KO HA FETALANOAʻAKI MO HA KAUNGĀʻAPI
Ko Fē ʻa e Taimi Naʻe Kamata ke Pule Ai ʻa e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá?—Konga 1
Ko ha sīpinga fetalanoaʻaki eni ʻe fai nai ʻe he taha ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová mo ha kaungāʻapi. Tau fakaʻuta atu eni ko ha tokotaha Fakamoʻoni ko hono hingoá ko Kamaloni ne ʻalu atu ki he ʻapi ʻo ha tangata ko hono hingoá ko Soni.
‘HANGANAKI KUMI’ KI HE ʻILÓ
Kamaloni: Soni, naʻá ku fiefia lahi ʻaupito ʻi he fetalanoaʻaki maʻu pē mo koe ʻo fekauʻaki mo e Tohi Tapú.a Ko e taimi fakamuimui naʻá ta talanoa aí, naʻá ke ʻohake ai ʻa e fehuʻi ʻo fekauʻaki mo e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá. Naʻá ke ʻeke ʻo fekauʻaki mo e ʻuhinga ʻoku tui ai ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ki he kamata pule ʻa e Puleʻangá ʻi he taʻu 1914.
Soni: Ko ia, naʻá ku lau ʻa e taha hoʻomou ʻū tohí, pea naʻe pehē ai naʻe kamata pule ʻa e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá ʻi he 1914. Naʻe ʻai au heni ke u fifili koeʻuhi naʻá ke pehē ʻoku makatuʻunga kotoa hoʻomou tuí ʻi he Tohi Tapú.
Kamaloni: Ko e moʻoni, ʻoku mau tui pehē.
Soni: ʻIo, naʻá ku ʻosi lau kotoa ʻe au ʻa e Tohi Tapú. Ka ʻoku ʻikai ʻaupito ke u manatuʻi pe naʻá ku sio koā ʻi ha konga tohi ʻoku lave ai ki he taʻu 1914. Naʻá ku ʻalu leva ki he Tohi Tapu ʻi he ʻInitanetí pea fekumi ai ki he “1914” ka naʻe ʻikai ke hā ia ʻi ha konga Tohi Tapu.”
Kamaloni: Soni, ʻoku ou fakaongoongoleleiʻi koe ʻi he ʻuhinga ʻe ua. ʻUluakí, kuó ke lau kotoa ʻa e Tohi Tapú. ʻOku hā mahino ai ʻokú ke saiʻia ʻaupito ʻi he Folofola ʻa e ʻOtuá.
Soni: Ko ia. ʻOku ʻikai ha tohi ʻe toe tatau mo ia.
Kamaloni: Tatau pē mo au. Ko hono uá, ʻoku ou loto ke fakaongoongoleleiʻi koe ʻi hoʻo kumi ki he Tohi Tapú ke maʻu ʻa e tali ki hoʻo fehuʻí. ʻOkú ke fai ʻa e meʻa tofu pē ʻoku fakalototoʻaʻi ʻe he Tohi Tapú kiate kitautolu ke faí: ‘Hanganaki kumi’ ke ʻilo.b Ko e meʻa lelei ʻa hoʻo fai ʻa e feinga lahi ko iá.
Soni: Mālō. ʻOku ou loto ke toe ako lahi ange. Ko hono moʻoní, naʻá ku fai ha fekumi lahi ange pea maʻu ha kiʻi fakamatala ʻo fekauʻaki mo e 1914 ʻi he tohi ko eni ʻokú ta ako aí. ʻOku lave ai ki ha tuʻi naʻe misi—ʻo fekauʻaki mo ha fuʻu ʻakau lahi koā naʻe tuʻusi hifo pea toe huli.
Kamaloni: ʻOō, ʻio. Ko e kikite ko iá ʻoku hiki ia ʻi he tohi ʻa Taniela vahe 4. ʻOku fekauʻaki ia mo e misi ʻa Tuʻi Nepukanesa ʻo Pāpiloné.
Soni: Ko ia. Naʻá ku faʻa lau ʻa e kikite ko iá. Ka ke ʻilo hono moʻoní, ʻoku ʻikai pē ke u ʻiloʻi ʻe au ʻoku kaunga ia ki he Puleʻanga ʻo e ʻOtuá pe ko e taʻu 1914.
Kamaloni: Ko hono moʻoní, Soni, naʻa mo e palōfita ko Tanielá naʻe ʻikai ke ne mahinoʻi kakato ʻa e ʻuhinga ʻo e meʻa naʻe fakamānavaʻi ke ne tohí!
