he kautaha fakateokalati ʻa e ʻOtuá pea hoko ʻo poupou ki he fokotuʻutuʻu fakaefakatahaʻangá. Ko e fakatātaá, fakakaukau kia Petra, ko ha finemui naʻe ʻohake ʻi ha fāmili ʻo e Kau Fakamoʻoni. ʻI he loto ke fai ʻa e ngaahi meʻá ʻi heʻene founga pē ʻaʻaná, naʻe fakamamaʻo ai ʻa Petra tonu mei he fakatahaʻangá. ʻI he ngaahi taʻu ki mui aí, naʻá ne kamata ke toe feohi mo e fakatahaʻangá. ʻOkú ne fiefia he taimí ni ke ʻi he kautaha ʻa Sihová pea ʻokú ne vēkeveke ke poupouʻi ʻa e fokotuʻutuʻu fakaefakatahaʻangá. Ko e hā kuó ne ʻai ʻa e faikehekehe ʻi he taimi ko ení? “Kiate au ke u lata ʻi he kautaha ʻa e ʻOtuá,” ko ʻene tohí ia, “ko e ongo ʻulungaanga mahuʻinga taha ʻe ua naʻá ku fiemaʻu ke mahinoʻi pea fakatupulekiná ko e anga-fakatōkilaló mo e anga-fakanānaá.”
9. Ko e hā ʻa e fakakaukau ʻoku maʻu ʻe ha tokotaha anga-fakatōkilalo ki he meʻakai fakalaumālie ʻoku tau maʻú, pea ko e hā ʻoku ʻai ai ʻe he meʻa ko iá ke ne mahuʻinga angé?
9 Ko ha tokotaha ʻoku anga-fakatōkilalo ʻokú ne maʻu ʻa e houngaʻia loto-moʻoni ki he ngaahi tokonaki ʻa Sihová, kau ai ʻa e meʻakai fakalaumālié. Ko ia ai, ko ha tokotaha pehē ko ha tokotaha ako tōtōivi ia ʻo e Tohi Tapú mo ha tokotaha lautohi vēkeveke ia ʻo e makasini Taua Leʻo mo e ʻĀ Hake! Hangē ko e kau sevāniti faitōnunga kehe tokolahi ʻa Sihová, ʻokú ne ʻai nai ko ha tōʻonga ia ke lau ʻa e tohi foʻou taki taha ki muʻa ke ne tuku ia ki ha tukuʻanga tohi ʻi heʻene laipeli fakafoʻituituí. ʻI heʻetau fakahāhā ʻa e houngaʻia anga-fakatōkilalo ʻi hono lau mo ako ʻetau ʻū tohi makatuʻunga Fakatohitapú, ʻoku tau fai ai ʻa e laka ki muʻa fakalaumālie, pea ʻoku malava ai ʻa Sihova ke ngāueʻaki kakato lahi ange kitautolu ʻi heʻene ngāué.—Hep. 5:13, 14.
10. ʻE lava fēfē ke tau fakahāhā ʻa e fakakaukau ʻo ha tokotaha siʻi ange ʻi loto ʻi he fakatahaʻangá?
10 Ko ia ʻokú ne tōʻonga ko ha tokotaha siʻi angé ʻokú ne “lahi” ʻi ha toe founga ʻe taha. Ko e fakatahaʻanga kotoa pē ʻoku ʻi ai ʻa e kau tangata taau kuo fakanofo ʻi he malumalu ʻo e tataki ʻa e laumālie māʻoniʻoni ʻo Sihová ke ngāue ko ha kau mātuʻa. ʻOku nau fai ʻa e ngaahi fokotuʻutuʻu ki he ngaahi meʻa fakalaumālie hangē ko e ngaahi fakataha ʻa e fakatahaʻangá, ngāue fakamalangá, mo e tauhí. ʻI heʻetau fakahāhā ʻa e fakakaukau ʻo ha tokotaha siʻi angé ʻaki ʻa e poupou loto-lelei ki he ngaahi fokotuʻutuʻu ko ení, ʻoku tau tokoni ai ki he fiefia, melino, mo e fāʻūtaha ʻa e fakatahaʻangá. (Lau ʻa eHepelū 13:7,17.) Kapau ʻokú ke ngāue ko ha mātuʻa pe ko ha sevāniti fakafaifekau, ʻikai ʻokú ke houngaʻia anga-fakatōkilalo kia Sihova ʻi hono tuku atu kiate koe ha monū pehē ʻo e ngāué?