Soni: Ko e moʻoni?
Kamaloni: ʻIo. ʻI he Taniela 12:8 ʻoku pehē ai: “Pea ko e meʻa kiate au, naʻa ku fanongo ki ai ka naʻe ʻikai ʻuhinga kiate au.”
Soni: Ta ʻoku ʻikai ko au pē ʻoku ʻikai mahinoʻi ení.
Kamaloni: Ko hono moʻoní, naʻe ʻikai ke mahinoʻi ia ʻe Taniela koeʻuhí naʻe ʻikai ko e taimi ia ʻa e ʻOtuá ki he tangatá ke nau mahinoʻi kakato ʻa e ʻuhinga ʻo e ngaahi kikite ʻi he tohi ʻa Tanielá. Ka ʻi he taimí ni, ʻoku lava ke tau mahinoʻi kakato ia.
Soni: Ko e hā hoʻo ʻuhingá?
Kamaloni: Sai, fakatokangaʻi ʻa e meʻa te ta lau ʻi he veesi hono hokó. ʻOku pehē ʻi he Taniela 12:9: “Kuo tapuni mo silaʻi ʻa e ngaahi lea, ʻo aʻu ki he taimi fakamui.” Ko ia ko e ngaahi kikité ʻe toki mahinoʻi pē ia ʻamui ange ʻi he lolotonga ʻo e “taimi fakamui.” Pea hangē ko ia te ta lāulea ki ai ʻi heʻeta ako Tohi Tapú, ko e ngaahi fakaʻilongá ʻoku fakamoʻoniʻi ai ʻoku tau moʻui ʻi he vahaʻa taimi ko iá.c
Soni: ʻE lava ke ke fakamatalaʻi mai kiate au ʻa e kikite ʻa Tanielá?
Kamaloni: Te u feinga pē.
KO E MISI ʻA NEPUKANESÁ
Kamaloni: Ki muʻa ke ta kamatá, te u fakanounouʻi atu pē ʻa e meʻa naʻe sio ki ai ʻa Tuʻi Nepukanesa ʻi heʻene misí. Peá ta toki lāulea leva ʻo fekauʻaki mo hono ʻuhingá.
Soni: Sai ia.
Kamaloni: ʻI he misí, naʻe sio ai ʻa Nepukanesa ki ha fuʻu ʻakau lahi fakaʻulia naʻe māʻolunga ʻo aʻu ki hēvani. Pea naʻá ne fanongo leva ki ha fekau mei he talafekau ʻa e ʻOtuá ko e fuʻu ʻakaú ʻe tuʻusi hifo. Kae kehe, naʻe pehē ʻe he ʻOtuá ke tuku pē ʻa hono tefitó ʻi he kelekelé. Hili ha “fituʻi kuonga” ʻe toe tupu ʻa e fuʻu ʻakaú.d Naʻe ʻuluaki fakahoko ʻa e kikite ko ení kia Tuʻi Nepukanesa tonu. Neongo naʻá ne hoko ko ha tuʻi tuʻu-ki-muʻa—ʻi hangē ko ha fuʻu ʻakau ʻoku aʻu ki hēvani—naʻe tuʻusi hifo ia ʻi ha “fituʻi kuonga.” ʻOkú ke manatuʻi ʻa e meʻa naʻe hokó?
Soni: ʻOku ʻikai ke u manatuʻi ia.
Kamaloni: Sai pē. ʻOku fakahaaʻi ʻe he Tohi Tapú naʻe mole meia Nepukanesa ʻene fakakaukau leleí ʻi ha taʻu ʻe fitu. ʻI he lolotonga ʻa e ngaahi taimi ko iá, naʻe ʻikai malava ke ne pule ko ha tuʻi. Ka ʻi he fakaʻosinga ʻo e fituʻi kuongá naʻe toe maʻu ai ʻe Nepukanesa ʻene fakakaukau leleí pea kamata ke toe pule.e
Soni: ʻOō, ko ʻene toki mahino eni kiate au ʻa e meʻa ʻokú ke ʻuhinga ki aí. Ka ko e hā ʻa e kaunga ʻo e ngaahi meʻa ko ení ki he Puleʻanga ʻo e ʻOtuá mo e taʻu 1914?
Kamaloni: Te u fakanounouʻi atu, ko e kikite ko ení ʻoku fakahoko ia ʻi he tafaʻaki ʻe ua. Naʻe ʻuluaki fakahoko ia ʻi he taimi naʻe tuku fakataimi ai ʻa e pule ʻa Tuʻi Nepukanesá. Ko e fakahoko hono uá, naʻe kau ai ʻa hono tuku fakataimi ʻa e pule ʻa e ʻOtuá. Ko ia, ko hono fakahoko hono ua ko ení ʻoku fekauʻaki ia mo e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá.
Soni: ʻOkú ke ʻiloʻi fēfē ko e fakahoko hono ua ʻo e kikite ko iá ʻoku fekauʻaki ia mo e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá?
Kamaloni: Ko e meʻa ʻe taha, ʻokú ta maʻu ʻa e fakamoʻoni ʻi he kikité pē. Fakatatau ki he Taniela 4:17, naʻe ʻoatu ʻa e kikité “koeʻuhi ke ʻilo ʻe haʻa moʻui ʻoku hau ʻa Elioni ʻi he puleʻanga ʻo e tangata, pea ʻoku ne ʻatu ia kiate ia ʻoku ne finangalo ki ai.” ʻOkú ke fakatokangaʻi ʻa e fakamatala ki he “puleʻanga ʻo e tangata”?
Soni: ʻIo, ʻoku pehē ai ʻoku “hau ʻa Elioni ʻi he puleʻanga ʻo e tangata.”
Kamaloni: Ko ia. Ko hai ʻokú ke fakakaukau ko e “hau”?
Soni: ʻOku ou tui ko e ʻuhinga ia ki he ʻOtuá.
Kamaloni: Lelei ʻaupito. Ko ia ʻoku fakahaaʻi mai kiate kitautolu ʻoku ʻikai ʻuhinga pē ʻa e kikite ia ko ení kia Nepukanesa. ʻOku toe kau ki ai ʻa e “puleʻanga ʻo e tangata”—ʻa ia ko e tuʻunga-pule ia ʻa e ʻOtuá ki he faʻahinga ʻo e tangatá. Pea ʻoku ʻuhinga mālie ia ʻi heʻeta sio ko ia ki he kikite ʻi he konga tohí.
Soni: Ko e hā hoʻo ʻuhingá?
KO E KAVEINGA TEFITO ʻO E TOHÍ
Kamaloni: Ko e tohi ʻa Tanielá ʻoku lāulea maʻu pē ki he kaveinga tatau. ʻOku faʻa lāulea ai ki hono fokotuʻu ʻa e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá ʻi he malumalu ʻo e pule ʻa hono ʻAló, ʻa Sīsū. Ko e fakatātaá, toe foki angé ki he vahe ki muʻá. Te ke saiʻia ke ke lau mai ʻa e Taniela 2:44?
Soni: ʻIo. ʻOku pehē ai: “Ka ʻi he taimi ʻo e ngaahi tuʻi ko ia, ko e ʻOtua ʻo Langi te ne fokotuʻu ha puleʻanga ʻe ʻikai fulihi ʻo taʻengata; pea ko hono pule ʻe ʻikai tuku ki ha kakai kehe: ka te ne laiki mo fakaʻauha ʻa e ngaahi puleʻanga ko ia, kae tuʻu pe ia ʻo taʻengata.”
Kamaloni: Mālō. ʻOkú ke fakakaukau ʻoku ʻuhinga nai ʻa e veesi ko ení ki he Puleʻanga ʻo e ʻOtuá?
Soni: ʻOō. ʻIkai tama ke u fuʻu fakapapauʻi.
Kamaloni: Sai, fakatokangaʻi ʻoku pehē ko e Puleʻanga ko ení ʻe “tuʻu pe ia ʻo taʻengata.” ʻOku malava ke hoa ia mo e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá, ka ʻoku ʻikai lava ke tau fakakaukau atu ʻoku ʻuhinga ki he pule fakaetangatá, ʻikai ko ia?
Soni: Ko ia.
Kamaloni: Ko e toe kikite eni ʻe taha ʻi he tohi ʻa Tanielá ʻoku ʻuhinga ki he Puleʻanga ʻo e ʻOtuá. Ko e kikite ʻoku ʻasi ʻi he Taniela 7:13, 14. ʻI he fekauʻaki mo e tokotaha pule ʻi he kahaʻú, ʻoku pehē ʻe he kikité: “Naʻe tuku kiate ia ha hau, mo ha langilangi, mo ha pule, koeʻuhi ke tauhi kiate ia ʻe he ngaahi kakai, matakali, mo faʻahinga lea kehekehe: ko hono hau ko e hau taʻengata, ʻa ia ʻe ʻikai liua, pea ko hono puleʻanga ko e taha ʻe ʻikai ʻauha.” ʻOku ʻi ai ha meʻa ʻi he kikite ko ení ʻokú ke fakatokangaʻi?