11, 12. Ko e hā ʻa e fakakaukau te ne ʻai kitautolu ke tau mahuʻinga ange ki he kautaha ʻa Sihová, pea ko e hā ʻoku pehē aí?
11 Ko e tokotaha ʻoku tōʻonga hangē ko ha tokotaha siʻi angé ʻoku “lahi” ia, pe mahuʻinga ange ki he kautaha ʻa Sihová, koeʻuhí ko ʻene anga-fakatōkilaló ʻoku ʻai ai ia ko ha sevāniti lelei mo ʻaonga ʻa e ʻOtuá. Naʻe pau ke naʻinaʻi ʻa Sīsū ki heʻene kau ākongá ke nau tōʻonga hangē ha faʻahinga siʻi angé koeʻuhí ko e niʻihi ʻo kinautolu naʻe tākiekina ʻe he laumālie anga-maheni ʻo e ʻaho ko iá. “Naʻe malanga hake ha fakakikihi ʻiate kinautolu pe ko hai naʻe lahi taha ʻiate kinautolú,” ko e fakahaaʻi ia ʻi he Luke 9:46. Te tau toe kamata nai ke fakakikihi ʻoku tau lelei ange nai ʻi ha founga ʻi hotau ngaahi kaungātuí pe māʻolunga ange ʻi he kakaí fakalūkufua? Ko e tokolahi ʻi he māmani takatakai kia kitautolú ʻoku ueʻi kinautolu ʻe he hīkisiá mo e siokitá. Tau fakamamaʻo mei he kau hīkisiá ʻaki ʻa e ngāue anga-fakatōkilalo. ʻI heʻetau fai peheé pea fakamuʻomuʻa ʻa e finangalo ʻo Sihová, te tau hoko ai ko e kau feohi fakaivifoʻou ange ki hotau fanga tokouá mo e fanga tuofāfiné.
12 Ko e ekinaki ʻa Sīsū ke tau tōʻonga hangē ko ha faʻahinga siʻi angé ko e moʻoni ʻoku fakaueʻiloto. ʻIkai ʻoku totonu ke tau feinga mālohi ke fakahāhā ʻa e laumālie ʻo ha tokotaha siʻi ange ʻi he ngaahi tafaʻaki kotoa ʻo e moʻuí? Tau fai angé ha tokanga makehe ki he ngaahi tafaʻaki ʻe tolu.
FEINGA MĀLOHI KE HOKO KO HA TOKOTAHA SIʻI ANGE
13, 14. ʻOku totonu ke fēfē ʻa e tōʻonga ha husepāniti pe ko ha uaifi hangē ha tokotaha siʻi angé, pea ʻe lava fēfē ke ueʻi ʻe he meʻá ni ha nofo mali?
13ʻI he nofo malí. Ko e kakai tokolahi he ʻahó ni ʻoku nau fuʻu hohaʻa fekauʻaki mo ʻenau ngaahi totonu fakafoʻituituí ʻo nau fiemaʻu ai ia neongo kapau ko hono fai iá ʻoku mātuʻaki ʻuhinga ia ko e halalotoʻapi ʻi he ngaahi totonu ʻa e niʻihi kehé. Ka, ko ha tokotaha siʻi ange, ʻoku tataki ia ʻe he fakakaukau ko ia ʻoku fakalototoʻaʻi ʻe Paula kitautolu ke tau maʻú. ʻI heʻene tohi ki he kau Lomá, ʻokú ne tohi: “Tuku ke tau tuli ki he ngaahi meʻa ʻoku fakatupu melinó pea mo e ngaahi meʻa ʻoku fai ai ʻa e felangahakeʻakí.” (Loma 14:19) Ko ha taha ʻoku tōʻonga hangē ko ha tokotaha siʻi angé ʻokú ne tuli ke melino mo e tokotaha kotoa pē pea tautautefito ki hono hoa mali ʻofaʻangá tonu.