Soni: ʻOku lave heni ki ha puleʻanga.
Kamaloni: Moʻoni ʻaupito. Pea ʻoku ʻikai ke toe ʻuhinga eni ia ki ha toe puleʻanga kehe. Fakatokangaʻi ʻoku pehē ko e Puleʻanga ko ení ʻoku ʻi ai hono mafai ki he “ngaahi kakai, matakali, mo faʻahinga lea kehekehe.” ʻI hono toe fakalea ʻe tahá, ko e Puleʻanga ko ení te ne puleʻi kotoa ʻa e māmaní.
Soni: Naʻe ʻikai teu ʻiloʻi ko e ʻuhinga ia ʻo e konga tohí, ka ʻokú ke moʻoni. He ko e meʻa ia ʻoku leaʻaki hení.
Kamaloni: Toe fakatokangaʻi ʻa e meʻa ʻoku leaʻaki ʻe he kikité: “Ko hono hau ko e hau taʻengata, ʻa ia ʻe ʻikai liua, pea ko hono puleʻanga ko e taha ʻe ʻikai ʻauha.” ʻIkai ʻokú ke loto-tatau ko e kikite ko ení ʻoku meimei tatau ia mo e meʻa naʻá ta toki lau ʻi he Taniela 2:44?
Soni: ʻIo, ko ia.
Kamaloni: Ta fakamanatu nounou angé ʻa e meʻa naʻá ta ʻosi lāulea ki aí. Ko e kikite ʻi he Taniela vahe 4 naʻe ʻoatu ia koeʻuhí ke ʻilo ʻa e kakaí “ʻoku hau ʻa Elioni ʻi he puleʻanga ʻo e tangata.” ʻOku fakahaaʻi ai ko e kikite ko ení ʻoku ʻi ai ʻene fakahoko lahi ange ʻo ʻikai ko e fekauʻaki pē mo Nepukanesa. Pea ʻi he hoko atu ʻa e tohi ʻa Tanielá, ʻokú ta ʻilo ai ʻa e ngaahi kikite fekauʻaki mo hono fokotuʻu ko ia ʻa e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá ʻi he malumalu ʻo e tuʻunga-pule ʻa hono ʻAló. Ko ia ai, ʻokú ke fakakaukau ʻoku ʻuhinga lelei nai ke ke fakaʻosiʻaki, ko e kikite ko eni ʻi he Taniela vahe 4 ʻoku toe fekauʻaki ia mo e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá?
Soni: ʻOku ʻuhinga lelei ia. Ka ʻoku ʻikai ke u mahinoʻi ʻa ʻene fehokotaki mo e 1914.
“KE ʻOSI AI HA FITUʻI KUONGA”
Kamaloni: Sai, ta lāulea angé ki he talanoa ʻo Tuʻi Nepukanesá. Naʻe fakatātaaʻi ia ʻe he fuʻu ʻakau ʻi hono ʻuluaki fakahoko ʻo e kikité. Naʻe tuku fakataimi ʻene pulé ʻi he taimi naʻe tā ai ʻa e ʻakaú ʻo tuku ʻi he kuonga ʻe fitu. Ko e vahaʻa taimi ʻo e kuonga ʻe fitú naʻe ngata ia ʻi ha taimi naʻe toe maʻu ai ʻe Nepukanesa ʻene fakakaukau leleí pea toe foki ki hono tuʻunga-pulé. ʻI he fakahoko hono ua ʻo e kikité, ko e tuʻunga-pule ʻo e ʻOtuá ʻe tuku fakataimi ʻi ha vahaʻa taimi—ka ʻoku ʻikai ko ha tōnounou eni ʻi he tafaʻaki ʻa e ʻOtuá.
Soni: Ko e hā hoʻo ʻuhingá?