14 Fakakaukau ki he tafaʻaki ʻo e fakafiefiá. Ko ha ongo meʻa mali ʻokú na kehekehe nai ʻi heʻena ngaahi saiʻiá ʻi heʻene haʻu ki he fakafiefiá. Mahalo ʻoku saiʻia ʻa e husepānití ia ke tangutu fakalongolongo ʻi ʻapi lolotonga ʻa e taimi mālōloó ʻo lau ha tohi. ʻI he tafaʻaki ʻe tahá, ʻoku saiʻia nai ʻa e uaifí ia ke ʻalu ʻo kai falekai pe ʻaʻahi ki he ngaahi kaungāmeʻá. ʻIkai ʻe faingofua ange ki he uaifí ke fakaʻapaʻapaʻi hono husepānití ʻi he taimi ʻokú ne sio ai ʻokú ne fakahāhā ʻa e anga-fakatōkilaló pea ʻokú ne tokanga loto-moʻoni ki he ngaahi meʻa ʻoku saiʻia ai mo e ngaahi meʻa ʻoku ʻikai saiʻia ai ʻa e uaifí kae ʻikai tokanga taha pē fekauʻaki mo ʻene ngaahi saiʻia ʻaʻaná tonu? Pea huanoa ha ʻofa mo houngaʻia ʻa e husepānití ʻi hono uaifí ʻi he taimi ʻokú ne sio ai ʻoku ʻikai ko e feinga pē ʻa e uaifí ke tuʻu haʻaná founga ka ʻokú ne tokanga ki he ngaahi fakaʻamu ʻa e husepānití! ʻOku fakaivimālohiʻi ai ʻa e haʻi ʻo e nofo malí ʻi he taimi ʻokú na fakatou taki taha tōʻonga ai hangē ha tokotaha siʻi angé.—Lau ʻa eFilipai 2:1-4.
15, 16. Ko e hā ʻa e ʻulungaanga naʻe fokotuʻu mai ʻe Tēvita ʻi he Saame 131, pea ʻoku totonu ke fēfē ʻa e ueʻi ʻe he meʻá ni ʻetau tōʻonga ʻi he fakatahaʻangá?
15ʻI he fakatahaʻangá. ʻI he māmaní, ʻoku moʻui ʻa e faʻahinga tāutaha tokolahi ke fakatōliaʻi pē ʻenau ngaahi holí. Kia kinautolu, ʻoku siʻi ʻa e kātakí pea ko e tatalí ʻoku faingataʻa. Ko hono fakatupulekina ʻa e laumālie ʻo ha tokotaha siʻi angé ʻoku tokoni ia kia kitautolu ke tatali kia Sihova. (Lau ʻa eSaame 131:1-3.) Ko e ngaahi ʻaonga ʻo e hoko ʻo anga-fakatōkilalo pea tatali kia Sihová ko ha maluʻanga ia mo e ngaahi tāpuaki, fakanonga mo e fakafiemālie. Tā neʻineʻi ke fakalototoʻaʻi ʻe Tēvita hono ngaahi kaungā-ʻIsilelí ke nau tatali anga-kātaki ki honau ʻOtuá!
16 ʻE lava ke ke hokosia pehē ʻa e fiemālie ʻi he taimi ʻokú ke tatali anga-fakatōkilalo ai kia Sihová. (Saame 42:5) Mahalo ʻokú ke “holi ai ki ha ngāue lelei” pea, ko ia ai, ʻokú ke “kakapa atu ki he fatongia ʻo e ʻovasiá.” (1 Tīm. 3:1-7) Ko e moʻoni, ʻoku totonu ke ke fai ʻa e meʻa kotoa te ke ala malavá ke fakaʻatā ai ʻa e laumālie māʻoniʻoní ke fakatupulekina ʻiate koe ʻa e ngaahi ʻulungaanga ʻoku fiemaʻu ki ha ʻovasiá. Kae fēfē kapau ʻoku hā ngali fuoloa ange ʻa e ngāué ia ʻi ho tuʻungá ʻi he tuʻunga ʻo e niʻihi kehé? Ko e tokotaha siʻi angé, ʻa ia ʻokú ne tatali anga-kātaki ki ha monū ʻo e ngāué, te ne hokohoko atu ke tauhi fiefia kia Sihova pea te ne fiefia ʻi ha vāhenga-ngāue pē kuo ʻoange kiate ia.