Kamaloni: ʻI he ngaahi taimi ʻo e Tohi Tapú, ko e ngaahi tuʻi ʻIsileli naʻe pule ʻi Selusalemá naʻe pehē ʻoku nau nofo ʻi he “taloni ʻo Sihová.”f Naʻa nau fakafofongaʻi ʻa e ʻOtuá ʻi he puleʻi ʻa hono kakaí. Ko ia ko e tuʻunga-pule ʻo e ngaahi tuʻi ko iá ko e fakahāhā moʻoni ia ʻa e tuʻunga-pule ʻo e ʻOtuá. Kae kehe, ʻi he faai atu ʻa e taimí, ko e tokolahi taha ʻo e ngaahi tuʻi ko iá naʻa nau hoko ʻo talangataʻa ki he ʻOtuá pea naʻe muimui ki ai ʻa e tokolahi taha ʻo honau kakaí. Koeʻuhi ko e talangataʻa ʻa e kau ʻIsilelí, naʻe fakaʻatā ai ʻe he ʻOtuá ke puleʻi kinautolu ʻe he kau Pāpiloné ʻi he 607 K.M. Talu mei he taimi ko iá, naʻe ʻikai ke toe ʻi ai ha ngaahi tuʻi ke nau fakafofongaʻi ʻa Sihova ʻi Selusalema. ʻI he ʻuhinga leva ko iá, naʻe tuku fakataimi ai ʻa e pule ʻa e ʻOtuá. Kuó ke mahinoʻi nai ʻa e meʻa naʻá ku toki fakamatala ki aí?
Soni: ʻOku ou tui pē ki ai.
Kamaloni: Ko ia ʻi he 607 K.M ʻoku fakaʻilongaʻi ai ʻa e kamataʻanga ʻo e kuonga ʻe fitú, pe ko e vahaʻa taimi naʻe tuku fakataimi ai ʻa e pule ʻa e ʻOtuá. ʻI he fakaʻosinga ʻo e kuonga ʻe fitú, ʻe fokotuʻu ʻe he ʻOtuá ha pule foʻou ke fakafofongaʻi Ia—ka ʻi he taimi ko ení, ko e tokotaha ia ʻi hēvani. Ko e taimi ia ʻe fakahoko ai ʻa e ngaahi kikite kehe naʻá ta lau ʻi he tohi ʻa Tanielá. Ko ia ko e fehuʻi mahuʻingá: Ko fē ʻa e taimi naʻe ngata ai ʻa e kuonga ʻe fitú? Kapau ʻe lava ke ta tali ʻa e fehuʻi ko iá, te ta ʻiloʻi ʻa e taimi naʻe kamata ke pule ai ʻa e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá.
Soni: ʻOku mahino kia au. Kau kiʻi mateʻi atu angé—ko e taʻu 1914 naʻe ngata ai ʻa e kuonga ʻe fitú?
Kamaloni: Ko ia tofu pē!
Soni: Ka ʻoku anga-fēfē ʻeta ʻiloʻi iá?
Kamaloni: Sai, ʻi he lolotonga ʻa e ngāue fakafaifekau ʻa Sīsū ʻi he māmaní, naʻá ne fakahaaʻi ʻoku teʻeki ai ke ngata ʻa e kuonga ʻe fitú.g Ko ia ʻoku pau pē ko ha vahaʻa taimi lōloa ia. Ko e kuonga ʻe fitú naʻe kamata ia ʻi he ngaahi taʻu ʻe laui ngeau ki muʻa ke haʻu ʻa Sīsū ki he māmaní, pea naʻe hokohoko atu ia ʻi ha vahaʻa taimi ʻi he hili ʻene foki ki hēvaní. Manatuʻi foki, ko e ʻuhinga ʻo e ngaahi kikite ʻi he tohi Tanielá naʻe ʻikai ke mahinoʻi ia kae ʻoua ke aʻu “ki he taimi fakamui.”h ʻOku fakatupu tokangá, ʻi he lolotonga ʻo e taʻu 1800 tupú, naʻe ueʻi ha kau ako loto-moʻoni ʻo e Tohi Tapú ke nau sivisiviʻi fakalelei eni fakataha mo e ngaahi kikite kehé. Naʻe kamata ke nau ʻiloʻi ko e kuonga ʻe fitú ʻe ngata ia ʻi he taʻu 1914. Pea ko e ngaahi meʻa tefito naʻe hoko ʻi he māmaní ʻi he taʻu ko iá naʻe fakapapauʻi ai ko e taʻu 1914, ko e moʻoni, ko e taʻu ia naʻe kamata ke pule ai ʻa e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá ʻi hēvaní. Ko e taʻu ia naʻe kamata ai ʻa e ngaahi ʻaho fakaʻosi ʻi he māmaní, pe ko e kuonga ʻo e ngataʻangá. ʻOku ou ʻiloʻi ʻoku lahi ʻa e ngaahi fakamatala foʻou ke ke fakakaukau ki ai . . .