17, 18. (a) Ko e hā ʻa e ngaahi ʻaonga ʻoku iku ki ai ʻi he taimi ʻoku tau kumi ai ki he fakamolemolé pea loto-lelei ke fai ia ki he niʻihi kehé? (e) Ko e hā ʻa e ʻalunga ʻoku fokotuʻu mai ʻi he Palōveepi 6:1-5?
17ʻI hotau ngaahi vahaʻangatae mo e niʻihi kehé. Ke kole fakamolemolé ʻoku faingataʻa ia ki he kakai tokolahi. Kae kehe, ko e kau sevāniti ʻa e ʻOtuá ʻoku nau fakatupulekina ʻa e laumālie ʻo ha tokotaha siʻi ange ʻaki hono fakahaaʻi ʻenau ngaahi fehālaakí pea kole ki ha fakamolemole. ʻOku nau toe mateuteu ke fakamolemoleʻi ʻa e niʻihi kehé ʻi heʻenau ngaahi faihalá. Neongo ko e hīkisiá ʻokú ne fakaʻaiʻai ʻa e māvahevahé mo e taʻefelotoí, ʻoku pouaki ʻe he fakamolemolé ʻa e melino ʻi he fakatahaʻangá.
18 Te tau fiemaʻu nai ke ‘fakavaivaiʻi kitautolú’ ʻaki ʻa e kole fakamolemole loto-moʻoni ki he tokotaha ʻe tahá kapau ʻoku tau taʻemalava ke fakahoko ha felotoi koeʻuhí ko ha ngaahi tuʻunga ʻoku tau taʻemalava ke mapuleʻi. Neongo te ne malava nai ke fai ha kiʻi tukuakiʻi ki he tafaʻaki ʻe tahá, ko e Kalisitiane anga-fakatōkilaló ʻokú ne tokanga ki heʻene ngaahi fehālaakí tonu pea loto-lelei ke fakahaaʻi ia.—Lau ʻa ePalōveepi 6:1-5.
Ko e hā ʻa e ngaahi faingamālie ʻokú ke maʻu ke tōʻonga ai hangē ko ha tokotaha siʻi angé?
19. Ko e hā ʻa e ngaahi ʻuhinga ʻoku totonu ai ki he tokotaha taki taha ʻo kitautolu ke houngaʻia ai ʻi he akonaki Fakatohitapu ke tōʻonga hangē ko ha tokotaha siʻi angé?
19 He houngaʻia ē ko kitautolu ki he fakalototoʻa Fakatohitapu ke fakatupulekina ʻa e laumālie ʻo ha tokotaha siʻi angé! Neongo ʻoku tau ʻilo nai ʻi he taimi ʻe niʻihi ʻoku faingataʻa ke fakahāhā ha laumālie pehē, ko hono maʻu ʻa e vakai totonu ki hotau tuʻunga ʻi he fekauʻaki mo hotau Tokotaha-Fakatupú pea ʻiloʻi ʻene anga-fakatōkilaló ʻe lava ke ne ueʻi kitautolu ke fakatupulekina ʻa e ʻulungaanga lelei ko iá. ʻI he fai peheé, te tau fakamoʻoniʻi moʻoni ai ʻetau hoko ʻo mahuʻinga lahi ange ko e kau sevāniti ʻa Sihova. Ko ia ai, ʻofa ke tōʻonga ʻa e tokotaha taki taha ʻo kitautolu hangē ko ha tokotaha siʻi angé.