Soni: ʻIo. Kuo pau pē ke u toe lau ʻa e fakamatala ko ení koeʻuhi ke u lava ʻo toe mahinoʻi lelei ia.
Kamaloni: ʻOua te ke tokanga ki ai. Tatau pē mo au naʻe fiemaʻu ha ngaahi taimi ke u mahinoʻi ai ʻa e ngaahi kikite ko ení mo hono fakahokó. Ka ʻi he fakaʻosí ʻoku ou tui pē kuo hoko ʻeta fetalanoaʻaki ko ení ʻo tokoniʻi koe ke ke ʻiloʻi ko e tui ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻo fekauʻaki mo e Puleʻangá ʻoku makatuʻunga ia ʻi he Tohi Tapú.
Soni: Moʻoni ʻaupito. ʻOku maongo maʻu pē kiate au ʻa e makatuʻunga hoʻomou tuí ʻi he Tohi Tapú.
Kamaloni: ʻOku lava leva ke u ʻiloʻi ʻokú ke maʻu ʻa e holi meimei tatau. Hangē ko ia naʻá ku leaʻakí, ʻoku fuʻu lahi ʻa e ngaahi fakamatala foʻou ke ke fakakaukau ki aí. Mahalo pē ʻoku kei ʻi ai haʻo ngaahi fehuʻi ʻe niʻihi. Ko e fakatātaá, naʻá ta lāulea ko e kuonga ʻe fitú ʻoku fekauʻaki ia mo e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá pea naʻe kamata ia ʻi he 607 K.M. Ka, ʻe anga-fēfē ke ta ʻiloʻi papau ko e ngaahi kuonga ko eni ʻe fitú naʻe ngata ʻi he 1914?i
Soni: Ko ia, ʻoku ou fifili fekauʻaki mo ia.
Kamaloni: ʻOku tokoniʻi kitautolu ʻe he Tohi Tapú tonu ke ʻiloʻi ai ʻa e vahaʻa taimi tofu pē ʻo e kuonga ʻe fitú. Te ke saiʻia ke sivisiviʻi ʻa e kaveinga ko ení ʻi heʻeku ʻaʻahi hokó?j
Soni: ʻIo, sai ia.
ʻOku ʻi ai ha kaveinga pau Fakatohitapu kuó ke fifili fekauʻaki mo ia? ʻOkú ke fieʻilo nai fekauʻaki mo ha taha ʻo e ngaahi tui pe ngaahi tōʻonga fakalotu ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová? Kapau ko ia, ʻoua ʻe toumoua ke ʻeke ki he taha ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová. Te ne fiefia ke fai ha lāulea mo koe ki he ngaahi kaveinga ko iá.
a ʻOku ʻuhinga eni ki he polokalama ako Tohi Tapu taʻetotongi, ko e founga fetalanoaʻaki tuʻumaʻu ia ʻoku faʻa fai ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻo fekauʻaki mo e Tohi Tapú mo honau ngaahi kaungāʻapí.
c Sio ki he vahe 9 ʻo e tohi Ko e Hā ʻOku Akoʻi Moʻoni ʻe he Tohi Tapú? ko e pulusi ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová.
g ʻI he kikite ʻa Sīsū ʻo fekauʻaki mo e ngaahi ʻaho fakaʻosí, naʻá ne pehē: “ʻE tāmalaki ʻa Selusalema [ʻa ia ʻokú ne fakafofongaʻi ʻa e tuʻunga-pule ʻa e ʻOtuá] ʻe he ngaahi puleʻangá kae ʻoua kuo kakato ʻa e taimi kotofa ʻo e ngaahi puleʻangá.” (Luke 21:24) Ko ia ko e tuku fakataimi ʻa e pule ʻa e ʻOtuá naʻe hokohoko mai ia ʻi he taimi ʻo Sīsuú kae ʻoua ke aʻu ki he ngaahi ʻaho fakaʻosí.
i Sio ki he ʻapenitiki “1914—Ko ha Taʻu Mahuʻinga ʻi he Kikite ʻa e Tohi Tapú” ʻi he tohi Ko e Hā ʻOku Akoʻi Moʻoni ʻe he Tohi Tapú?
j Ko e fakamatala hono hoko ʻi he kupu hokohoko ko ení ʻe lāulea ai ki he ngaahi veesi Tohi Tapu ʻokú ne ʻomai ʻa e fakamaama ki he lōloa ʻo e kuonga ʻe fitú.